WYKŁADY HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO

WYKŁAD I

F.K. von Savigny - I połowa XIX w. - stworzył w XIX w. Szkołę Historyczną w prawoznawstwie; rzymski historyk, prawnik, zaprotestował „za” stworzeniem jednolitego kodeksu niemieckiego, bo prawo według niego jest tworem ducha narodu.

Kodeks Cywilny nie powinien powstać, ponieważ Niemcy nie są do tego przygotowani. Należy podjąć studia historyczne o prawie rzymskim, opracować siatkę pojęciową nowego prawa i dopiero wtedy stworzyć kodeks (poglądy te opisane są w artykule - o powstaniu naszych czasów do prawodawstwa i nauki prawnej). ten pogląd zwyciężył. Podjęto badania.

W XIX w. powstał Uniwersytet Jagielloński w Krakowie i Uniwersytet Lwowski we Lwowie.

Periodyzacja prawa na ziemiach polskich:

poł. X w. - 1320 r. - koronacja Władysława Łokietka na króla Polski w Krakowie

OKRES MONARCHII PATRYMONIALNEJ:

patrymonium - ojcowizna

Polska traktowana była jako prywatna ziemia króla. A król uważał się za właściciela całej ziemi.

Ulpian podzielił prawo na:

• publiczne (dotyczące państwa rzymskiego i jego instytucji)

• prywatne (dotyczące korzyści i wygody jednostki)

WŁADZA - prawo publiczne

WŁASNOŚĆ - prawo prywatne

W okresie monarchii patrymonialnej nie było rozróżnienia między prawem piblicznym (władzą) a prawem prywatnym (własnością).

Państwo wówczas było rzeczą:

• podlegało dziedziczeniu

• podlegało podziałom

• brak rozróżnienia na urzędy dworskie i państwowe

• był jeden skarb ( skarb dworski był skarbem państwowym)

Władca stanowił ośrodek dyspozycji gospodarczej i politycznej. Państwo było dziedzictwem władcy.

Podział skarbu państwowego i prywatnego nastąpił w 1590 r. (konstytucja określiła, które dobra państwowe są przeznaczone na utrzymanie dworu)

regale - wyłączenie uprawnienia władcy o charakterze monopolu (np.: regale łowickie, regale ziemskie, regale mennicze, prawo nadbrzeżne)

Monarchia patrymonialna miała mały zakres działania, tzn:

• ściągała podatki (istnienie aparatu skarbowego)

• obrona kraju (istnienie armii, wojska)

• istnienie sądów

MONARCHIA PATRYMONIALNA

monarchia wczesnofeudalna monarchia stanowa

(silne, scentralizowane państwo) (okres rozbicia dzielnicowego)

1138 r. - 1320 r. 1320 r. - 1454 r.

W roku 1454 w Nieszawie zostały wydane szlachcie przywileje nieszawskie.

Łokietek był królem, który zjednoczył państwo polskie.

Monarchia stanowa:

Zaczęło istnieć pojęcie Korony Królestwa Polskiego (oderwanie państwa od osoby władcy, ziemia już nie była jego całkowitą własnością).

Przejawem Korony Królestwa Polskiego był przywilej koszycki z 1374 r. nadany przez Ludwika Węgierskiego, który:

• zobowiązał się nie umniejszać, ale powiększać Koronę Królestwa Polskiego

• przyłączać utracone ziemie

• zobowiązał się nie oddawać żadnego zamku osobie niewywodzącej się z książęcego rodu

Lenna były lennami króla, ale nie Korony Królestwa Polskiego.

W dobie monarchii stanowej Korona Królestwa Polskiego stała się osobą prawną.

Król był głową państwa, ale też jego organem.

Monarchia stanowa była to monarchia wykształconych i współuczestniczących w rządzeniu stanów. Monarchię stanową cechował dualizm władzy, czyli podział władzy pomiędzy króla i uprzywilejowane stany. Do króla należała sprawa bieżącego zarządzania państwem, a do stanów decyzja w sprawie podatków, a także zgoda na nowe prawo sądowe.

W monarchii stanowej istniały stany feudalne.

Stan - zamknięta grupa ludzi charakteryzująca się tym, że rządziła się swoim prawem, istniały trudności w przenikaniu z jednego stanu do drugiego.

szlachta - zamknięte prawo miejskie

duchowni - prawo kanoniczne

mieszczanie (stan sławetny) - prawo miejskie

chłopki - prawo wiejskie

Podział na stany:

1. uprzywilejowane ( uczestniczyły w rządzeniu krajem; istniał dualizm władzy król - uprzywilejowane stany, stany uczestniczyły w Zgromadzeniach Stanowych - decydowały o podatkach oraz o prawie sądowym)

2. nieuprzywilejowane

Równowaga stanów (duchowni i szlachta, stan miasta). W Polsce nigdy nie było równowagi stanów. Nieustanna przewaga stanu szlacheckiego.

Po monarchi stanowej pojawia się Rzeczpospolita Szlachecka istniejąca w latach: 1454 - 1795:

• pełna dominacja szlachty (była liczebna, bowiem liczyła ok. 10% społeczeństwa, była niezróżnicowana prawnie)

• zniszczenie stanu mieszczańskiego i chłopskiego

• suwerenem nie był król, lecz prawo

• źródłem władzy był inny podmiot niż władca

• pluralizm prawa (istnienie różnych praw dla poszczególnych stanów, a także dla odrębnych grup etniczno - wyznaniowych: Żydzi, Ormianie

• upowszechnienie w miastach i na wsi prawa niemieckiego

aequalitas - równość (zwana przez szlachtę źrenicą wolności)

Rzeczpospolita szlachecka była odmianą monarchii stanowej bez równoiwagi stanów. Suwerenem politycznym była szlachta. U podstaw suwerenności szlachty lezała teza o jednolitości stanu szlacheckiego; szlachcic był równy szlachcicowi (aequalitas - równość). Drugą kewstiąobok równości była wolna elekcja, czyli wolne wybieranie władcy. Tron w Polsce był elekcyjny od czasów Jagiellończyków. Wolna elekcja istniała od 1573 r.:

• był nieograniczony front kandydatów

• każdy szlachcic mógł w tym uczestniczyć.

Trzecią kwestią było liberum veto.

Równość a wolność, to dylemat liberała ( w równości nie ma wolności).

RZECZPOSPOLITA SZLACHECKA

1. demokracja szlachecka 3) początki monarchii konstytucyjnej

1454 - 1608 1764 - 1795

władza średniej szlachty władza średniej szlachty

2. oligarchia magnacka

1608 - 1764

władza magnatów

Rzeczpospolita Szlachecka, to monopol władzy szlacheckiej.

Triada uprawnień właściciela:

1. prawo posiadania rzeczy

2. prawo używania rzeczy (prawo dysponowania)

3. prawo pobierania pożytków z rzeczy

W latach 1454 - 1795 była bezwzględna dominacja stanu szlacheckiego.

Władza:

• król o ograniczonych kompetencjach, które wciąż malały

• Parlament z coraz bardziej rozwiniętymi kompetencjami

• władza wykonawcza

ad. 1)

Formą rządzącą była średnia szlachta (jednolity prawnie stan) - wyjątek w Polsce.

Średnią szlachtę nazywano „źrenicą wolności szlacheckiej”.

Wykształciły się wówczas najważniejsze instytucje:

• Sejm wraz ze wsymi kompetencjami

• sądy szlacheckie

Najważniejszą instytucją dla szlachty był sejmik. Aczkolwiek równie ważne były sądy ziemskie. Szlachcic sam sobie wybierał sędziów, posłów.

ad. 2)

• nie zmieniły się przepisy prawne

• zmiana praktyki rządzącej

• siłą rządzącą stała się magnateria

• ubożenie średniej szlachty

• nie zmieniły się instytucje ustrojowe

ad. 3)

• ponowne rządy średniej szlachty

• pojawienie się nowych instytucji ustrojowych

• nowe rozwiązania ustrojowe nawiązujące do wzorów angielskich

• upadek państwa w 1795 r. (III rozbiór Polski)

FORMY USTROJOWE XIX WIEKU:

1. Księswto Warszawskie 1807 - 1815 (nowe, francuskie instytucje ustrojowe)

2. Królewsto Polskie pod rządem cara jako króla Polski 1815 - 1830 (do powstania listopadowego)

3. 1830r. kończył okres odrębnego państwa polskiego, kiedy to Polska została włączona do Rosji - 1915 r.

4. 1860 - 1918 - Autonomia Galicyjska (Polacy będący w zaborze austriackim utworzyli własną autonomie galicyjską)

5. 1918 - 1945 - II Rzeczpospolita

6. 1944 - 1989 - Polska Rzeczpospolita Ludowa

Periodyzacja dziejów ustroju w skrócie:

1. Państwa plemienne i powstanie państwa polskiego (VIII W - poł X w.)

2. Monarchia patrymonialna (II poł. X wieku - trzeci dziesiątek lat XIV w.). Okres ten dzielimy na dwa podokresy: a) monarchii wczesnofeudalnej (do 1138r.) i b) rozbicia dzielnicowego (zakończonego koronacją Władysława Łokietka w 1320r.)

3. Monarchia stanowa (1320 - 1454)

4. Rzeczpospolita szlachecka, trwająca aż do upadku dawnej państwowości polskiej. Okres ten dzielimy na podokresy: a) demokracji szlacheckiej (1454 - 1652), b) oligarchii magnackiej (1652 - 1764), c) początków monarcjii konstytucyjnej (1764 - 1794)

5. Rządy zaborcze na ziemiach Polski (1772/17795-1918), ze szczególnym uwzględnieniem polskim organizmów państwowych o cząstkowej suwerenności (Księstwo warszawskie, Króleswto Polskie, Wolne Misato Kraków) lub korzystających z autonomii galicja)

6. Druga Rzeczpospolita (1918 - 1939)

7. Rządy okupacyjne na ziemiach II Rzeczypospolitej (1939-1944/45)

8. Polska po zakończeniu II wojny światowej

WYKŁAD II

PERIODYZACJA DZIEJÓW PRAWA:

Prawo sądowe jest zjawiskiem trwalszym niż ustrój polityczny.

1. od X - XIX w. istniało prawo feudalne:

• było nierówne cechowało się nierównością podmiotów prawnych; każdy stan rządził się swoim prawem - partykularyzm prawa feudalnego

Feudalizm - ustrój społeczno - ekonomiczny w podstaw którego leży to, że chłop był zależny od pana i nie miał pełnej własności uprawianej przez siebie ziemi. Feudalizm na ziemiach polskich pojawiła się gdy chłop uzyskłą pełną własność ziemi, tj. uwłaszczenie (XIX w.)

Własność podzielona ziemi polegała na tym, że prawa i obowiązki właściciela zwierzchniego i właściciela podległego były różne. Pan mógł dysponować ziemią i miał prawo dziedziczenia ziemi, miał też prawo pobierania renty. Chłop miał prawo dożywotnie, niedziedziczne w zamian za świadczoną panu rentę. Z biegiem czasu chłop stał się przypisany do ziemi (poddaństwo gruntowe). W ramach prawa feudalnego pan wykonywał wobec chłopa uprawnień, które należą dzisiaj do władzy państwowej:

• wyrażał zgodę na opuszczenie wsi

• wyrażał zgodę na ślub córki

• nakazywał korzystać z monopoli dworskich

• sądził chłopa

• miał prawo zmusić chłopa do określonych świadczeń państwowych

1. szlachcic - bronił i walczył

2. duchowny - modlił się i zapewniał życie wieczne

3. mieszczanie - uprawiali rzemiosło i zajmowali się handlem

4. chłopi - stan pracowitych

Prawo stanu duchownego (prawo kanoniczne) - pojawiło się jako pierwsze

Prawo stanu szlacheckiego (prawo ziemskie) - istniało w Polsce i Czechach

Prawo stanu mieszczańskiego (prawo miejskie, tzw. niemieckie, magdeburskie)

Prawo stanu chłopksiego (prawo wiejskie) - bardzo podobne do prawa ziemskiego tylko odpowiednio uproszczone.

• partykularyzm terytorialny (w obrębie jednego państwa istaniało kilka systemów prawnych np.: prawo litewskie itd.),

• prawo zywczajowe (jest to prawo konserwatywne)

Jakie cechy musi mieć zwyczaj żeby zostać prawem ?

• musi być powszechnie akceptowany

• musi być długotrwały

• musi istnieć przeświadzcenie o konieczności jego stosowania

• musi mieć sankcję władzy państwowej (w razie nieprzestrzegania jestem ukarany)

Prawo zwyczajowe odgrywało ogromną rolę w feudalizmie; jest też o wiele lepiej znane człowiekowi niż prawo stanowione.

Prawo zwyczajowe:

• prawo symbolicznie sformalizowane

• brak rozróżnienia na prawo cywilne i karne

• było bardzo ściśle związane z religią.

WYKŁAD III

POCZĄTKI PRAWA SĄDOWEGO NA ZIEMIACH POLSKICH:

Źródła prawa zwyczajowego:

• materialne (czynniki wpływające na powstanie norm prawnych): wola ustawodawcy, zwyczaj, wyrokowanie

• formalne ( źródła powstawanie prawa - „fontes iuris oriundi”): prawo zwyczajowe, prawo stanowione, prawo precedensowe

• fontes iuris cognoscendi (źródła poznania prawa): Księga Elbląska, statuty Kazimierza Wielkiego

Prawo polskie było całkowicie zwyczajowe. I zaczęło się zmieniać w okresie rozbicia dzielnicowego np.: powstało prawo małopolskie, prawo wielkopolskie, prawo mazowieckie.

Pierwszy spis prawa zwyczajowego powstał na początku XVI w. - Księga Elbląska

metoda retrogresywna (zabieg myślowy, jeśli wiemy, że dana instytucja jest archaiczna jak na tamte czasy, tzn., że mogła ona być w Polsce)

metoda porównawcza (rozwój społeczeństw plemiennych był mniej więcej podobny do rozwoju społeczeństw plemiennych polskich) - Ruska Prawda pochodzi z XI w., Leges Barbarorum, Brewiarz Alaryka VI w.

Księga henrykowska - zawierała akty prawne oraz opisy transakcji zawieranych przez klasztor w XIII i na początku XIV w. Celem Księgi henrykowskiej było ułatwienie obrony praw klasztoru przez zanotowanie, jaką drogą doszedł on do posiadanych majątków. Zawiera ona również cenne informacje obrazujące ówczesny ustrój społeczny. Sporządzone na piśmie akty prawne przygotowywano na podstawie wzorów zaczęrpniętych z formularzy czynności prawnych. Najstarsze zachowane zbiory aktów prawnych pochodzą z przełomu XIII i XIV w., ale znane były w Polsce już wcześniej. Na początku XIII stulecia stosowano formularz kancelarii arcybiskupiej w Gnieźnie.

Ważnym źródlem poznania polskiego prawa zwyczajowego jest najstarszy spis tego prawa, sporządzony w języku staroniemieckim w drugiej połowie XIII lub początkach XIV w., zapewne dla potrzeb władz krzyżackich, pod panowaniem których znalazła się ludność polska ziemi chełmińskiej. Spis ten jest znany jako Księga Elbląska

KSIĘGA ELBLĄSKA („Najstarszy zwód prawa polskiego”) był to dokument pisany, znaleziony w bibliotece miejskiej w Elblągu w XIX w. przez aptekarza Neumana.

Stanisław Estreicher - w jego dokumentach znaleziono fotokopie Księgi Elbląskiej.

Księga elbląska zawiera spis prawa polskiego z ziemi chełmińskiej (ziemia polska pod władaniem Krzyżaków, którzy posługiwali się zasadą osobowości prawa, tzn. każdy rządził się prawem swego państwa bez względu na to, gdzie był. Sąd wówczas pytał jakim prawem ktoś się rządzi - tzw. professio iuris.

Na potrzeby Krzyżków prawo polskie spisano w języku niemieckim, ponieważ po polsku nie rozumieli.

W Księdze Elbląskiej były przepisy o stanach, które sytuowały Księgę Elbląską na koniec XIII w. Zawarte w niej kary pieniężne (kary w formie grzywny srebra) odmładzają ją, co skutkuje tym, że powstanie Księgi sytuuje się na początek XIV w., ale przed 1320r.

Prawo chełmińskie, jako prawo zwyczajowe nie było dokładnie takie samo dla całej Polski, chociaż główne przepisy były na jej terytorium.

Księga Elbląska nie jest nam znana w całości, jednak wiemy, że znajdują się w niej:

• rozbudowane przepisy prawa karnego (kary miały charakter kompozycyjny, ugodowy, czyli należało wynagrodzić krzywdę, szkodę pokrzywdzonemu lub jego rodzinie, należało zapłacić nawiązkę panującemu)

• postępowanie sądowe ( sędzia polski sądził samodzielnie, nie był sądem ławniczym, tylko w wyjątkach zapraszał dodatkowe osoby; postępowanie miało charakter ustny, prawo polskie przewidywało możliwość niestawiennictwa na rozprawę, specyficzne środki dowodowe; Sądy Boże - ordalia ~ odbywające się przed sądem czynności, w które miał ingerować Bóg)

• istniała instytucja śladu (gromada wiejska miała obowiązek ścigać przestępcę do granic pola; jeśli tego nie robiła odpowiadała osobiście za dokonane przestępstwo)

W 1215 r. odbył się Sobór Laterański IV, który zakazał ordaliów (do zakazu się nie dostosowano).

W Księdze Elbląskiej zarysowuje się zróżnicowanie stanowe. Rozróżniała ona: rycerzy, ziemian, duchownych, kupców, chłopów zależnych i ludność niewolną.

STATUTY KAZIMIERZA WIELKIEGO:

1347 r. ich powstania przyjmowany jest za nieprwadziwy. Za możliwe uznaje się połowę lat 50. XVI w.:

• prawo wielkopolskie - 34 artykuły Kazimierz Wielki upodabniał je

• prawo małopolskie - 59 artykułów

• modyfikowanie niekorzystnych dla siebie norm prawa zwyczajowego i zastępowanie ich normami prawa stanowionego, które miało niewielki wpływ.

• normy stanowe:

• obowiązek służby zbrojnej

• prawo karne (wzrost do 70 grzywien)

• nagana szlachecka

Źródla polskiego prawa stanowionego:

Wyróznia się w nim przywileje i statuty.

• przywileje jednostkowe były wydawane na rzecz osób fizycznych, możnowładców, potem rycerzy, bądź - najwcześniej - osób prawnych, jakimi były instytucje kościelne (biskupstwa, kapituły i klasztory). Największą grupę wśród nich stanowiły przywileje immunitetowe, ograniczające prawo książęce na rzecz ich odbiorców, którymi byli panowie duchowni i świeccy; regulowały one życie ludności zamieszkałej w ich dobrach - odnosiły się więc do większej niż odbiorca grupy ludzi.

• przywileje ziemskie wydawane od XIII w. (w Cieni w 1228r., w Lutomyślu w 1291 r.), obejmujące wszystkich członków jednego lub więcej stanów (duchowieństwa, rycerstwa - szlachty, mieszczaństwa) i rozciągające się na terytorium całej ziemi.

Statuty były to ustanawiane przez panującego normy prawne regulujące poszczególne dziedziny życia państwowego.

Źródła prawa kościelnego i kanonicznego:

Od początku XII w. znano w Polsce zwód prawa kanonicznego, zwany Collectio tripartita. W stuleciu następnym upowszechniły się zbiory powszechnego prawa kanonicznego jako tzw. Dekret Gracjana i Dekrety papieża grzegorza IX. Stosowano je w sądach kościelnych w Polsce.

Szczególne znaczenie dla Kościoła polskiego miały statuty prowincjonalne, uchwalane na ogólnopolskich synodach prowincjonalnych, nieraz z udziałem legatów papieskich. Zostały one zebrane częściowo w synodyku arcybiskupa Jarosława (1357r.). Ich uzupełnieniem były statuty diecezjalne wydawane na synodach diecezjalnych. Ustawodawstwo synodalne stanowiło prawo partykularne Kościoła polskiego uzupełniające powszechne prawo kanoniczne.

Źródła prawa niemieckiego na ziemiach polskich:

Prawo niemieckie jako prawo obce musiałoopierać się już nie na społecznej pamięci, jak to było wcześniej, gdy przybyli niemieccy osadnicy tworzyli wyodrębnione od polskiego środowiska wyspy etniczne, ale na pisemnych aktach prawnych. Były nimi przede wszystkim przywileje lokacyjne. Przy lokacji w dobrach prywatnych pan dóbr na podstawie tego przywileju wystawiał dla osadników specjalny dokument lokacyjny, który określał ustrój miasta lub wsi, obowiąki i prawa osadników, zapewniając im prawo używania prawa niemieckiego. Podstawowe źródło stosowanego w Polsce prawa niemieckiego stanowił spis prawa zwyczajowego z pierwszej połowy XIII w., znany jako Zwierciadło saskie.

Źródłem wyłącznie prawa miejskiego były szersze pouczenia prawne oraz jednostkowe wyroki o charakterze precedensów, tzw. ortyle, wydawane przez Magdeburg dla niektórych miast polskich. Zbiorem prawa miejskiego stosowanym w Polsce był tzw. Weichbild magdeburski, obejmujący ustrów sądów i miejskie prawo sądowe, a używany w redakcji sporządzonej w początku XIV w. przez Konrada z Opola.

WYKŁAD IV

D e m o k r a t y z m s z l a c h e c k i

W dobie demokratyzmu szlacheckiego tworzyły się Zgromadzenia Stanowe:

• Parlament angielski

• Stany Generalne

• Reichstag (w niemieckich stanach)

• Sobór Ziemski

Sejm polski powstał w wyniku działania któla, który potrzebował podatków, tzw. teoria instytucjonalna.

Sejm powstał w wyniku przekształceń w czasie wiecu, który pod wpływem wzrostu politycznego szlachty doprowadził do powstania Sejmu szlacheckiego.

wiec - instytucja charakterystyczna dla monarchii patrymonialneh w całej Europie; to zgromadzenie oogółu wolnej ludności kraju: wolni chłopi i wojownicy; ważny element rządzenia, decydowano o wojnie i pokoju, wyborze księcia, odbywało się na nich także sądownictwo (władca w obecności poddanych)

Z biegiem czasu ustrój społeczny zaczął się zmieniać. Wiec protofeudalny zmienił się w wiec urzędniczy, który miał coraz więcej kompetencji: decyzja o wojnie i pokojum podatkach, biciu monety, tworzeniu miast, nadawaniu przywilejów, rozdawaniu ziemi możnym i kościołowi. W ramach rozbicia dzielnicowego książę również miał swój wiec.

Mieszko Stary w końcu XII w. „psuł” monetę, czym powodował ubożenie ludności.

Wiec:

• funkcja rządzenia - rada panów ziemi

• odzielnie działał sąd wiecowy

• pojawienie się sejmiku ziemskiego poprzez radę panów ziemi

• wykształcenie sądów szlacheckich, głównie ziemskich

1320 r. - zjednoczenie państwa polskiego (w 1318 r. Łokietek zwoływał wiece - zjazdy ogólnopaństwowe rycerstwa, możnych i duchowieństwa)

W XIV w. pojawiły się nowe elementy wiecu. Śmierć Ludwika Węgierskiego (Ludwik Wielski) - 1382 r. zwołanie wiecu, początek Sejmu Stanowego w Polsce

Na Sejmie uczestniczyła Rada Królewska, a pozostałe grupy się przysłuchiwały o wyrażały zadowolenie lub niezadowolenie (choć to drugie bardzo rzadko) z podejmowanych decyzji. W Sejmie „na publiczności” byli: niżsi urzędnicy ziemscy, przedstawiciele miast uprzywilejowanych, przedstawieciele kapituł, ogól rycertswa.

Podczas obrad Sejmu Stanowego decydowano o podatkach.

W 1374 r. za cenę ustępstw politycznych za stany szlachty Ludwik Węgierski zagwarantował, że będzie brany tylko podatek 2 gr od łana (podatek poradlny).

Jeśli władca chciał nałożyć podatek nadzwyczajny, to musiał zwrócić się do szlachty o zgodę. Przedstawicielem szlachty był Sejm a to była jego najważniejsza kompetencja.

Sejmu ogólnokrajowe były nadal zwoływane. Poszczególne sejmiki na Sejm wysyłały reprezentantów. Wówczas została wprowadzona zasada reprezentacji. Każdy sejmik delegował 6 reprezentantów.

Z Sejmu zniknęli przedstawiciele miast, a także kapituł.

Kazimierz Jagiellończyk zwoływał Sejmu ogólnokrajowe lub sejmiki ziemskie.

1493 r. - zebranie pierwszego Sejmu szlacheckiego, wtedy wykształciła się izba poselska.

Posłowie ziemscy mieli dośc obrad Sejmu, więc chcąc mieć większy wpływ na decyzje zawiązywali odrębną izbę poselską.

1505 r. - w Radomiu uchwalono konstytucję „nihil novi” (nic nowego) określającą raz na zawsze skład i kompetencje Sejmu.

SEJM:

Skład:

• król

• rada senatu

• izby poselskie

Do uchwalenie konstytucji potrzebna była zgodna wszystkich 3 członków.

Kompetencje:

• uchwalanie konstytucji (ustaw) w sprawach wydatków i dochodów państwa, wielkości podatków, liczebności wojska oraz podejmowanie decyzji o wojnie, przymierzach politycznych i sojuszach wojskowych

• prawo pospolite „ius communae” (normy, w których określono pozycje stanów; prawo sądowe)

• wolność publiczna „publica libertis” (normy dotyczące ustroju państwowego, przedmiotem ustawodawstwaa Sejmu mają by te rzeczy, które prowadzą do nałożenia obowiązków na poddanych)

KRÓL:

Pozycja króla była bardzo ważna, ponieważ był nieodłącznym składniekiem Sejmu:

• zwoływał Sejm

• decydował o tematyce obrad

• obecny w czasie całego Sejmu

• wyrażał zgodę na włączenie kwestii podniesionej przez szlachtę do obrad

• stanowisko przedstawiane przez króla było słuchane jako pierwsze

• wyrażał ostateczną zgodę na uchwalenie konstytucji

• bez zgody króla prawo nie mogło być przyjęte

• król ogłaszał konstytucje drukiem.

SEJM w okresie bezkrólewia:

1. sejm konwokacyjny (zawiązywano konfederacje, ustalano warunki bezkrólewia, czas elekcji królewskiej; wówczas przewodniczył „inter rex” - arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski)

2. sejm elekcyjny (od 1573r. wolna elekcja królewska, nieograniczony krąg kandydatów, każdy szlachcic mógł wziąć udział w elekcji na sejm elekcyjny, wybierano również posłów)

3. sejm koronacyjny (odbywał się w Krakowie; w Warszawie odbył się tylko sejm koronacyjny: Stanisłąwa Leszczyńskiego oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego)

SENAT:

Kasztelan krakowski był najważniejszy. Senat wywodził się z Rady Królewskiej: arcybiskupi, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie (urzędnicy ziemscy), ministrowie (wyżsi urzędnicy centralni)

łącznie było 10 urzędników:

• kanclerz wielki (w imieniu król zabierał głos na Sejmie)

• podkanclerzy (zastępca kanclezra)

• marszałek wielki (pierwszy po królu)

• marszałek nadworny

• podskarbi wielki

Jan Klemens Branicki - pierwszy senator RP, kasztelan krakowski

Senat miał służyć radą królowi. Odbywało się wotowanie (senatorzy zabierali głos i przeważnie popierali stanoiwsko królewskie), nie było głosowania. Na podstawie głosów kanclerz określał jakie jest stanowisko Senatu.

Kompetencje senatorów:

• uczestnictwo w sądach sejmowych

• mieli prawo decydowania o małżeństwie królewskim

• decyzja o wojnie i pokoju

• uprawnienie do decydowania obiciu monety

• senatorowie rezydenci mieli ciągle przebywać przy królu (miało ich być 16), przez pół roku w 2-letniej kadencji senator miał być na dworze króla

• specjalne posiedzenia senatu - rady senackie - zbierające się w chwili zerawania senatu

IZBA POSELSKA:

• posłowie szlacheccy wybrani na sejmikach ziemskich (sejmik poselski lub przedsejmowy)

• uchwalanie instrukcji poselskiej

• poseł miał moc ograniczoną - miał głosować i postępować jak nakazywała instrukcja

• pisano teksty konstytucji

• decydujący warsztat sejmowy

• udział w ustawodastwie

WYKŁAD V i VI

W XVIII w., w czasach kiedy nie działał Sejm doszło do ciekawego wydarzenia. Stanisław Konarski oraz biskup Józef Załuski postanowili podjąc się wydrukowania dotychczas obowiązujących w Polsce praw. W 1732r. zaczęli wydawać chronologicznie polskie prawa. Drukowali:

• konstytucje sejmowe

• uniwersały

• przywileje szlacheckie

W latach 1732 - 1738 wydrukowali aż sześć tomów.

W czasach stanisławowskich wydano tom VII i VIII. Wydawnictwo było tak popularne, że kilkakrotnie wznawiano te tomy.

W 1889r. wydrukowano tom IX.

W 1953r. wydrukowano tom X.

Józef Ohrysko około 1860 r. wydał ponownie VIII tomów i nadał im nazwę „Volumina legum” („Tomy praw”)

Zbiory konstytucji sejmowych - „Volumina Constitutionum” S. Grodziski.

W XV w. zostały wydane spisy prawa zwyczajowego: „Zwyczaje ziemi krakowskiej” z połowy XVw. (Constitutiones Terrae Cracoviae)

W 1488r. drukiem wydano statuty Kazimierza Wielkiego pod nazwą „Syntagmata” wydane w Lipsku.

Postulat:

1422r. przywilej czerwiński (sądy będą sądzić według prawa pisanego)

Król Aleksander pod przewodnictwem kanclerza jana łaskiego powołał komisję. Jan łaski doprowadził do tego, że prawo polskie zostało zebrane.

Znaczenie statutu łaskiego - do końca Rzeczpospolitej szlacheckiej nie powstał już żaden inny dokument.

Podział statutu:

1. Część oficjalna - zawierała prawa polskie oparte na systematyce chronologicznej: przywileje szlacheckie, konstytucje sejmowe, umowy między stanami, traktaty pokojowe itp. + „Zwyczaje ziemi krakowskiej”, które stały się podstawowym źródłem prawa koronnego RP, ponadto dołączono „processus iuris”

2. Prawo niemieckie - zwierciadło saskie itd. + prawo rzymskie „Summa Ramunda Partenopejczyka”

W 1523r. powstał nowy zbiór prawa procesowego „Formula processus”, to jedyna udana częściowa kodyfikacja prawa dotycząca procesu sądowego składająca się ze 111 artykułów, a ostatnie 20 art. to wzory formuł procesowych.

Uchylenie formuły procesowej oznaczało oddalenie powództwa.

Formula processus upraszczała proces, wprowadziła na ziemie polske instytucję apelacji.

Możliwość zaskarżenia wyroku była naganą sędziego, iż źle sądził. Nie szło się do kolejnego sądu tylko skarżyło się sędziego, który jeśli przegrał wówczas tracił urząd i wyrok nie istaniał.

Kocz, koc - kaucja w postaci skór zwierzęcych.

SĄDY:

• sąd ziemski (sądził na podstawie Formula processus)

• sąd grodzki (sądził sprawy o najmniejsze wykroczenia)

• sąd podkomorski (sądził sprawy o granice między dobrami szlacheckimi)

Apelacja od tych sądów szła do sądów królewskich, jednak wpływ był tak duży, że sąd ten nie nadążał rozstrzygać spraw.

Wprowadzono zatem sądy najwyższej instancji - jeden na kilka województw. Ale nie cieszyły się powagą, zatem utworzono Sąd Najwyższy,a król nie chciał zrezygnjować z sądzenia - wówczas panował Stefan Batory, w 1578r. zmuszono go jednak do zrezygnowania z sądu królewskiego i powstał Trybunał Koronny.

TRYBUNAŁ KORONNY - najwyższy sąd apelacyjny Korony Królestwa Polskiego I Rzeczypospolitej dla spraw prawa ziemskiego czyli szlacheckiego. Sądzili w nim reprezentanci szlachty i duchowieństwa. Deputatów szlacheckich było dwudziestu siedmiu i byli oni wybierani corocznie na sejmikach deputackich po jednym lub dwóch z województwa, w zależności od jego wielkości. Sześciu deputatów duchownych wybierały kapituły. Uczestniczyli oni w rozstrzyganiu spraw, gdy jedną ze stron był duchowny (stanowili wówczas połowę składu orzekającego). Na czele trybunału stał obieralny marszałek. Deputatom duchownym przewodził prezydent, którym zostawał zazwyczaj kanonik gnieźnieński. Sejm konwokacyjny w 1764r. ustanowił dwa oddzielne sądy trybunalskie: Trybunał Koronny Wielkopolski i Trybunał Koronny Małopolski. Sesje trybunału wielkopolskiego odbywały się odtąd w Piotrkowie, w Bydgoszczy i w Poznaniu (od niedzieli po Wielkanocy do 3 lipca). Trybunał małopolski obradował na przemian w Lublinie i we Lwowie. Jednak już konstytucja Sejmu Repninowskiego Złączenie Trybunału Koronnego z 1768r. przywróciła jeden wspólny trybunał dla Korony, wprowadzając sesje kadencji wielkopolskiej na przemian w Kaliszu i Piotrkowie a w kadencji małopolskiej w Lublinie. Pisarzem trybunału piotrkowskiego był pisarz ziemski sieradzki, a trybunału lubelskiego pisarz ziemski lubelski. Uposażeniem deputatów była pobierana taksa pół złotego od wyroku, wydatki kancelaryjne finansowano z wadiów wniesionych przez procesujące się strony. Kompetencje Trybunału Koronnego określiła konstytucja sejmu walnego warszawskiego w 1578r. Trybunał był drugą i ostatnią instancją dla spraw cywilnych, rozstrzyganych w sądach ziemskich, grodzkich, podkomorskich, komisarskich i wiecowych. Rozpatrywał też sprawy karne wniesione według kompetencji sądów grodzkich oraz wypadki naruszenia procedur i łamanie prawa przez starostów i urzędników grodzkich. Tylko najcięższe sprawy, w których osiadłemu szlachcicowi groziła kara śmierci, więzienia, lub utrata czci czy majątku rozstrzygał sąd sejmowy. Sprawy rozstrzygano jednomyślnie. Jednak gdy dwa głosowania nie dały rezultatu, w trzecim decydowała większość. Przy równości głosów sprawę odsyłano do sejmu, a od 1607r. do następnej sesji trybunału. W przypadku spraw mieszanych (gdy jedną ze stron był duchowny), w razie braku większości głosów, decydował sąd sejmowy. Wyroki trybunalskie wydawano w formie dekretów, podpisywanych przez trzech deputatów. Wyroki te nie mogły być podważane ani znoszone przez żaden sąd, a ich egzekucję powierzano odpowiednio sądom grodzkim. Językiem urzędowym dla rozpatrywania spraw z województw i ziem koronnych była łacina, sprawy z terenów litewsko-ruskich załatwiano w języku starobiałoruskim, a od XVIII w. praktycznie tylko w języku polskim. W XVIII wieku doszło praktycznie do całkowitego uzależnienia trybunałów od magnaterii. Ferowane przez nie wyroki sądowe stały się narzędziem w walce zwalczających się frakcji magnackich, a strona, która obsadziła swoimi stronnikami sąd trybunalski mogła liczyć na uzyskanie znaczącej przewagi nad przeciwnikami. Nie pomogła tu wielka korektura Trybunału Koronnego z 1726r. mająca dokonać reformy trybunałów. Sądownictwo trybunalskie próbował uzdrowić Sejm Czteroletni znosząc sesyjność trybunałów i ustanawiając ich permanentne działanie. Skutki tych zmian nie zdążyły jednak się ujawnić. Sprawnego sądownictwa szlachta doczekała się niedługo pod zaborami.

w 1581r. powstał Trybunał Litewski.

Formula processus obowiązywała do upadku państwa.

Dalsze próby kodyfikacji trwały w latach 30. XVIw.

Kolejna komisja w 1532r. bardzo szybko opracowała nowy projekt prawa pod nazwą: „Corectura iurium”, czyli Korektura Taszyckiego (od nazwiska jednego z członków komisji). Byłą to najdoskonalsza próba kodyfikacji prawa zawierająca 929 artykułów, która na Sejmie została utrącona przez szlachtę, która powiedziała, że tego nie chce. Została uznana przez szlachtę za wzmocnienie władzy królewskiej np.: ograniczenie prawa szlachty do dziedziczenia, rozbudowywanie sądów królewskich. Korektura prawem się nie stała, tak jak inne projekty podjęte po korekturze. Zaczęły się pojawiać prywatne zbiory prawa m. in. zbiór Jana Herburta oparty na systematyce alfabetycznej.

Kodyfikacje prawa w Wielkim Księstwie Litewskim w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Od 1385r. księstwo Litewskie było w unii z Polską, mimo wszystko Litwini podkreślali swoją odrębność, a wszczególności poprzez prawo. Wydano trzy statuty: w 1529r., 1566r., 1588r. Oficjalnym językiem statutów był język staroruski. Od końca XVI w. wydawano jedynie polską wersję statutów. Statuty na Litwie powstawały inaczej niż w Polsce, bo król sam stanowił prawo, na Litwie były różne prawa: ruskie i litewskie, łatwiej na Litwie było wprowadzać prawo rzymskie.

W 1529r. przyjęto pierwszy statut, prawie 300 bardzo dobrze usystematyzowanych artykułów, znalazło się prawo magdeburskie, jednak największą rolę odegrało tam prawo polskie.

Prace nad drugim statutem - chodziło o zbliżenie prawa litewskiego do polskiego przed unią realną, wówczas pracował Piotr Rojzjusz. Drugi statut miał wielkie wpływy prawa rzymskiego, miał około 400 artykułów.

Statut trzeci wydany po unii lubelskiej, zachowanie odrębności Litwy i Korony Królestwa Polskiego. Nad statutem nadzorował Lew Sapieha. Statut trzeci obowiązywał aż do XIX wieku i podkreślał odrębność Litwy, upowdabniał ustrój i prawo litewskie do polskiego; powstał na wysokim poziomie legislacyjnym; był czytelny, ale niezupełny (miał luki w prawie). W razie luki sędzia powinien stosować dawne prawo zwyczajowe litewskie.

Twierdzono, że drugi statut opierał się na zasadzie zupełności (nie miał luk).

W trzecim statucie sędzia w razie napotkanej luki miał stosować inne prawo chrześcijańskie.

Statuty były coraz bardziej surowe:

• w 1 statucie czynów zagrożonych karą było 20

• w 2 statucie takich czynów było już 80

• w 3 statucie zagrożonych karą było aż 100 czynów

W sytuacjach wątpliwych przy wyrokowaniu sędzia powinien się sklaniac ku uwolnieniu a nie skazaniu oskarżonego.

In dubio pro reo - wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

Już wtedy była mozliwość obrony z urzędu - tzw. Prawo ubogich.

Trzeci statut litewski wprowadzał zakaz nabywania majątku przez cudzoziemców.

• Statuty litewskie miały wpływ na prawo państw sąsiednich. W 1569r. (unia lubelska) odlączono województwa: Wołyńskie, Kijowskie i Bracławskie i przyłączono je do Korony Królestwa Polskiego. W województwie Wołyńskim obowiązywał drugi statut, podczas gdy na Litwie obowiązywał już trzeci.

• „Soborowe ułożenje” na Rosji od 1649 r. do 1685r.

• Wpływ prawa litewskiego w Rosji był też widoczny w XVIII w. ~ projekt statuty dla Ukrainy zawierał aż 1033 adnotacje z prawa litewskiego

• W prawie polskim statut litewski też odegrał ważną rolę, ponieważ nie doszlo do kodyfikacji prawa. Sędzia w Polsce sięgał do najbardziej podobnego prawa do prawa polskiego (gdy nie mógł stosować prawa polskiego) a dokładnie do prawa litewskiego, które było w Koronie Królestwa Polskiego prawem posiłkowym

Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego 1764 - 1795 ~ okres początków monarchii konstytucyjnej; dokonano zmian w dziedzinie ustroju.

1. 1764 - 1775 - pierwszy okres reform

2. 1788 - 1792 - drugi okres reform

Ad. 1 Lata 1764 - 1775

Zmiany w administracji państwa, która:

• powinna mieć charakter zawodowy i biurokratyczny

• pensja podstawą utrzymania

• usuwalność urzędników a nie dożywotniość

• podległość slużbowa

• istnienie norm prawnych okreslających kompetencje poszczególnych grup urzędniczych.

Tworzenie od 1764 r. Komisji Wielkich:

1. Komisja Skarbowa Koronna i Komisja Skarbowa Litewska

2. Komisja Wojskowa Koronna i Komisja Wojskowa Litewska

3. Komisja Edukacji Narodowej

4. Komisja Policji (1791r.)

Kolegialny sposób zarządzania administracją był charakterystyczny dla monarchii absolutnej.

Komisje powoływane były przez Sejm z grona posłów i były przed Sejmem odpowiedzialne. Na czele komisji stali podskarbiowie lub hetmani; kanclerz - Komisja Policji; prymas - KEN. Komisja liczyła 16 osób.

Ad. 1 Komisja Skarbowa:

Miała zajmować się skarbem państwa i całą gospodarką narodową (drogami publicznymi, kanałami, itp.), opieką społeczną, więziennictwem, zbieractwem podatków, dysponowaniem pieniędzmi skarbowymi, miała ustalać budżety (zestawienia ogólu dochodów i wydatków państwa w jednym dokumencie o charakterze normatywnym, stanowiącym prawo, którego nieprzestrzeganie jest karalne). Budżety miały charakteryzować się zupełnością, ale zupełne nie były, ponieważ utworzono oddzielny fundusz dla szkolnictwa. Zasada parlamentarnej kontroli budżetu. Budżety mają być zrównoważone (brak deficytu budżetowego) i jawne (jawny jest wtedy gdy jest szczegółowy). Projekty pochodzące od Komisji Skarbowej miały być rozpatrywane przez Sejm większością głosów. Komisje Skarbowe działały od 1764 r. do 1795r.

Ad. 3 Komisja Edukacji Narodowej:

Jedna dla kraju, miała 8 członków powoływanych na 6 lat wybieranych z duchownych i ludzi umysłowych. KEN miał duży nakład finansowy. Po likwidacji zakonu jezuitów państwo przejęło ich majątek, dzięki któremu rozpoczęto tworzyć szkoły a mianowicie szkoły wyższe, na które nałożono obowiązek nadzoru nad poziomem nauczania na szczeblach niższych. Następnie tworzono szkoły wydziałowe (licea). Było ich około 10 w kraju. Następnie szkoły pdowydziałowe (gimnazja). Młodzież, która trafiała do tych szkół umiała już czytać i pisać, jednak nie było szkół elementarnych (podstawowych).

Ad. 4 Komisja Policji:

Nadzorowała miasto, nie działała długo; odpowiedzialna była przed Sejmem i składała się z mieszczan.

Powołanie Rady Nieustającej powołanej w 1775r., a w 1789r. została zlikwidowana na Sejmie Wielkim. Była pierwszym organem administracji centralnej o charakterze kolegialnym koordynacyjnym. Rada Nieustająca była pierwszym polskim rządem powstałym po I rozbiorze Polski. Miała się składać z 36 konsyliarzy (po 18 z Senatu i Izby Poselskiej). Król miał głos decydujący w razie równości glosów, ponieważ był 37 członkiem, ale musiał zrezygnować z dotychczasowych uprawnień na rzecz rady. Rada Nieustająca wskazywała 3 kandydatów na stanowiska ministerialne i senatorskie, miała stać na straży sojuszu RP, przygotowywała projekty ustaw, nie mogła mieć najmniejszej władzy ustawodawczej ani sądzącej: „ażeby prawa egzekucją miały”. Rada była podzielona. Działała na Zgromadzeniu Plenarnym członów oraz działała przez 5 departamentów:

• interesów cudzoziemskich (4)

• policji (8)

• skarbowy (8)

• wojskowy (8)

• sprawiedliwości (8)

Jeżeli Rada przekroczy granicę swojej władzy wówczas konsyliarze będą sądzeni przez sądy sejmowe - zaczątek odpowiedzialności konstytucyjnej.

WYKŁAD VII

Rada Nieustająca nie stanowiła prawa stanowionego. Departament sprawiedliwości wydawał rezolucje (jakie prawo obowiązuje a jakie nie). Rada zatem dokonywała legalnej wykładni prawa.

Sprzeciw wobec reform z 1798r. co do spraw kardynalnych. Idea wydania praw kardynalnych: trzeba dokonać opisu ustroju RP tak aby nie dokonywać zmian.

Znaczenie praw kardynalnych:

• prawa fundamentalne

• swego rodzaju konstytucja

• podsumowanie rozwoju RP Szlacheckiej przynajmniej od artykułów henrykowskich.

Całość materii prawnej RP podzielono w 1768r. na trzy grupy:

• najważniejsze prawa kardynalne - stałe i niezmienne

• materie status (materie państwowe), które miały być decydowane na Sejmie jednomyślnie.

• materie ekonomiczne decydowane większością głosów.

NOWOŚCI:

• stosunki między panem a chłopem (stwierdzono, że w wypadku popełnienia przez chłopa zabójstwa pan nie mógł go sądzić, ale musiał go wysłać do innego sądu)

• w wypadku zabójstwa człowieka wprowadzono jednolitą karę bez rozróżnienia stanowego

• równouprawnienie polityczne dla szlachty prawosławnej i protestanckiej.

Prawa kardynalne:

• prawo może stanowić Sejm z królem

• Sejm to Izba Poselska i Senat

• przyznanie religii katolickiej miana religii panującej

• kształt federacji polsko-litewskiej

• królem polskim może być tylko katolik, nie może być syn ani wnuk zmarłego króla

• królem może być tylko Polak

• wolna elekcja

• możliwość stosowania liberum veto

• przywileje szlacheckie na czele z równością stanu szlacheckiego

• nietykalność osobista

• zwierzchnictwo pana nad chłopem (kształt władzy sądowej, szlachta sama sobie wybierała sąd)

• Sejm miał się zbierać raz na dwa lata na okres 6 tygodni.

Do materii państwowej zaliczano:

• ustanawianie i zwiększanie podatków

• ustalanie liczby wojska

• zawieranie sojuszów międzynarodowych

• wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju

• nadawanie nobilitacji i indegenatów

• ustalanie kursu monety

• zmiana kompetencji RP

• porządek sejmowania i sejmikowania

• wyrażenie zgody na nabycie dóbr ziemskich przez króla

• zwoływanie pospolitego ruszenia

Materia ekonomiczna - podejmowała niewiele znaczące decyzje o wydaniu pieniędzy państwowych, obniżanie podatków.

Reformy Sejmu Wielkiego (tzw. Sejm Czteroletni 1788-1792); nazwa pochodzi od tego, że w 1790r. wybrano drugi komplet posłów, przez co Sejm był dwa razy większy od normalnego. Sejm Wielki był Sejmem skonfederowanym, podejmował decyzje większością głosów, brak liberum veto. Reformy Sejmu dzieliły się na dwa okresy:

1. 1788-1790 (ustanowienie w 1789r. tzw. ofiary wieczystej, ofiary 10 grosza - pierwszy stały podatek dochodowy na ziemiach polskich; próba utworzenia stałej zawodowej 100 tys. Armii, która była finansowana z podatków; w 1790r. utworzono komisje porządkowe cywilno-wojskowe, które miały przeprowadzić sprawnie pobór rekruta do wojska. Komisje stawały się organem samorządu lokalnego ~ administracja lokalna o charakterze samorządowym; było ich 72: szlachta, duchowni, mieszczanie (ok. 24 członków), początki nowego samorządu terytorialnego, który zajmował się: ewidencją ludności, kontrolą ruchu ludności, magazynowaniem dla wojska, gromadzeniem żywności i transportu dla wojska, utrzymywaniem dróg. Komisje porządkowe działały także po upadku powstania kościuszkowskiego)

2. 1790-1792 (uchwalenie Konstytucji 3 Maja tzw. „Ustawa rządowa”, prawo o sejmikach i prawo o miastach królewskich z kwietnia 1791r. zostały dołączone do konstytucji) KONSTYTUCJA 3 MAJA składała się z 11 artykułów pisanych opisowym językiem wyjaśniającym sens regulacji. Konstytucja zawierała dwa rodzaje norm: społeczne (prawa i wolności obywatelskie) i polityczne; nie znosiła podziału społecznego na stany, utrzymywała ustrój stanowy, ale bardzo osłabiała bariery międzynarodowe; gwarantowała wszystkie prawa, ale podkreślała równość szlachecką; prawo o miastach dotyczyło miast królewskich, czyli nie dotyczyło Białegostoku; mieszczanie posesjonaci miast królewskich otrzymali przywileje, które dotąd miała szlachta: prawo do nabywania dóbr ziemskich, mogli obejmować wyższe urzędy, służba wojskowa i awanse oficerskie, szerszy dostęp do nobilitacji i prawo do wysyłania 24 plenipotentów na Sejm, jednolity samorząd miejski, sądownictwo miejskie)

Chłopi:

• mają być pod opieką rządu i prawa krajowego

• stosunki pan - chłop oparte na umowach

• brak wolności osobistej

• przyznanie wolności zbiegom i przybyszom zza granicy

Ustrój polityczny:

• art. 5 określał zasady ustrojowe państwa (zasada suwerenności ludu, zwierzchnictwa narodu: J. Locke, J.J. Rosseau - oznaczała zerwanie z tezą, że władza pochodzi od Boga)

• zasada podziału władzy:

• ustawodawcza: Izba Poselska i Senat, ale nie król

• wykonawcza: król, straż praw i komisje wielkie

• sądownicza: nowoustanowione niezawisłe sądy

• zasada rządu umiarkowanego (kontrolowany, ograniczony prawem)

• król przestał być częścią Sejmu; Izba Poselska - posłowie szlacheccy wybierani większością głosów

• likwidacja wiążącego charakteru instrukcji poselskiej

• wprowadzono glosowanie większością głosów na Sejmie (większość kwalifikowana 2/3 lub 3/4)

• dwuletnia kadencja Sejmu

• możliwość zwołania Sejmu w kadencji w nieokreślonym czasie

20

---