ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

Słuch fonemowy jest to zdolność rozróżniania fonemów, czyli dźwięków mowy ludzkiej. Należy pamiętać, że dziecko z zaburzonym słuchem fonematycznym dobrze słyszy słowa, lecz nie potrafi różnicować pojedynczych dźwięków lub złożyć ich w całość. Dziecko musi z potoku słyszanej mowy wyodrębnić wyrazy, w nich sylaby, w sylabach- głoski. Aby zrozumieć sens tekstu musi uchwycić kolejność głosek w wyrazie i umieć je zróżnicować. Zaburzenia słuchu fonematycznego utrudniają rozumienie mowy, są przyczyną wadliwej wymowy fonemów, co uwidacznia się w czytaniu i pisaniu. Przy niedokształceniu słuchu fonemowego dziecko może:

• nie rozróżniać głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, ustnych i nosowych, zamieniać syczące na szumiące (s - sz)

• mieć problemy ze zrozumieniem poleceń słownych,

• zniekształcać wyrazy pisząc z pamięci lub ze słuchu

• mieć trudnościami podczas czytania całych wyrazów, a następnie zdań oraz problemy z nauką wierszy czy języka obcego

Ćwiczenia słuchu fonematycznego z małymi dziećmi rozpoczynamy od różnicowania dźwięków wydawanych przez np. pojazdy, zwierzęta, buty, drzwi, (posługujemy się nagraniami i obrazkami). Następnie dzieci próbują naśladować słyszane głosy oraz rozpoznawać i różnicować dźwięki z otoczenia np. głosy ludzi, natury, zwierząt, instrumentów. Wiele ciekawych zabaw słuchowych można przeprowadzić podczas spaceru, można najpierw różnicować różne dźwięki spotykane np. w parku (szelest suchych liści, szum wiatru, zimą skrzypiący śnieg, itd.), a potem je naśladować.

Ćwiczenia rozwijające spostrzegawczość słuchową i słuch fonematyczny

• rozpoznawanie piosenek po melodii, rytmie

• zagadki słuchowe

• odtwarzanie rodzaju i ilości usłyszanych dźwięków

• odgadywanie źródła dźwięków

• nauka wierszy, piosenek

• rytmizacja tekstu

• wyodrębnianie głoski na początku wyrazu (w nagłosie)

• wyodrębnianie ostatniej głoski w wyrazie (wygłosie)

• wyodrębnianie głoski w środku wyrazu (śródgłosie)

• wyodrębnianie wszystkich głosek w wyrazie

• podział na sylaby

• stosowanie wyliczanek sylabowych w grach dziecięcych

• synteza (łączenie) sylab ze słuchu

• loteryjki sylabowo- obrazkowe

• rebusy sylabowo- obrazkowe

• rozróżnianie samogłosek i spółgłosek

• budowa modelu wyrazu z nakrywek czerwonych (samogłoski) i niebieskich (spółgłoski)

• wyróżnienie wyrazów w zdaniu

• wyróżnianie sylab w wyrazie, najlepiej za pomocą klaskania (jedna sylaba- jedno klaśnięcie), oprócz tego można bawić się w kończenie wyrazów, podajemy pierwszą sylabę, np. ko-, a dziecko dodaje - ło (koło).

• wyróżnianie głosek w wyrazach- najpierw na początku wyrazu, potem na końcu i w środku. Można użyć do tego obrazków, spośród których dziecko wyszuka obrazki zaczynające się lub kończące na daną głoskę.

• układanie zdań przez dziecko - wyróżnienie ilości wyrazów ( liter, zdań) patyczkami (patyczki oznaczają słowa, litery lub zdania), np.:

II TO ALA.

III TAM STOI OLA

• wymyślanie rymujących się wyrazów

• układanie kilku wyrazów w kolejności od najkrótszego do najdłuższego (a, po, las, okno, lalka)

• układanie kilku wyrazów w kolejności od najkrótszego do najdłuższego, rozpoczynające się tą samą głoską ( w, wa, wór, wata, wianek...)

• zabawa w dopowiadanie brakującego w zdaniu słowa np.:

Gruszka jest żółta, a wiśnia.....

Brzoskwinia jest okrągła, a banan .....

• słuchanie (starsze dzieci mogą same przeczytać) wierszy, w których występuje jak najwięcej dźwięków do naśladowania. Można wykorzystać następujące utwory: Lokomotywa, Ptasie radio, Kotek.

• dobieranie w pary wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską (koza- kosa, mama- dama, tata- data, pije- bije, Ala- Ola).

• podkreślanie czerwoną kredką wyrazów, które "syczą", a niebieską, tych, które "szumią" (sok, puszka, szachy, postój, proszek, ser).

Do ciekawych zabaw należą zabawy w wymyślanie ciągu wyrazów na daną literę, np. wszyscy wymyślają wyrazy na literę "k". Inną formą tej zabawy jest wyszukiwanie wyrazu, który zaczyna się na ostatnią literę poprzedniego wyrazu (mąka - Adam - most - tygrys- samochód - dom).

Pamiętaj!

GŁOSKA	LITERA
Głoskę wymawiamy i słyszymy. sz-a-f-a - 4 głoski, cz-a-p-k-a - 5 głosek, Dwuznak to jedna głoska zapisana za pomocą dwóch liter. Dwuznaki to: ch, cz, dz, dź, dż, rz, sz.	Literę widzimy i piszemy. s-z-a-f-a - 5 liter, c-z-a-p-k-a - 6 liter,

Zabawy i ćwiczenia z dziećmi

1. Ćwiczenia artykulacyjno- słuchowe

1. powtarzanie wyrazów dźwiękonaśladowczych - dzieci naśladują podany przez opiekuna wyraz dźwiękonaśladowczy powtarzając go kilka razy:

Przyjaciele z podwórka- historyjka.

Kasia zaprosiła dzieci, aby poznały jej przyjaciół z podwórka.

Na powitanie wyjrzał ze stajni konik Karusek:                                iha  iha…

Wesołe powitanie konika usłyszały pasące się opodal krówki:        muuu  muuu…

Z chlewiska odezwały się ciekawskie świnki:                                   kwi  kwi…

Koza Siwulka pokiwała różkami do dzieci:                                      meee  meee…

Kaczki maszerują nad staw, rozmawiając ze sobą:                         kwa kwa …

Stary baran spogląda groźnie na wszystkich ze swojej zagrody:     bee bee…

Obrażony indor wykrzykuje:                                                            gul gul

Spłoszone kurki wołają głośno:                                                        ko ko …

Wszystkich stara się uspokoić kogut Pięknopiórek                          kukuryku…

Z daszku werandy spogląda na podwórku kotek mruczek:             miau miau…

Spłoszone zwierzęta uspokoił dopiero piesek Burek

i na podwórku zapanował porządek:                                   hau hau…

Dzieci przegnały wszystkie zwierzęta:                                              pa pa…

Pomaszerowały do przedszkola:                                                       tup tup…

2. rozwiązywanie zagadek

Choć się zielonej trawy naje, to jednak białe mleko daje. (krowa)

Nie gryzą choć zęby mają, ogrodnikom pomagają. (grabie)

Najlepszym lekarzem złamanego ołówka jest… (temperówka)

Wisi w łazience, wycierasz nim ręce. (ręcznik)

3. słuchanie wierszyków, rymowanek i ich powtarzanie

4. złośliwe echo - zabawa w parze opiekun- dziecko; opiekun podaje przymiotniki, zadaniem- dziecka będzie odpowiadanie wyrazem o znaczeniu przeciwnym, np. czarny - biały, słodki - gorzki, mały - duży, dobry - zły, itp.

2. Zabawy kinezjologii edukacyjnej

Kinezjologia jest nauką o związkach ruchu ciała z organizacją i funkcjonowaniem mózgu. Celem kinezjologii jest przekazywanie wiedzy i narzędzi do wykorzystania potencjału naszego umysłu, byśmy mogli z łatwością i w naturalny sposób uczyć się, rozwijać i zachować zdrowie.

• ruchy naprzemienne - prosimy dzieci, by wykonały ruchy naprzemienne ( podnieś kolano i dotknij nim przeciwną dłoń lub łokieć), ćwiczenie można wykonać z tyłu ciała krzyżując rękę i przeciwległą nogę. Można je wykonywać przy muzyce, lub śpiewie

• leniwe ósemki- na dużym arkuszu papieru lub na tablicy nauczyciel rysuje dużą leniwą ósemkę (znak nieskończoności), rozpoczynając od środka ósemki i rysuje ją w stronę lewą do góry. Ważne by głowę trzymać prosto, a oczami podążać za ósemką . Następnie prosimy dzieci, by przywitały się z ósemką, wodząc palcem za jej konturami. Dzieci mogą tez same rysować leniwe ósemki rożnymi kolorami

• kołyska usiądź na podłodze, odchyl się do tylu, ręce ugięte w łokciach, podeprzyj się na przedramionach. Wykonuj ruchy zgiętymi w kolanach nogami z jednej strony na drugą

• oddychanie brzuszkiem połóż ręce na brzuchu, weź wdech przez nos i rozpocznij długi wydech, wypuszczając powietrze krótkimi dmuchnięciami przez lekko otwarte usta. Oddychaj powoli, nadmuchując brzuch, jak balon.

• zginanie stopy usiądź, zegnij nogę w kolanie i połóż ją na kolanie drugiej nogi. Chwyć przyczepy początkowe i końcowe mięsni łydki i trzymaj je. Powoli poruszaj stopą zginaj ją i prostuj. Powtórz to samo drugą nogą.

3. Zabawa w dokończenie słów. .

Pokazujemy dziecku jeden z rysunków, wypowiadając pierwszą sylabę nazwy rysunku - dziecko dopowiada kolejną sylabę.

.

4. Zabawy z wykorzystaniem obrazków

Nazwij obrazki. Pokoloruj te, w których na końcu słyszysz głoskę „ t ”.

Nazwij rysunki, podziel ich nazwy na sylaby. Policz z ilu głosek składa się ich nazwa - narysuj tę samą liczbę trójkątów pod każdym rysunkiem.

Nazwij rysunki . Pokoloruj te, w których słyszysz na początku głoskę „o”.

5. Wstaw brakującą literę

PRZYKŁAD: Ola obiera owoce.

• _ rysia _armi _ury.

• _iotruś _isze _iórem.

• _enek _nalazł _apałki.

• _anda _idziała _arszawę.

• _asia _upuje _alafiora.

• _ola _e _ajko.

• _azik _upił _otka.

• _ujek _aży _arzywa.

• _asia _awi _artka.

• _iesia _ozi _ojtka.

6. Przeczytaj wyrazy. Podkreśl literę, którą się różnią

kosa - rosa

woda - soda

beczka - teczka

bilet - balet

tama - tara

huta - nuta

kora - nora

praca - płaca

nagroda - zagroda

7. Utwórz nowe wyrazy z liter

k, o, t, l, e, t − kot, kotek, tok, lok, to, lek,…

c, e, b, u, l, a − cel, Cela, bal, bale, brla, ul, Ula, cela, lub, ………

z, e, g, a, r, e, k − rak, kra, zegar, gar, gaz, gra, Grek, era, ……………

k, w, i, a, t, e, k − kwiat, kwit, kwitek, wikt, kat, teka, kwik, tak, kwa, …

k, a, p, u, s, t, a − pusta, kapa, pasta, ta, kap, kusa, kasa, pas, pustak, tak,

kat, usta, kuta, upust, ………

p, a, r, a, s, o, l, k, a − para, pas, pora, paka, rasa, rosa, ropa, rak, rok, sala,

sok, kos, los, las, laska, kasa, kosa, klasa, por, polka,

rolka, lok, lak, karp, kopa, kapa, kora, kara, kolka........

8. Odczytaj wyrazy

pa − ra− sol

pod − ręcz − nik

sa − mo− lot

ko − ra − le

pió − ro − pusz

sa − mo − rząd

9. Przeczytaj i odszukaj ukryte wyrazy w wypisanych wyrazach i podkreśl je.

dachówka deszczówka

gorączka kosztowny

koszykówka wschodzić

poprzeczka schronisko

wczasy uroczystość

zachód sznurowadło

budzik wschodzić

tydzień krzyżówk

10. Ponumeruj wyrazy - rozwiązania zagadek, zgodnie z numerami zagadek.

Zagadki Wyrazy

1. Ma białą korę.

2. Płynie, wpływa do morza.

3. Wzywa na lekcję.

4. Jest niezbędny na budowie.

5. Kiedyś były kryte słomą.

6. Potrzebny do malowania.

7. Dzwoni o szyby.

8. Wkładasz na głowę.

9. Dopóty wodę nosi, dopóki się ucho nie urwie.

10. Ucieka przed kotem

11. Przeczytaj i odszukaj ukryte wyrazy w wypisanych wyrazach i podkreśl je.

dachówka

gorączka kosztowny

koszykówka wschodzić

poprzeczka schronisko

wczasy uroczystość

zachód sznurowadło

budzik wschodzić

tydzień krzyżówka

12. Rozwiąż rebusy.

13. Dopisz brakującą sylabę

tor- .... ser- .... ram- ..... książ-.....

pił- .... des-.... cór- ...... lis- .....

łyż- ..... tor- .... żab- ...... kro- ....

bań- .... gar- ..... buł- ..... blu- .....

lam- .... gum- .... nar- ..... ko- .....

kol- .... sar- ..... wo- ..... gru-...

mał - ... łyż.... łyż...

cór - ... za - … ser - … pił - ...

lis - … ku - … za - …. mo - …

14. Przestaw litery w wyrazach tak, aby powstał nowy wyraz. Odczytaj je.

sok - kos

port - trop

rzep - perz

targ - grat

rano - nora

jemy - myje

żółw - włóż

kwit - tkwi

mata - tama

kapa - paka

tara - rata

pralka - kapral

luty - tylu

słoma - masło

drut - trud

pora - ropa

loki - kilo

lipa - pali

lato - Tola

katar - krata

tarka - karta

trawa - Warta

wyspy - wsypy

kot - kto - tok

szkoły - kołysz

lalka - kalka

klasa - laska

Zebrała i opracowała:

Agnieszka Dobrzyńska

LITERATURA:

1. Bogdanowicz M.- O dysleksji, czyli specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu - odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Wyd. LINEA, Lublin 1994r.

2. Czajkowska I., Herda K.- Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Wyd. WSiP, Warszawa 1989 r.

3. Nowak J. E. - Pedagogiczne problemy słuchu fonematycznego u uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Wyd. WSiP , Bydgoszcz 1995 r.

4. Sachajska E. - Uczymy poprawnej wymowy, Wyd. WSiP, Warszawa 1981r.

5. Twórcza kinezjologia w praktyce. Propozycje dla każdego, praca zbiorowa,  KINED Warszawa 2002 r

11

Jola - Tola

kufer - kuter

rzeka - rzepa

sobota - robota

chata - szata

rogi - nogi

hak - mak

pałac - pajac

sa − mo − chód

sprzą − ta − czka

wczo − raj − szy

zwy − czaj − nie

ko − le − jarz

przy − go − da

dźwig

rzeczka

brzoza

dzban

deszcz

pędzel

mysz

dachy

czapka

dzwonek

---