Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń (BN) doc


Józef Ignacy Kraszewski: Stara baśń. Powieść z XI wieku. opr: Wincenty Danek

Stara baśń jest pierwszym ogniwem cyklu 29 kronik powieściowych Kraszewskiego z dziejów Polski.

  1. Rodowód Starej baśni:

Stara baśń jest artystyczną realizacją znacznej części poszukiwań pisarza na terenie dziejów Słowiańszczyzny i początków Polski- zainteresowania Kraszewskiego problematyką Słowiańszczyzny, w charakterystycznym powiązaniu z ludoznawczym nastawieniem.

→ Kraszewski przystąpił do kreślenia opartej na podaniach pierwszych kronikarzy wizji prahistorycznych dziejów Polski z zamiarem stworzenia dzieła, które mogłoby zastąpić oryginalne, pochodzące przynajmniej ze średniowiecza ludowe pieśni czy epos bohaterski ludowego pochodzenia.

→ Wykorzystał potencjalne literackie możliwości tkwiące w legendach i podaniach (głównie kroniki Długosza). Chciał wypełnić lukę w dziejach naszego średniowiecznego piśmiennictwa, utworzoną przez to, że nie było w niej bohaterskiej epiki. (*zamiar czysto literacki)

motywy patriotyczne: dać świadectwo pochodzeniu, dawności organizacji państwowej, poziomowi kultury naszych przodków w X i XI wieku- sytuacja polityczna i wzrost tendencji germanizacyjnych składały się na taką decyzję (*zamiary obywatelskie, narodowe)

→ wielkie „zamówienie społeczne” na wszelkie artystyczne realizacje, związane z początkami naszych dziejów

→ polemiczny charakter Starej baśni w stosunku do cyklu powieściowego Gustawa Freytaga: Die Ahnen- Przodkowie.

OKOLOCZNOŚCI

ŹRÓDŁA

(szlaki literackiej tradycji gatunku, z której wyrosła powieść Kraszewskiego- nie jest pewne czy wszystkie te, chronologicznie wcześniejsze dzieła, poza ogólną inspiracją artystyczną, mogły wpłynąć na kształt ideowo- artystyczny Starej baśni )

1) Jeszcze w czasach młodości pisarza gromadzone materiały ludoznawcze i etnograficzne

- charakterystyczne dla Kraszewskiego powiązanie ludoznawczych zainteresowań z bardzo intensywnym przejęciem się problematyka słowianoznawstwa

- baczna obserwacja naukowej produkcji historycznej, dotyczącej początków państwowości polskiej i pradziejów narodu (Joachim Lelewel, Karol Szajnocha)

- wczesne dzieła: Anafielas dotyczący dziejów Litwy; Sztuka u Słowian; Odczyty o cywilizacji w Polsce

- refleksja nad początkami państwa łączyła się u pisarza automatycznie z refleksją nad znaczeniem

pieśni ludowej dla wyjaśnienia charakteru narodowego i jego pierwotnych dziejów (Jeśli nam przyjdzie szukać panującego w nich uczucia, znajdziemy chyba jedną tęsknotę […]), oraz

podania, „będącego rozdartym na szmaty śpiewem”:

„Lud z ubiegłych swych przygód tworzy to, czego dusza jego pragnie: ideał swój dziejowy. Prawda w nich nie absolutna, nie kronikarska, ale duchowa. Dlatego podania za podstawę badań dziejowych rzadko służyć mogą, ale są tkanką ważną dla badacza narodowego ducha”

KANON INTERPRETACYJNY, którym kierował się Kraszewski tworząc swoją powieść o Popielu i Piaście

1) Franciszek Salezy Jezierski: Rzepicha (1790)

- dzieje poznania się, małżeństwa i życia rodzinnego Piasta, Rzepichy i Siemowita; opowieść o sprawiedliwych rządach Piasta, zwycięstwach Siemowita itd.

- odautorskie konfrontacje bytu i moralności ludu wiejskiego z zepsuciem na dworach pańskich i w mieście

- dziwaczne przemieszanie kultu bóstw słowiańskich z rzymskim Olimpem

- zapożyczenia: sposób ukazania postaci Piasta, mocne akcentowanie chłopskiego rodowodu Rzepichy i Piasta

2) Franciszek Salezy Jezierski: Goworek

3) Aleksander Bronikowski: Mysza wieża

- własna interpretacja zanotowanych przez kronikarzy legend i postaci (np.pijany przeważnie Popiel i jego zła żona Gierda)

- utwór utrzymany w poetyce grozy

- zapożyczenia: postać Popiela- okrutnika i pijaka; pewne cechy Gierdy do postaci Brunhildy; elementy stylizacyjne w odtworzeniu sytuacji na dworze w Kruszwicy

4) Tadeusz Bułharyn: Słowianie czyli oswobodzenie Arkony. Powieść z dziejów starożytnych (1828)

- pomysły fabularne; szczegóły koncepcji tematycznej

- akcentowanie jedności Słowian w walce obcym naporem

2) Rozbudzone z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Nauk prace zbierackie przejawów twórczości ludowej wszystkich narodów, które wchodziły w skład dawnej Rzeczypospolitej

(m.in. Jan Paweł Woronicz, Hugo Kołłątaj)

- charakterystyczny stosunek do przeszłości narodowej, typowy dla lat schyłku Rzeczypospolitej i lat porozbiorowych- rewizja oświeceniowego krytycyzmu przedhistoryczny przekazów, wyraźnie patriotyczny charakter podejmowania owej tematyki, w oczywistym związku z katastrofą polityczną i pierwszymi usiłowaniami „wybicia się na niepodległość”

- propaganda twórczości literackiej, ożywiającej przeszłość narodową

- marzenie o stworzeniu „słowiańskiej epopei”

- koncepcja historycznej powieści dokumentalnej, skomponowanej w oparciu o mity i legendy, zachowane w zniekształconym zapisie kronikarskim

5) Christoph Martin Wieland: Libussa albo założenie miasta Pragi

6) Ignacy Krasicki: Powieść prawdziwa o narożnej kamienicy w Kukurowcach (1794)

- alegoryczna wykładnia dziejów Polski ( prawdopodobne źródło pomysłu powieści o formowaniu się narodu i państwa polskiego)

7) Mieczysław Romanowski: Popiel i Piast (1862)- tragedia w pięciu aktach

- własna interpretacja podań o Popielu i Piaście (Popiel- bohater tragiczny utworu)

- wrażenie chaosu, braku konsekwencji myślowej i artystycznej

3) Działalność Zoriana Dołegi Chodakowskiego- źródło podstaw naukowych i wzorów praktycznego działania.

8) Julian Ursyn Niemcewicz: Śpiewy historyczne (Śpiew I: Piast)

- poetycka tradycja tematu

- popularna wersja tematu

* także: Lilla Weneda Słowackiego- wymieniana jednak tylko dla ścisłości [ ;) ]

*Antoni Małecki: Lechici w świetle historycznej krytyki (1897)

- dzieje sporu kronikarzy i historyków o sprawę najazdu Lechitów n kraj Polan

- pozytywne komentarze Starej baśni

9)Juliusz Słowacki: Balladyna i Rapsod I Króla Ducha

- mogły wpłynąć na pomysł Starej baśni

10) fragment nieukończonego dramatu Słowackiego: Krak

11) C. K. Norwid: Krakus, książę nieznany (1861)

12) Teofil Lenartowicz: Wanda (1876), Szopki (1849), O królu Popielu i o myszach (1895)

13) średniowieczne zabytki literatur zachodnich: Pieśń o Rolandzie, Pieśń o Nibelungach

  1. Stara baśń

INFORMACJE OGÓLNE:

→ trylogia saska- świadectwo artystycznej dojrzałości i słuszności teoretycznych koncepcji pisarza, związanych z powieścią historyczną- można tworzyć dzieła powieściowe o wysokiej randze literackiej dzięki umiejętnemu operowaniu autentycznymi postaciami, zdarzeniami i konfliktami oraz wprowadzaniu poświadczonych dokumentami szczegółów tła obyczajowego i kulturalnego

fikcja i wyobraźnia ograniczone do dialogów, kompozycji i zabiegów narracyjnych

kompozycja kronikarska i sztuka opowiadania „w jednym” - która nie przystawała do tematu Starej baśni:) [o czym pisze w Dopisku], ze względu na znikomą ilość przekazów dotyczących czasów przedhistorycznych „Polski”. Chcąc uniknąć błędnych interpretacji i naiwnych powtórzeń nie był równocześnie w stanie zrezygnować z podań i legend- wybrał zatem drogę ich racjonalizacji i krytycznej oceny, biorąc za podstawę przekaz Długosza, co umożliwiało spełnienie teoretycznego postulatu zgodności z prawda dziejową i zachowanie pozorów powieści dokumentarnej. Kompleks wczesnohistorycznych legend stanowi zatem odpowiednik wątku dziejowego, splataego z wątkami romansowymi, czy przygodowymi.

Kilkakrotnie daje do zrozumienia, iż chodzi mu o likwidację z ł e g o władcy, despoty, okrutnika, sprzymierzonego z wrogiem zewnętrznym, o wprowadzenie na jego miejsce d o b r e g o z ludu pochodzącego (Piast).

GŁÓWNE ZAGADNIENIA:

niezgoda wiecujących nad obiorem nowego władcy Polan posiada podtekst historyczny, aluzyjny, skierowany przeciw sejmowładztwu szlacheckiemu w Polsce i podtekst aktualny, apelujący o jedność słowiańską w obliczu zagrażającej Europie ekspansji niemieckiej.

a) wprowadza je w materię powieści, nie biorąc jakby za nie odpowiedzialności- bo śpiewane są lub recytowane przez Słowiana (np. pieśń o Kraku i zabiciu smoka)

b) inne zaopatruje w krytyczne oświetlenie w Dopisku, naukowym komentarzu do artystycznej całości, co świadczy o tym, że z wprowadzeniem podań do organizmu powieści poradził sobie Kraszewski tylko częściowo.

„znak luźności” kompozycyjnej Starej baśni: toczy się odrębnie i niezależnie od wątku „publicznego”

→ ta właśnie niespoistość dwu elementów dzieła umożliwiła bogaty jego wystrój w epizody, które zapoznają czytelnika z życiem Polan, ich obyczajami i wierzeniami

→ typowy u Kraszewskiego k o n t r a s t: postaci pozytywne (np. patriarcha Wisz), otoczone autorska sympatią i podziwem,czy też tylko aprobowane, oraz ich w r o g o w i e (np. Chwostek).

- Chwostek: despota, pijak, czasem aż groteskowy tchórz

- Brunhilda: okrutna trucicielka, zły duch męża

- Hengo: szpieg niemieckiej

-Smerda: ponury sługa

- Znosek: karzeł- szpieg

Członkowie, skontrastowanego z obozem Polan, dworu kneziowskiego są sprawcami najbardziej dramatycznych, najbardziej krwawych i ponurych zdarzeń powieściowych.

→ Walczą ze sobą dwa światy (poza Brunhildą i Hengą) wywodzące się z jednego plemienia. Czytelnik pozostaje pod wrażeniem, że to właśnie wpływ niemiecki przyniósł ze sobą dążność do despotycznych rządów metodą bezprawia i okrucieństwa.

Przy wszystkich realnych rysach ma w sobie Jaruha coś z czarownicy- bez szatańskich powiązań. To typowa „wiedźma”, mądra i odważna. Jest prototypem całego szeregu kobiet z ludu w powieści; kieruje losami ludzkimi, pomaga jednym, a szkodzi drugim.

Jest jednym z najbardziej aktywnych i ważnych czynników baśniowych dzieła. Jest koniecznym elementem baśniowości utworu, w którym nie wszystko musi się dziać według reguł życiowego prawdopodobieństwa i konwencji powieściowego realizmu.

* inne elementy baśniowe:

- przepowiednie i wróżby

- obrazy przyrody (zbliżone czasem aż do romantycznego efektu grozy: towarzyszą dramatycznym zdarzeniom, bądź je zapowiadają

- pogląd na dzieje ojczyste: w centrum uwagi umieszczał władzę, państwo i siły, które służą jego umocnieniu, i te, które działając odśrodkowo szkodzą jedności terytorialnej i całości państwa.

( Władza sprawowana środkami amoralnymi nie mogła przynieść korzyści społeczności Polan. Dlatego też musiał zwyciężyć w powieści władca dobry, wywodzący się z ludu.)

- dzieje ojczyste ukazane są w cyklu jako odwieczna walka z niebezpieczeństwem germańskim:

Dlatego zagrożenie przez niemczyznę zostało w powieści odtworzone w rozmiarach wyprzedzających jego historyczne istnienie, w rozmiarach co najmniej o jeden wiek wcześniejszych.

(Kto próbuje szukać pomocy u Niemców, ten musi w świecie powieściowym Kraszewskiego zostać ukaranym.)

*Kończące powieść zakończenie konfliktów wewnętrznych ma charakter aktualny, ale chodzi tu o s o l i d a r n o ś ć narodową w warunkach, które przynosiło panowanie zaborców, ich germanizatorskie i rusyfikatorskie tendencje.

s e n s i d e o w y przebiegu i rozwiązania konfliktów wewnątrz- plemiennych.

Takie aktualizujące założenia ideowe uniemożliwiały stworzenie eposu o starożytnych dziejach kształtowania się narodu i państwa.

- obrazy kultury i obyczajowości

- swoiste studium psychiki zbiorowości narodowej w jej historycznych przejawach

- narracja autorska góruje ilościowo nad partiami dialogowymi

- bardzo rozbudowane i szczegółowe opisy, o właściwościach malarskich, informacyjnych, bądź jako nastrojowy odpowiednik akcji

- autor i narrator ujawniają się jako jedna postać, dekonspirując jakby baśniowy i ludowy charakter utworu

- charakter dawności i pozory relacji naocznego świadka uzyskane zostają dzięki starannie wytrzymanym zabiegom archaizacyjnym autora (w narracji, opisach i dialogach)

(np. mianownik l. mn. rzeczowników męskich: „bogi, pachołcy, syny”;

narzędnik l. mn.: „długimi włosy”; 1 os. l.mn. czasowników: „nie bronim”)

częste stosowanie przyrostków -isko, -szcze (np. horodyszcze, grodzisko)

(ubito- zamiast: zabito; zasłyszał- zamiast posłyszał)

inwersja, zmiana szyku, parataksa

- wielka ilość archaizmów rzeczowych (np. obiata, skórznie, tyn)

- archaizmy znaczeniowe (np. łupież- łup, stadnik- dozorca koni, tok- podłoga)

-archaizmy słowne (np. dziewierz, krzno, ojczyc, wietnica)

→ przeważają archaizmy słownikowe nad gramatycznymi

→ dobór różnego rodzaju chwytów archaizacyjnych dowodzi świadomej pracy autora nad tekstem i posługiwania się pełnym zasobem możliwości w celu wzmocnienia wrażenia czasowej odległości.

„Ptakiem dolecieć, rybą dopłynąć” [ ;) ]

- odmawia dziełu wszelkich wartości ideowych, oceniając je według kryteriów, które stosuje się do rozpraw historycznych

- pochwala koloryt powieści, dyskretna archaizacje języka i umiarkowane wykorzystanie zdobyczy archeologii

- wysoko ocenia partie opisowe powieści

- wysoko ocenia wprowadzoną różnorodność postaci i ducha pieśni ludowych w opowieściach Słowiana

→ współczesna autorowi krytyka przyjęła Starą baśń, nie bez zastrzeżeń, przychylnie.

- zwrócił uwagę, że apel Kraszewskiego o solidarność plemion słowiańskich jest zwrócony nie tylko przeciw germańskiemu niebezpieczeństwu, ale i przeciw roszczeniom carskiego panslawizmu

koncepcjom demokratycznym o gminowładztwie Joachima Lelewela

- J. I. Kraszewski: Lublana. 1879.

- Stanisław Helsztyński: Zmierzch Popielidów. 1964.

- Władysław Bodnicki: Syn Popiela. 1973.

- kształtowanie zbiorowej wyobraźni w zakresie naszych pradziejów

- akcentowanie zaborczej roli dążeń germańskich w naszej historii

- czeski

- rosyjski

- serbsko- chorwacki

- słowacki

- ukraiński

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń BN
Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń Powieść z XI wieku opr Wincenty Danek
Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń (plan wydarzeń)
Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń (streszczenie)
Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń (streszczenie)
Jozef Ignacy Kraszewski Stara Basn T3
Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń (streszczenie)
Jozef Ignacy Kraszewski Stara Basn T2
Jozef Ignacy Kraszewski Stara Basn T1
Józef Ignacy Kraszewski Stara baśń (bohaterowie)
Stara basn Jozef Ignacy Kraszewski
Stara Baśń Józef Ignacy Kraszewski E book
Józef Kraszewski Stara baśń opracowanie
Józef Ignacy Kraszewski doc
J I Kraszewski, Stara baśń Opracowanie Wstępu BN
romantyzm - lekturki, wspomnienia - kraszewski, Józef Ignacy Kraszewski, Wspomnienia Wołynia, Polesi

więcej podobnych podstron