56a. Paralelizm i jego typy. Postać literacka: status ontologiczny, typy i sposoby charakterystyki w utworze literackim.
Justyna Dąbrowska
Paralelizm i jego typy.
Słowo paralelizm pochodzi z greckiego paralellismus ( zestawienie, porównanie). Najkrócej mówiąc, jest to rodzaj powtórzenia, charakteryzujący się wprowadzeniem w ciąg elementów pod jakimś względem analogicznych, podobnie zbudowanych, realizujących wspólny schemat, równoległych pod względem formalnym lub znaczeniowym.
Typy paralelizmu :
a. syntaktyczny- identyczność lub podobieństwo budowy zdań czy zespołów zdaniowych; po raz pierwszy pojawia się w poezji ludowej.
b. intonacyjny - pochodna zbieżnych ukształtowań syntaktycznych; wynika z jednakowego porządku intonemów
c. tematyczny - wprowadzenie odpowiadających sobie nawzajem motywów.
d. kompozycyjny- równolegle narastanie pewnych rozbudowanych treści kopozycyjno-treściowych, np. refrenów,.
Postać literacka: status ontologiczny, typy i sposoby charakterystyki w utworze literackim.
Postać literacka stanowi centralny element świata przedstawionego. Nie ma utworu literackiego bez postaci literackiej. Może być ich kilka ( bohater zbiorowy) lub jeden (podmiot liryczny lub narrator). W świecie przedstawionym postać literacka jest czynnikiem organizującym, tzn. wydarzenia rozgrywają się ze względu na nią.
Najbardziej charakterystyczną cechą postaci jest to, że nie jest pokazywana od razu w całości; z biegiem utworu rodzi się , powstaje (natura fragmentaryczna). Na postać literacką składają się różne motywy(najmniejsze cząstki kompozycyjne świata przedstawionego), oraz wątki (sekwencji motywów).
Postacie stereotypowe- powstałe w wyniku silnego oddziaływania pewnego wzorca stworzonego w taki sposób, że z jednej strony zaspokaja potrzeby odbiorców, z drugiej zaś inspiruje do stworzenia podobnej.
Postacie konwencjonalne- to wyższy stopień p.stereotypowej; bohaterowie noszą określone imiona, mają konkretne cechy charakteru ( np. wiedźma, księżniczka, Julia)
Typy postaci.
A. Ze względu na stosunek do fabuły:
a. Postacie aktywne- takie, których decyzje wyznaczają kierunek rozwoju fabuły.
b. Postacie pasywne- są określane przez przebieg zdarzeń, ich losy kształtowane są na podstawie zewnętrznych czynników.
B. Ze względu na znaczenie w świecie przedstawionym.
a. Postacie główne (pierwszoplanowe). Często nazywane bohaterami utworu
b. postacie uboczne (drugoplanowe)- ściśle związane z bohaterami utworu, nie mają decydującego wpływu na losy przedstawianych zdarzeń.
c. p. epizodyczne - składnik tła w utworze epickim; nie posuwaj fabuły naprzód, ale dodają jej rysu środowiskowego.
Bibliografia:
Michał Głowiński, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1972.
Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1980, ss.315-317.