Historia turystyki w Polsce

Historia turystyki w Polsce.

1.OD STASZICA DO CHAŁUBIŃSKIEGO.
O turystyce w Polsce, w obecnym znaczeniu tego słowa, można mówić dopiero od przełomu XVIII i XIX stulecia, tj. od czasów działalności Stanisława Staszica i Juliana Ursyna Niemcewicza, Którzy wprowadzili do turystyki element poznawczy.
W przeszłości jedni rodacy podróżowali w celu załatwienia pewnych interesów czy spraw, a inni, aby studiować na europejskich uniwersytetach, przeważnie we Włoszech.
Utworzenie Akademii Krakowskiej w 1364 roku jeszcze bardziej spotęgowało naukowe kontakty profesorów i studentów. Wielu z nich, jak np. Mikołaj Kopernik, pogłębiało zdobytą wiedzę na uczelniach w Padwie i Bolonii. Podróże o wyraźnie krajoznawczym charakterze należały do rzadkości. Do nielicznych wyjątków zaliczyć można wyprawę Beaty Łaskiej w Tatry, która w 1565 roku wybrała się z Kieżmarku w góry i dotarła prawdopodobnie w okolice Stawu Kieżmarskiego. Jest uważana za pierwszą, znaną z nazwiska turystką tatrzańską.
Okres renesansu cechowała humanistyczna postawa poznawcza. Do podróżowania nakłaniał Mikołaj Rej w “Żywocie człowieka poczciwego”.
Malżeństwo Zygmunta Starego z Boną znacznie ożywiło kontakty Polski i Włoch oraz spotęgowało podróże do Italii, tym bardziej że szlachta powszechnie znała łacinę, a nierzadko także język włoski. Już w XVI wieku doceniano znajomośc języków obcych, które ułatwiały zagraniczne wojaże.
Już na początku XVII wieku napisane zostały pierwsze przewodniki, które miały służyć ułatwieniu podróży. Zaliczyć do nich należy: “Institutio Peregrinationum czyli wskazówki dla podróży” pióra Piotra Mieszkowskiego, a dla udających się do Italii “Pielgrzym Polski albo krótkie Rzymu i miast przedniejszych włoskich opisane” z 1614 roku. Zaś w 1643 roku Adam Jatrzębski wydał napisany wierszem przewodnik pod tytułem “Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy z okolicznościami jej.”
W XVII wieku i pierwszej połowie XVIII ogół polskiej szlachty nie podejmował wypraw, przedkładając przyjemności życia na wsi nad podróże. Wyjazdy na sejm elekcje oraz ze zbożem do Gdańska lub do trybunału w zupełności wystarczyły szlachcicowi.
- 1 -

Literatura tej epoki również nie zachęcała do dalszych wyjazdów. W społeczeństwie zanikała też znajomość geografii własnego kraju i Europy. Dopiero powołanie w 1740 roku przez Stanisława Konarskiego “Collegium Nobilium” oraz utworzenie Komisji Edukacji Narodowej w 1773 roku przyczyniły się do podniesienia poziomu umysłowego szlachty oraz wpłyneły na zmianę zapatrywań w sprawie podróży. W pewnym stopniu wpływ na podróże szlachty miała elekcja ostatniego króla Polski w 1764 roku. Po wyborze Stanisława Augusta Poniatowskiego opozycja, a później konfederaci barscy byli zmuszeni opóścić rodzinne ziemie. Wielu z nich wyjechało w najbardziej odległe strony świata.
W świadomości przeciętnego szlachcica powstała myśl dotycząca celowości wędrowania, a najzamożniejsza szlachta rozpoczęła podróże, które wynikały z wewnętrznej potrzeby. Miłośnik wedrówek, Józef Szymanowski napisał, że “Dwojaki jest więc sens zagranicznych podróży - wzmocnienie zdrowia, dzięki któremu można być użytecznym sobie i drugim oraz zwiedzanie obcych krajów dla dopełnienia edukacji, poznania rzeczy i ludzi.”
Księżna Izabela Czartoryska zapoczątkowała gromadzenie zbiorów, pamiątek z podróży związanych z historia i kulturą zwiedzanych krajów. Jej kolekcja istniejąca do dzisiaj w Krakowie jako Muzeum Czartoryskich, oraz skromna ekspozycją w Puławach jest jednym z najstarszych muzeów w Polsce. Krajoznawstwem interesował się również Michał Mniszech, który zainicjował tworzenie muzeów krajoznawczych.
Na przełomie XVIII i XIX stulecia nastąpił rozwój turystyki o charakterze poznawczym oraz kształtowały sie podstawy ruchu krajoznawczego. Szczególnymi zasługami do historii turystyki wpisali się Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz oraz Wincenty Pol.
STANISŁAW STASZIC - wybitny badacz zasobów surowcowych Polski, organizował liczne wyprawy geologiczne, m.in. w Tatry. Ksiądz Stanisław Staszic doceniał turystykę twierdząc, że jest ona nie tylko rozrywką i przyjemnością, ale także ważnym instrumentem prawidłowego kierowania życiem oraz gospodarką kraju. Został uznany za “ojca krajoznawstwa.”
W połowie XIX wieku na ziemiach polskich działało wielu miłośników ojczystego krajobrazu. W ich gronie znalazła się Marta Steczkowska, która wakacyjne pobyty rodzinne w Zakopanem wykorzystywała na wędrówki górskie w towarzystwie przewodnika. Pierwszą wycieczkę odbyła w 1885 roku. Swoje wrażenia zapisała w książce pt. “Obrazki z podróży do Tatrów i Pienin.”
Podróżnikiem po Europie, propagatorem turystyki górskiej, a zarazem prekursorem idei ochrony przyrody, był prawnik i dziennikarz Ludwik Pietrusiński. Gruntownie przygotowywał się do zwiedzania gór. Napisał i w 1843 roku wydał dwutomowe dzieło noszące tytuł: “Podróże, przejazdki i przechadzki po Europie”.
Do wielkich miłośników turystyki należy zaliczyć równiez etnografa i historyka Zygmunta Glogera, który był współorganizatorem i jednym z kierowników Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
Od połowy XIX wieku coraz popularniejsze stawały się wycieczki dla studentów, a ich głównym celem było pogłebianie wiedzy i narodowego ducha. Na Górnym Śląsku taką działalnością zajmował się znany działacz narodowy, nauczyciel i pisarz - Józef Lompa.
Na szczególna uwagę zasługują badania prowadzone przez Oskara Henryka Kolberga. Podczas 50 lat wędrówek po kraju zebrał olbrzymi materiał ukazujący życie i kulturę polskiej wsi.
Najpełniejszym źródłem wiedzy o XIX-wiecznej Polsce był, wydawany od 1880 roku “Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”. Autorem tego liczącego 16 tomów wydawnictwa był Filip Sulimierski, a od tamu szóstego redaktorem słownika był Bronisław Chlebowski, który kontynuował prace poprzednika.
II połowa XIX wieku to pionierski okres polskiego krajoznawstwa. Wielu pasjonatów wędrówek oraz miłośników ojczystej przyrody i historii przemierzało polskie ziemie,
- 2 -
opisując ich piękno prozą oraz wierszem.
Szczególnie aktywny ruch turystyczny występował na obszarze zaboru austriackiego. Kraków ze swoimi zabytkami był miastem często odwiedzanym przez ziemiaństwo lub bogatych mieszczan, którzy podróżowali do karpackich uzdrowisk i z czasem do Zakopanego. W II połowie XIX wieku Zakopane stało się sławne i zyskało renomę. Miasto i jego walory turystyczne oraz zdrowotne rozsławił, nizmiernie sławny wśród górali, Tytus Chałubiński. Mieszkańcy Podhala nazwali go “królem Tatr”. W turystyce wysokogórskiej wprowadził tzw. wycieczki bez programu. Polegały one na tym, że uczestnicy wyprawy znając jedynie punkt docelowy, powierzali przewodnikowi wybór trasy i orgznizację etapów. Tytus Chałubiński był współtwórcą Towarzystwa Tatrzańskiego.
Innym wielkim miłośnikiem Tatr i Zakopanego był pierwszy proboszcz, ksiądz Józef Stolarczyk, nazwany przez górali “apostołem Zakopanego”. Uczestniczył w wielodniowych grupowych wycieczkach z biwakowaniem w górach, także z doktorem Chałubińskim. Jego osiągnięcia taternickie uczczono nazwą Przełęcz Stolarczyka. W “Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego” opublikował wspomnienia pt. “Wycieczka na szczyt Gerlachu”.
Niezwykle barwną postacią związaną z Tatrami był Sabała czyli Sablik, a właściwie Jan Krzeptowski. Zasłynął jako doskonały przewodnik tatrzański i niezrównany gawędziarz.
Gorliwym propagatorem piekna Tatr i Zakopanego był Stanisław Witkiewicz, który współdziałał aktywnie w ochronie tatrzańskiej przyrody.
Działaczem turystycznym byl prawnik i nauczyciel gimnazjum w Krakowie, Leopold Świerz. Wieloletni członek Wydziału Towarzystwa Tatrzańskiego oraz redaktor “Pamiętnika Towarzystwa Tatrzańskiego”. Mając na względzie rozwój Zakopanego, troszczył się o budowę linii kolejowej z Chabówki do Zakopanego. Opiekował sie szlakami górskimi i schroniskami, zajmował się organizacją przewodnictwa, badał termikę jezior tatrzańskich.
Popularyzatorem turystyki narciarskiej był malarz i architekt Stanisław Barabasz, uznawany z ojca polskiego narciarstwa. Został on pierwszym prezesem honorowym członkiem Polskiego Związku Narciarskiego oraz członkiem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. W 1894 roku odbył pierwszą w historii turystyczna wycieczkę narciarską w Tatry - do Czarnego Stawu Gąsienicowego. Turystyka narciarska na przełomie XIX i XX wieku zyskiwała coraz więcej zwolenników.
Obok Zakopanego i Krakowa aktywnym ośrodkiem turystyki w Galicji był Lwów, gdzie prężną działalność prowadził Akademicki Klub Turystyczny. Jego przewodniczącym od 1907 roku był Mieczysław Orłowicz. Współpracowali z nimi Kazimierz Meyer i Roman Kordys. Studenci organizowali wycieczki w atrakcyjne okolice miasta, bądź w Tatry lub Beskidy. Urządzano także wyjazdy nad Morze Bałtyckie i do wielu miast polskich. Na ziemiach polskich pod zaborem pruskim wielkim zwolennikiem turystyki górskiej był poseł do parlamentu niemieckiego i obrońca sprawy polskiej Kazimierz Kantak. W 1887 roku uznając zasługi tego wybitnego członka Towarzystwa Tatrzańskiego, nazwano jego imieniem pierwszą bramę w Dolinie Kościeliskiej.

2.TOWARZYSTWO TATRZAŃSKIE.
Wszechstronny ruch turystyczny rozpoczął sie w XIX wieku. W tym czasie powstawały pierwsze organizacje turystyczne. Ziemie polskie znajdowały się pod zaborami i dlatego tworzenie wszelkich organizacji i stowarzyszeń było utrudnione, wręcz niemożliwe. Było to osiągalne jedynie w Galicji cieszącej się od 1867 roku autonomią w granicach Austro-Węgier. Jedną z wiodących tam organizacji społecznych była Polska Akademia Umiejętności, utworzona w 1871 roku w Krakowie. Prężnie rozwijający się ruch turystyczny doczekał się zorganizowanych form, ponieważ w 1873 roku powstało Towarzystwo Tatrzańskie.

- 3 -
Towarzystwo to powstało w Krakowie jako Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie. Natomiast siedziba tej organizacji była w Nowym Targu. Twórca towarzystwa był Tytus Chałubiński oraz Walery Eliasz Radzikowski, którzy nie akceptowali określenia “galicyjskie” w nazwie organizacji, ponieważ ich pragnieniem było umożliwienie przynależności do towarzystwa wszystkim Polakom. Do statutowych zadań Towarzystwa Tatrzańskiego należało badanie polskich gór, zachęcanie do zwiedzania Tatr, Pienin i Karpat, ochrona przyrody ze szczególnym uwzględnieniem zwierząt górskich, badania i ochrona folkloru góralskiego. Towarzystwo Tatrzańskie wydawało “Pamiętnik Tatrzański”, który do dziś jest skarbnicą polskiego dorobku naukowego dotyczącego wiedzy o górach. Jednym z ważnych zadań towarzystwa było ujednolicenie nazewnictwa górskiego, prowadzono walke z samowolnym wprowadzaniem nowych określeń. Znamiennym przedsięwzięciem i zasługą towarzystwa było założenie w 1888 roku w Zakopanem Muzeum Tatrzańskiego, które otrzymało imie doktora Tytusa Chałubińskiego. Towarzystwo Tatrzańskie przygotowało odznakę z wizerunkiem szarotki, a na przełomie 1906 i 1907 roku wprowadziło nową, opartą na motywie górskiej parzenicy połączonej z wizerunkiem głowy kozicy.
Pierwsi oficjalnie uznani przewodnicy w polskich górach chodzili z turystami w Sudetach, a jednym z nich był Franciszek Pabel, który w 1823 roku uzyskał tytuł królewskiego przewodnika i kasjera Szczelińca Wielkiego.
Pierwsze wyprawy w góry odbywały się hucznie. Turystyka w okresie pozytywizmu miała szukających wrażeń sportowych połączonych z mocnymi wrażeniami. W 1903 roku w oparciu o wzorce alpejskie została utworzona Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego. Była ona odpowiedzialna za przewodnictwo zawodowe w Tatrach, organizowała wypożyczalnie potrzebnego sprzętu oraz wydawała specjalistyczną literaturę.
Z uwagi na rosnącą popularnośc nart, w kwietniu 1907 roku zostało utworzone Zakopiańskie Towarzystwo Łyżwistów, wkrótce zmieniono nazwę na Zakopiański Oddział Narciarzy Towarzystwa Tatrzańskiego. W 1911 roku przyjęło nazwę Sekcja Narciarska Towarzystwa Tatrzańskiego, zaś jej założycielami byli: Stanisław Barabasz, kompozytor Mieczysław Karłowicz oraz podróżnik, marynarz i pisarz Mariusz Zaruski.
Wypadki spowodowały konieczność zorganizowania ratownictwa górskiego. W 1909 roku zostało utworzone Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Założycielem TOPR-u był Mariusz Zaruski, który kierował nim do 1914 roku.
Nie sposób przecenić działalność Towarzystwa Tatrzańskiego, które jako najstarsza w Polsce organizacja turystyczna (1873 - 1920), położyło wybitne zasługo w popularyzowaniu gór oraz budowie turystycznej infrastruktury. Wpłynęło ono na ochrone niepowtarzalnej przyrody Tatr, prowadziło bogatą działalność wydawniczą i przyczyniło się do odkrycia dla turystów Zakopanego.
Rys.1 Mapka pasa turystycznego polsko - czechosłowackiego.

3. INNE ORGANIZACJE TURYSTYCZNE W GALICJII.

Na szczególna uwage zasługuje działalność Polskiego Towarzystwa “Beskid Śląski”. Organizacja ta zwalczała antypolskie zachowania Beskidenvereinu oraz demosntrowała czynną obecność Polaków w turystyce górskiej.
Turystyka znalazła uznanie także w środowisku robotniczym. W 1908 roku utworzono Stowarzyszenie Polskich Robotników i Robotnic “Siła”. Poszczególne koła Stowarzyszenia organizowały wzajemną wymianę turystów. Popularną formą spędzania wolnego czasu były wycieczki rowerowe. Turyści wybierali na ogół krótkie trasy wycieczek i wyjeżdżali przede wszystkim do sąsiednich miejscowości.
Stowarzyszenie cieszyło się dużym zainteresowaniem na Śląsku Cieszyńskim, co potwierdza fakt, że w 1909 roku liczyło ono 15 kół, do których należało 733 członków. Organizacja działająca na obszarze jednego powiatu skupiała w swoich szeregach czwartą część liczby czlonków Towarzystwa Tatrzańskiego obejmującego całą Galicję i mającego 35-letnia tradycję.
Duże znaczenie dla kształtowania turystyki robotników miało powołanie w Krakowie w 1912 roku Robotniczego Koła Turystycznego. Jego twórcą był publicysta, działacz socjalistyczny i taternik Kazimierz Czapiński. Rok później Koło przekształciło się w Robotniczy Klub Turystyczny. Niestety wybuch I wojny światowej przerwał jego funkcjonowanie.
Działalność turystyczną prowadził także Uniwersytet Ludowy im. Adama Mickiewicza w Krakowie. Młodzież socjalistyczna skupiona wokół organizacji “Zjednoczenie”, które istniało przy Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1896 - 1898, organizowała szereg wycieczek.
W środowisku wiejskim turystyka zaczęła rozwijać się na przełomie XIX i XX wieku. Miał ścisły związek z działalnością oświatową prowadzoną od 1891 roku przez Towarzystwo Szkoły Ludowej oraz aktywnością organizacji niepodległościowych, takich jak Towarzystwo Gimnastyczne “Sokół”, Drużyny Bartoszowe, Związki Strzeleckie i Drużyny Strzeleckie. Ruch turystyczny ożywił sie w 1894 roku przy okazji zwiedzania wystawy rolniczej we Lwowie.
W okresie I wojny światowej powstała specyficzna organizacja, która pragnąc prowadzić działalność polityczną i wojskową, urządzała imprezy turystyczne. Było to Towarzystwo Strzelecko-Sportowe “Piechur”, które istniało od 27 stycznia 1917 roku do 4 marca 1918 roku, gdy zostało rozwiązane przez okupacyjne władze austryiackie. Celem tej organizacji było: “ Rozwijanie turystyki, krajoznawstwa, organizowanie wycieczek krajoznawczych, rozwijanie sił fizycznych, krzewienie miłości do ziemi ojczystej..”

4. POLSKIE TOWARZYSTWO KRAJOZNAWCZE.

W Królestwie Polskim po upadku powstanie styczniowego jedyna szansę na akceptację ze strony władz miały organizacje sportowe. Powstaly więc dwa stowarzyszenia, których zadaniem oprócz zajęć sportowych byla działalność turystyczno-wychowawcza: Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie oraz Warszawskie Towarzystwo Cyklistów.
Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie zostało utworzone w 1878 roku, a zalegalizowane 1882 roku. Jednym z założycieli organizacji był warszawski rzemieślnik Władysław Demiszczuk. Do towarzystwa należeli przestawiciele inteligencji oraz rzemieslnicy. Towarzystwo to mogło szczycić sie tym, iż od 1881 roku jego członkiem był Henryk Sienkiewicz. Do sympatyków stowarzyszenia należeli wybitni Polacy, tacy jak Bolesław Prus, Stefan Żeromski oraz Ignacy Paderewski. Rozwój organizacji postępował szybko, co potwierdzały liczby. W 1882 roku Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie liczyło 671 członków, a rok później juz 900, mimo że wycieczki łódkami były kosztowne i ograniczały się do zwiedzania okolic wzdłuż biegu rzeki.
- 5 -
Warszawskie Towarzystwo Cyklistów powołane zostało 6 kwietnia 1886 roku. Koszt zakupu roweru wynosił wówczas 50 rubli i powodował, że nie każdy kto chciał, mógł go kupic. W związku z tym Towarzystwo miało charakter elitarny. Organizowało ono zawody kolarskie, a w dni wolne od pracy wycieczki za miasto, gdzie urządzano festyny i zabawy. Słuzyły one nie tylko rekreacji, ale również szerzeniu polskości i patriotyzmu. Członków WTC można było poznać po charakterystycznych białych czapeczkach.
Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie oraz Warszawskie Towarzystwo Cyklistów prowadziły również działalność popularyzatorską. Wspierały organizowanie się podobnych towarzystw i klubów, które powstawały na przełomie stuleci.
Jednakże dla rozwoju turystyki pod zaborem rosyjskim najbardziej zasłużyło się Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które zostało utworzone w Warszawie 1906 roku. Za jego twórcę uważa sie Aleksandra Janowskiego, który był urzędnikiem kolei warszawsko-wiedeńskiej. Ten pionier polskiego krajoznawstwa napisał i wydał w latach 1898 - 1903 czterotomowe dzieło pt. “Wycieczki po kraju”. Aleksander Janowski nie ograniczał swoich podróży do ziem polskich, bowiem odwiedzał również ośrodki polonijne. Natomiast w latach 1913 - 1914 odbył najciekawszą i najdłuższą ze swoich podróży - dookoła świata.
Do grona wybitnych działaczy Polskiego urzędnikiem kolei warszawsko-wiedeńskiej. Ten pionier polskiego krajoznawstwa napisał i wydał w latach 1898 - 1903 czterotomowe dzieło pt. “Wycieczki po kraju”. Aleksander Janowski nie ograniczał swoich podróży do ziem polskich, bowiem odwiedzał również ośrodki polonijne. Natomiast w latach 1913 - 1914 odbył najciekawszą i najdłuższą ze swoich podróży - dookoła świata.
Do grona wybitnych działaczy Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego oprócz Aleksandra Janowskiego należy zaliczyć przede wszystkim etnografa Zygmunta Glogera, adwokata Aleksandra Patka, artystę plastyka Mikołaja Wisznickiego oraz Kazimierza Kulwiecia - przyrodnika, krajoznawcę i pedagoga, wydawce i redaktora miesięcznika “Ziemia”.
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze organizowało wycieczki i odczyty, zajmowało się ochroną przyrody i zabytków, budowało i prowadziło schroniska oraz muzea regionalne.
W działalności Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego wyróżnic można dwa nurty: krajoznawczy i turystyczny. Stowarzyszenie kładło bardzo ważny nacisk na działalność wśród młodzieży. W 1914 roku przy Oddziale Krakowskim PTK powstała Sekcja Kół Krajoznawczych Młodzieży.
Na początku XX wieku PTK było dominującą organizacją skupiającą ludzi zainteresowanych krajoznawstwem i turystyką na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim. W Warszawie, w środowisku robotników działalność propagującą turystykę prowadzili również pracownicy Kolei Nadwiślańskiej, natomiast w Łodzi Towarzystwo Miłośników Rozwoju Fizycznego “Widzew”.
Jeden z wynalazków XIX wieku, a mianowicie samochód, wpłynął na przemiany w turystyce. Samochody mogli kupować jedynie najbardziej zamożni i dlatego turystyka samochodowa miała zakres elitarny. Pierwsze wycieczki samochodowe na ziemiach polskich odbyły sie już w 1897 roku, a w 1907 roku przystąpiono do tworzenia organizacji skupiającej automobilistów. W 1909 roku powstało Towarzystwo Automobilistów Królestwa Polskiego.

5. TURYSTYKA POD ZABOREM PRUSKIM.

W zaborze pruskim propagatorem turystyki górskiej był Kazimierz Kantak, wybitny parlamentarzysta, taternik i alpinista. Najpopularniejszą forma turystyki w Wielkopolsce były wycieczki piesze, których uczestnicy docierali do atrakcyjnych miejsc pod względem historycznym lub przyrodniczym. Do takich miejscowości należały Kórnik, Lednica i Kruszwica.
Dla turystyki ważny był rok 1910. Wówczas Towarzystwo Gimnastyczne “Sokół”, z okazji odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, zorganizowało wycieczkę, która miała rekordową liczbę uczestników. Wydarzeniem o szczególnym znaczeniu w życiu śląskiego “Sokoła” był zlot turystów z 40 gniazd zorganizowany w sierpniu 1907 roku.
Działacze Towarzystwa Gimnastycznego dziłający w Wielkopolsce w 1897 roku do programu działalności wprowadzili wycieczki piesze i rowerowe, rozwijali turystykę wodną poprzez wioślarzy, którzy utworzyli organizację pod nazwą “Tryton” oraz “04”.
- 6 -
W 1910 roku z inicjatywy Cyryla Ratajskiego w Raciborzu zostało utworzone Polskie Towarzystwo Turystyczne “Beskid”. Ten wybitny działacz oraz Bernard Chrzanowski będący działaczem wielkopolskiego “Sokoła” w 1913 roku powołali do życia Poznańskie Towarzystwo Krajoznawcze. Od 1904 roku uprawiano turystykę wodną w Poznańskim Klubie Wioślarskim.
Na polskich wsiach działalność turystyczną prowadziło utworzone w 1880 roku Towarzystwo Czytelni Ludowych oraz spółki rolniczo-handlowe, spółdzielnie i kółka rolnicze.
Wycieczki rowerowe organizowało polsko-niemieckie Koło Kołowników “Turysta” znane też pod niemiecką nazwą Radfahrerverein “Wanderer”. Powstało ono w Gnieżnie w 1898 roku.

II Turystyka w XX-leciu Międzywojennym.

1. ADMINISTRACJA RZĄDOWA I SAMORZĄDOWA DO SPRAW TURYSTYKI.

Po 123 latach rozbiorów, odrodzona Polska rozpoczęła nowy okres w historii i w dziejach polskiej turystyki. W 1919 roku turystykę włączono w zakres działania Ministrstwa Robót Publicznych. Powołano Referat Turystyki, a jego kierownikiem został dr Mieczysław Orłowicz. Z uwagi na brak środków materialnych Referat Turystyki nie mógł podejmować żadnych nowych inwestycji, np. w zakresie podniesienia poziomu przemysłu hotelarskiego czy uzdrowiskowego. Za granicą nie prowadził reklamy walorów turystycznych Polski, poniewaz wiązało się to z utrzymaniem kosztownych biur turystycznych. Referat Turystyki zmierzał przede wszystkim ku ułatwianiu czynnego uprawiania turystyki poprzez zainteresowanie nią różnych środowisk społecznych oraz niesienie pomocy w zakresie spraw organizacyjnych, tj. rozwoju stacji turystycznych, budowy schronisk i domów wypoczynkowych, wyznaczaniu i znakowaniu szlaków turystycznych, wydawania map i przewodników, podniesienia poziomu usług hotelarskich.
Rozwojem turystyki było zainteresowane także Ministerstwo Komunikacji, które starało sie ułatwić podróżnym transport. Ministerstwo Spraw Zagranicznych popularyzowało walory turystyczne Polski, zamieszczając artykuły w wydawnictwach oficjalnych, zaś Ministerstwo Spraw Wojskowych udzielało organizacyjnego i finansowego wsparcia m.in. w przygotowaniu zawodów kolarskich, narciarskich czy żeglarskich.
W 1924 roku w celu koordynowania współpracy różnych resortów, powołana została Międzyministerialna Komisja Turystyczna przy Ministerstwie Robót Publicznych.
W 1925 roku zorganizowano wojewódzkie komisje turystyczne, a do ich zadań należało m.in. tworzenie odpowiednich warunków podróżowania na podległym terenie, podnoszenie poziomu usług hotelarskich i gastronomicznych oraz na letniskach i w uzdrowiskach, zakładanie domów wycieczkowych i schronisk turystycznych.
W 1928 roku z inicjatywy Ministerstwa Skarbu powołano Międzyministerialną Komisję do Zbadania Zagadnień Turystyki, która zastąpiła Komisje przy Ministerstwie Robót Publicznych. Natomiast w 1932 roku sprawy turystyki zostały przekazane Ministerstwu Komunikacji, w którym powstał Wydział Turystyki Ogólnej.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt powołania 12 czerwca 1935 roku Ligi Popierania Turystyki. W jej skład weszło 12 przedstawicieli organizacji i stowarzyszeń oraz 24 przedstawicieli zainteresowanych ministerstw i samorządów terytorialnych. Na terenie całej Polski reprezentowało ją 400 przedstawicielstw. Dla najbiedniejszych mieszkańców Polski Liga organizowała bezpłatne wycieczki, mając na uwadze poznanie przez oparcia” dla obozów i wycieczek szkolnych. W 1926 roku powstał Fundusz Szkolnych Domów Wycieczkowych sprzyjający tworzeniu w budynkach szkolnych bazy noclegowej dla obozów wędrownych, kolonii letnich, rajdów pieszych, rowerowych i kajakowych. W tym samym czasie zostało powołane Stowarzyszenie Polskich Schronisk Młodzieżowych. SPSM zalecało współpracę z organizacjami turystyczno-krajoznawczymi, wśród których wiodącymi były Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (PTK) oraz Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (PTT). W 1927 roku Rada Główna Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego zaopiekowała się kołami krajoznawczymi młodzieży szkolnej, powołując Komisję Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej z siedzibą w Krakowie.
W latach trzydziestych młodzież szkolna brała również udział w wycieczkach statkami polskiej floty bałtyckiej. Grupy uczniów szkół średnich uczestniczyły w wyjazdach poza granice kraju: do Jugosławi, Bułgarii, Rumunii oraz na Węgry. W programach szkolnych dla klas V-VII pojawiły się zalecenia, aby organizowac wycieczki połączone z dziesięciokilometrowym marszem z plecakiem i sprzętem biwakowym. Miały one charakter paramilitarny i były jak najbardziej usprawiedliwione wobec nadciągającego zagrożenia wojną. W latach trzydziestych na wycieczki szkolne młodzież najchętniej wyjeżdżała do Krakowa, Warszawy, Zakopanego i Gdyni. Natomiast miłośnicy łódek najczęściej podróżowali w okolice Augustowa.

3.TURYSTYKA W ORGANIZACJACH MŁODZIEŻOWYCH.
W II Rzeczypospolitej ruch turystyczno-krajoznawczy rozkwitał w organizacjach takich jak: Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Młodzieży Wiejskiej “Wici” oraz Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Żeńskiej.
Działacze ZHP pragnąc propagować harcerskie treści i formy pracy na koloniach, wstąpili do powołanego w Warszawie w 1922 roku Związku Towarzystw Kolonii Letnich i Kolonie Urządzających. W zastępach i drużynach wodniackich uprawiano turystyke usportowioną, a od 1923 roku przysposabiano młodzież do praktycznych zajęć na morzu.
Do ogólnopolskich imprez sportowo-turystycznych ZHP należały: rozpoczęta w 1936 roku w cyklu trzyletnim Kampania Zimowego Wyścigu Wycieczek oraz Wiosenna Kampania Wyścigu Wycieczek. Zloty lokalne na szczeblu hufca oraz wojewódzkie i ogólnopaństwowe, a przede wszystkim międzynarodowe, jak np. Zlot Skautów Wodnych w Garczynie., miały zawsze charakter wielkich imprez turystycznych.
Organizacją, gdzie młodzi ludzie dużo wolnego czasu przeznaczali na turystykę, były Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Żeńskiej. Wędrówka po ojczystej ziemi przybliżała młodzież do dziejów poznawanego regionu, pozwalała na ciekawe spędzenie czasu oraz rozrywkę. Do Stowarzyszeń należała przede wszystkim młodzież wiejska.
Z Wielkopolski i Pomorza młodzież najchętniej wyjeżdżała na wycieczki przez Częstochowę i Kraków do Zakopanego. Przy organizowaniu dłuższych wycieczek Stowarzyszenie korzystało z usług PBP “Orbis”.
Młodzieżowy ruch turystyczno-krajoznawczy rozwijał się także dzięki Towarzystwu Gimnastycznemu “Sokół”, które miało bogate tradycje w okresie przedwojennym.

8 -

W 1923 roku powołana została Sekcja Wycieczkowa Zarządu Głównego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, którą kierowali Kaziemierz Czapiński oraz Zygmunt Piotrowski.
W 1926 roku powstała Organizacja Młodzieżowa TUR, w której strukturze powołano referaty wycieczkowe. Urządzano zloty turystów, z których pierwszy miał miejsce w Warszawie 1927 roku. W następnych latach odbywały się zloty na szczeblu okręgu, w trakcie których organizowano przemarsze przez miasta i zwiedzano zabytki. Organizacja OM TUR w okresie letnim organizowała obozy wędrowne.
W drugiej połowie lat trzydziestych młodzież wiejska przemierzała kraj na wycieczkach rowerowych, a sprzyjała temu akcja sprzedaży rowerów po znacznie zaniżonych cenach, która organizowała Spółdzielnia Turystyczno-Wycieczkowa “Gromada”. Znacznym ułatwieniem w urządzaniu wycieczek było nieodpłatne korzystanie z noclegów u gospodarzy odwiedzanych wsi.
Turystyka indywidualna na wsi istniała sporadycznie. Szkoły wiejskie w niewielkim stopniu uczestniczyły w ruchu wycieczkowym. Księża organizowali pielgrzymki młodzieży oraz dorosłych parafian do polskich sanktuariów, a w szczególności na Jasna Górę.

4.ORGANIZACJE TURYSTYCZNE.
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości znaczącą rolę w odbudowie ruchu turystycznego odegrały organizacje turystyczne. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie z poparciem Mieczysława Orłowicza wystąpiło z inicjatywą utworzenia ogólnopolskiej organizacji zrzeszającą stowarzyszenia turystyczne w Polsce. Do jej powołania doszło na II Zjeździe Delegatów Polskich Towarzystw Turystycznych, Krajoznawczych i Narciarskich, który obradował w Warszawie w dniach 2-3 kwietnia 1927 roku. Utworzony wówczas został Związek Polskich Towarzystw Turystycznych. Prezesem związku został działacz ludowy Stanisław Osiecki. W skład związku Polskich Towarzystw Turystycznych weszły nastepujące organizacje: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Polski Związek Narciarski, Automobilklub Polski, Podolskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze, Polski Związek Turystyczny w Krakowie, Polski Touring Club, Polskie Towarzystwo Turystyczne w Toruniu, Akademickie Koło Krajoznawcze w Warszawie, Polski Klub Turystyczny w Warszawie, Polski Związek Towarzystw Wioślarskich, Związek Uzdrowisk Polskich, Śląska Turystyczna Komisja Wojewódzka, Polski Związek Motocyklowy, Sekcja Wycieczkowa TUR oraz Muzeum Tatrzańskie. W okresie późniejszym do ZPTT przystąpił Polski Związek Kajakowy, Beskidenverein i Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze. Początkowo liczba czlonków Związku wynosiła 19 500 osób.
W dniach od 12 do 13 lipca 1929 roku w Poznaniu obradował Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy, uznawany za największe wydarzenie krajoznawcze okresu międzywojennego. Zajęto sie na nim m.in. rolą krajoznawstwa w edukacji.
Towarzystwo Tatrzańskie, bogate w tradycje, jedno z najstarszych towarzystw górskich na świecie, kontynuowało swoją działalność po I wojnie światowej. W 1919 roku przyjęło nazwę Polskie Towarzystwo Tatrzańskie.
W 1935 roku z połączenia Sekcji Turystycznej PTT z Sekcja Taternicką AZS i Kołem Wysokogórskim przy warszawskim oddziale PTT został utorzony Klub Wysokogórski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Jego członkowie zorganizowali 5 wypraw w Alpy oraz ekspedycję na Wyspę Niedżwiedzią w sezonie 1932/1933. Odbyły sie także dwie wyprawy w Andy. 1930 roku powstało Krakowskie Towarzystwo Krzewienia Narciarstwa, które wspólnie z Polskim Związkiem Narciarskim na terenie polskich gór utworzono sieć stacji ratowniczych wyposażonych w odpowiedni sprzęt oraz lekarstwa.

- 9 -
Jedną z bardziej liczących się organizacji turystycznych w II Rzeczypospolitej był utworzony w 1925 roku Polski Touring Klub. Inicjatorem powstania Klubu było Ministerstwo Robót Publicznych, a współorganizatorami Automobilklub Polski, PTT i PTK. Polski Touring Klub zajmował się turystyką samochodową.
Jedną z organizacji turystycznych działających w środowisku robotniczym było Robotnicze Towarzystwo Turystyczne w Polsce. W 1934 roku Jerzy Michałowicz opracował jego statut, który został zatwierdzony 8 stycznia 1935 roku przez Komisariat Rządu miasta stołecznego Warszawa.
W okresie międzywojennym w II Rzeczypospolitej działały także organizacje turstyczne mniejszości narodowych. Należały do nich m.in. Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze utworzone w 1926 roku oraz Ukraińskie Towarzystwo Krajoznawcze “Płaj”.

5.BIURA PODRÓŻY.
Najstarszym, największym i najbardziej dochodowym biurem podróży działającym na polskim rynku turystycznym w okresie międzywojennym był “Orbis”. Polskie Biuro Podróży “Orbis” powstało we Lwowie w 1920 roku. Do zakresu działań Biura należała sprzedaż biletów, ekspediowanie bagaży, ubezpieczenie bagaży, ubezpieczenia podróżnych, formalności paszportowe oraz organizowanie turystyki krajowej i zagranicznej. “Orbis” przygotował także różne imprezy oraz popierał turystykę w Polsce i do Polski. W 1933 roku akcje biura zostały zakupione przez bank państwowy PKO, a siedziba przeniesiona do Warszawy. Wkrótce Polskie Biuro Podróży “Orbis” znalazło się w gronie najlepszych biur podróży na świecie.
Dopiero w 1937 roku powstała Spółdzielnia Turystyczno-Wypoczynkowa “Gromada”, która zajmowała sie przede wszystkim turystyką mieszkańców wsi. Do twórców “Gromady” należeli: Kazimierz Wyszomirski, prof. Marian Rapacki oraz prezes Zjednoczenia Spółdzielni Rolniczych inż. Z. Chmielewski. W swojej działalności na rzecz turystyki na pierwszy plan Gromada wysuwała pracę społeczną. W 1938 roku Gromada obsłużyła ok 100 tys. turystów w kraju i około 3 tys. osób, które wyjechały na wycieczki zagraniczne. Prowadziła także działalność wydawniczą. W ramach promocji turystyki wzięła również udział w akcji sprzedaży rowerów na wsi po przystępnych cenach.
Działały także inne, prywatne biura podróży. Jednakże posiadały one słabe podstawy finansowe i nie rozwinęły szerokiej działalności. Do ich grona należały: “Icar”, “Poltur”, “Francpol”. Od 1929 roku w Polsce działalność prowadziło znane zagraniczne biuro podróży “Wagons-Lits-Cook”.
Warunkiem rozwoju ruchu turystycznego w Polsce była nie tylko dynamiczna działalność biur podróży, ale także rozbudowa przemysłu hotelowego i aktywność polskich uzdrowisk. W 1929 roku nastąpiło zrzeszenie sie przedsiębiorstw hotelowych i utworzona została Naczelna Organizacja Polskiego Przemysłu Hotelowego.

Polska turystyka w okresie II Wojny Światowej.
Wybuch II wojny światowej i tym samym agresja Niemiec i ZSRR na Polskę spowodowały zaprzestanie prowadzenia działalności przez wszystkie polskie instytucje oraz organizacje turystyczne. Zamknięto polskie instytucje kultury, szkoły oraz wszystkie polskie organizacje turystyczne i biura podróży, a ich majątek uległ konfiskacie. Zamarł ruch turystyczno-krajoznawczy. Wprowadzono zakaz organizowania wycieczek do podmiejskich miejscowości letniskowych. Mimo tych utrudnień i zagrożeń w latach 1942-1944 młodzież podejmowała wyprawy w okolice Krakowa, w celu uprawiania turystyki górskiej. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze oraz inne organizacje turystyczne musiały przerwać swoją działalność. Siedziba ZG Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie została zajęta przez Deutscher Alpen Verein.
Od zniszczeń wojennych uchroniło się zaledwie kilkanaście schronisk.

- 10 -
Jednakże były one zdewastowane i pozbawione wyposażenia. Schroniska w Beskidach przejęło Beskidenverein. Zniszczeniu oraz zawłaszczeniu uległ majątek polskich biur podróży “Orbis”, “Gromada”. W okresie okupacji w konspiracji wydawane było czasopismo “Taternik”. Turystyka polska poniosła wiele strat materialnych, jednakże najbardziej bolesna była śmierć wielu wybitnych krajoznawców i turystów, którzy polegli w obronie Polski na frontach.

Turystyka w PRL.
1.UWARUNKOWANIA POLSKIEJ TURYSTYKI.

Naród polski, pomimo wyrzeczeń i strat, jakie poniósł w latach okupacji, był zmuszony żyć w bardzo trudnych warunkach. Ta sytuacja nie wpływała pomyślnie na polską turystykę okresu powojennego. Istniały poważne ograniczenia w podróżach zagranicznych, także o charakterze turystycznym. Do 1956 roku nie wolno było odwiedzać krewnych mieszkających w Europie Zachodniej. W późniejszym czasie tj. w latach 1956-1970, turystyka zagraniczna była dostępna tylko dla osób uprzywilejowanych. Także niewielu turystów odwiedzało nasz kraj. W 1955 roku do Polski przyjechało 77 tys. osób, a z kraju wyjechały 44 tys., przy czym należy podkreślić, iż były to głównie podróże służbowe. Pewne ożywienie turystyki zagranicznej można można notować od 1956 roku, dzięki wprowadzeniu konwencji turystycznej na obszarach przygranicznych Polski i Czechosłowacji. W 1972 roku rozpoczął się masowy ruch turystyczny między Polską a NRD, ponieważ do przekroczenia granicy upoważniał jedynie dowód osobisty ze specjalną pieczątką. W następnych latach upowszechniły się wyjazdy do ZSRR, na Węgry i do Bułgarii. Podróże do państw kapitalistycznych były nadal utrudnione ze względów politycznych. Pewne ułatwienia nastapiły po 1970 roku, ponieważ łatwiej można było uzyskać paszport oraz w ograniczonym wymiarze wymienić złotówki na dewizy.
Po 1956 roku obserwujemy rozwój turystyki krajowej. Objął on młodzież szkolną oraz dorosłych. Wędrówkom po Polsce sprzyjała działalność związków zawodowych, organizacji młodzieżowych i sportowych, harcerstwa, stowarzyszeń i organizacji wyspecjalizowanych w obsłudze ruchu turystycznego. Rozwijała się także turystyka indywidualna, która wpływała z wewnętrznej potrzeby poznania ojczystego krajobrazu i przyrody oraz uprawiania rekreacji ruchowej. Tradycyjną forma turystyki w Polsce był ruch uzdrowiskowy. Kuracjusze wyjeżdżali w Karpaty do miast, takich jak Krynica i Rabka, w Sudetach do uzdrowisk Kudowa, Polanica Zdrój i Duszniki Zdrój, a na nizinach do Ciechocinka oraz Inowrocławia. Nad Bałtykiem zdrowie odzyskiwali m.in. w Kołobrzegu, Ustce, Sopocie czy Międzyzdrojach.
Od najdawniejszych czasów Polacy pielgrzymowali do miejsc świętych. Rządzący w powojennej Polsce prowadzili wojnę z Kościołem, co przysparzało przeszkód w wyjazdach do tych miejscowości. Wybór Karola Wojtyły na Papieża w 1978 roku zdecydowanie ożywił turystykę religijna w kraju oraz do Włoch, sanktuariów Europy, a także do Ziemi Świętej.
Zniszenia spowodowane działaniami wojennymi były bardzo dotkliwe dla bazy turystycznej. Wiele schronisk i hoteli popadło w ruinę. Bezpowrotnie przepadł majątek na obszarach Polski włączonych do ZSRR. Co prawda Polska zyskała obiekty turystyczne na Ziemiach Odzyskanych, ale niestety były one ogołocone z wyposażenia i niejednokrotnie zdewastowane. Po wojnie pozostawały one bez nadzoru, a później często brakowało środków finansowych na ich finansowanie. W 1945 roku wiele obiektów turystycznych przejęło Polskie Towarzystwo Tatrzańskie oraz Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które z wielkim wysiłkiem doprowadziły je do uruchomienia. Po zakończeniu wojny wiele budynków z przeznaczeniem na obiekty turystyczne otrzymała Centralna Rada Związków Zawodowych. Związki te uratowały od zniszczenia i grabieży, a następnie w latach 1945-1948 zagospodarowały 668 obiektów, które następnie przekazały Funduszowi Wczasów Pracowniczych. - 11 -
W pierwszych latach po wojnie niektóre domy na cele turystyki zagospodarowały osoby prywatne. Niestety warunki materialne i system zarządzania państwem utrudniały rozwój inicjatywy prywatnej. Dopiero po 1970 roku, w bardziej sprzyjających warunkach politycznych, zaczęła się ona odradzać. Na początku lat siedemdziesiątych podjęto rozbudowę bazy turystycznej, ale kilka lat później wskutek narastającego kryzysu społeczno-gospodarczego w Polsce, ograniczono nakłady finansowe na nowe inwestycje i dotacje dla społecznych organizacji turystycznych. Kłopoty materialne pogłębiały się w latach osiemdziesiątych.
2.PAŃSTWOWE STRUKTURY ORGANIZACYJNE.

W 1945 roku w ramach Ministerstwa Komunikacji przy Departamencie Organizacyjno-Prawnym utworzono Samodzielny Wydział Turystyki. Wydział zajął się przede wszystkim zabezpieczeniem obiektów turystycznych oraz przekazaniem ich zainteresowanym przedsięborstwom i organizacjom obsługi ruchu turystycznego. Organizował pomoc materialną na remonty schronisk oraz dotował działalność organizacji społecznych. W 1949 roku nastapiła jego reorganizacja i podniesiono go do rangi Biura Turystyki.
29 lipca 1950 roku przy Ministerstwie Komunikacji powołana została Rada Turystyczna, która miała charakter organu doradczego i opiniodawczego. Rola Rady “sprowadzała się do koordynacji działalności związków zawodowych, organizacji młodzieżowych niektórych organów administracji państwowej i innych organizacji społecznych”.
W 1952 roku nastąpiły kolejne zmiany w zarządzaniu turystyką. 8 marca tego roku uchwałą Rady Ministrów w sprawie organizacji turystyki rozwiązana została Rada Turystyczna przy Ministrze Komunikacji, a na jej miejsce powołano przy Prezesie Rady Ministrów Komitet do Spraw Turystyki.
5 marca 1955 roku powołano do życia komitety turystyki przy prezydiach rad narodowych w poszczególnych województwach. Zajmowały się one kierowaniem, planowaniem oraz kontrolowaniem całokształtu spraw związanych z turystyką na podlegającym im terenie.
Po 1956 roku nastapiło ożywienie turystycznego ruchu zagranicznego, a Polska przystąpiła do Międzynarodowej Organizacji Oficjalnych Urzędów Turystycznych. W roku szkolnym 1958/1959 powstały szkoły hotelarskie w Warszawie, Krakowie i Poznaniu, a następnie studia zaoczne dla pracowników hotelarstwa w SGPiS w Warszawie.
Komitet do Spraw Turystyki, a następnie Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki zabiegały o prawidłowe funkcjonowanie biur obsługujących zarówno turystów w kraju, jak i coraz większą liczbę gości odwiedzających Polskę. Uporządkowano organizacyjnie ruch turystyczny w ramach “autostopu”.
W 1959 roku Komitet przeprowadził inwentaryzację wszystkich turystycznych oraz wypoczynkowych miejsc noclegowych w Polsce, po czym przygotował siedmioletni plan zagospodarowania turystycznego obejmujący lata od 1959 do 1965. Konsekwencja łączenia działalności sportowej z turystyczną było utworzenie 17 lutego 1960 roku Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki w miejsce Komitetu do Spraw Turystyki oraz Głównego Komitetu Kultury Fizycznej. GKKFiT został powołany przez Sejm mocą Ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki. W celu wspierania realizacji inwestycji zapisanych w planie powołano Centralny Fundusz Turystyki i Wypoczynku.
W następnych latach poszerzono uprawnienia GKKFiT. Dotyczyły one również ustalenia cen w obiektach turystycznych oraz koordynacji działań w zakresie zagospodarowania turystycznego. Mocą rozporządzenia Rady Ministrów z 20 marca 1970 roku utworzono wydziały w województwach, powiatach oraz miastach powyżej 20 tys. mieszkańców.
W 1978 roku przeprowadzono kolejne już zmiany w systemie zarządzania polską turystyką, ponieważ dokonano podziału Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki na: Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu oraz Główny Komitet Turystyki.

- 12 -
Turystyka oraz kultura fizyczna na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, podobnie jak cała Polska, znalazły się w kryzysie. W latach 80-tych przeprowadzono zmiany w kierowaniu turystyką i sportem, albowiem w 1986 roku zlikwidowany został Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu oraz Główny Komitet Turystyki i ponownie powołano Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki. Rok później przestał on funkcjonować, a w jego miejsce utworzono Komitet do Spraw Młodzieży i Kultury Fizycznej.

3.ORGANIZACJE OBSŁUGI RUCHU TURYSTYCZNEGO.

Po zakończeniu II wojny światowej obsługa ruchu turystycznego w Polsce zajmowało sie Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, biura podróży tj. “Orbis”, “Gromada”, “Sports-Tourist”, “Turysta”, “Juventur”, “Almatur”, “Harctur” oraz liczne przedsiębiorstwa regionalne i związki. Turystyka pobytowa i wycieczkowa była związana także z działalnością Funduszu Wczasów Pracowniczych.
Polskie Biuro Podróży “Orbis” wznowiło swoją działalność w czasie, gdy kończyła się II wojna światowa. Powołane Dekretem Rady ministrów z dnia 7 maja 1945 roku przedsiębiorstwo państwowe PBP “Orbis” było odrębną jednostką gospodarczą z osobowością prawną. 28 września nastąpiły kolejne zmiany w strukturach tego przedsiębiorstwa. Moca uchwały Rady Ministrów do życia zostało powołane Zjednoczenie Gospodarki Turystycznej “Orbis”, któremu podlegało Polskie Biuro Podróży “Orbis” i wszystkie jednostki organizacyjne tego Biura oraz przedsiębiorstwa hotelowo-gastronomiczne “Orbis”. W 1973 roku Orbis miał 54 oddziały oraz 55 ekspozytur terenowych w Polsce i 15 ośrodków informacyjnych za granicą. Znajdowały się one w Brukseli, Paryżu, Londynie, Wiedniu, Kopenhadze, Berlinie, Nowym Jorku, Rzymie, Sztokholmie, Moskwie, Pradze, Budapeszcie oraz wspólnie z PLL “LOT” punkty informacyjne w Madrycie, Frankfurcie nad Menem i Chicago. W 1951 roku 9 największych hoteli w Polsce zostało włączonych do “Orbisu”, aby przygotowac je do obsługi gości z zagranicy. Najważniejszymi zadaniami PBP “Orbis” była obsługa krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego, świadczenie usług tj. Organizacja i obsługa przyjazdów z zagranicy oraz wyjazdów grupowych i indywidualnych za granicę. Ponadto Biuro organizowało pobyt w uzdrowiskach, na polowaniach itp. Imprezach dla cudzoziemców, prowadziło wycieczki po Polsce dla członków korpusu dyplomatycznego i konsularnego. Orbis obsługiwał kongresy i zjazdy. Biuro posiadało własne biura za granicą.
“Gromada” została reaktywowana w 1957 roku, po 20 latach od czasu jej założenia, pod nazwą Ogólnokrajowa Spółdzielnia Turystyczna “Gromada”. Jej najważniejszymi celami było organizowanie tanich wycieczek i wczasów oraz popieranie zrzeszeń turystycznych skupiających spółdzielców. Dla tego biura podróży osiąganie korzyści materialnych było celem drugoplanowym. Poza wycieczkami oraz wczasami urządzała obozy wędrowne i “wczasy w mieście”, a także “wczasy pod gruszą”, które zapoczątkowały agroturystykę. “Gromada” należała do czołówki najlepszych polskich biur podróży.
“Sports-Tourist” był specjalistycznym biurem podróży o ogólnopolskim zasięgu działalności. Powołane zostało w 1957 roku jako Biuro Turystyki Sportowej działające przy Polskim Komitecie Olimpijskim. Celem działania Biura było zorganizowanie wyjazdów polskich ekip sportowych oraz kibiców na mistrzostwa świata i Europy, igrzyska olimpijskie, spotkanie międzypaństwowe w różnych dyscyplinach sportowych.
Wśród młodzieży działalność turystyczną prowadziły: Biuro Zagranicznej Turystyki Młodzieżowej “Juventur” działające przy Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej oraz Biuro Wczasów i Turystyki Studenckiej “Almatur” utworzone przy Zrzeszeniu Studentów Polskich i wywodzący się ze Związku Harcerstwa Polskiego”Harctur”.

- 13-
Biuro “Juventur” zostało założone w 1957 roku. “Juventur” i “Almatur” zaktywizowały zagraniczną turystykę młodzieży. W wycieczkach organizowanych przez oba biura dominował cel krajoznawczy, zarówno dla młodzieży wyjeżdżającej na wędrówkę po świecie, jak również dla odwiedzających Polskę.
Biuro Usług Turystycznych ZHP “Harctur” prowadziło działalność na rzecz harcerzy od marca 1959 roku. “Harctur” posiadało skromna bazę noclegow-gastronomiczną, a do najbardziej reprezentacyjnych hoteli należały “Druh” oraz “Tramp”. Domeną jego działalności były obozy harcerskie, gdzie młodzież nocowała pod namiotami. Biuro organizowało przede wszystkim wycieczki krajowe, także zagraniczne wyjazdowe i przyjazdowe dla harcerzy i młodzieży niezrzeszonej.
W gronie biur działalność prowadziło też Biuro Turystyki Esperanckiej “Esperantotur”. Od 1978 roku wczasy z nauką esperanto dla miłośników tego języka stawały się coraz bardziej popularne. “Esperantotur” organizował spotkania w kraju i poza jego granicami oraz wyjazdy na międzynarodowe kongresy.
Do biur o mniejszym zasięgu można zaliczyć Biuro Podróży i Turystyki Związku Nauczycielstwa Polskiego “Logostour” oraz “Kalinkę” - biuro turystyczne założone w 1985 roku przez nieistniejące już Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.
Obsługą ruchu turystycznego zajmował się także Polski Związek Motorowy, który był organizacją sportowo-turystyczną posiadającą status stowarzyszenia najwyższej użyteczności. Jednoczył poszczególne automobilkluby oraz turystów i sportowców motocyklowych.
W 1985 roku Polska Federacja Campingu utworzyła własne Biuro Turystyki Campingowej “Camptour”. W 1986 roku zatwierdzona została zmiana nazwy stowarzyszenia Polska Federacja Campingu na Polska Federacja Campingu i Caravaningu.
W latach 80-tych upowszechnił się wypoczynek w środowisku wiejskim, czyli “wczasy pod gruszą”. Właściciele gospodarstw turystycznych podjęli współpracę z ośrodkami doradztwa rolniczego. Zaczęły również powstawać regionalne stowarzyszenia. Na wypoczynek do gospodarstw agroturystycznych wyjeżdżano przede wszystkim do ówczesnych województw: suwalskiego, olsztyńskiego, gdańskiego, bielskiego, krakowskiego, nowosędeckiego oraz wałbrzyskiego.
W 1962 roku powstało Zrzeszenie Polskich Hoteli Turystycznych, które współdziałało z organami państwowymi, instytucjami i organizacjami zainteresowanymi rozwojem hotelarstwa, zajęło sie podnoszeniem kwalifikacji pracowników i poprawianiem wyników działalności hotelarskiej oraz prowadziło ewidencję hoteli w całym kraju i działalność informacyjną.
Najwiekszą organizacja turystyczną w Polsce w okresie powojennym bylo Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Po zakończeniu wojny działalnośc reaktywowały dwa przedwojenne stowarzyszenia turystyczne, tj. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie oraz Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Po 1945 roku dojrzewała dawna myśl połączenie obu Towarzystw. Jednakże nie wszyscy działacze byli przekonani o potrzebie zjednoczenia społecznego ruchu turystyczno-krajoznawczego w Polsce. W 1949 roku Rada Turystyczna przy Ministerstwie Komunikacji uznała, że należy doprowadzić do zjednoczenia PTT i PTK, zachowując ich dotychczasowy dorobek oraz stworzyć dogodne wrunki do realizacji szerszego wachlarza zadań. 17 grudnia 1950 roku miał miejsce I Walny Zjazd Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego powołujący je do życia. PTTK stworzyło wielkie możliwości dla uprawiania turystyki szerokim rzeszom polskiego społeczeństwa. To stowarzyszenie wyższej użyteczności miało swój wielki udział wyjeżdżano przede wszystkim do ówczesnych województw: suwalskiego, olsztyńskiego, gdańskiego, bielskiego, krakowskiego, nowosędeckiego oraz wałbrzyskiego.
W 1962 roku powstało Zrzeszenie Polskich Hoteli Turystycznych, które współdziałało z organami państwowymi, instytucjami i organizacjami zainteresowanymi rozwojem hotelarstwa, zajęło sie podnoszeniem kwalifikacji pracowników i poprawianiem wyników działalności hotelarskiej oraz prowadziło ewidencję hoteli w całym kraju i działalność informacyjną.
Najwiekszą organizacja turystyczną w Polsce w okresie powojennym bylo Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Po zakończeniu wojny działalnośc reaktywowały dwa przedwojenne stowarzyszenia turystyczne, tj. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie oraz Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Po 1945 roku dojrzewała dawna myśl połączenie obu Towarzystw. Jednakże nie wszyscy działacze byli przekonani o potrzebie zjednoczenia społecznego ruchu turystyczno-krajoznawczego w Polsce. W 1949 roku Rada Turystyczna przy Ministerstwie Komunikacji uznała, że należy doprowadzić do zjednoczenia PTT i PTK, zachowując ich dotychczasowy dorobek oraz stworzyć dogodne wrunki do realizacji szerszego wachlarza zadań. 17 grudnia 1950 roku miał miejsce I Walny Zjazd Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego powołujący je do życia. PTTK stworzyło wielkie możliwości dla uprawiania turystyki szerokim rzeszom polskiego społeczeństwa. To stowarzyszenie wyższej użyteczności miało swój wielki udział w narodzinach turystyki masowej. Wyjazdom w góry i nad morze, do miast bogatych w zabytki oraz piękne i osobliwe okolice sprzyjało uregulowanie okresów urlopowych, organizacja wczasów pracowniczych, udogodnienia kolejowe i pobytowe dla wczasowiczów.

- 14 -
Wkrótce po utworzeniu PTTK w ramach Toarzystwa powołano komisje turystyki usportowionej, tj. kajakowa, żeglarska, kolarska. W następnych latach podjęto tworzenie turystyki jaskiniowej i speleologi oraz turystyki podwodnej. Nastąpiło zjednoczenie krajoznawczego i sportowego ruchu turystyki w Towarzystwie. Natomiast w 1957 roku usamodzielnił się Klub Wysokogórski, ponieważ tym samym mógł uzyskiwać większe dotacje władz państwowych. W 1974 roku powstał Polski Związek Alpinizmu.
Do zasług PTTK należało rozbudowanie w 1954 roku systemu wczasów wędrownych: pieszych, rowerowych, kajakowych. W 1955 roku Towarzystwo zawarło umowę z Centralną Radą Związków Zawodowych, która umożliwiała tworzenie kół PTTK na terenie zakładów pracy. Kolejny szybki wzrost szeregów PTTK oraz zainteresowania wycieczkami i rajdami obserwujemy po 1972 roku. W 1980 roku w imprezach zorganizowanych przez PTTK udział wzięło 9 mln osób.
W 1973 roku PTTK uroczyście obchodziło 100. rocznicę powstania pierwszej polskiej organizacji turystycznej, jaką było Towarzystwo Tatrzańskie. Równie uroczyście w 1975 roku świętowano 25-lecie Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Towarzystwo dysponowało największą bazą turystyczną rozmieszczoną na terenie całego kraju, administrowało licznymi schroniskami, bacówkami, domami turysty i stacjami turystycznymi oraz campingami, stanicami wodnymi i ośrodkami turystycznymi.
W 1973 roku powstało Zrzeszenie Gospodarki Turystycznej PTTK, które nie tylko kierowało bazą turystyczną, ale także zajmowało się produkcją pamiątek i turystyką zagraniczną. PTTK produkowało sprzęt sportowo-turystyczny, wydawało mapy, przewodniki oraz widokówki. Dysponowało własnym Wydawnictwem “Kraj”. Należy podkreślić zasługi, jakie PTTK połozyło dla ochrony przyrody. Staraniem PTTK, na mocy rozporządzenia Rada Ministrów w 1954 roku zostały utworzone Tatrzański Park Narodowy oraz Pieniński Park Narodowy, a dwa lata później Ojcowski Park Narodowy.

4. TURYSTYKA MŁODZIEŻOWA.

Turystyka jest szczególnie atrakcyjną formą wypoczynku młodzieży. Rozwijała się ona w oparciu o szkolne koła Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a później Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, koła Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych, harcerstwo i organizacje młodzieżowe działające w środowisku wiejskim, miejskim oraz studenckim. W szkołach, nawiązując do przedwojennych tradycji, reaktywowano szkolne koła krajoznawcze, które działały pod opieką Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
6 lutego 1948 roku w ramach Ministerstwa Oświaty został wyodrębniony Wydział Obozów, Wczasów i Turystyki. Jednym z argumentów przemawiających za jego powstaniem była pilna potrzeba zadbania o bezpieczeństwo młodzieży przebywającej na koloniach i obozach.
Dopiero po wydarzeniach w Poznaniu w 1956 roku nastapiło odrodzenie sie turystyki szkolnej, co potwierdza fakt, że pod koniec tego roku działało ponad 2 tysiące szkolnych kół krajoznawczych skupiających około 70 tysięcy młodych ludzi. W tym czasie dużą popularnością cieszyły się wycieczki organizowane przez koła: krajoznawcze, geograficzne, sportowe i PTTK.
1 lipca 1958 roku Minister Oświaty powołał Szkolne Wojewódzkie Ośrodki Krajoznawczo-Turystyczne oraz Szkolne Powiatowe Ośrodki Krajoznawczo-Turystyczne. Ośrodki te podlegały kuratorium okręgów szkolnych lub inspektorom oświaty. Ich zadaniem było planowanie, organizowanie, kierowanie i sprawowanie opieki nad szkolnym ruchem krajoznawczo-turystycznym oraz przygotowanie bazy materialnej i wypracowanie płaszczyzn współpracy z opiekunami kół.

- 15 -
W 1977 roku powołany został Centralny Zespół Turystyki Szkolnej jako organ doradczy Ministerstwa Oświaty i Wychowania w sprawach szkolnego ruchu turystyczno-krajoznawczego. Natomiast w kwietniu 1981 roku staraniem Ministerstwa Oświaty i Wychowania nastapiło włączenie do Rady Kultury Fizycznej i Zdrowotnej Zespołu do Spraw Krajoznawstwa i Turystyki.
Szkolne Koła Krajoznawczo-Turystyczne w swojej działalności mogły korzystać ze wsparcia Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych oraz placóweg usług turystcznych takich biur jak: Juventur, Gromada, Almatur, a także Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych zostało reaktywowane 8 czerwca 1959 roku. W następnym roku zostało członkiem Międzynarodowej Federacji Schronisk Młodzieżowych. Najważniejszymi celami Towarzystwa było upowszechnianie turystyki i krajoznawstwa wśród młodzieży szkolnej, zapewnianie dzieciom i młodzieży szkolnej tanich noclegów i opieki wychowawczej, przekazywanie informacji krajoznawczo-turystycznych, rozbudowa schronisk zarówno stałych i sezonowych oraz ich modernizacja, opracowywanie i wyznaczanie szlaków spowodowały, że Episkopat Polski podjął decyzję o zawieszeniu działalności Stowarzyszeń.
Spośród organizacji młodzieżowych zajmujących sie turystyką w okresie przedwojennym, po 1945 roku działalność kontynuowało tylko OM TUR. Na rzecz turystyki pracował powstały w okresie okupacji Związek Walki Młodych oraz ZMW RP “Wici”. Organizacje te w 1948 roku zostały zmuszone do zjednoczenia się i wstąpienia do Związku Młodzieży Polskiej, a następnie do Związku Młodzieży Wiejskiej.

5. DZIAŁALNOŚĆ TURYSTYCZNA W ZAKŁADACH PRACY.

Działalność turystyczna w zakładach pracy była prowadzona przede wszystkim w oparciu o związki zawodowe. 5 stycznia 1946 roku, decyzją Centralnej Rady Związków Zawodowych utworzona została Rada Wychowania Fizycznego i Sportu przy CRZZ. W latach 60-tych i 70-tych, w latach rozwoju turystyki w PRL, istniało coraz wieksze zapotrzebowanie na ośrodki wczasowe i domy Funduszu Wczasów Pracowniczych. W związku z tym zbudowano nowe obiekty w atrakcyjnych turystycznie miejscowościach i regionach Polski.

- 16 -
Wycieczki oraz turnusy wczasowe organizowały rady zakładowe i działy socjalne zakładów pracy, współpracując m.in. Z Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym, Towarzystwem Krzewienia Kultury Fizycznej oraz Funduszem Wczasów Pracowniczych. Szczególną rolę w organizowaniu wypoczynku dla pracowników i ich rodzin w czasie wolnym od pracy oraz w okresie urlopów pełnił Fundusz Wczasów Pracowniczych. Była to instytucja działająca na zasadach scentralizowanego przedsiębiorstwa w ramach Centralnej Rady Związków Zawodowych. FWP został powołany mocą ustawy z dnia 4 lutego 1949 roku i na swoją działalność otrzymywał dotacje państwowe. Fundusz prowadził również domy wypoczynkowe, organizował wycieczki i obozy wędrowne w ramach turystyki usportowionej, prowadził działalność kulturalno-oświatową oraz krajoznawczo-turystyczną w ramach czasów. Zajmował się także organizowaniem turnusów rehabilitacyjnych i profilaktycznych. W konsekwencji w okresie ustrojowych transformacji FWP rozpadł się, wiele przedsiębiorstw upadło, a ośrodki wczasowe zostały sprzedane. Niestety tym samym szanse na wypoczynek poza miejscem zamieszkania stracili niezamożni Polacy.

Turystyka w III Rzeczypospolitej.
4 czerwca 1989 roku po wolnych wyborach zaczął sie proces przemian społeczno-politycznych i gospodarczych w Polsce. W 1993 roku rozpoczął sie prces prywatyzacji. Negatywnymi zjawiskami występującymi w ostatnich latach jest duży spadek produkcji i dochodu narodowego, wysoka inflacja, coraz większe bezrobocie oraz dotkliwy dla społeczeństwa spadek stopy życiowej. Zmiany te coraz bardziej oddziaływały na turystykę. W 1991 roku został powołany Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki. Urząd zajął sie tworzeniem warunków sprzyjających rozwojowi polskiej turystyki oraz koordynowaniem prac środowiska i instytucji zainteresowanych sukcesem tej ważnej dziedziny życia społecznego i gospodarki.
W 2000 roku nastapiły zmiany w sysytemie zarządzania turystyką w Polsce. Zlikwidowano Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, a jego obowiązki przejęło Ministerstwo Gospodarki, w którego ramach utworzono Departament Turystyki.
Moca Ustawy z 25 czerwca 1999 roku powołano Polską Organizacje Turystyczną. Do najważniejszych zadań Organizacji należą: promocja Polski i jej atrakcji turystycznych, zapewnienie działania i rozwoju polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie, nakreślanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju oraz unowocześnienie i rozbudowa infrastruktury turystycznej, a także realizacja zadań zleconych POT przez organy i jednostki, które zgodnie z ustawą z nią współpracują.
Największym przedsiębiorcą działającym na polskim rynku turystycznym jest “Orbis” SA będący od 1991 roku jednoosobowa spółką Skarbu Państwa. W 1993 roku wyodrębniono z niej dwie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością: Polskie Biuro Podróży (Orbis Travel) oraz firmę transportową Orbis Transport. Polskie Biuro Podróży “Orbis” jest przedsiębiorstwem o bardzo szerokim zakresie działalności i rozbudowanej sieci usługowej. W jego strukturach działają m.in.: Biuro Zagranicznej Turystyki Wyjazdowej, Biuro Zagranicznej Turystyki Przyjazdowej, Biuro Kongresów, Biuro Polowań oraz wiele spółek kapitałowych. Polska Izba Turystki jest ogólnopolską organizacją samorządu gospodarczego, która zrzesza biura oraz agencje turystyczne dysponujące największym potencjałem gospodarczym. Od 1995 roku wszystkim biurom i agencjom, które sa zrzeszone w Polskiej Izbie Turystyki, przyznawany jest na jeden rok certyfikat ze znakiem logo objętym ochroną Urzędu Patentowego.
Rozmiar turystyki przyjazdowej w Polsce są niższe niż w wielu innych państwach Europy. W turystyce krajowej - w związku z trudną sytuacją ekonomiczną - utrzymuje się tendencja spadkowa. Względy finansowe sa podstawową przyczyną rezygnacji z wypoczynku urlopowo-wakacyjnego dla większości polskich rodzin.

- 17 -
Brak odpowiedniego wsparcia ze strony władz państwowych spowodował zmniejszenie się udziału organizacji takich jak np. ZHP czy PTTK, w wypoczynku wakacyjnym oraz działalności turystycznej.
W poskiej turystyce ostatnich lat pojawiły się akcenty związane z postacią Ojca Świętego Jana Pawła II, który podkreślał potrzebę szukania odpoczynku w obcowaniu z przyrodą i pieknem ojczystego krajobrazu. Górski szlak w Dolinie Chochołowskiej, czy szlak Brdy otrzymaly nazwy szlaków papieskich.
Zdecydowana większość wyjazdów turystycznych Polaków odbywa się bez pośrednictwa instytucji turystycznych. Dotyczy to zwłaszcza wyjazdów krajowych, przy których zaledwie 5% rodaków korzysta z usług firm turystycznych. W wyjazdach zagranicznych udział ten jest znacznie wyższy i wynosi ponad 30%. Mogłoby to sugerować bardzo ograniczone możliwości działolności na rynku turystycznym. Okazuje się, że w Polsce jest około 5,5 tysiąca różnych firm oraz instytucji zajmujących sie organizacją i obsługa ruchu turystycznego.
W 2003 roku Polska była celem przyjazdu dla ponad 52 mln cudzoziemców i blisko 14 mln zagranicznych turystów. W rankingach światowych zajmuje pod względem recepcji ruchu turystycznego 14 miejsce. W tym samym roku turystyki przyjazdowej w Polsce są niższe niż w wielu innych państwach Europy. W turystyce krajowej - w związku z trudną sytuacją ekonomiczną - utrzymuje się tendencja spadkowa. Względy finansowe sa podstawową przyczyną rezygnacji z wypoczynku urlopowo-wakacyjnego dla większości polskich rodzin.

- 17 -
Brak odpowiedniego wsparcia ze strony władz państwowych spowodował zmniejszenie się udziału organizacji takich jak np. ZHP czy PTTK, w wypoczynku wakacyjnym oraz działalności turystycznej.
W poskiej turystyce ostatnich lat pojawiły się akcenty związane z postacią Ojca Świętego Jana Pawła II, który podkreślał potrzebę szukania odpoczynku w obcowaniu z przyrodą i pieknem ojczystego krajobrazu. Górski szlak w Dolinie Chochołowskiej, czy szlak Brdy otrzymaly nazwy szlaków papieskich.
Zdecydowana większość wyjazdów turystycznych Polaków odbywa się bez pośrednictwa instytucji turystycznych. Dotyczy to zwłaszcza wyjazdów krajowych, przy których zaledwie 5% rodaków korzysta z usług firm turystycznych. W wyjazdach zagranicznych udział ten jest znacznie wyższy i wynosi ponad 30%. Mogłoby to sugerować bardzo ograniczone możliwości działolności na rynku turystycznym. Okazuje się, że w Polsce jest około 5,5 tysiąca różnych firm oraz instytucji zajmujących sie organizacją i obsługa ruchu turystycznego.
W 2003 roku Polska była celem przyjazdu dla ponad 52 mln cudzoziemców i blisko 14 mln zagranicznych turystów. W rankingach światowych zajmuje pod względem recepcji ruchu turystycznego 14 miejsce. W tym samym roku liczba wyjazdów zagranicznych przekroczyła 38 mln. Według szacunków Instytutu Turystyki, w 2003 roku Polacy uczestniczyli w 7,2 mln turystycznych podróżach za granicę. Integracja Polski z Unią Europejską w maju 2004 roku spowodowała odczuwalny wzrost zarówno przyjazdowego ruchu turystycznego, zwłaszcza z 25 krajów UE, jak i większą aktywność Polaków w zakresie wyjazdów zagranicznych. Jest to efekt ułatwień paszportowych i granicznych, jak i zainteresowania nowymi członkami UE. Nastapiły znaczne przeobrażenia w bazie noclegowej kraju, powstało wiele nowych obiektów, modernizowano stare, inwestycje w hotelach stały się bardzo opłacalne. Wprowadzono kategoryzację bazy noclegowej. W 2002 roku istniało wg GUS ponad 7 tys. obiektów zakwaterowania zbiorowego, które oferowały 610 tys. miejsc noclegowych.
W pierwszych latach XXI wieku możemy juz śmiało powiedzieć, że w świadomości społeczeństwa, władz samorządowych, jak i administracji, turystyka stała się ważną dziedziną gospodarki narodowej, szansa na rozwój kraju i aktywizacje regionów. Równocześnie turystyka stała się zjawiskiem masowym, niemal powszechnym, czymś bez czego większość społeczeństwa nie wyobraża sobie życia. Tak jak sztuka czyliteratura, turystyka jako część składowa kultury ogólnoświatowej stała się jej dziedzictwem.

KALENDARIUM WYDARZEŃ W POLSKIEJ TURYSTYCE

1000r. - pielgrzymka Ottona III do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie
1246r. - Wyprawa Benedykta Polaka do Mongolii
1565r. - wyprawa Beaty Łaskiej do Zielonego Stawu Kieżmarskiego
1805r. - Stanisław Staszic, jako pierwszy Polak wszedł na szczyt Łomnicy uznawany
wówczas za najwyższy szczyt w Tatrach
1867r. - utworzenie Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół”
1873r. - powstanie Towarzystwa Tatrzańskiego, pierwszej organizacji turystycznej na
ziemiach polskich
1874r. - powstało pierwsze schronisko tatrzańskie w Morskim Oku
1878r. - zostało utworzoneWarszawskie Towarzystwo Wioślarskie (zalegalizowane w
1882 roku)
1886r. - utworzenie Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów
1888r. - utworzenie Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

- 18 -
1894r. - Stanisław Barabasz odbył pierwszą turystyczną wycieczkę narciarską w Tatry -
do Czarnego Stawu Gąsienicowego
1894r. - Jan Grzegorzewski podjął pierwszą udaną próbę wspinaczki zimowej
1906r. - utworzenie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego
1906r. - utworzenie Akademickiego Klubu Turystycznego we Lwowie
1906r. - powstał Związek Uzdrowisk Polskich
1907r. - zostało utworzone Zakopiańskie Towarzystwo Łyżwistów, które od 1911 r. Było
Sekcją Narciarską Towarzystwa Tatrzańskiego
1908r. - utworzenie Stowarzyszenia Polskich Robotników i Robotnic “Siła” na Śląsku
Cieszyńskim
1909r. - utworzenie Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego
1909r. - utworzenie Towarzystwa Automobilistów Królestwa Polskiego
1910r. - utworzenie Polskiego Towarzystwa Turystycznego “Beskid”
1912r. - powołanie Sekcji Ochrony Tatr Towarzystwa Krajoznawczego
1913r. - utworzenie Poznańskiego Towarzystwa Krajoznawczego
1919r. - utworzony został Polski Związek Narciarski
1919r. - Towarzystwo Tatrzańskie przyjmuje nazwę Polskie Towarzystwo Tatrzańskie
1919r. - powołanie Referatu Turystyki przy Ministerstwie Robót Publicznych
1919r. - utworzenie Sekcji Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej i Pozaszkolnej
(od 1927r. - Komisja Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej przy RG PTK)
1920r. - powstało Polskie Biuro Podróży “Orbis” (zarejestrowane w 1923r.)
1920r. - utworzenie Automobilklubu Polskiego
1922r. - utworzenie Związku Towarzystw Kolonii Letnich i Kolonie Urządzających
1924r. - powołanie Międzyministerialnej Komisji Turystycznej przy Ministerstwie Robót
Publicznych
1925r. - utworzenie Polskiego Touring Klubu
1925r. - powstało Podolskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze
1926r. - utworzenie Stowarzyszenia Polskich Schronisk Młodzieżowych
1927r. - powstało Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze i Opieki nad Zabytkami
1927r. - utworzenie Związku Polskich Towarzystw Turystcznych
1928r. - powołanie Międzyministerialnej Komisji do Zbadania Zagadnień Turystyki
1929r. - w dniach 12-13 lipca w Poznaniu obradował Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy
1929r. - utworzona została Naczelna Organizacja Polskiego Przemysłu Hotelowego
1930r. - utworzenie Polskiego Związku Kajakowego
1930r. - utworzenie Krakowskiego Towarzystwa Krzewienia Narciarstwa
1932r. - powołanie Międzynarodowej Federacji Schronisk Młodzieżowych International
Youth Hostel Federation - IYHF
1934r. - utworzenie Robotniczego Towarzystwa Turystycznego
1935r. - powołanie Ligi Popierania Turystyki
1935r. - utworzenie Klubu Wysokogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
1937r. - powstała Spółdzielnia Turystyczno-Wypoczynkowa “Gromada”
1945r. - utworzenie Samodzielnego Wydziału Turystyki przy Ministerstwie Komunikacji
1949r. - powołanie Funduszu Wczasów Pracowniczych - FWP
1950r. - utworzenie Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego z połączenia
Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego
1950r. - powstała Rada Turystyczna przy Ministerstwie Komunikacji
1952r. - powołanie Komitetu do Spraw Turystyki przy Prezesie Rady Ministrów
1952r. - utworzenie Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego - GOPR
1957r. - powołanie Biura Turystyki Sportowej “Sports - Tourist”
1957r. - powstanie Biura Zagranicznej Turystyki Mlodzieżowej “Juventur”
1959r. - utworzenie Biura Usług Turystycznych ZHP “Harctur”

- 19 -
1960r. - utworzenie Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki - GKKFiT
1962r. - powołanie Zrzeszenia Polskich Hoteli Turystycznych
1974r. - powstał Polski Związek Alpinizmu
1989r. - powołanie Polskiej Izby Turystyki
1991r. - powołanie Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki (działał do 2000r.)
1997r. - uchwalenie Ustawy o Usługach Turystycznych
1999r. - powołanie Polskiej Organizacji Turystycznej