1. JEDNOSTKA I ŻYCIE SPOŁECZNE

Interakcja społeczna- proces wzajemnego oddziaływania minimum dwóch osób. Traktowana jako wymiana dóbr, gra społeczna lub forma komunikacji społecznej.

Interakcja symboliczna- działanie społeczne polegające na ciągłym interpretowaniu znaczeń, tj. odczytywaniu zamiarów innych i przekazywaniu im informacji o tym jak chce się, aby one postąpiły.

Instytucja społeczna- zbiory wzorów zachowań występujących w poszczególnych dziedzinach działalności człowieka.

Życie społeczne- część życia społecznego związana z rozstrzyganiem spraw wszystkich członków zbiorowości, toczy się na forum otwartym i powinno być jawne

Sfera publiczna- przestrzeń otwartej wymiany poglądów na temat wspólnych spraw danej społeczności.

Konflikt społeczny- jeden z podstawowych mechanizmów rozwoju społecznego, toczy się między jednostkami, grupami społecznymi, ale także między całymi społeczeństwami i narodami. W państwach demokratycznych rozwiązywany jest przez dyskusje, debaty, negocjacje, mediacje, arbitraż, głosowanie, wybory, manifestacje.

Socjalizacja- poznawanie wartości, norm i wzorów zachowań właściwych danej kulturze, nabywanie umiejętności uczestniczenia w interakcjach społecznych oraz przyswajanie zdolności posługiwania się narzędziami umożliwiającymi zaspokojenie potrzeb życiowych.

Rola społeczna- zespół praw i obowiązków, zachowań związanych z pozycją, jaką dana jednostka zajmuje w społeczeństwie.

Resocjalizacja- proces przywracania do życia społecznego osób, które z różnych względów stosowały się dotąd do innych niż ogólnie przyjęte reguł i postępowania; polega na usunięciu ze świadomości człowieka pewnych treści i zastąpieniu ich nowymi.

Hierarchia potrzeb Maslova

2. GRUPY I ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE

Grupa społeczna- zbiorowość społeczna stworzona przez osoby, między którymi zachodzą pewne stosunki społeczne oraz powstaje więź społeczna. Grupa charakteryzuje się poczuciem odrębności, posiadaniem własnej struktury i celu. Grupy dzielimy na:

• małe/ duże

• pierwotne/ wtórne

• ekskluzywne/ inkluzyjne

• formalne/ nieformalne

Rodzina- mała, pierwotna grupa społeczna, składająca się z osób spokrewnionych, przeważnie zamieszkujących w jednym gospodarstwie domowym, nazywana często podstawową komórką życia społecznego. Formy rodziny związane są z rodzajem małżeństwa (monogamia i poligamia) , wielkością rodziny ( elementarne i wielkie) i ze sposobem sprawowania władzy (patriarchalne, matriarchalne i partnerskie).

FUNKCJE RODZINY:

• prokreacyjna

• zapewnianie materialnych środków do życia, zaspokajanie potrzeb

• socjalizacja

• ochrona zdrowia i wsparcie emocjonalne

• regulacja zachować seksualnych w społeczeństwie

Obecnie jednym z podstawowych problemów demograficznych jest starzenie się ludności.

3. NORMY SPOŁECZNE. TRWANIE I ZMIANA W ŻYCIU SPOŁECZEŃSTW.

Normy społeczne- wszystkie reguły i zasady określające zachowania społeczne; mają one związek z wartościami uznawanymi w danej kulturze; niektóre są wspólne dla całego społeczeństwa, inne przyjmowane są przez poszczególne grupy społeczne

RODZAJ NORMY	CECHY CHARAKTERYSTYCZNE	RODZAJ SANKCJI
Prawne	Występują w organizacjach formalnych, które mają wyspecjalizowane instytucje zajmujące się ich egzekwowaniem	spisane
Moralne	Wartościują zachowania z punktu widzenia dobra i zła, odmienne dla różnych grup, nieraz pokrywają się z normami prawnymi	rozproszone
Religijne	Częściowo spisane, dotyczą członków danego kościoła, ich złamanie naraża na gniew sił pozaziemskich lub karę wymierzoną prze członków wspólnoty	spisane i rozproszone
Obyczajowe	Wynikają z tradycji danej kultury	rozproszone
Zwyczajowe	Dotyczą tego, jak wypada się zachowywać w pewnych sytuacjach czy środowiskach	rozproszone

Konformizm- dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków zbiorowości. Do zachowań konformistycznych z reguł dochodzi w sytuacji nacisku. Zachowania konformistyczne: uleganie, identyfikacja, internalizacja.

Dewiacja- widoczne odstępstwo od obowiązującej normy, zarówno negatywne jak i pozytywne; występująca na większą skalę może prowadzić do zachwiania ładu społecznego (anomia).

Tradycja- wszystkie instytucje społeczne, wartości, normy i wzory zachować danej zbiorowości, o których sądzi się, że powstały w przeszłości i przypisuje im się szczególną wartość, jako sprawdzonym i godnym zachowania. Wiedza o nich jest przekazywana z pokolenia na pokolenie.

Modernizacja- proces wprowadzania nowych instytucji norm i wzorów kultury. Dotyczy jedynie XIX i XX wieku, w czasie których powstawało społeczeństwo przemysłowe.

Kultura- wszystkie wytwory człowieka przekazywane z pokolenia na pokolenie przez wychowanie i naukę, a nie przez geny; jest dziełem zbiorowości, składają się na nią wartości, normy, wzory zachowań itd.

Subkultura- kultura mniejszej grupy, wyodrębniona z kultury szerszej zbiorowości.

Kontrkultura- nurt kulturowy negujący kulturę oficjalną.

Kultura masowa- postać współczesnej kultury symbolicznej, rozpowszechnianej za pomocą środków masowego przekazu, zawierającej treści jednorodne i uśrednione możliwe do zaakceptowania przez większość ludzi; jest kierowana do nowego typu odbiorcy, tzw. człowieka masowego.

Stereotypy- schematy myślowe, jakimi człowiek stara się uporządkować pewne zjawiska. Wyrażają się określonymi sądami na dane tematy, niemającymi nic wspólnego z doświadczeniem i rzetelną wiedzą, oparte są na emocjach.

5.STRUKTURA SPOŁECZNA

Wymiar zróżnicowania społecznego- cecha jednostki, którą wybraliśmy jako kryterium podziału członków społeczeństwa na mniejsze kategorie

Struktura społeczna- wewnętrzna budowa społeczeństwa, uwzględniająca jego zróżnicowanie. Współczesne elementy struktury społecznej to zawód, warstwa, klasa i wiek.

Pozycja społeczna- wyróżnione i określone miejsce w strukturze społeczeństwa, jakie zajmuje osoba czy grupa, określa prestiż jednostki.

Klasa- kategoria wyróżniona według kryterium ekonomicznego, przez określenie pozycji majątkowej jednostki.

Warstwa- grupa społeczna wyodrębniona z całości społeczeństwa na podstawie jednego wymiaru zróżnicowania społecznego (rodzaj zajęcia lub prestiż). Przynależność jednostki do warstwy wyznacza jej pozycję społeczną.

Status społeczny- określenie pozycji społecznej jednostki lub grupy, używane z reguły wtedy, gdy chcemy pokazać, w jaki sposób człowiek zajmujący daną pozycję jest przez otoczenie postrzegani i oceniany.

Ruchliwość społeczna- zmiana miejsca jednostki lub grupy w jakimś wymiarze zróżnicowania społecznego. Pozioma- terytorialna, pionowa- awans, degradacja.

Cechy struktury społeczeństw poprzemysłowych:

• Zwiększenie znaczenia kwalifikacji, wykształcenia

• Trójczłonowy model struktury przedstawiony za pomocą rombu

Klasa średnia- wszyscy ludzie o stałych dochodach i określonych kwalifikacjach, którzy zapewniają sobie stabilne położenie życiowe dzięki swojej pracy

Underclass- ludzie znajdujący się na samym dole hierarchii społecznej, ubodzy i mający niskie kwalifikacje. Dotyczy to kilku pokoleń i ludzi zajmujących określony obszar; ludzie Ci nie uczestniczą w życiu społecznym i dochodzi do ich zmarginalizowania i wykluczenia.

Egalitaryzm- pogląd o konieczności równego dla wszystkich dostępu do życia społecznego i politycznego.

Elitaryzm- pogląd który zakłada większy wpływ na życie społeczno- polityczne tylko niektórych grup i jednostek.

PODEJŚCIA DOTYCZĄCE STRUKTURY SPOŁECZNEJ

6. PROBLEMY SPOŁECZNE W POLSCE WSPÓŁCZESNEJ. SYTUACJA MŁODZIEŻY.

Bezrobotni- ludzie zdolni i gotowi do podjęcia pracy, którzy nie znaleźli stałego zatrudnienia

Stopa bezrobocia- ukazywana w procentach relacja między liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo.

Rodzaje bezrobocia:

• Frykcyjne- pracownicy zwalniają się lub są zwalniani i pozostają bezrobotni przez krótki czas poszukiwania owej pracy, którą szybko znajdują, 4-5%

• Strukturalne- wynik niedostosowania podaży osób gotowych do pracy i popytu na pracowników o określonych kwalifikacjach czy miejscu zamieszkania; przyśpieszona modernizacja gospodarki.

• Cykliczne- w okresach spadku tempa lub wzrostu stagnacji gospodarczej, typowych dla gospodarek rynkowych; sezonowe- związane z porą roku i brakiem pewnych rodzajów prac.

• Chroniczne- osoby, które są bez pracy przed ponad rok, tracą prawo do zasiłku

• Ukryte- gdy osoba wykonuje pracę na stanowiskach, które mogłyby być zredukowane bez uszczerbku dla wydajności firmy (rolnictwo, rzemiosło).

• Podzatrudnienie- wykonywanie pracy niewymagającej tak wysokich kwalifikacji jakie ma pracujący, studenci itp.

Patologia społeczna- zachowania, które są nie tylko wyraźnym odstępstwem od przyjętych norm społecznych, ale także prowadzą do zadawania komuś krzywdy, również samemu sobie.

Pokolenia- kolejno następujące po sobie w społeczeństwie kategorie osób w zbliżonym wieku, których członków łączy jakieś wspólne przeżycie

OBYWATEL I POLITYKA

1.OBYWATELSTWO I SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

Obywatelstwo- prawna przynależność jednostki do danego państwa. Z posiadania obywatelstwa wynikają prawa oraz obowiązki obywatelskie, skierowane do wszystkich obywateli tego państwa.

Nabywanie obywatelstwa:

• Prawo krwi- uzyskuje się, jeżeli jest się potomkiem rodziców, którzy mają obywatelstwo danego państwa (Polska, Niemcy itd.)

• Prawo ziemi- obywatelstwo uzyskuje się przez urodzenie na terytorium danego kraju (USA, Francja).

Repatriacja- powrót do ojczystego kraju osoby, która z różnych powodów znalazła się poza jego granicami (przesiedlenia, uchodźstwo, wysiedlenia)

Społeczeństwo obywatelskie- społeczeństwo aktywne, które wyznacza cele i dąży do ich osiągnięcia przez działania w procesie oddolnej inicjatywy i samoorganizacji, niezależnie od instytucji państwowych. Zainteresowane dobrem wspólnoty, świadome jej potrzeb.

Interes narodowy- wszystko, co służy realizacji Dora narodu; zespół ogólnych i stałych celów, które kierują działaniami służącymi realizowaniu dobra całego narodu

Obywatelskie nieposłuszeństwo- celowe działania, łamiące zakazy i nakazy państwowe, wykonywanie dla udowodnienia, że zostały naruszone przez władzę podstawowe wartości obywatelskie i demokratyczne; aktywność ta ma na celu zmianę jakiegoś prawa lub decyzji administracyjnej; zakłada się możliwość łamania prawa, nie można jednak stosować przemocy.

Formy obywatelskiego nieposłuszeństwa:

• niepłacenie podatków

• pisanie zbiorowych petycji

• rezygnacja ze stanowisk publicznych

• sabotaż

• organizacja blokad, manifestacji, marszów itp.

• ukrywanie uchodźców

• okupacja budynków

• budowanie obozów

Organizacja pozarządowa- zrzeszenie założone przez obywateli, które nie jest jednostką administracji publicznej, ni działa w celu osiągnięcia zysku lecz pracuje w interesie wybranego przez siebie wycinka interesu publicznego. Non- Govermental Organization

Stowarzyszenie- rodzaj dobrowolnego zrzeszenia samodzielnie określającego swoje cele i działania, mającego program, członków, struktury organizacyjne oraz zasady działania określone aktem prawnym.

Stowarzyszenia rejestrowe	Stowarzyszenia zwykłe
Komitet założycielski min. 15 osób, uchwalony status, rejestracja w KRS. Osobowość prawna, może zakładać oddziały, może łączyć się z innymi stowarzyszeniami w związki, może zrzeszać osoby prawne, korzysta z ofiarności publicznej i dotacji od władzy państwowej, działalność gospodarcza.	3 osoby, uchwalenie regulaminu, wybrać lidera, zgłoszenie u starosty powiatowego. Analogicznie stowarzyszenia zwykłe nie mogą tego, co mogą rejestrowe.

Fundacja- forma organizacji pozarządowej, nie jest zrzeszeniem, ponieważ nie ma członków. Podstawą fundacji jest kapitał przeznaczony przez założyciela na określony w statucie cel, który jest związany z zadaniami społecznie lub gospodarczo użytecznymi. Ma osobowość prawną.

Związek wyznaniowy- wspólnota powołana w celach kultywowania oraz propagowania określonej religii, mająca własny ustrój, doktrynę i kult.

• Kościoły- wyznawcy i ich duchowni, ma strukturę i hierarchię, światopogląd religijny i zasady kultu.

• Kulty- małe, zwarte organizacje, jeden lider, nietolerancyjne, proste wierzenia

• Sekty- zwarte grupy, wyodrębnione z większych religii, członkowie pozyskiwani przez nawrócenie, nietolerancyjne, pewne swej wyjątkowości.

2.Ojczyzna i naród. Mniejszości narodowe i etniczne.

Patriotyzm- postawa społeczno- polityczna oparta na miłości do swego kraju i jego tradycji, przy równoczesnej tolerancji innym tradycji i kultur.

Nacjonalizm- postawa społeczno polityczna uznająca interesy narodowe na najważniejszą wartość, łączący się często z poczuciem wyższości swojego narodu wobec innych.

Szowinizm- termin używany na określenie poczucia wyższości swojej grupy i uczucia pogardy wobec pozostałych grup. Bardziej skrajny od nacjonalizmu.

Kosmopolityzm- pogląd o tym, że ojczyzną każdego człowieka jest cały świat. Podważa sens istnienia barier narodowościowych, a nawet granic państw.

Naród- grupa ludzi, których łączy świadomość narodowa: wspólne pochodzenie, dziedzictwo jednej kultury, identyfikowanie się z losami przodków, oddawanie czci symbolom i bohaterom narodowym. (wspólny język, terytorium, kultura, organizacja polityczna, życie gospodarcze).

Grupa etniczna- ludzie, charakteryzujący się poczuciem odrębności kulturowej, niedążący do uzyskania własnej organizacji politycznej.

Mniejszość narodowa- grupa, mniej liczebna od pozostałej ludności państwa, różniąca się językiem, kulturą, tradycją i dąży do zachowania swojej odrębności, ma świadomość narodową, utożsamia się ze swoim narodem zamieszkującym inne państwo.

Mniejszość etniczna- grupa świadoma swojej odrębności i dążąca do jej zachowania, nieutożsamiająca się jednak z narodem zamieszkałym w innym państwie.

3.Polityka. Myśl polityczna.

Polityka- sztuka zdobywania oraz utrzymywania władzy, która służy realizacji programu politycznego w celu urzeczywistnienia wskazówek zawartych w doktrynie politycznej oraz wartości ideologicznych.

Konserwatyzm- ideologia, której podstawą jest tradycja. Wszelkie zmiany są źle widziane, życie społeczne i polityczne powinno opierać się na sprawdzonych rozwiązaniach. Doktryna ta zaczęła kształtować się w XVIII w.

Liberalizm- ideologia, dla której podstawą jest wolność jednostki. Każdy człowiek powinien mieć swobodę rozwoju i działania, której jedynym ograniczeniem jest wolność drugiego człowieka. Początek XVIII i XIX w.

Chrześcijańska demokracja:

• Najwyższa wartość do godność człowieka

• Tradycja, religia

• Subsydiarność- w razie konieczności

• Powszechna własność prywatna i wolny rynek

• Papież Leon XIII

• Początek XIX w.

Agraryzm:

• Druga połowa XIX w.

• Albert Schaffel

• Partie chłopskie (PSL)

• Podstawą jest średnie gospodarstwo rolne rodzinne

• Umiłowanie do matki- ziemi

• Tradycja, kultura ludowa i religia

• Chłopi- żywią i bronią naród

• Rewolucje, wojny- niepożądane

• Rolnictwo powinno być wspierane przez przemysł

Socjaldemokracja

• 1869r.

• Stowarzyszanie się w celu realizacji wspólnych postulatów

• Równość! Sprawiedliwość społeczna, równy podział dóbr, reformy

• Interes społeczny ważniejszy niż jednostkowy

• Laickie państwo, państwo może integrować we wszystkie sfery

Komunizm

• Walka z kapitalizmem rewolucją

• Równość, kult pracy i klasy robotniczej

• Wartość jednostki mierzona w tym, co wnosi do społeczeństwa

• Religia powinna być wykorzeniona ze społeczeństwa

Anarchizm- odrzucenie władzy i zwierzchności człowieka, idealne społeczeństwo bez państwa, wolność jest dobrem bezwzględnym, Noam Chomsky.

Feminizm- uch na rzecz emancypacji i równouprawnienia kobiet; Emma Goldman

Ekologizm- ruch związany z ochroną środowiska, budowa otwartego społeczeństwa obywatelskiego

4.Partie polityczna

Partia polityczna- organizacja społeczna, która dąży do zdobycia oraz utrzymania władzy, w tym rządzenia państwem, w celu realizacji programu wyborczego.

Koalicja- porozumienie mające tworzyć płaszczyznę współpracy dla różnych partii, z założenia korzystne dla wszystkich uczestników; wyborcza- tworzona w celu wspólnego udziału w wyborach; rządząca- w celu utworzenia koalicyjnego rządu oraz wspólnego rządzenia państwem

Funkcje partii:

• Kształtowanie opinii publicznej- pozyskiwanie zwolenników przez prezentowanie programu wyborczego

• Wyborcza- tworzenie programu wyborczego, wystawianie kandydatów i uczestnictwo w wyborach

• Rządzenia- obsadzanie stanowisk w państwie, organizacja pracy ogarów państwowych oraz administracja- planowanie działań, organizowanie ich, kontrola efektów itp.

• Opozycyjna- podejmowanie działań mających na celu wpływać na władzę z zewnątrz, z pozycji przeciwnika

Pluralizm polityczny- możliwość funkcjonowania i zakładania wielu partii; zakaz partii totalitarnych, rasizmu, nienawiści.

5.Opinia publiczna i mass media

Opinia publiczna- zespół poglądów, przekonań, osądów i ocen ogółu społeczeństwa na daną sprawę lub zespół spraw

Marketing polityczny- zespół celowych działań służących popularyzacji danego polityka, partii politycznej i jej programu. Może być prowadzony przez organizowanie osobistych spotkań z wyborcami, wiece oraz środki masowego przekazu.

Próba reprezentatywna- bezpośrednio badana w sondażach grupa, która jest specjalnie dobrana tak, aby stanowić wycinek danej zbiorowości z zachowaniem jej struktury i najważniejszych cech, dzięki czemu może reprezentować opinię ogółu.

Sondaże- badanie opinii publicznej

Mass media- instytucje i metody służące szerokiemu komunikowaniu się społeczeństwa

Funkcje:

• Informatywna

• Interpretacji

• Kulturowa

• Edukacyjna

• Mobilizacyjna

• rozrywkowa

WOS- materiały do matury z klasy pierwszej

Przygotowała Barbara Cis

WOS- materiały do matury z klasy pierwszej

Człowiek w społeczeństwie. Obywatel i polityka.

• Jednostka i życie społeczne

• Grupy i zbiorowości społeczne

• Normy społeczne. Trwanie i zmiana w życiu społeczeństw

• Struktura polityczna

• Problemy społeczne w Polsce współczesnej. Sytuacja młodzieży

• Obywatelstwo i społeczeństwo obywatelskie

• Zrzeszanie się obywateli w Polsce

• Ojczyzna, naród, mniejszości narodowe i etniczne

• Polityka i myśl polityczna

• Partie polityczne

• Opinia publiczna i mass media

Przygotowane na podstawie podręcznika „Wiedza o społeczeństwie” PWN autorstwa Tomasza Stryjek Elżbiety Tyszko- Kulik i Piotra Zawadzkiego.

Epoka przemysłowa

Epoka przedprzemysłowa

4.KULTURA

2

---