PAPIEŻ [czes. < łac. < gr.], tytuł zwierzchnika Kościoła katol., od IX w. zastrzeżony dla biskupa Rzymu; wg katolicyzmu papież jest następcą św. Piotra; od XI w. wybierany przez kolegium kardynałów (konklawe); papież reprezentuje najwyższą władzę prawodawczą i sądowniczą w Kościele, wykonywaną bezpośrednio lub przez instytucje wykonawcze (kuria), m.in. mianuje biskupów i ustanawia normy prawa kośc.; stosunek uprawnień papieża do uprawnień biskupów został ustalony przez dogmatyczne orzeczenia 2 ostatnich soborów: konstytucję Pastor aeternus z 1870, formułującą dogmat nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności oraz konstytucję o Kościele Lumen gentium z 1964, formułującą zasadę najwyższej władzy papieża, w której uczestniczy kolegium biskupów; zewn. oznaką godności papieża są: biała sutanna, pierścień Rybaka, tiara (obecnie nie używana) i krzyż o potrójnym, poprzecznym ramieniu. Czas od śmierci papieża do wyboru następcy określany jest z łaciny sediswakancją.

Tytułu papieża używa również patriarcha Aleksandrii - głowa Kościoła koptyjskiego.

PAPIEŻE 1831-2006

254. Grzegorz XVI	Bartolomeo Albert Cappellari	2 lutego 1831 - 1 czerwca 1846
255. bł. Pius IX	Giovanni Maria Mastai-Ferretti	16 czerwca 1846 - 7 lutego 1878
256. Leon XIII	Gioacchino Vincenzo Pecci	20 lutego 1878 - 20 lipca 1903
257. św. Pius X	Giuseppe Melchiorre Sarto	4 sierpnia 1903 - 20 sierpnia 1914
258. Benedykt XV	Giacomo della Chiesa	3 września 1914 - 22 stycznia 1922
259. Pius XI	Ambrogio Damiano Achille Ratti	6 lutego 1922 - 10 lutego 1939
260. Pius XII	Eugenio Maria Giovanni Pacelli	2 marca 1939 - 9 października 1958
261. bł. Jan XXIII	Angelo Giuseppe Roncalli	28 października 1958 - 3 czerwca 1963
262. Paweł VI	Giovanni Battista Montini	21 czerwca 1963 - 6 sierpnia 1978
263. Jan Paweł I	Albino Luciani	26 sierpnia 1978 - 28 września 1978
264. Jan Paweł II	Karol Józef Wojtyła	16 października 1978 - 2 kwietnia 2005
265. Benedykt XVI	Joseph Alois Ratzinger	19 kwietnia 2005 -

1831-1846

GRZEGORZ XVI, Bartolomeo Alberto Cappellari (1765-1846), papież od 1831, kameduła wł.; od 1823 generał zakonu; od 1826 kardynał, prefekt kongregacji propagandy wiary; wybrany na papieża przy poparciu Austrii; konserwatysta, przeciwnik zjednoczenia Włoch, zwalczał tendencje liberalne i sekularyzacyjne, dążył do wzmocnienia centralizacji Kościoła; pod wpływem dyplomacji ros. wydał 1831 brewe Impensa Charitas i 1832 encyklikę Cum Primum, w których potępił powstanie listopadowe 1830-31 jako wystąpienie rewol. — negatywna reakcja społeczeństwa pol. na ten dokument znalazła odbicie w jednej ze scen Kordiana J. Słowackiego; mecenas sztuki, utworzył w Watykanie muzea etruskie i egipskie.

1846-1878

PIUS IX, Giovanni Mastai Feretti (1792-1878), papież od 1846; beatyfikowany 2000; od 1827 arcybiskup Spoleto, od 1832 — Imoli; od 1840 kardynał; początkowo uważany za rzecznika demokratyzacji Państwa Kośc. (zreformował administrację, do której wprowadził osoby świeckie); w czasie rewolucji 1848 zbiegł z Rzymu, 1848-50 przebywał w Gaecie, skąd powrócił pod ochroną franc. korpusu ekspedycyjnego; jego późniejszy konserwatyzm sprzyjał rozpowszechnianiu się wśród eur. katolików skrajnie zachowawczych poglądów (ultramontanizm); 1864 potępił (→ Syllabus) nowe doktryny i idee — modernizm, racjonalizm, socjalizm oraz panteizm; przeciwny wł. wojnie wyzwoleńczej z Austrią, 1860 utracił na rzecz jednoczących się Włoch większość ziem, a po zajęciu 1870 Rzymu przez armię wł. i ostatecznym upadku Państwa Kośc. ogłosił się „więźniem Watykanu”; 1854 zatwierdził dogmat o Niepokalanym Poczęciu; zapoczątkował centralizację katolicyzmu wraz z ograniczeniem szczególnych praw Kościołów nar.; 1870 na → Soborze Watykańskim I doprowadził do przyjęcia dogmatu o nieomylności papieża w kwestiach wiary i moralności.

WATYKAŃSKI SOBÓR I 1869-70, zwołany przez papieża Piusa IX do Watykanu; ogłosił 2 dokumenty dogmatyczne: o wierze i racjonalizmie oraz prymacie i nieomylności papieża; sobór, występując przeciwko fideizmowi, uczył, iż z dzieł stworzenia można poznać Boga oraz że między wiarą a rozumem nie ma sprzeczności; odrzucił ateizm i materializm jako sprzeczne z prawdami katolicyzmu; ogłoszenie dogmatu o nieomylności papieża spowodowało uformowanie się starokatolicyzmu; na sobór zostali zaproszeni przedstawiciele Kościoła prawosł., którzy jednak nie wzięli w nim udziału; sobór został przerwany wkroczeniem do Rzymu wojsk wł. i zajęciem miasta.

SYLLABUS [łac.], od przeł. XV i XVI w. nazwa spisu poglądów sprzecznych z doktryną Kościoła rzymskokatol.; termin Syllabus upowszechnił się od pontyfikatu papieża Piusa IX, do którego encykliki Quanta Cura (1864) został dołączony Syllabus, czyli zestawienie 80 błędnych twierdzeń teol., filoz. i dotyczących życia społ. (panteizm, naturalizm, racjonalizm, indyferentyzm rel., socjalizm i komunizm, równość religii, podległość Kościoła wobec władzy świeckiej, świeckość szkoły, fałszywe nauki w sprawie chrześc. etyki i małżeństwa); Syllabus jest uważany za symbol postawy tradycyjnego katolicyzmu wobec zlaicyzowanej cywilizacji eur.; 50 niezgodnych z doktryną katolicyzmu twierdzeń modernistów (większość z nich to twierdzenia franc. teologa A.F. Loisy'ego) zebrano w Dekrecie Św. Officium Lamentabili (1907); dokument ten, nazywany Syllabus Piusa X, potępia tendencje hist.-teol., które próbowały pogodzić objawienie chrześc. z tezami agnostycyzmu i wnioskami pozytywistycznie ujmowanej historii (modernizm).

1878-1903

LEON XIII, Vincenzo Gioacchino Pecci (1810-1903), papież od 1878; od 1843 nuncjusz w Brukseli, 1847-77 arcybiskup Perugii, od 1843 kardynał; jako papież doprowadził do zmiany polityki O. von Bismarcka wobec Kościoła katol. i przywrócenia stosunków dyplomatycznych z Niemcami; rozwijał działalność dyplomatyczną papiestwa; przyczynił się do odrodzenia tomizmu, wzywając w encyklice Aeterni Patris (1879) do studiowania myśli św. Tomasza z Akwinu; wpłynął na rozwój biblistyki, m.in. dzięki utworzeniu Papieskiej Komisji Bibl. (1902); wystąpił stanowczo przeciw masonerii, którą uznawał za sprzeczną z katolicyzmem (Humanum genus 1889); zainicjował katol. ruch społ-polit. (chrześcijańska demokracja) i 1891 wydał encyklikę społ. → Rerum novarum, w której krytykując liberalizm i polemizując z socjalizmem domagał się respektowania naturalnych ludzkich praw robotników oraz zachęcał do starań o ich dobro materialne i duchowe (społeczna nauka Kościoła); 1881 częściowo udostępnił do badań nauk. archiwa watykańskie.

RERUM NOVARUM [łac.], encyklika papieża Leona XIII z 1891, po raz pierwszy w czasach współcz. określająca społeczną naukę Kościoła, zwł. w stosunku do kwestii robotn.; rozwija dorobek myślicieli katol., m.in.: W. Kettelera, A. de Muna, K. von Vogelsanga i G. Decurtinsa; zagadnienia społ. zostały w niej ukazane w kategoriach etycznych; encyklika odrzuciła idee socjalist. (koncepcja walki klas) oraz głosiła zasady pokoju społ., solidaryzmu i poszanowania własności prywatnej, wskazując jednocześnie na wady ówczesnego ustroju kapitalist.; wg encykliki obowiązek zagwarantowania prawnej osłony robotnikom (szczególnie kobietom i dzieciom) ciąży na państwie; encyklika postulowała rozwój katol. stowarzyszeń robotn., stając się jednocześnie podstawą działalności partii chrześc.-społ. (chrześcijańska demokracja); do encykliki nawiązali Pius XI (Quadragesimo anno), Paweł VI (Octogesimo anno) i Jan Paweł II (→ Centesimus annus).

1903-1914

PIUS X, Giuseppe Sarto, święty (1835-1914), papież od 1903; kanonizowany 1954; od 1884 biskup Mantui, od 1893 patriarcha Wenecji, kardynał; jako papież działał na rzecz zwiększenia aktywności katolików; zachęcał do częstej komunii, z dopuszczeniem do I komunii dzieci młodszych; 1904 zainicjował reformę prawa kanonicznego; zapoczątkował prace nad rewizją Wulgaty (1907), wydał katechizm, zreformował brewiarz (1911); 1908 zreorganizował Kurię Rzym.; 1908 rozpoczął wydawanie „Acta Apostolicae Sedis” (od 1909 urzędowe pismo Stolicy Apostolskiej); 1909 utworzył Inst. Biblijny w Rzymie; wystąpił przeciwko modernizmowi (→ Pascendi 1907).

PASCENDI [łac.], encyklika Piusa X z 1907, potępiająca modernizm; była poprzedzona dekretem Lamentabili, potępiającym 65 sformułowań modernist.; 1910 ogłoszono motu prioprio Sacrorum Antistitum, które zawierało tekst przysięgi antymodernist. i nakaz składania jej przez wszystkich obejmujących stanowiska kościelne.

1914-1922

BENEDYKT XV, Giacomo Della Chiesa, markiz (1854-1922), papież od 1914; przed i w czasie I wojny świat. podejmował inicjatywy pokojowe, m.in. 1917 orędzie pokojowe; opowiadał się za przyznaniem niepodległości Polsce (1915 ogłosił kwestę dla narodu pol.); podczas I wojny świat. był organizatorem pomocy sanitarnej i żywnościowej; 1917 ogłosił nowy kodeks prawa kanonicznego.

1922-1939

PIUS XI, Achille Ratti (1857-1939), papież od 1922; od 1918 wizytator apostolski na Polskę i Litwę, 1919-21 pierwszy nuncjusz II Rzeczypospolitej; 1921 kardynał, arcybiskup Mediolanu; jako papież potępił „wykluczanie Boga ze społeczeństwa” (1922) i wystąpił przeciw laickiemu liberalizmowi (1925); określił zasady katol. nauki o małżeństwie i rodzinie (1930); nawiązując do społ. doktryny Leona XIII, opowiadał się za zachowaniem prawa naturalnego w stosunkach społ.-ekon. (Quadragesimo anno 1931); zabiegał o wykorzystywanie prasy i filmu w upowszechnianiu zasad katol., 1931 powołał radiostację watykańską; 1936 zał. Papieską Akad. Nauk; w działalności misyjnej zalecał szybkie awansowanie lokalnego kleru; 1929 doprowadził do podpisania → laterańskich traktatów, zawarł konkordaty z 11 państwami, w tym z Polską; zreformował Akcję Katol.; krytykował wł. faszyzm (Non abbiamo bisogno 1931), 1937 potępił niem. nar. socjalizm jako zagrożenie dla świata (Mit brennender Sorge) oraz totalitarny system ateistycznego komunizmu (Divini Redemptoris).

LATERAŃSKIE TRAKTATY, 2 odrębne akty prawne: 1) porozumienie zawarte 11 II 1929 między Stolicą Apostolską a rządem wł., stanowiące rozwiązanie tzw. kwestii rzymskiej (powstałej w wyniku zaboru Państwa Kościelnego 1870 oraz odrzucenia przez Piusa IX tzw. ustawy gwarancyjnej Wiktora Emanuela II i uznania się papieża za więźnia Watykanu); m.in. rząd wł. uznał religię katol. za panującą w kraju, a papieża za suwerennego władcę wydzielonej części Rzymu, zw. odtąd Państwem Miasta Watykan (Stato della Città del Vaticano), które otrzymało równocześnie gwarancje eksterytorialności; 2) konkordat podpisany wraz z porozumieniem 1929, regulujący stosunki państwa i Kościoła we Włoszech.

1939-1958

PIUS XII, Eugenio Pacelli (1876-1958), papież od 1939; od 1914 sekr. Kongregacji Nadzwyczajnych Spraw Kościoła; od 1917 w Niemczech, początkowo biskup i nuncjusz w Bawarii, od 1920 w Berlinie; od 1929 kardynał, od 1930 sekr. stanu Stolicy Apostolskiej; jako papież upowszechnił pojmowanie Kościoła jako Mistycznego Ciała Chrystusa (encyklika Mistici Corporis 1943), wyłożył zasady katol. biblistyki, dążył do upowszechniania znajomości Pisma Świętego; polemizował z aktualnymi prądami nauk.-filoz., odrzucając poglądy sprzeczne z wiarą; 1950 ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny; angażował się w sprawach misji i tworzenia lokalnych hierarchii kośc.; zakładał i popierał instytuty świeckie; 1939 podejmował inicjatywy dyplomatyczne, mające powstrzymać wybuch wojny; w czasie II wojny świat. publicznie potępił mordowanie ludzi z powodu ich narodowości, patronował pomocy Watykanu dla ludności w krajach okupowanych i na terenie Włoch (m.in. udzielenie azylu ponad 5 tys. Żydom) oraz zabiegom o zwolnienie wielu osób z obozów i więzień; jednak ostrożna polityka Piusa względem Niemiec i milczenie wobec nazistowskiego ludobójstwa wywoływały liczne protesty (m.in. rządu RP na uchodźstwie), a także krytykę ze strony organizacji żyd., zarzucających Piusowi, iż nie potępił Holocaustu i nie wezwał katolików do pomocy prześladowanym ze względów rasistowskich; 1949 dekretem Św. Oficjum Pius obłożył ekskomuniką katolików popierających działalność komunist., uznających światopogląd materialist. i antychrześcijański komunizm.

1958-1963

JAN XXIII, Angelo Giuseppe Roncalli (1881-1963), papież od 1958; beatyfikowany 2000; syn ubogiego rolnika wł.; po ukończeniu studiów teol. i uzyskaniu święceń kapłańskich sekr. biskupa i prof. seminarium w Bergamo; w czasie I wojny świat. był sanitariuszem, potem kapelanem; od 1925 biskup, następnie delegat apostolski w Bułgarii, Grecji, Turcji, nuncjusz we Francji; od 1952 patriarcha Wenecji, kardynał. Jako papież poparł program ruchu odnowy w Kościele (→ aggiornamento), m.in. przez zwołanie 1962 → Soboru Watykańskiego II, ogłoszenie encyklik Mater et Magistra (1961) oraz Pacem in terris (1963), prezentujących nową wersję społecznej nauki Kościoła, liczne orędzia, przemówienia i apele, nawołujące do utrwalania pokoju świat. i pokojowego uregulowania konfliktów międzynarodowych. Stosunek Jana XXIII do spraw Polski charakteryzuje jego przemówienie 1962 do biskupów pol., w którym uznał polskość „Ziem Zachodnich po wiekach odzyskanych”; Dziennik duszy (1964, wyd. pol. 1965).

WATYKAŃSKI SOBÓR II 1962-65, zwołany przez papieża Jana XXIII do Watykanu, kontynuowany przez Pawła VI; jego celem była odnowa i dostosowanie Kościoła katol. (→ aggiornamento) do warunków współcz.; ogłosił dokumenty dogmatyczne i duszpasterskie (konstytucje, dekrety i deklaracje) podejmujące m.in. zagadnienia z zakresu eklozjologii, ekumenizmu, misjologii, problematykę wolności rel. i dialogu; przeprowadził reformę liturgii (język łac. został zastąpiony językami nar. lub miejscowymi, tradycyjne celebrowanie mszy „tyłem do ludu” ustąpiło miejsca celebracji „przodem do ludu”); sobór podjął uchwałę o zorganizowaniu 2 sekretariatów: dla niechrześcijan oraz dla niewierzących, powołał organ doradczy papieża — Synod Biskupów; w czasie trwania soboru, 5 XII 1965 odwołano ekskomunikę, którą 1054 rzuciły wzajemnie na siebie Kościół Zach. (Rzym) i Kościół Wsch. (Konstantynopol); w soborze, na którym zebrało się ponad 2,5 tys. biskupów (ojców Soboru) z całego świata, uczestniczyło 18 oficjalnych niekatol. obserwatorów, obecni byli również przedstawiciele niższego duchowieństwa i laikatu.

AGGIORNAMENTO [wł.], termin oznaczający dostosowanie się do aktualnych potrzeb, adaptację, akomodację; w Kościele katol. wszedł w powszechne użycie za pontyfikatu Jana XXIII; wyraża przeświadczenie współcz. Kościoła o konieczności ciągłego reinterpretowania niezmiennego depozytu wiary, tj. nauki Chrystusa, oraz reformowania życia rel. zgodnie z wymogami czasów w celu skutecznego spełniania przez Kościół misji ewangelizacyjnej.

1963-1978

PAWEŁ VI, Giovanni Battista Montini (1897-1978), papież od 1963; 1923 pracował w nuncjaturze warsz.; od 1954 arcybiskup Mediolanu, od 1958 kardynał; kontynuował i 1965 zakończył obrady Soboru Watykańskiego II; przeprowadził reformę organiz. i personalną Kurii Rzym. (1967) oraz reformę liturgii; duże znaczenie miało sformułowane przez Pawła IV „Credo ludu Bożego”; był zwolennikiem ewolucyjnego reformowania Kościoła i odnowy dostosowanej do nowych warunków (wł. accomodata renovatio); opowiadał się za zbliżeniem Kościoła do problematyki współcz. i rozwojem współpracy ekumenicznej, m.in. ożywił kontakty z Kościołem prawosł., 1964 utworzył Sekretariat dla Niechrześcijan, 1969 — dla Niewierzących; odbył wiele podróży, w tym jako pierwszy z papieży — do Ziemi Świętej (1964); stosunek do spraw społ. i społ. doktryny Kościoła wyraził w encyklice → Populorum progressio (1967), problemy moralne podjął w → Humanae vitae (1968), dyscypliny kość. w Sacerdotalis coelibatus (1968).

POPULORUM PROGRESSIO [łac.], encyklika Pawła VI z 1967 prezentująca założenia społecznej nauki Kościoła w warunkach współcz. świata; głosi prawo narodów ubogich do udziału w zyskach państw rozwiniętych, odrzuca bezkryt. stosunek do praw ekonomii rynkowej.

HUMANAE VITAE [łac.], encyklika papieża Pawła VI z 1968 prezentująca katol. zasady moralne w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego; kładąc nacisk na podporządkowanie popędu płciowego relacjom osobowym i na chrześc. pojmowanie małżeństwa, Humanae vitae potwierdziła prawo katolików do korzystania z naturalnych metod kontroli urodzin; Humanae vitae spotkała się ze sprzeciwem części środowisk opiniotwórczych, w tym także niektórych katol., z powodu wynikających z niej prakt. wskazań moralnych, takich jak: zakaz przerywania ciąży czy stosowania antykoncepcji.

1978

JAN PAWEŁ I, Albino Luciani (1912-78), papież 26 VIII-29 IX 1978; od 1958 biskup, od 1969 patriarcha arcybiskup Wenecji, od 1973 kardynał.

1978-2005

JAN PAWEŁ II, Karol Józef Wojtyła (1920-2005), papież od 16 X 1978. Urodzony w Wadowicach na Podkarpaciu; od 1938 studiował filologię pol. na UJ; podczas II wojny świat. pracował fizycznie m.in. w kamieniołomach w Krakowie, jednocześnie 1941-45 przygotowując się do kapłaństwa (tajna nauka w seminarium w Krakowie); 1946 przyjął święcenia kapłańskie; 1946-48 studiował na Papieskim Uniw. Św. Tomasza z Akwinu w Rzymie; od 1954 wykładowca na Wydziale Teol. UJ i na Wydziale Filoz. KUL, od 1956 — zast. prof. i kier. Katedry Etyki KUL; od 1958 biskup, od 1963 arcybiskup metropolita krak.; uczestniczył w pracach Soboru Watykańskiego II; od 1967 kardynał; pełnił funkcje przewodn. Komisji Episkopatu Polski do Spraw Nauki Katol. oraz Rady Nauk. Episkopatu Polski. W myśli filoz. Jana Pawła II najważniejsza jest problematyka osoby ludzkiej — zajmował się: podstawami etyki (Zagadnienie podmiotu moralności 1991), istotą miłości oblubieńczej (Miłość i odpowiedzialność 1960), antropologią filoz. (Osoba i czyn 1969), podkreślając szczególną godność osoby ludzkiej. W tym też duchu podejmował niektóre problemy teol. (U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II 1972), rozwijane po 1978 w encyklikach doktrynalnych (m.in. Redemptor hominis 1979, Dives in misericordia 1980, Dominum et Vivificantem 1986, Veritatis splendor 1993, Evangelium vitae 1995), społ. (Laborem exercens 1981, Sollicitudo rei socialis 1987, Centesimus annus 1991) i in. dokumentach papieskich (m.in. w adhortacjach Familiaris consortio 1981 i Christifideles laici 1988). Pontyfikat Jana Pawła II charakteryzuje otwarcie na dialog ze światem: liczne pielgrzymki zagr. (do końca 2000 — 92), mediacje w sporach międzynar., apele o pokój — orędzia na Świat. Dzień Pokoju, wspólne modlitwy z przedstawicielami innych wyznań i religii (m.in. Asyż 1986, Warszawa 1989), audiencje. Wśród podróży duszpasterskich Jana Pawła II szczególne znaczenie dla Polaków miały pielgrzymki do Polski (1979, 1983, 1987, 1991, 1995, 1997, 1999). Działalność Jana Pawła II odznacza się troską o czytelność nauki i świadectwa Kościoła we współcz. świecie (rozważania Przekroczyć próg nadziei 1994), a do jej gł. wątków należy obrona i uzasadnienie katol. zasad moralnych (cykl katechez na temat teologii ciała oraz Wyznania wiary prowadzonych podczas audiencji generalnych); dalsze dokonania pontyfikatu: reforma prawa kanonicznego 1984; nowy Katechizm Kościoła katolickiego (1992, wyd. pol. 1995 — pierwszy od soboru trydenckiego); reorganizacja Kurii Rzym.; liczne kanonizacje i beatyfikacje. Twórczość literacka Jana Pawła II (wyd. gł. pod pseud. Andrzej Jawień) obejmuje wiersze, medytacyjne poematy o problematyce etyczno-rel., dramaty (Przed sklepem jubilera, wyst. 1981, Brat naszego Boga, wyst. 1980, poświęcony życiu św. Alberta); wybór utworów Poezje i dramaty (1980). W 1981 i 1982 na życie Jana Pawła II dokonano nieudanych zamachów (1981 ciężko ranny). W 1993 odznaczony Orderem Orła Białego. W 1996 zostały opublikowane rozważania o kapłaństwie Dar i tajemnica; encykliki: Ut unum sint (1995), poświęcona ekumenizmowi, i Fides et ratio (1998), relacji między filozofią i teologią; wsród licznych pielgrzymek m.in. 1997 kolejna pielgrzymka do Polski (uroczystość zamknięcia Kongresu Eucharystycznego we Wrocławiu) oraz 1998 pierwsza pielgrzymka na Kubę; 1995 list apostolski Tertio Millenio adveniente, który rozpoczął duszpasterski program Kościoła katol., przygotowujący Jubileusz Roku 2000; 24 XII 1999 uroczyście zainaugurował w Bazylice Św. Piotra obchody Wielkiego Jubileuszu Roku Świętego 2000 (zamknięte 6 I 2001). Nagłe pogorszenie stanu zdrowia papieża na początku 2005 roku zapoczątkowane było grypą oraz zabiegiem tracheotomii. Zmarł 2 kwietnia 2005.

2005-

Benedykt XVI, Joseph Alois Ratzinger (ur. 1927). Następcę Jana Pawła II konklawe wybrało 19 kwietnia 2005. Został nim jeden z najbliższych współpracowników zmarłego papieża, niemiecki kardynał Joseph Ratzinger, który przyjął imię Benedykta XVI.

Encyklika - (z greckiego "okólny") orędzie, pismo napisane przez papieża skierowane do biskupów i do wiernych. Tematy poruszane w encyklikach odnoszą się do spraw doktrynalnych i organizacyjnych o charakterze ogólnokościelnym. Pierwsza encyklika (Rerum novarum) została napisana przez papieża Leona XIII.

Diecezja inaczej biskupstwo to w wielu kościołach chrześcijańskich teren podległy biskupowi.Pierwotnie termin diocese (gr. dioikesis) oznaczał zarządzanie domem, jednostką administracyjną lub sprawowanie zarządu w ogóle. Rzymianie używali go początkowo na oznaczenie terytorium będącego pod zarządem miasta (civitas). Teren taki znany był przede wszystkim pod nazwą ager lub territorium, jednak we wschodnich prowincjach imperium nazywano go właśnie dioecesis. Stąd też użycie słowa przyjęło się w słowniku chrześcijan, gdyż biskupi zwykle rezydowali w civitas, a obszar przez nich zarządzany pokrywał się z obszarem rzymskiej dioecesis.W zarządzaniu diecezją biskupa rezydencjalnego wspiera: kuria, synod, kapituła katedralna, konsultorzy, rada kapłańska i rada duszpasterska.

Wspólnota Taizé - międzynarodowa wspólnota ekumeniczna, założona w 1940 w Taizé, we Francji, przez brata Rogera. Po śmierci brata Rogera, zamordowanego 16 sierpnia 2005, przełożonym Wspólnoty został 51-letni brat Alois - katolik pochodzący z Niemiec.

Sobór Watykański II - ostatni, jak dotąd, sobór w Kościele katolickim, otwarty 11 października 1962 przez papieża Jana XXIII, zakończony 8 grudnia 1965 przez papieża Pawła VI. Sobór został zwołany z inicjatywy Jana XXIII w celu odświeżenia (aggiornamento) Kościoła katolickiego. Odbyły się cztery sesje soborowe - Jan XXIII przewodniczył pierwszej, zaś jego następca papież Paweł VI trzem kolejnym. W obradach soboru uczestniczyło 3058 ojców soborowych oraz grono ekspertów. Przysłuchiwali im się także audytorzy i obserwatorzy delegowani przez chrześcijańskie wspólnoty niekatolickie. Sobór Watykański II zapoczątkował reformę Kościoła katolickiego poprzez otwarcie go na dialog z innymi wyznaniami (dialog ekumeniczny) i reformę liturgii (umożliwienie wprowadzenia języków ojczystych zamiast łaciny; możliwość ta stała się szybko tak popularna, że obecnie wręcz z trudem można uczestniczyć w liturgii sprawowanej w języku łacińskim). Podczas trwania Soboru papież Paweł VI nawiązał bliskie stosunki z patriarchą Konstantynopola Atenagorasem. 5 grudnia 1965 zostały odwołane ekskomuniki, którymi w 1054 obłożyli się nawzajem dostojnicy Kościoła rzymskiego i konstantynopolitańskiego. Co ciekawe, dokumenty soborowe Soboru Watykańskiego II po raz pierwszy w historii Kościoła spisane zostały bez użycia formuły anathema sit ("niech będzie wyklęty").

Dekolonizacja (inaczej Dekolonializm) - proces wyzwalania się narodów spod wpływów kolonii i tworzenia niepodległych państw na dawnych terytoriach zależnych. Dekolonizacja została zapoczątkowana utworzeniem i oddzieleniem się 1776 USA od Wielkiej Brytanii oraz wyzwalaniem się w czasie trwania XIX wieku państw Ameryki Południowej spod panowania Hiszpanii i Portugalii. Po I wojnie światowej dekolonizacja miała najostrzejszy przebieg w krajach o starej kulturze i tradycjach własnej państwowości, tj. w południowo wschodniej Azji i krajach arabskich, stopniowo obejmowała ona kolonie środkowej Afryki. Zaczęły powstawać różne partie polityczne które walczyły z kolonializmem. Procedurę prowadzącą do usamodzielnienia się niektórych obszarów objętych kolonią przewidywał Pakt Ligi Narodów jako system mandatowy. Proces dekolonizacji wkroczył w fazę decydującą podczas II wojny światowej oraz bezpośrednio po niej. W 1945 niepodległość ogłosiła Indonezja (dawna kolonia holenderska).W roku 1947 spod władzy brytyjskiej wyzwoliły się Indie, na których terytorium powstały 2 państwa: Indie i Pakistan Proces dekolonizacji przeprowadzono pokojowo np. w Indiach albo w wyniku walki wyzwoleńczej np. w Wietnamie. W 1960 zdekolonizowano prawie całą Afryki a w 1962 po wojnie wyzwoleńczej niepodległość uzyskała Algieria. W 1975 kolonie portugalskie a w latach 70 uniezależniło się wiele wysp Morza Karaibskiego i Oceanii. W 1990 spod panowania RPA wyzwoliła się Namibia. Do procesu dekolonizacji w pewnym stopniu przyczyniła się także ONZ. Karta NZ w rozdziale XI, nazywana deklaracją w sprawie obszarów niesamodzielnych, ustaliła zasady, którymi powinny się kierować państwa zarządzające takimi obszarami, oraz system powiernictwa, który przewidywał uzyskiwanie przez obszary powiernicze niepodległości; nakazem likwidacji wszelkich form kolonializmu była uchwalona 1960 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ deklaracja w sprawie przyznania niezależności krajom i narodom kolonialnym. W 1970 Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało prawo ludów kolonialnych do walki przeciw obcemu panowaniu, dalsze zaś utrzymywanie systemu kolonialnego za przestępstwo. W latach 80 i 90 proces dekolonizacji został praktycznie zakończony.

Ruch państw niezaangażowanych (NAM), organizacja międzynarodowa, która skupia ponad 100 państw niewiążących się z żadnym z istniejących bloków politycznych. Inicjatywa tego typu ruchu wynika z koncepcji Mahatmy Gandhiego. W czasie zimnej wojny państwa te szukały pośredniej drogi między blokiem komunistycznym, a blokiem państw związanych z NATO. Inicjatywę na przełomie lat 40. i 50. zapoczątkował premier Indii, Jawaharlal Nehru. Przekonał on do swojej koncepcji prezydenta Egiptu, Gamala Nassera, prezydenta Indonezji Hadji Mohamed Suharto i jugosłowiańskiego przywódcę, Josipa Broz Tito.

Założenia ruchu:

• wywieranie wpływu na decyzje ONZ

• utrzymywanie niepodległości państw

• uchronienie się od satelizacji

• opór przeciwko przemocy i sile

• demokratyczne decydowanie (porozumienie w stosunkach międzynarodowych).

Deklaracja z Bandungu

Zasady stosunków międzypaństwowych uchwalonych podczas spotkania państw niezaangażowanych w Bandungu (rozwinięcie zasad Pańcza Sila Sukarno):

1. Poszanowanie podstawowych praw człowieka oraz celów i zasad Karty Narodów Zjednoczonych

2. Poszanowanie suwerenności i integralności wszystkich narodów

3. Uznanie równości wszystkich ras i wszystkich narodów

4. Poszanowanie prawa każdego kraju do obrony indywidualnej lub zbiorowej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych

5. Wstrzymanie się od wykorzystywania układów o obronie zbiorowej w imię egoistycznych interesów któregoś z wielkich mocarstw oraz wstrzymanie się każdego kraju od wywierania nacisku na inne kraje

6. Wstrzymanie się od gróźb agresji oraz stosowania siły przeciwko integralności terytorialnej lub niezależności politycznej któregokolwiek kraju.

SUESKA WOJNA, kryzys sueski 1956, konflikt zbrojny między Egiptem a W. Brytanią, Francją i Izraelem; bezpośrednią przyczyną była nacjonalizacja Kanału Sueskiego przez prez. Egiptu — G.A. Nasera, po odmowie rządów USA i W. Brytanii finansowego wsparcia budowy Wielkiej Tamy w Asuanie; 26 VII 1956 Naser ogłosił nacjonalizację Tow. Kanału Sueskiego (akcjonariuszom i posiadaczom akcji zapewniono odszkodowania); próby umiędzynarodowienia Kanału Egipt odrzucił; 29 X 1956 wojska Izraela weszły na płw. Synaj i, podążając w kierunku Kanału, nie napotkały na większy opór egip. wojsk; oddziały spadochronowe bryt. i franc. wylądowały 5 i 6 XI w Port Said i Port Fuad, rozpoczynając okupację strefy Kanału; Egipt zablokował żeglugę na Kanale, zatapiając ok. 50 uprzednio przygotowanych statków; zdecydowany sprzeciw ONZ i rządu ZSRR wobec tej interwencji oraz odmowa rządu USA jej poparcia doprowadziły do przerwania walk i wycofania się obcych wojsk z terytorium Egiptu (pod nadzorem ONZ 22 XII ewakuacja oddziałów bryt. i franc., wojska izrael. ostatecznie opuściły Okręg Gazy i port Al-Akaba III 1957); po wojmie sueskiej W. Brytania i Francja utraciły wpływy na Bliskim Wschodzie na korzyść ZSRR i USA, Izrael uzyskał możliwość korzystania z cieśn. Tiran, Naser zdobył autorytet jako polityk i mąż stanu.

KRYZYSEM KUBAŃSKIM nazywany jest stan zagrożenia konfliktem między dwoma supermocarstwami dysponującymi bronią atomową - ZSRR i USA, który miał miejsce w dniach 15-28 października 1962 roku na Kubie. Był on spowodowany rozmieszczeniem przez ZSRR pocisków rakietowych średniego zasięgu bezpośrednio zagrażających terytorium USA.

Wówczas prezydent USA John F. Kennedy wprowadził blokadę morską Kuby i zażądał wycofania rakiet. Potencjalny globalny konflikt nuklearny nabrał realnych kształtów, gdy do Kuby zaczęły się zbliżać radzieckie statki wiozące dalsze materiały militarne.

Konflikt został zażegnany, kiedy przywódca radziecki Nikita Chruszczow rozkazał zawrócić statki w zamian za gwarancje nieagresji USA na Kubę, a także wycofania rakiet amerykańskich z Turcji.

Konsekwencją zagrożenia katastrofą atomową było uruchomienie gorącej linii telefonicznej między przywódcami supermocarstw, aby w przyszłości móc się w łatwiejszy sposób uporać z potencjalnymi konfliktami.

KRYZYS PALIWOWY 1973 - państwa OPEC nałożyły embargo na dostawy ropy do USA, wobec czego cena baryłki osiągnęła rekordowy pułap.

3

---