STOSUNKI AMERYKI ŁACIŃSKIEJ Z ROSJĄ
Rosja w polityce zagranicznej państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów odegrała dość niewielką rolę, głównie za sprawą położenia geograficznego, a także nie wiązała je wspólna przeszłość historyczna. Początki współpracy pomiędzy dwoma podmiotami, zainteresowanie Rosji Nowym Światem sięga korzeniami do wieku XVIII, gdy w Ameryce Łacińskiej zaczął się rodzić nurt - tendencje niepodległościowe i rozwój idei uniezależnienia od Korony Hiszpańskiej. Rosja początkowo zapewniała swoje poparcie dla tych idei z drugiej zaś strony w czasie gdy trwały wojny niepodległościowe, pozostawała neutralna pozostawiając bez pomocy swoich sojuszników. Dopiero w roku 1817 car rosyjski Aleksander I wyraził swą przychylność co do interwencji Świętego Przymierza przeciwko młodym republikanom.
Współpraca pomiędzy państwami latynoamerykańskimi a Rosją w dziedzinie dyplomacji zaistniała dopiero w XIX wieku. Współpraca miała głównie charakter wymiany handlowej a także w mniejszej formie relacje gospodarcze. Pierwszym krajem latynoamerykańskim, który podjął współpracę z carską Rosją była Brazylia w 1828 roku. Za przykładem swojego sąsiada inne państwa Ameryki Łacińskiej, również nawiązały współpracę w Rosją: Urugwaj w roku 1857, Argentyna w 1885 oraz Meksyk w 1890. Ponadto Wenezuela i Kuba, które z Rosją handlowały głównie cukrem, kawą oraz kakao.
Duży wpływ na rozwój i charakter kontaktów między Rosją i Ameryką Łacińską miała Rosyjska Rewolucja Październikowa w 1917, sprawiając iż stała się ona lepszym partnerem na arenie międzynarodowej. Rosja wobec Ameryki Łacińskiej kierowała się zasadą dwutorowości: z jednej strony, na dążeniu państwa socjalistycznego do przełamania izolacji politycznej i utrzymaniu pozycji supermocarstwa, z drugiej zaś na realizowaniu obowiązku propagowania rewolucji i wspieraniu działalności innych ugrupowań komunistycznych na świecie przez rządzącą w państwie radzieckim partię komunistyczną. Dlatego też państwa latynoamerykańskie okazały się dla Rosji najlepszymi partnerami w dziedzinie gospodarki, dyplomacji, które w prosty sposób mogły zostać zdominowane przez Rosję oraz nie miały imperialistycznych zapędów. Rosja miała olbrzymią chęć zdominować Amerykę Łacińskie, jednakże duża odległość geograficzna od Rosji a także silna pozycja USA w regionie mocno ograniczały wschodnie mocarstwo. Wszelkie działania zainicjowane w Rosji miały swój oddźwięk w państwach latynoamerykańskich, przykładem może być tutaj powstanie Komunistycznej Partii Meksyku w 1919r, czy Komunistycznej Partii Ameryki Środkowej w 1922r. Rosjanie dogłębnie realizowali swój plan zaszczepiania ideą komunizmu państw regionu, pojawiło się wiele partii o charakterze komunistycznym w państwach takich jak: Argentyna w 1920 roku, Urugwaj -1921, Chile i Brazylia -1922, Kuba, Ekwador i Salwador w roku 1925, Paragwaj w 1928 oraz w Kolumbii w 1929 roku. Powołano Sekretariat Międzynarodówki dla Ameryki Łacińskiej w 1924r. Urugwaj i Meksyk uznały Związek Radziecki i nawiązały stosunki handlowe i dyplomatyczne. Inne państwa regionu również współpracowały z Rosją jednakże w mniejszym stopniu. Kraje Ameryki Łacińskiej uniezależniły się od dominacji Stanów Zjednoczonych a także zyskały nowych partnerów handlowych. Zaczęły być postrzegane na świecie jako kraje rozwijające się, jako miejsce atrakcyjne gospodarczo. Okres ten trwał jednak krótko. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, relacje ze Związkiem Radzieckim mocno się pogorszyły. W styczniu 1930 roku, Meksyk zerwał stosunki ze ZSRR, obwiniając Rosjan o zbytnią ingerencję w sprawy wewnętrzne państwa. Ponadto stosunki zerwały również Argentyna i Urugwaj. Nowym impulsem do poprawy i nawiązania rozwiązanych w latach trzydziestych relacji okazał się udział ZSRR w antyfaszystowskiej koalicji. Wznowiono stosunki dyplomatyczne na nowo, 13 państw w latach 1942-1946 nawiązało współpracę z ZSRR. Odnowiono relacje z Meksykiem, Urugwajem, Argentyną a także z innymi państwami: Kubą, Kostaryką, Chile, Nikaraguą, Brazylią, Wenezuelą, Ekwadorem, Boliwią, Gwatemalą i Dominikaną
Po II wojnie światowej Państwa Ameryki Łacińskiej poszerzyły współpracę wzajemną pomiędzy państwami regionu, podpisano porozumienia o wzajemnej pomocy i wsparciu, w 1947 roku podpisano Traktat z Rio, rok później utworzono Organizację Państw Amerykańskich, ponadto podpisano porozumienie dwustronne z siłami zbrojnymi niektórych państw Ameryki Łacińskiej. Po namowie a właściwie pod presją Stanów Zjednoczonych, wiele państw latynoamerykańskich zerwało współpracę dyplomatyczną z ZSRR, ponadto zdelegalizowano kilka partii komunistycznych. Rząd USA chciał w ten sposób ograniczyć rozszerzanie się komunizmu w krajach Ameryki Łacińskiej, obawiając się utracenia w nich swoich wpływów.
W 1959 roku wybuchła Rewolucja Kubańska. Stany Zjednoczone bardzo zaangażowane były w ten konflikt, dlatego Rosjanie nie bardzo mogli się angażować na tym obszarze. Władzę na Kubie zdobył poprzez walkę zbrojną Fidel Castro. Rosjanie porozumieli się z Castro, umieścili na terytorium Kuby wyrzutnie rakietowe, co zostało krytycznie ocenione przez Stany Zjednoczone. Od 1966 roku, Związek Radziecki stwierdził, że angażowanie się Rosjan w konflikcie na Kubie oraz poparcie rewolucji w regionie poważnie ogranicza kontakty z innymi państwami Ameryki Łacińskiej. ZSRR starało się nawiązywać kontakty z państwami latynoamerykańskimi nie dyskryminując mniejszych państw. Związek Radziecki miał w tym czasie silną pozycję wśród państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, miał wielu sojuszników, kontakty handlowe były na wysokim poziomie. Poza tym ZSRR poprzez swoje działania mocno uniezależnił kraje latynoskie od USA. Druga połowa lat siedemdziesiątych to ciężki okres dla ZSRR w regionie. Wojskowe zamachy mające na celu przejęcie władzy w Argentynie i Urugwaju, czy obalenie rządu w Chile miało niekorzystne skutki na współpracę pomiędzy krajami latynoamerykańskimi a Związkiem Radzieckim. Znacznie spadł poziom wymiany handlowej, jedynie Argentyna, Peru i Boliwia utrzymywały wymianę na takim samym poziomie jak dotychczas.
W latach osiemdziesiątych nastąpiło ożywienie kontaktów dyplomatycznych i handlowych pomiędzy ZSRR i Ameryką Łacińską. W 1986 roku w Meksyku złożył wizytę minister spraw zagranicznych Edward Szewernadze. Był on też z wizytą w innych krajach regonu, głosząc poparcie Rosji dla pokojowego rozwiązywania sporów. Rozwinęła się współpraca wojskowa, Związek Radziecki dostarczał broń do krajów latynoamerykańskich, zawierano dwustronne umowy handlowe, ponadto ZSRR utrzymywał kontakty z wieloma organizacjami politycznymi oraz gospodarczymi w regionie. O dobrych stosunkach świadczyła chociażby wizyta prezydentów Urugwaju i Brazylii w Rosji.
W kwietniu 1989 roku, przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow złożył wizytę na Kubie, podczas której oba państwa podpisały porozumienie o współpracy i przyjaźni. Rozpad Związku Radzieckiego sprawił, że Rosja powoli ograniczała swoją współpracę z Kubą, głównie w kwestii militarnej. Ponadto brak bogatego partnera, sprawił, że Kuba popadła w kryzys finansowy. Nowe spojrzenie na Amerykę Łacińską wniósł Władymir Putin. Pupin poprawiał kontakty z państwami, Rosja stała się dostawcą swoich surowców oraz technologii do państw latynoamerykańskich latynoamerykańskich. Poprawiły się stosunki dyplomatyczne poprzez częste obustronne wizyty polityków z obu regionów. Rosja nawiązała kontakty handlowe z Brazylią, Kubą, Chile, by zaś współpraca ciągle się rozwijała utworzono w Rosji w 1998 roku Komitet Narodowy ds. Współpracy Gospodarczej z Państwami Latynoamerykańskimi. W 2003 roku z wizytą do Ameryki Łacińskiej przybył rosyjski minister spraw zagranicznych Igor Iwanow, zaś rok później do Meksyku poleciał prezydent Putin. Na spotkaniu obu prezydentów ustalono nowe ważne kwestie dotyczące wymiany handlowej i współpracy gospodarczej. Rosji zależało by osłabić pozycję USA w regionie, zaproponowała dostawy gazu ziemnego ze swego terytorium. Jednakże najważniejszym partnerem Rosji ciągle pozostaje Brazylia. Kwota wymiany handlowej pomiędzy tymi krajami w 2005r, wyniosła ponad 2 miliardy dolarów. Rosja sprzedaje Brazylii swoje surowce mineralne, a także nowe technologie. Ponadto Rosja ma pomóc Brazylii w budowie trzeciej brazylijskiej elektrowni jądrowej, Brazylia zadeklarowała, że zakupi od Rosjan 12 samolotów wojskowych. Rosja od 1994 r. realizowane jest porozumienie o współpracy w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej. W grudniu 2001r, przyjęto program dotyczący współpracy obu krajów. W 2003 r. została podpisana umowa o współpracy w badaniach i wykorzystaniu w celach pokojowych przestrzeni kosmicznej. 18 października 2005r. prezydenci: Brazylii Luli da Silva i Władymir Putin porozumieli się w kwestii udziału brazylijskiego kosmonauty w międzynarodowej wyprawie kosmicznej w 2006r.
Równie ważnym partnerem dla Rosji jest Kuba, która stosunki z Rosją ustanowiła już 1902 r. Związek radziecki zaś w 1942r. W latach 50 -tych zostały one zerwane, jednak po zimnej wojnie, oba państwa ustanowiły nowe warunki współpracy. W latach dziewięćdziesiątych podjęto próbę naprawy stosunków gospodarczych pogorszonych po rozpadzie ZSRR. Ważnym wydarzeniem była wizyta Putina w Hawanie w 2000 roku. Poruszono temat dalszej budowy elektrowni jądrowej na Kubie, którą Rosjanie przerwali w 1992 roku. Kubańczycy byli niezadowoleni z propozycji Rosji o likwidacji stacji radiolokacyjnej Lourdes. Pomimo pewnych nieporozumień dialog nadal był kontynuowany. W marcu 2003 r. do Moskwy przybył z wizytą minister spraw zagranicznych Kuby Felipe Perez Roque. W latach 2002 oraz 2003 wizyty w Hawanie złożyła delegacja rosyjskiej Dumy. W 2004 roku podpisano porozumienie o współpracy pomiędzy państwami, a także porozumienie w zakresie bezpieczeństwa i zwalczanie terroryzmu. Rosja importuje z Kuby głownie produkty rolne, Kuba zaś sprowadza z Rosji maszyny, urządzenia techniczne, produkty metalowe i chemiczne. Problemem pomiędzy tymi krajami jest duże zadłużenie Kuby wobec Rosji.
Kolejnym ważnym partnerem strategicznym Rosji w Ameryce Łacińskiej i regionie Karaibów jest z pewnością Wenezuela. Stosunki dyplomatyczne ustanowiono w 1945 roku, zerwano je w 1952 r. by ponownie je przywrócić 16 marca 1970r. W 1996 podpisano porozumienie o współpracy, dalszym rozwoju i przyjaźni pomiędzy Federacją Rosyjską a Republiką Wenezueli. Od 1992r, podpisano 27 wspólnych porozumień, następnych 10 znajduje się na etapie uzgodnień. Największy rozkwit stosunków pomiędzy państwami zaistniał po dojściu do władzy w Wenezueli w 1999r Hugo Chaveza. We wrześniu 2000r, doszło do pierwszego spotkania obu prezydentów w Nowym Jorku. Rok później Hugo Chavez złożył wizytę u swojego przyjaciela Władymira Pupina w Moskwie. Powołano wówczas Międzyrządową Rosyjsko-Wenezuelską Komisję Współpracy Gospodarczej i Handlowej. Rozmawiano również o współpracy w sektorze energetyki i technologii wojskowych. Rosja zobowiązała się także udzielać pomocy w kwestii zwalczania problemu handlu narkotykami. Państwa nawiązały również współpracę dotyczącą wydobycia i handlu ropą naftową, gdyż zarówno Rosja jak i Wenezuela są jednymi z największych producentów ropy naftowej na świecie. Rosja sprzedaje Wenezueli swoje technologie, nawozy azotowe i potasowe, sprzęt wojskowy, materiały stalowe, urządzenia medyczne, sama zaś importuje z Wenezueli aluminium, tlenek glinu, sztuczny korund oraz wyroby spożywcze takie jak ziarno kakaowe a także kawę. Stosunki gospodarcze pomiędzy Rosją i Wenezuelą , cechuje wzrost ich dynamiki i zakresu, o czym świadczy fakt podpisana kontraktu przez rosyjską grupę Alfa-Group z PDVSA na dostawy do Wenezueli 600 tys. Baryłek benzyny na kwotę ok. 80 mln USD. Chavez odwiedził po raz trzeci Rosję w 2004 roku, podpisując porozumienie dotyczące zainwestowania 1 mld USD przez rosyjski koncern paliwowy Łukoil w wydobycie ropy i gazu w Wenezueli. Wenezuela z kolei zainteresowana jest zakupem broni z Rosji, głównie broni automatycznej jak i helikopterów.
Integracja Rosji z państwami Ameryki Łacińskiej i Regionu Karaibów świadczy o tym jak duże znaczenie dla obu stron mają wzajemne, dobre stosunki zarówno te gospodarcze jak i polityczne. W moim odczuciu, Rosja poprzez swoje inwestycje w regionie Ameryki Łacińskiej a także integrację z państwami latynoamerykańskimi uzyskała silną pozycję w tym regionie, ponadto w ten sposób buduje swoje mocne silne oblicze, podkreślając jakże ważną dla Rosjan mocarstwowość swojego państwa. Ameryka Łacińska jest również jakże atrakcyjna dla Rosjan pod względem gospodarczym. Wymiana handlowa liczona w miliardach USD, sprawia, że region Ameryki Łacińskiej jest dla Rosji ogromnie ważny jako duży rynek zbytu dla sektorów produkujących maszyny, technologie oraz surowce mineralne. Nie bez znaczenia są również sojusze militarne, nawiązywane przez państwa latynoamerykańskie z Rosją, które gwarantują z jednej strony stabilizację w regionie i poczucie silnej opieki ze strony dużego mocarstwa, z drugiej zaś strony dają Rosjanom możliwość sprzedaży sprzętu wojskowego na rynki latynoskie jak również poparcie dla odbudowania idei dużego silnego supermocarstwa. Dobrym przykładem dla pokazania tego zjawiska są niedawne wydarzenia na morzu Karaibskim. We wrześniu 2008 roku, flota Rosyjska wchodząca w skład Floty Północnej wypłynęła z bazy w Siewieromorsku koło Murmańska, by wziąć udział we wspólnych ćwiczeniach z marynarką wojenną Wenezueli. Manewry nie miały by tak dużego znaczenia, gdyby nie fakt, że odbywały się nieopodal amerykańskich wybrzeży. Po raz pierwszy od zakończenia zimnej wojny grupa okrętów rosyjskich podpłynęła tak blisko terytorium Stanów zjednoczonych. Zdarzenie to pokazało, że Rosja czuje się coraz pewniej na arenie międzynarodowej i może liczyć na swoich sojuszników za regionu Karaibów i Ameryki Łacińskiej. Duże znaczenie dla stosunków pomiędzy Rosją a Ameryką Łacińską była ostatnia wizyta prezydenta Federacji Rosyjskiej Dmitrija Miedwiediewa w państwach Ameryki Łacińskiej. Miedwiediew odbył podróż po Ameryce Łacińskiej, w trakcie, której odwiedził Peru, Brazylię i Wenezuelę. Jest pierwszym od ośmiu lat prezydentem Rosji, który odwiedził Kubę. Wkrótce po przybyciu na wyspę prezydent Rosji spotkał się z Raulem Castro, bratem i następcą Fidela. Podsumowując swoją wyprawę do Ameryki Południowej, Miedwiediew, położył nacisk na "powrót Rosji" do Ameryki Południowej, tłumaczył to jako wzmocnienie "współpracy humanitarnej, ekonomicznej, energetycznej i techniczno-militarnej, która nie jest w żaden sposób skierowana przeciw stronom trzecim" - była to aluzja do USA, które nie patrzą przychylnie na zbliżenie Rosji z Wenezuelą Hugo Chaveza.
Bibliografia:
Krzywicka K. „Ameryka Łacińska i Rosja” : między ideologią a pragmatyzmem, w: M.F. Gawrycki (red) Ameryka Łacińska we współczesnym świecie, Warszawa 2006.