NIEMCY

Wcześniejsze próby zjednoczenia, czynniki sprzyjające kształtowaniu się niemieckiej myśli narodowej, rozwój nacjonalizmu i liberalizmu

okres napoleoński (1799-1813)

• wojny z Francją, wzrost poczucia i jedności narodowej, wojna wyzwoleńcza w 1813-1814

• reformy von Hardenberga i von Steina w Prusach [osobny konspekt]

• filozof Johann Gottlieb Fichte i jego dwa dzieła : „Zamknięte państwo handlowe” (1800, domagał się zapewnienie przez państwo obywatelom własności, pracy, regulację stosunków między nimi i ochronę gospodarki) oraz „ „Mowy do narodu niemieckiego” (wygłoszone 1807/08 w Berlinie, gdzie domagał się zespolenia wszystkich sił w celu odnowy państwa niemieckiego, które powinno być demokratyczne, twierdził, że naród niemiecki stoi wyżej niż inne narody)

• inne pozycje budzące/wzmacniające ruch narodowy, m.in. > „Niemiecka ludowość narodowa” (1810, Jahn), „Ren niemiecką rzeką, ale nie granicą Niemiec” (1813, Arndt), „Germania do swoich dzieci” (1809, von Kleist),

• odezwa króla Fryderyka Wilhelma III „An mein Volk” (13.03.1813) i początek wojny wyzwoleńczej, udział w niej korpusów ochotniczych - odezwa pobudziła społeczeństwo (król zwraca się do niego!), same korpusy ochotników, choć zbagatelizowane, to jednak stały się później kuźnią przyszłych, rozgoryczonych zachowaniem absolutyzmu, ruchów narodowych i opozycji wobec monarchii

kongres wiedeński (1814-1815)

• była idea zjednoczenia Niemiec, ale została odrzucona (przede wszystkim przez Metternicha)

• powstał Związek Niemiecki (Deutscher Bund)

• przewodnictwo Austrii

• 41 państw (bez Prus oraz Wlk.Ks.Poznańskiego, ale z Czechami); nie udało się więc powrócić do sytuacji sprzed Rewolucji (wtedy istniało 289 państewek!)

• Sejm (Bundestag) oraz Rada Federalna (Bundesrat)

• konsekwencje kongresu powodują, że to właśnie w Prusach skupią się w najbliższej przyszłości dążenia do zjednoczenia.

Dlaczego?

• duże zniemczenie Prus (w porównaniu ze stanem sprzed epoki napoleońskiej) w porównaniu z wielonarodową monarchią Habsburgów

• przewaga protestantyzmu (choć blisko 40% to katolicy, ale są to głównie Polacy na Wschodzie lub byli poddani Habsburgów na Śląsku czy Francuzów w Nadrenii), zaczyna się więc krystalizować podział na protestantów > Niemców, katolików > „nie-Niemców”, mniej przychylnych zjednoczeniu

• skupienie w Prusach największych w Europie złóż węgla (Śląsk, Zagłębie Ruhry, Nadrenia i Zagłębie Saary), co spowoduje w przyszłości potęgę i wzrost gospodarczy

• owa „elastyczność” myśli w Prusach (Oświecenie, uniwersytety), choć z drugiej strony junkierstwo…

ruchy studenckie

• pierwszymi wyraźnymi ośrodkami myśli narodowej stają się związki gimnastyczne oraz korporacje studenckie (Burchenschaften)

• związki gimnastyczne : założone w 1811 przez Friedricha Jahna, b.rozpowszechnione

• korporacje studenckie : również powszechne, działanie w kołach intelektualistów i romantyków, żywiołowość

• 1817 - wydarzenia w Wartburgu i Jenie; z okazji trzechsetniej rocznicy wystąpienia Lutra, studenci w Jenie organizują manifestację, zapraszają przedstawicielstwa 12 innych uniwerków, w Jenie wykłady i odczyty, a w Wartburgu publicznie palą pruski ułański gorset, perukę heską, austriacki kij kapralski i dzieło Hallera „Restauracja nauk o państwie”

• zaniepokojenie władz, pierwsze śledztwa

• 1819 - student Karl Sund zabija rosyjskiego szpiega reakcyjnego dramaturga Augusta Kotzebuego

• odtąd > policyjny dozór nad uniwersytetami, zaostrzenie cenzury, represje polityczne na kadrze profesorskiej (postanowienia zjazdu rządów niemieckich w Karlsbadzie)

powstania w Grecji, Belgii i Polsce, druga rewolucja we Francji (początek lat '30)

• wydarzenia za granicą pobudziły nastroje narodowe i w Niemczech

• wybuch zamieszek, demonstracji i rozruchów

• pojawia się czarno-czerwono-złoty sztandar korporacji studenckich), odtąd będący symbolem ruchów zjednoczeniowych

• powstaje m.in. tzw. Pieśń o Polsce (na cześć Powstania Listopadowego)

• 1832 - zjazd na zamku Hambach liberałów i demokratów z udziałem Polaków

• Pojawiają się coraz głośniejsze pomysły zjednoczenia Niemiec i utworzenia konfederacji republik europejskich

• 1833 - nieudany zamach na Frankfurt-n.Menem, gdzie była siedziba Rady Federalnej

• po tych wydarzeniach : znów wzmożona inwigilacja, represje, ale ziarno posiane

kwestie gospodarcze - związki celne

• 1816 - zniesienie ceł wewnętrznych w Prusach (nałożonych wcześniej dla terenów położonych na wschód od Łaby)

• 1818 - zniesienie ceł wewnętrznych w całych Prusach

• 1828 - powstają związki celne:

• Prusy + Hesją-Darmstadt

• Bawaria + Wirtembergią

• Hanowerem + Hesja-Kassel + Saksonią + parę innych

(powstaje Środkowoniemiecki Związek Celny)

• 1829 - Prusy+Hesja-Darmstadt łączą się z Bawaria+Wirtembergia związkiem celnym

• 1834 - Środkowoniemiecki Związek Celny łączy się z ↑,

powstaje Niemiecki Związek Celny (Deutscher Zollverein)

• trzeba pamiętać : mimo utworzenia Związku, pozostałe państwa niemieckie długo dołączały do niego (ostatnie w 1888!!!), poza tym Związek nie rozwiązał takich problemów, jak różnorodne systemy monetarne, wag czy miar; niewątpliwym plusem - nieobecność w Związku Austrii, co zogniskowało jeszcze mocniej szansę dokonania zjednoczenia przez Prusy (chociaż te ostatnie wcale się do tego nie garnęły…)

wzrost nastrojów liberalnych i demokratycznych, filozofia, światopogląd, kultura:

• wspomniane korpusy ochotnicze, odezwa i działania studenckie etc

• w literaturze - epoka romantyzmu, której jedną z cech charakterystycznych był kult narodu oraz przywoływanie historii > Novalis i jego powieść „Heinrich von Ofterdingen”, Clemens Brentano i „Lorelay” oraz „Auf dem Rhein”, bracia Grimm - spisanie niemieckich baśni ludowych

• Georg Wilhelm Hegel - jeden z twórców filozofii idealistycznej; przejawiał postawę demokratyczną i republikańską, choć o samym narodzie germańskim był zdania, że czas jego przemija (sądził, że każdy naród ma swoją epokę, w której dominuje), dzieje polegają na coraz doskonalszej realizacji idei wolności, poddani stają się obywatelami

• narodziny liberalizmu katolickiego >„wydarzenie kolońskie” - 1837 - symbol opozycji nadreńskiej wobec Berlina, a co za tym idzie rozsadzania istniejącego porządku społecznego i państwowego (co niekoniecznie mogło doprowadzić do zjednoczenia, ale mogło je umożliwić, choć było zdecydowanie wbrew Prusom) oraz J.Görres

• Joseph Görres, za młodu zwolennik Rewolucji i Związku Reńskiego, następnie uczestnik wojny wyzwoleńczej, po kongresie bardzo rozgoryczony

• przeszedł na katolicyzm, domagał się z innymi autonomii od Prus dla Nadrenii

• naraził się na prześladowania, musiał uciekać do Francji

• „wydarzenie kolońskie” - areszt metropolity katolickiego Klemensa Augusta von Droste-Vischeringa, który zabronił wcześniej studentom teologii uczęszczania na wykłady profesorów podzielających poglądy Hermesa, wyklętego przez papieża (dogmaty da się udowodnić, więc po co wiara?) > całe to zajście bodźcem dla Görresa

• Görres buduje liberalizm katolicki, krytyka Reformacji, ale generalnie daje to początek prądowi, który dążył do zniszczenia kultury i porządku społ.

• wydanie Staatslexikon (1834-1843) przez Karla Rostecka i Karla Welckera - była to encyklopedia liberalnej wiedzy o państwie

Wiosna Ludów (1848) [szerzej opisana w osobnym konspekcie, tu tylko koncepcje zjednoczenia]

• 28 marca 1849 > parlament frankfurcki (Zgromadzenie Narodowe) uchwala konstytucję Rzeszy Niemieckiej

• federacja

• dziedziczny władca na czele

• rząd federalny oraz parlament

• parlament - złożony z izby reprezentującej cały naród oraz z izby reprezentującej państwa

• cesarzem wybrano Fryderyka Wilhelma IV, lecz ten się nie zgodził

• 27 kwietnia 1849 - król pruski rozwiązuje parlament frankfurcki

• w obliczu nie przyjęcia konstytucji, wybuchają liczne rozruchy na terenie całych Niemiec - są one tłumione

• część posłów przenosi się z Frankfurtu do Stuttgartu, by tam kontynuować obrady, ale po krótkiej chwili staje się to niemożliwe, bo protestuje król wirtemberski

• inna próba zjednoczenia : faktycznie pod egidą Fryderyka Wilhelma IV, ale z jego inicjatywy

• namowa jego przyjaciela, Jozefa Marii Radowitza

• wstępem do zjednoczenia miała być unia trzech królestw: Hanoweru, Prus i Saksonii

• 26 maja 1849 - unia erfurcka

• przyszłe „małoniemieckie“ Niemcy miały mieć luźny związek z Austrią

• Austria oczywiście wrogo do tego pomysłu się odnosi

• Austria wywiera tak duży nacisk, że z unii występuje Hanower i Saksonia

• w unii pozostają więc Prusy + 25 innych małych państewek (które dołączyły w międzyczasie)

• 20 marca 1850 - sejm zbiera się w Erfurcie

• pod naciskiem i zaostrzającym się konfliktem z Austrią (po której stanęła Rosja) w sprawie Holsztynu i Hesji-Kassel, Prusy muszą rozwiązać unię erfurcką (haniebne dla Prus spotkanie w Ołomuńcu)

• ostatecznie : unia erfurcka rozwiązana 29 listopada 1850

4