Antoni Malczewski Maria (BN) oprac R Przybylski


ANTONI MALCZEWSKI MARIA oprac. R. Przybylski (Biblioteka Narodowa)

  1. Życie poety.

  1. Dzieciństwo i młodość

- 1779: Jan Malczewski kupuje szefostwo regimentu wojsk koronnych

- 1790: do jego regimentu przenosi się płk Filip Hauman, towarzyszy mu żona, Konstancja

- Konstancja i Filip rozwodzą się

- Malczewski wstępuje do Targowicy

- 1792: ślub Jana i Konstancji

- 3 VI 1793: urodziny Antoniego w Warszawie

- 4 lata mieszkają w Kniahiniu, koło Dubna (na Wołyniu)

- 1800: Konstancja umiera, Antonim zajmuje się Julianna z Błędowskich Skibicka, a jej syn, Franciszek, jest jego najlepszym przyjacielem

- 1805: Gimnazjum Wołyńskie w Krzemieńcu

* wyrwanie młodzieży z kręgu sarmackiej ciemnoty

* obrona humanistycznych i patriotycznych tradycji Oświecenia

- 1809: ucieczki uczniów gimn. przez granicę

* dyr. gimn. (Czacki) był temu przeciwny, wiązał nadzieje na przyszłość z osobą cara

- 1 IX 1811: Malczewski w Korpusie Inżynierów w Księstwie Warszawskim

(Ks. przygotowywało się do wojny z Rosją)

* Antoni skierowany do Modlina

* wieczory w salonach warszawskich

* mieszka z Aleksander Błędowskim

* konflikt z Błędowskim: pokłócili się o Karolinę z Walewskich Chodkiewiczowi (żonę Aleksandra), Antoni jej bronił, Chodkiewicz był sekundantem, Malczewski chybił, pozwolono mu znowu strzelić, aż w końcu Błędowski postrzelił go w stopę, pogodzili się

* w pałacu Paca: Antoni dosiadł konia, który był nie do okiełznania, otarł chorą stopę, nie mógł wziąć udziału w wojnie

* w Modlinie podczas oblężenia, aż do kapitulacji 25 XII 1813

- wraca na Wołyń i pisze list poetycki do Chodkiewicza (1814)

* czasy Napoleona = lata walki o wielkość ideału życiowego

* fatalistyczne przekleństwo, jakie ciąży na Polsce, zostało udowodnione klęską Napoleona

* krytycyzm w stosunku do porządku po 1815 r.

* rozmyślania nad smutkiem bytowania ludzkiego w społ.

- 1815: powrót do Warszawy

- 1816: zwolnienie z wojska i podróż z Franciszką Fryderykową Lubomirską

  1. Podróże

- Szwajcaria, (1817) Włochy: zerwanie z księżną, Paryż: chemia i mesmeryzm, (1818) Jezioro Genewskie, Mont Blanc (Podróż na Górę Białą opisana w liście do prof. Picteta), Włochy: z ks. Czetwertyńskim, pdp poznaje Byrona, wozi jego podobiznę i dzieła

- Byron to dla Antoniego lekcja rozczarowania człowieka do swoich czasów

- 1821: powrót do kraju, na Wołyń (wioska Łaski): wiersz O, jak przykro do swoich wracać bez nadziei

  1. Wiek klęski

- odwiedza sąsiadów, podsędków Rucińskich

- leczy chorą na histerię Rucińską magnetyzmem (często ~ mistycyzm, w Wwie leczył tak Baudouin de Courtenay)

- Rucińska mówi, że tylko obecność Malczewskiego jest dla niej lekarstwem, rozwodzi się

- Antoni umieszcza Rucińską u krewnych Modzelewskich w Łucku, ale ona jedzie za nim do Hnidawy, wyjeżdżają z Wołynia do Warszawy (1824)

* pisarz choruje, najpdp na raka

* dawni przyjaciele zrywają z nim kontakty

* zostaje urzędnikiem ministerstwa spraw wewn., ale Rucińska chce, by był z nią cały czas, więc rezygnuje z pracy dla świętego spokoju

- 7 - 9 VIII 1825: Antoni kończy swe jedyne dzieło

* poemat się nie sprzedaje

* pisarz nie ma pieniędzy, pożycza od Karola hr. Kossowskiego

- 2 V 1826: pisarz umiera

* Rucińska zabiera jego rzeczy i znika, wraca do podsędka i cieszy się dobrym zdrowiem

* pogrzebem zajął się Karol Kossowski

- 1830: grobu Malczewskiego na Powązkach nie można już znaleźć

- poł. XIX wieku: Skimborowicz stawia na cmentarzu kamień „ku uczczeniu pamięci autora Marii

  1. MIEJSCE POEMATU W DZIEJACH POLSKIEJ EPIKI POETYCKIEJ

  1. Tradycyjne odczytanie Marii

  1. jako niemal dosłowne naśladownictwo Byrona

  2. Mickiewicz Lit. słowiańska: od Byrona różni ją uczucie chrześcijańskie; poezja o wiecznym cierpieniu ludzi wygnanych z raju; chrześcijańska reakcja na rewolucyjną poezję Byrona

  3. poemat historyczny, o dziejach Polski; twórcza kontynuacja Byrona; doniosła rola w kształtowaniu się romantyczne epiki poetyckiej w Polsce (poematu historycznego)

  1. Malczewski i Byron

- bunt byronowski

* opozycja wobec teorii poświęcenia i ofiary człowieka na ołtarzu mądrej społeczności

* obrona pokolenia romantyków przed racjonalistyczną teorią Hegla o obiekcie jako nadrzędnym systemie, wobec którego bunt jednostki jest karygodnym zwyrodnieniem

* wołanie o prawo do buntu wobec świata

* konieczność tworzenia nowego systemu pojęć o moralności i pięknie

- Byron = „apostoł sceptycyzmu”

- wg Malczewskiego Byron wyraził ostateczną prawdę o człowieku, sam Antoni był więc „tylko” wnikliwym i nowatorskim kontynuatorem jego epiki poetyckiej, nie buntował się wobec niej

  1. Powstanie polskiej romantycznej powieści poetyckiej

- Malczewski przeniósł do literatury polskiej bajroniczną formę epiki poetyckiej, tzw. powieść poetycką - romantyczny poemat filozoficzno-moralny

- Mickiewicz już zaczął szukać najbardziej właściwej formy dla epickiego obrazu historii

* Grażyna (w rzeczywistości była tylko modyfikacją epopei)

* najcenniejszy spadek po dziejach to hasło: żadnej ugody z najeźdźcą

* historia to nauczycielka ludzi, którzy aprobatę „4 rozbioru” (1815) uważali za tchórzliwą, antypatriotyczną ugodę z wrogiem

* historia to mistrzyni buntowników

- cechy epopei („wiersza bohaterskiego”):

* duża wierność w opisie epoki historycznej - realizm historyczny

* „machina cudowna”

* opisywanie epoki odległej

- w Grażynie nie ma już przełomowego zdarzenia historycznego i cudowności, ale jest to wciąż poemat o przeszłości, współczesna jest tylko aluzja polityczna, a moralny konflikt został rozwiązany tradycyjnie, antybajronicznie

- historia w Marii Malczewskiego:

* u Byrona: obraz historii to konwencja literacka, kształtowana kilkoma kreskami, wydobywającymi nastrój lub konflikt

* Malczewski: dramat człowieka uwikłanego w zdarzenia historyczne

* historia to umowna konwencja, maska synteza historii

* przykłada większą uwagę do poetyckiego obrazu historii niż Byron - ścisła wizja XVII w.

* synteza oparta jest o materiał rzeczywisty i realizm szczegółów (~ Scott)

- sprzeczności w poemacie:

* współczesne zagadnienia moralne i filozoficzne

* umowne, maskaradowe traktowanie historii

* pomieszanie szczegółowych danych historycznych z pobłażliwością dla pdp

  1. MARIA JAKO ROMANTYCZNY POEMAT FILOZOFICZNY

  1. Przeciw społecznej etyce oświecenia

- każdą z 2 pieśni Marii otwiera motyw przemijania ludzkiego o sensowności ludzkiego bytu

- przekonanie o potworności świata (vs. etyka oświeceniowa)

- pocieszenie boskie (ważne dla sentymentalistów) niewiele się liczy, nie broni człowieka przed rozpaczą i nie zmienia postaci świata

  1. Bunt romantyczny

- Wacław to jeden z pierwszych manifestów romantycznej rozpaczy

* przeznaczeniem człowieka jest odczucie utraty wszelkich dóbr i prawd

* ludzie usiłują się bronić przed pustką, Wacław wierzy w miłość

- Wacław i Maria nie są klasyczną parą romantycznych kochanków

- postać Marii wywodzi się z sentymentalnych motywów (~ duma, ale dumy były nieporadne, wulgarne i zabawne niekiedy w swoim braku motywacji) konwencja stała się poetycka

* ukochany jedzie na bój (rycerz, ból rozstania)

* podziw dla kochanka, który nie splamił honoru patriotycznego

* złe myśli i przeczucia

* pociecha w religii

* nie ma w niej nic, co w chwili rozpaczy kazałoby przekląć porządek świata

- miłość Marii jest sentymentalna, ale miłość Wacława jest w pełni romantyczna, wiedzie nie do pokory, ale do buntu

* jego ojciec zamordował mu żonę, więc Wacław stał się ojcobójcą

* zohydził tym samym własne sumienie, zniszczył czystość

- świat jest obiektem pogardy i nienawiści (vs. oświeceniowa utopia o zgodności interesów między społ. a jednostką)

- manifest skrajnego indywidualizmu człowiek może wymierzyć sobie sprawiedliwość ponad odwiecznymi zasadami sumienia

  1. Romantyczny pesymizm

- Miecznik: broni wiary w sensowność ludzkiego losu

- patriotyzm (obok miłości) próbuje stworzyć człowiekowi atmosferę szczęścia na ziemi

- koniec poematu to obraz starca, któremu zostało już tylko przeżycie ohydy świata, ukorzenie się przed jego ironią i sarkazmem (gdy M. narażał życie dla ojczyzny, Wojewoda dokonał mordu na jego córce)

- Malczewski stawia nad wszystkimi usiłowaniami ludzkimi znak zapytania

- dramat bohaterów ma konkretne społeczne motywy, przyczyną ich nieszczęść są ludzie

- bohaterowie podlegają też prawom, które rządzą dolą ludzką niezmiennie i bezwzględnie (postaci fantastyczne: Maski, Pacholę) fatalistyczny tragizm bytu człowieka

* Pacholę: personifikacja zgryzoty i niedoli w duchu poezji gminnej

* śpiewają pieśń o przeznaczeniu człowieka

- świat społeczny stał się narzędziem niepojętego i okrutnego losu, dzięki któremu dosięga ludzi ich ostateczne przeznaczenie: pustka i beznadziejność

  1. Poemat przedlistopadowego pokolenia

- 1813: tragedia krachu nadziei zaważyła na dalszym życiu Malczewskiego, rozpacz Marii jest nieodwracalnie beznadziejna

- Mickiewicz nie przeżył w młodości takiego rozczarowania, wyprawa napoleońska była dla niego już legendą, dlatego rozpacz Dziadów cz. IV jest pełna nadziei

  1. SĄD NAD HISTORIĄ

  1. U źródeł romantycznego historyzmu

- bajroniczna myśl o człowieku jako wielkiej pomyłce natury, o człowieku, który nie mieści się w ogólnej harmonii świata (u M.) świadczy o tym historia ludzkiej miłości i obraz dziejów narodu

- w sporze o historię chodziło o:

* ocenę historycznego dorobku własnej klasy

* wyklęcie tych wad i błędów, które spowodowały upadek państwa

* wydobycie wartości, do których naród chciałby się przyznać i rad by je rozwijać

- Malczewski ujął historię w filozoficznym, a nie politycznym aspekcie, bliski był w tym Joachimowi Lelewelowi

- za kanwę poetycką posłużyły Malczewskiemu wypadki znane i komentowane w XVIII/XIX w., tzn. tragiczna historia Gertrudy Komorowskiej

* z tej kanwy zostawił tylko fakty, zmienił zaś: (1) tło historyczne, (2) stanowisko społeczne bohaterów, (3) charaktery bohaterów

* historia ta stała się humanistycznym sądem nad przeszłością szlachecką, poematem o najuczciwszych i najpodlejszych ludziach danej klasy

- Staszic (troska o wydobycie hum. piękna z historii narodu) wywarł wpływ na Niemcewicza, a z kolei Niemcewicz był wzorem dla Malczewskiego (krytycyzm), który podjął te myśli, kiedy i Staszic, i Niemcewicz zaczęli się z nich wycofywać

- miarą dziejów uczynił pisarz prawo do szczęścia, wówczas szlachecka Polska okazała się krajem okrutnych praw i bezkarnych zbrodni

- Malczewski uznał patriotyzm za najcenniejszą wartość, jaka została po dawnej szlachcie

  1. Człowiek a historia

- wg Antoniego historia to wielki Moloch, który bawi się człowiekiem, a potem odrzuca go; to kolejny element, dzięki którego człowieka dosięga przeznaczenie (Miecznik)

- człowiek nie otrzymuje od historii zupełnie nic (1121-1129):

Ściągnęli na spoczynek zwycięzcy i jeńce;

Bo w życiu choć ta jedność - że rozkosz z cierpienie,

Trud, nuda, wstyd i sława, kończą się - znużeniem.

  1. JĘZYK, STYL, WIERSZ

  1. Język Malczewskiego

- oboczności w pisowni, wynikłe z chaosu, jaki panował w gramatyce polskiej

(trosków, liców, łzów, tą razą, źrzódło, wśrzód, letko, od wężów jedzona)

- Malczewski chętnie wybiera takie oboczności, których klasyk by nie dopuścił, poddaje się naciskowi języka mówionego

- nasilenie prowincjonalizmów = galicyzmów (w jego domu fr. był na porządku dziennym)

- rutenizmy i rusycyzmy (chował się wśród szlachty wołyńskiej)

(zięciu [zięciowi], wtedy [potem])

- formy języka staropolskiego (wpływy szkoły, elementy stylu - archaizowanie)

(krzą [kruszą się], wżdy, usarzy, w rozprawie)

- mowa potoczna jest zarówno w wypowiedziach postaci, jak i w narracji

- nowotwory (wynik fantazji językowej lub dostosowanie do szeregu fonicznego)

- miejsca mgliste i niezrozumiałe z natury rzeczy, nie przez defekty gramatyczne

  1. Styl Marii

  1. styl pieśni ludowej (kozak i Pacholę)

A kiedy się rozśmieję - to jak za pokutę;

A kiedy będę śpiewał - to na smutną nutę (669-670)

  1. styl retoryczny (Miecznik i rycerstwo; Maria w rozmowie z Mieczn. - ton tragedii klas.)

A kto by się miał straszyć tatarskiego tańca,

A kto by życie szczędził srogiego pogańca (829-830)

  1. styl sentymentalno-romantyczny (partie odautorskie; Maria w dialogu z Wacławem)

Ah! czyjeż serce, czyje, w żalu się nie nuży? (30)

Ruszaj, ruszaj, kozacze... (51)

I gdzież to żywy, czysty strumyczek upłynął?

Mruczał na swą nikczemność, a w jeziorze zginął. (293-294)

  1. Wiersz poematu

- 13-zgł. (wyj.: dwie pieśni Masek i finałowe opowiadanie Pacholęcia)

- teoria wiersza Alojzego Felińskiego (Barbara Radziwiłłówna):

* czystość rymu

* średniówka po 7 sylabie (7+6)

* urozmaicenie: zestrojenie lub rozstrojenie syntaktyczno-rytmiczne w średniówce

* urozmaicenie: przeplatanie długich i krótkich okresów

- wariacje na temat średniówki w Marii

* (7+6) dwa równorzędne człony zdania (~ Feliński) Ja ludziom oręż rozdam, / siebie też przysłonię

* (7+6) asymetria syntaktyczno-rytmiczna Pędzą, a wśrzód promieni / zniżonego słońca

* (7+6) jedno zdanie wypełnia cały szereg Spiesz się swą tajemnicę / odkryć kozakowi

- nowości wersyfikacyjne w Marii

* pauza nie zawsze w średniówce - efekt retoryczny: Jej zręczność, jej... niestety! / ona matką moją.

* pauza nie zawsze w średniówce - rytm. urozmaicenie: Widzę cię - i już wszystkie / znikły moje trwogi

* dwie albo trzy pauzy w pierwszej części szeregu: Płynęły - często - gorszko - / ale bez podziału.

* pauzy w całych szeregach: Jak Rozpacz - bez przytułku - / bez celu - bez granic.

* przerzutnie narzucone przez mówiony tok języka

- użycie języka mówionego jest źródłem nowatorstwa stylowego i wersyfikacyjnego

- pierwsza pieśń Masek: * dwudzielny 10-zgł. (5+5) przeplatany 8-zgł. (5+3)

* wiersz kancon włoskich, oper i baletów

- druga pieśń Masek: * 10-zgł. pieśń, rymowana abaabcdcd

* logaedyczny (5+5) refren z rymem wewn.

* każda strofa zakończona 7-zgł. wariacją refrenową

- rym w Marii jest żeński, gł. gramatyczny, niezbyt bogaty

  1. Z PROBLEMÓW GATUNKU

  1. Bohater powieści poetyckiej

- urywkowa, fragmentaryczna, pełna luk w życiorysie prezentacja losu bohatera

- bohater byroniczny: * człowiek współczesny

* rewolucyjny buntownik

* postać - myśliciel

* przejmuje bogactwo uczuć i pojęć moralnych, ideowych autora

- Byron stworzył konwencję, która dzięki możliwościom uogólnień filozoficznych weszła na stałe do literatury europejskiej

- romantyczny bohater-myśliciel konfrontuje swą prawdę z życiem, z prawdą innych postaci, z prawami świata, z historią, z Bogiem

  1. Kompozycja powieści poetyckiej

- zaciemnianie akcji, tzw. tajemniczość fabuły

- historia idei, której bohater jest wyrazicielem, determinuje wszystkie cechy kompozycji

- maksymalna obiektywizacja wypowiedzi narratora

- brak chęci uzewnętrzniania, że obok bohatera istnieje i autor

- zmiana u Malczewskiego:

* narracja to dyskusja między bohaterami poematu a światem, z której wnioski ostatecznie wyprowadza autor

* fragmenty, które mogą być równie dobrze wypowiedzią autora, jak i narratora

* narrator nie tylko relacjonuje, ale i roztrząsa, osądza, prowadzi samodzielną refleksję, choć zawsze uzupełniającą bohatera

- cechy artystyczne Marii:

* opis o narzuconej strukturze opowiadania

* czas teraźniejszy

* dialog zamiast odautorskiej relacji z rozmowy bohaterów ucieczka romantyków od mowy zależnej

* specjalna postać (~ posłaniec z dramatu klasycznego; tu: Pacholę) ucieczka od mowy zależne.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Antoni Malczewski Maria (BN) oprac R Przybylski
Antoni Malczewski Maria (BN) oprac R Przybylski 2
Antoni Malczewski Maria (BN) oprac R Przybylski
Antoni Malczewski Maria (BN) oprac R Przybylski
ANTONI MALCZEWSKI, MARIA BN
Malczewski A , Maria (Wstęp BN, oprac R Przybylski)
Antoni Malczewski Maria Powieść Ukraińska
Antoni Malczewski Maria Powieść ukraińska
Antoni Malczewski Maria
Antoni Malczewski Maria
Antoni Malczewski Maria
Antoni Malczewski maria poeme d ukraine
Antoni Malczewski Maria
ANTONI MALCZEWSKI MARIA 2
Antoni Malczewski Maria
ANTONI MALCZEWSKI MARIA

więcej podobnych podstron