Panzerkampfwagen 38(t) Sd.Kfz.140

LT vz.38 / Skoda 38(t) / Panzerkampfwagen III(t)

Czołg LT vz.38 miał się okazać jednym z najszerzej używanych czechosłowackich czołgów, choć nie w czechosłowackich rękach. Wdrożony do produkcji w 1938 roku LT-38 bazował na doświadczeniach wyniesionych z wcześniejszego modelu - LT-35 i okazał się najbardziej udanym wytworem czechosłowackiego przemysłu. Czołg ten w kilku wariantach był eksportowany do wielu krajów i zdobył uznanie u swych zagranicznych użytkowników, takich jak Szwecja (THN Sv), Iran / Persja (TNH), Peru (LTP), Szwajcaria (LTH - Pz39) i Litwa (LTL). 28 marca 1939 roku CKD (Ceskomoravska Kolben Danek) wysłała jeden egzemplarz LT-38 do Royal Armored Corps' Gunnery w Lulworth w celu pokazowym, z zamiarem przyszłej sprzedaży czołgów do RAC. Rezultatem testu był raport mocno krytykujący LT-38, w związku z czym nie doszło do zakupu tych pojazdów od CKD.

PzKpfw 38(t) oglądany przez radzieckich czołgistów, 1941 rok.

(zdjęcie udostępnił Dmitry Pyatakhin)

Zajęcie Czechosłowacji przez Niemców spowodowało przejęcie 150 czołgów LT-38

będących w produkcji, wydano też zakładom CKD/Praga polecenie ich ukończenia. Zostały one wcielone do służby w Armii Niemieckiej pod oznaczeniem PzKpfw 38(t) Ausf A - Sd.Kfz.140. LT-38 stał się jednym z najważniejszych czołgów używanych przez Panzertruppe, a jego produkcję kontynuowano do czerwca 1942 roku. Podczas wojny PzKpfw 38(t) były eksportowane i służyły w armiach sojuszników Niemiec - Rumunii (50), Słowacji (90), Bułgarii (10) i Węgier (102). Czołg ten był również użyty przez Aliantów. Jeden egzemplarz zdobyli w maju/czerwcu 1940 roku Brytyjczycy i Francuzi, inny (numer na wieży 543) zdobyto podczas kampanii we Włoszech w 1943 roku lub w Normandii w 1944 roku i następnie testowano w Anglii. Liczne wozy zdobyte przez Rosjan wcielono do służby w Armii Czerwonej. Czołgi PzKpfw 38(t) wzięły też udział w powstaniu na Słowacji w sierpniu 1944 roku, służąc w Armii Slowackiej. Ostatecznie w maju 1945 roku czołgi PzKpfw 38(t), przemianowane na LT-38/37 (37 od działa 37mm) powróciły do Armii Czechosłowackiej, gdzie w charakterze szkoleniowym wykorzystywano je do wczesnych lat 50-tych.

Produkcja czołgów PzKpfw 38(t)

Model	Okres produkcji	Ilość wyprodukowanych
Ausf A	maj - listopad 1939	150
Ausf B/C/D	styczeń - listopad 1940	110 / 110 / 105
Ausf E/F	listopad 1940 - październik 1941	275 / 250
Ausf S	maj - grudzień 1941	90
Ausf G	październik - czerwiec 1942	321

wybudowano dodatkowo 179 sztuk podwozia Ausf G, lecz nie wykorzystano ich w czołgach

Wyprodukowano około 1400 sztuk czołgów PzKpfw 38(t) w 8 wariantach (Ausf A/B/C/D/E/F/S/G) z licznymi modyfikacjami, zwiększonym opancerzeniem i uzbrojonych w czeskie działa 37mm Skoda A7 vz.38, noszących niemieckie oznaczenie 37mm KwK 38(t) L/48 (L/47,5). Interesującym jest, że wersja Ausf S była zamówiona przez Szwecję, jednak na wiosnę 1940 roku pojazdy te zostały skonfiskowane przez Niemców. W zamian przekazano zakładom Scania-Vabis licencję i prawa do produkcji, w efekcie czego wytwarzano w nich pojazd Strv m/41. Wczesne modele PzKpfw 38(t) miały konstrukcję nitowaną (przy bezpośrednim trafieniu wyrywane nity mogły spowodować rany lub śmierć załogi), późniejsze w przeważającej większości zaś spawaną. Wraz z upływem czasu wczesne modele były wyposażane w grubszy pancerz i prawdopodobnie nieliczne przezbrojono w niemieckie działa 37mm KwK 35/36 L/46,5.

Liczne czołgi PzKpfw 38(t) poprzez zamianę karabinu maszynowego z kadłuba na miotacz ognia przekonwertowano na czołgi miotacze ognia. Paliwo było dostarczane za pomocą węża z ciągniętej z tyłu jednoosiowej przyczepy o pojemności 200 litrów. Istniał też projekt czołgu pływającego opartego na PzKpfw 38(t), lecz nie wszedł on do produkcji. Dalsza produkcja podwozia PzKpfw 38(t) ulepszonych wersji Ausf H/K/L/M przeznaczona była do wykorzystania jako podstawa dla różnych pojazdów (np. Marder III Ausf H/M, Bison/Grille Ausf H/K/M i Hetzer). Dodatkowo starsze pojazdy powracające do naprawy były też często wykorzystywane przy konwersjach.

Czołgi PzKpfw 38(t) były szeroko używane przez Armię Niemiecką w Polsce (3.Dywizja Lekka), Norwegii (XXXI Korpus Armii), Francji (6., 7. i 8.Dywizja Pancerna), na Bałkanach (8.Dywizja Pancerna) i w Rosji (6., 7., 8., 12., 19. i 20.Dywizja Pancerna). W trakcie walk w Rosji opancerzenie i uzbrojenie PzKpfw 38(t) okazało się już niewystarczające i w 1942 roku przesunięto je do innych zadań (np. służba rozpoznawcza oraz w ramach pociągów pancernych).

PzKpfw 38(t) Ausf E/F.

We wrześniu 1939 roku powstał plan wybudowania lekkiego/szybkiego czołgu rozpoznawczego i w początkach 1942 roku 15 sztuk PzKpfw 38(t) nA (neuer Art) zostało ukończonych przez zakłady BMM (Praga / CKD). Ostatecznie jednak konstrukcja nie została wdrożona do produkcji. Standardowy proces adoptowania przez Niemców podwozia czołgów do innych pojazdów zaowocował takimi konstrukcjami jak Marder III i Flakpanzer 38(t). W latach 1942 - 1943 liczne egzemplarze PzKpfw 38(t) miały demontowaną wieżę, po czym wykorzystywano je jako pojazdy treningowe dla kierowców. Nosiły one oznaczenie PzKpfw 38(t) Schulfahrwanne. Używano ich w szkolnych jednostkach Wehrmachtu i NSKK. 351 wież wymontowanych z czołgów PzKpfw 38(t) zainstalowano w niemieckich fortyfikacjach w Norwegii (75), Danii (20), na wybrzeżu Atlantyku (9), we Włoszech (25), w południowo-zachodniej Europie (150) i na Froncie Wschodnim (78).

Jedną z najciekawszych konwersji PzKpfw 38(t) był Aufklarungspanzer 38(t) - Sd.Kfz.141/1. Używano go jako pojazdu rozpoznania i wyposażono w wieżę typu „Hangelafette” (z działem 20mm KwK 38 L/55 i karabinem MG 42 - używaną w

Aufklarungspanzer 38(t) mit 2cm KwK 38.

wozach pancernych) lub uzbrajano w działo 75mm KwK 37 L/24 (i karabin MG 42), montowane w przebudowanej nadbudówce. Od końca 1943 roku do I połowy 1944 roku wybudowano tylko 50 - 70 pojazdów Aufklarungspanzer 38(t) z działkiem 20mm, a w 1944 roku jedynie 2 egzemplarze Aufklarungspanzer 38(t) z działem 75mm.

Aufklarungspanzer 38(t) mit 7,5cm KwK 37 L/24.

(zdjęcie udostępnił Dmitry Pyatakhin)

Z interesującą propozycją zamontowania w Panzerkampfwagen 38(t) wieży z Panzerkampfwagen IV wystąpiły zakłady Kruppa, jednakże okazało się to niemożliwe do zrealizowania. Niemieccy konstruktorzy rozpoczęli też prace nad zaprojektowaniem własnej, ulepszonej wersji podwozia PzKpfw 38(t), oznaczonej jako PzKpfw 38(d), lecz osiągnięto jedynie etap prototypu. Projekt niemiecki miał szerszy kadłub i był napędzany 12-cylindrowym dieslowskim silnikiem Tatra o mocy 210KM. W założeniu miał być wykorzystany jako podstawa różnego typu pojazdów, w tym wozów tzw. Serii E.

Ostatecznie najbardziej udaną konstrukcją opartą na PzKpfw 38(t) był niszczyciel czołgów Jagdpanzer 38 Hetzer.

Flakpanzer 38(t) Ausf L Gepard / Sd.Kfz.140

(Panzerkampfwagen 38 fur 2cm Flak 38).

15 października 1943 roku Adolf Hitler zaaprobował budowę pojazdu Flakpanzer 38(t) Ausf L/M Gepard. Miał on stanowić tymczasowe rozwiązanie do momentu opracowania jednostki Flakpanzer, opartej na podwoziu PzKpfw IV. Gepard był uzbrojony w pojedyncze działko przeciwlotnicze 20mm Flak 30 lub 20mm Flak 38 L/112,5 (z zapasem 1040 sztuk amunicji) i wykorzystywał podwozia PzKpfw 38(t) Ausf L/M. Jednak uzbrojenie i grubość pancerza okazała się zbyt słaba i w okresie listopad 1943 - luty 1944 z pierwotnego zamówienia, wynoszącego 150 sztuk wyprodukowano tylko 141 w zakładach BMM (Praga/CKD). Pierwsze Gepardy trafiły do jednostek frontowych w styczniu 1944 roku. Weszły one w skład przeciwlotniczych oddziałów Flugabwehrzug w dywizjach pancernych i dywizjach grenadierów pancernych (głownie Waffen SS - np. 12.Dywizji Pancernej SS „Hitlerjugend” w Normandii). 1 grudnia 1944 w służbie pozostawało jedynie dziewięć pojazdów Gepard.

Bison (Grille) Ausf H / Sd.Kfz.138/1 z haubicą 150mm sIG 33/1.

Dane techniczne czołgów Panzerkampfwagen 38(t)

Model	Ausf A	Ausf G
Masa	9400kg	9850kg
Załoga	4	4
Silnik	Praga EPA / 6-cylindrowy / 125KM	Praga EPA / 6-cylindrowy / 125KM
Prędkość	Na drodze: 42km/h W terenie: 15km/h	Na drodze: 42km/h W terenie: 15km/h
Zasięg	Na drodze: 250km W terenie: 160km	Na drodze: 250km W terenie: 160km
Długość	4,60m	4,61m
Szerokość	2,12m	2,40m
Wysokość	2,40m	2,40m
Uzbrojenie	37mm KwK 38(t) L/47,8 2 x 7,92mm MG 37(t)	37mm KwK 38(t) L/47,8 2 x 7,92mm MG 37(t)
Amunicja	37mm - 72 sztuki 7,92mm - 2400 sztuk	37mm - 42 sztuki 7,92mm - 2400 sztuk
Pancerz (mm/kąt)	Wieża przód: 25/10 Góra kadłuba przód: 25/17 Dół kadłuba przód: 25/16 Wieża boki: 15/10 Góra kadłuba boki: 15/0 Dół kadłuba boki: 15/0 Wieża tył: 15/10 Góra kadłuba tył: 10/60 Dół kadłuba tył: 15/12 Wieża góra / dno: 10/90 Góra kadłuba góra / dno: 8/90 Dół kadłuba góra / dno: 8/90 Jarzmo działa: 25/półokrągłe	Wieża przód: 50/10 Góra kadłuba przód: 50/17 Dół kadłuba przód: 50/16 Wieża boki: 30/10 Góra kadłuba boki: 15+15/0 Dół kadłuba boki: 15/0 Wieża tył: 22/10 Góra kadłuba tył: 10/60 Dół kadłuba tył: 15/12 Wieża góra / dno: 15/90 Góra kadłuba góra / dno: 8/90 Dół kadłuba góra / dno: 8/90 Jarzmo działa: 25/półokrągłe

Grubość przebijanej płyty pancernej nachylonej pod kątem 30° od pionu

37mm KwK 38(t) L/47,8

Amunicja	100m	500m	1000m	1500m	2000m
Panzergranate 39	41mm	35mm	29mm	24mm	0mm
Panzergranate 40*	64mm	34mm	0mm	0mm	0mm

*z jądrem wolframowym

Konwersje czołgu PzKpfw 38(t)

Bison (Grille) Ausf H/M (Sd.Kfz.138/1) - haubica samobieżna 15cm sIG

Munitionspanzer 38(t) Ausf M - ciągnik amunicyjny

Schutzenpanzerwagen 38(t) Ausf M - opancerzony transporter personelu (planowany)

Marder III (Sd.Kfz.139) - samobieżne działo 76,2mm Pak 36 (radzieckie)

Marder III Ausf H/K/M (Sd.Kfz.138) - samobieżne działo 75mm Pak 40

Befehlswagen 38(t) - czołg dowodzenia

Munitionsschlepper 38(t) - ciągnik amunicyjny

Panzerjäger 38(t) / Jagdpanzer 38(t) Hetzer - niszczyciel czołgów

PzKpfw 38(t) nA - szybki / lekki czołg rozpoznania

Morsertrager 38(t) Ausf M - moździerz / wóz amunicyjny (prototyp)

Flakpanzer 38(t) Gepard (Sd.Kfz.140) - czołg przeciwlotniczy

Bergepanzer 38(t) - lekki pojazd ewakuacyjny

Leichter Raupenschlepper Praga T-3 - lekki ciągnik / transporter piechoty

Schwerer Raupenschlepper Praga T-9 - ciężki ciągnik / transporter piechoty

Aufklarungspanzer 38(t) (Sd.Kfz.140/1) - pojazd rozpoznania

Flammpanzer 38(t) - czołg z miotaczem ognia

Bison (Grille) Ausf K/M / Sd.Kfz.138/1 z haubicą sIG 33/2.

1

89

---