SPIS TREŚCI -
1. Informacje ogólne............................................................................... str. 2
2. System oświaty.................................................................................... str. 2
3. Struktura systemu oświaty................................................................ str. 3
a) Opis ogólny,........................................................................... str. 3
Opis szczegółowy,................................................................. str. 5
4. Administracja i nadzór..................................................................... str. 17
5. Finansowanie szkoły......................................................................... str. 17
6. Nauczyciele........................................................................................ str. 17
7. Programy nauczania......................................................................... str. 18
8. Egzaminy........................................................................................... str. 18
9. Ocena skuteczności szkoły............................................................... str. 19
10. Reformy oświaty końca XX wieku................................................ str. 19
11. Problemy do rozwiązania w XXI wieku....................................... str. 19
12. Bibliografia...................................................................................... str. 20
INFORMACJE OGÓLNE.
Niemcy, leżące w centrum kontynentu europejskiego, zajmują obszar 357 tyś. km2. Liczba ludności przekracza 80 mln; 8% mieszkańców ma narodowość inną niż niemiecka. Wielu obcokrajowców przybyło do Niemiec w latach sześćdziesiątych jako robotnicy zatrudnieni w przemyśle. Najliczniejszą grupę (1,8 mln) stanowią Turcy. Inną liczną grupą są tzw. rdzenni Niemcy, choć często nie mówiący po niemiecku, pochodzący ze wschodniej lub północno-wschodniej Europy. Grupa ta mogła się starać bezpośrednio po przyjeździe o obywatelstwo niemiecki. Znaczny napływ (0,5 mln w 1992 r.) obcej ludności do Niemiec nałożył duży ciężar na oświatę, wiążący się z udzieleniem pomocy imigrantom w integrowaniu się ze społeczeństwem niemieckim.
Niemcy mają niewiele bogactw naturalnych ani ich rolnictwo nie dostarcza wszystkich niezbędnych produktów do wyżywienia narodu. Są więc zmuszone do wzmożonego importu i eksportu. W eksporcie wysoko przetworzonych towarów kraj ten osiągnął wielkie sukcesy, co pozwoliło na ustalenie wysokich płac i dobrze zorganizowanej opieki społecznej.
Zjednoczenie Niemiec (1990 r.) pochłonęło znaczne wydatki związane z restrukturyzacją infrastruktury we Wschodnich Niemczech, zwalczaniem bezrobocia, zmianą modelu oświaty (odejście od kształcenia wąskozawodowego na rzecz kształcenia ogólnego i poliwalentnego).
SYSTEM OŚWIATY.
Ustalenie głównych celów oświaty we współczesnych Niemczech nie jest łatwe. Znajdują się one w programach głównych partii politycznych. Socjaldemokracja (i Liberałowie) uważają, że oświata jest prawem społecznym, który umożliwia samorozwój jednostki w atmosferze równości i wolności. Bardziej konserwatywni Chrześcijańscy Demokraci skłaniają się do poglądu, że oświata powinna realizować cele grupowe, a przede wszystkim dobre przygotowanie do pracy zawodowej.
Oświatą w Niemczech w ujęciu historycznym zajmował się Kościół i państwo. Tradycje kościelne sięgają w tym względzie czasów wczesnego średniowiecza. Niemieckie landy od dawna były również odpowiedzialne za stan i rozwój oświaty. To właśnie w Niemczech próbowano wprowadzić w różnych państewkach Rzeszy Niemieckiej powszechną i obowiązkową oświatę już od końca XVII wieku. We współczesnych czasach rola i znaczenie Kościoła znacznie się zmniejszyły. Czynnikami zmian stały się siły polityczne, jak i rodzice, nauczyciele i uczniowie, wywierający wpływ na państwo, by wprowadzało zmiany w systemie oświaty.
STRUKTURA SYSTEMU OŚWIATY.
Obowiązek szkolny nie jest w Niemczech ujednolicony. Różne rozwiązania obowiązują w poszczególnych landach niemieckich: 9 lub 10 lat, poczynając od 6 roku życia dziecka. Jeśli uczeń nie uzyska świadectwa ukończenia nauki w ramach obowiązku szkolnego, zgodnie z prawem nie ma możliwości dalszego uczenia się w ramach państwowego systemu oświaty. Zostaje zepchnięty na margines, co może w przyszłości wiązać się z trudnościami w znalezieniu pracy zarobkowej.
Opis ogólny -
Przedszkole - Większość przedszkoli w Niemczech jest prowadzona przez organizacje i stowarzyszenia pozarządowe, zwłaszcza kościoły, a prawie co trzecie przedszkole jest publiczne. Rodzice w każdym przypadku są zobowiązani do wnoszenia opłat. Do przedszkola trafiają dzieci w wieku 3-6 lat. Dzieci, które mimo ukończenia 6 lat, nie osiągnęły poziomu dojrzałości do pójścia do szkoły, trafiają do Schulkindergarten -(szkolne przedszkole) organizowane przez placówki szkolne. Ułatwiają one bezstresowe przejście z przedszkola do szkoły.
Szkoła podstawowa - obejmuje 4 lata nauki. Istnieją jednak wyjątki. W Berlinie obowiązuje 6 lat, a w kilku innych landach klasa V i VI przygotowują do wstępu do różnych typów szkoły średniej.
Dzieci zwykle trafiają do takiej szkoły średniej , jaką wybierają rodzice, zwykle zgodnie z własnymi aspiracjami edukacyjnymi. Wpływ szkoły podstawowej w tym zakresie ogranicza się do pisemnej rekomendacji danego typu szkoły średniej. Ignorowanie opinii i zaleceń nauczyciela szkoły podstawowej nierzadko wiąże się z trudnościami, jakie napotyka dziecko w szkole, która jest zbyt wymagająca.
Ponad 30% absolwentów szkoły podstawowej trafia do Hauptschule, w której program kształcenia ogólnego jest na niższym poziomie. Szkoły te przygotowują do pracy zawodowej (poprzez czeladnictwo) po ukończeniu nauki w ramach obowiązku szkolnego. Ten typ szkoły najczęściej jest wybierany przez dzieci imigrantów lub najmniej zdolnych młodych Niemców.
Prawie 30% młodzieży trafia do Realschule, zwanej również Mittelschule. Program kształcenia ogólnego w tym typie szkoły jest trochę bardziej ambitny. Po ukończeniu tej szkoły można nie tylko trafić do bardziej atrakcyjnych programów nauczania zawodowego, ale również do wyższej szkoły zawodowej.
Do Gymnasium trafia ponad 30% młodzieży. Zasadniczym celem tej szkoły jest przygotowanie najzdolniejszych przedstawicieli młodego pokolenia do studiów wyższych, odbywanych zwłaszcza na uniwersytecie. Program nauki w tym typie szkoły nie jest ujednolicony. Jedne szkoły specjalizują się w studiach klasycznych (łacina i greka), filologiach nowożytnych lub w kierunkach artystycznych. W szkołach tych uczy się przynajmniej dwóch języków obcych, nierzadko trzech. W ostatnich trzech latach nauki uczniowie mogą wybierać specjalizację (języki obce, kierunki artystyczne, nauki społeczne, nauki humanistyczne lub nauki przyrodnicze i matematykę).
Zdobycie matury w 13 roku nauki upoważnia do wstępu na uniwersytet. Dostanie się na niektóre najbardziej prestiżowe kierunki studiów (medycyna, architektura, prawo) uzależnione jest od dobrych ocen na świadectwie maturalnym.
Istnieje jeszcze czwarty profil szkoły średniej - Gesamtschule szkoła rozszerzona dla wszystkich dzieci z danego rejonu, którą wybiera niewiele ponad 6% młodzieży. W placówce takiej istnieją wewnętrzne zróżnicowania programowe oraz różne rodzaje świadectw. Ten profil szkoły spotyka się z dużą krytyką, zwłaszcza w bardziej konserwatywnych landach, ale równocześnie z poparciem ze strony Socjaldemokratów.
Na poziomie szkoły wyższej istnieją w Niemczech dwa typy uczelni:
wyższe szkoły zawodowe - Fachhochschulen przygotowujące absolwentów do praktycznego stosowania wiedzy naukowej (inżynier, konstruktor, ekonomista, prawnik, pracownik społeczny, pedagog, psycholog); by dostać się do tych szkół, trzeba ukończyć 12 lat nauki; uniwersytety, w których łączą się nauczanie z powadzeniem badań.
Studenci mogą wybierać wśród wielu programów nauczania, zwłaszcza w dziedzinie nauk humanistycznych. Dyplom ukończenia studiów otrzymuje się po 4-6 latach nauki. Odpad jest bardzo wysoki a same studia często przedłużają się o kilka lat.
Szkoły specjalne - W szkołach specjalnych znajduje się około 4% uczniów na poziomie szkoły podstawowej i średniej. W ramach szkolnictwa specjalnego nie ma, właściwie poza kilkoma programami, miejsca dla dzieci i młodzieży uzdolnionej. Dzieci nie w pełni sprawne są dzielone według charakteru upośledzenia (głuchota, ślepota, opóźnienie umysłowe). Coraz częściej występują w niemieckim szkolnictwie specjalnym nowe kategorie wynikające z nienormalnego zachowania (zaburzenia emocjonalne) i trudności w nauce.
W latach dziewięćdziesiątych dokonywane były próby integracji dzieci niepełnosprawnych z dziećmi nie wykazującymi odchylenia od normy w obrębie przeciętnej klasy szkolnej. W takiej klasie nauczanie przybierało formę pracy zespołowej, w której brali udział: nauczyciel przygotowany do pracy z dziećmi zdrowymi i specjalista od nauczania dzieci niepełnosprawnych. Nie jest to jednak model powszechnie obowiązujący, głównie ze względu na brak odpowiednich funduszy na ten cel w ramach budżetu oświatowego.
Szkoły zawodowe - Obowiązek szkolny nie dotyczy tylko kształcenia ogólnego. Absolwenci Hauptschule, Realschule, jak i ci, którzy nie zdobywają świadectwa ukończenia 9-letniej nauki, muszą albo w trybie wieczorowym, albo stacjonarnym uczyć się, by uzyskać oficjalnie uznawane kwalifikacje zawodowe.
Najczęściej spotykanym typem programu nauki w szkole zawodowej (Berufschule) jest czeladnictwo, w ramach którego kształcenie praktyczne odbywa się w zakładach pracy, a teoretyczne w szkole zawodowej (np. j.niemiecki, wychowanie obywatelskie). Nauka ma miejsce albo w ciągu 1-2 dni w tygodniu, albo w blokach przez kilka tygodni.
Świadectw nie wydają szkoły, ale lokalne izby rzemieślnicze. Są one uznawane przez państwo. Istnieją jednak pewne zawody szczególnie ważne społecznie (np.technik pracujący w elektrowni atomowej), a jest ich prawie 400, w których program nauki jest zatwierdzany przez odpowiednie władze federalne.
Oświata dorosłych - W Niemczech istnieją przynajmniej trzy główne formy oświaty dorosłych: ogólna, zawodowa i polityczna. Taki układ wynika z założenia, że szybko zmieniające się warunki życia ekonomicznego, społecznego i politycznego uzasadniają konieczność systematycznego podnoszenia kwalifikacji zgodnie z nowymi wymaganiami. Przyjmuje się, że około 40% niemieckiej siły roboczej uczestniczy w różnych formach oświaty dorosłych w każdym roku. Ogólna oświata dorosłych jest przede wszystkim realizowana przez uniwersytety ludowe (Folkshochschulen), zwykle wspierane finansowo przez władze lokalne. Dorośli na kursach organizowanych przez te uniwersytety mogą się uczyć języków obcych, matematyki, nauk przyrodniczych, politologii, teologii, literatury, sztuk pięknych itp. Uniwersytety ludowe realizują również kursy z zakresu zawodowej oświaty dorosłych, podobnie jak izby przemysłowe i handlowe czy związki zawodowe.
- Opis szczegółowy -
Wychowanie przedszkolne
Cykl wychowania przedszkolnego jest nieobowiązkowy. Trwa trzy lata i jest przeznaczony dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Większość, bo ponad 70% placówek utrzymywana jest przez Kościoły, organizacje dobroczynne i osoby prywatne. Reszta podlega władzom samorządowym. W większości landów nadzór nad przedszkolami sprawują ministerstwa spraw socjalnych, a w niektórych Ministerstwo Edukacji i Kultury. Przedszkola są kontrolowane i finansowane przez landy i gminy. Koszty ponoszą rodzice, a w przypadku rodzin o niskich dochodach - lokalne biuro opieki nad młodzieżą.
Przedszkola nie przygotowują do nauki w szkole podstawowej, dlatego też w ostatnich miesiącach pobytu w przedszkolu dzieci przyprowadzane są do szkoły, aby mogły zapoznać się z jej funkcjonowaniem oraz nauczycielami.
Dla dzieci, które w badaniach testowych sprawdzających stopień dojrzałości szkolnej wykazały deficyty, istnieje możliwość ich wyrównania w tzw. przedszkolach szkolnych. Są one uzupełnieniem wychowania w rodzinie i wyrównania ewentualnych braków. Dzieci uczą się współżycia w grupie, przestrzegania porządku dnia i podstawowych zasad higieny. W niektórych landach organizowane są tzw. Vorklassen - klasy przygotowujące pięciolatków do nauki w szkole podstawowej. Nie są one obowiązkowe. Decyzja należy do rodziców. Celem zajęć jest tu nauka przez zabawę, a nie konkretne przygotowanie do przedmiotów szkolnych.
Przedszkola są na ogół przestronne, przeważnie posiadają duży ogród z bogatym wyposażeniem, a nawet basenem. Daje się zauważyć skromność i prostotę w wyposażeniu sal przedszkolnych. Duże, jasne pomieszczenia mieszczą tylko podstawowe sprzęty i pomoce. Nie ma zbyt wiele gotowych zabawek, za to są liczne kąciki zainteresowań z dużą ilością materiałów plastyczno-technicznych, pomocy dydaktycznych oraz innych niezbędnych akcesorii do zabawy np. w dom czy teatr. Tego typu wyposażenie ma zachęcać dzieci do aktywności twórczej.
Liczebność dzieci w grupie przedszkolnej jest uzależniona najczęściej od wielkości sal. W każdej z grup przebywają przedszkolaki zróżnicowane pod względem wiekowym - od 3 do 6 lat. Taka mieszana grupa ma stanowić model rodzinny, co ma kompensować brak rodzeństwa u jedynaków. Taki dobór dzieci do grup sprzyja wzajemnej pomocy, uczy umiejętności współżycia w grupie, a młodsze dzieci szybciej stają się samodzielne przebywając ze starszymi kolegami. Wspólna zabawa i praca dzieci w różnym wieku uczy je odpowiedzialności, otwartości na dzieci młodsze, zmniejsza rywalizację i obniża konfliktowość w grupie. Zróżnicowanie wiekowe i pochodzenie dzieci z różnych środowisk korzystnie wpływa na proces socjalizacji i zdobywanie doświadczeń życiowych. Dziecko w czasie całego swojego pobytu w przedszkolu ma możliwość pozostania w tej samej grupie, często z rodzeństwem, nie tracąc wychowawcy i kolegów, a tym samym nie musi przeżywać dodatkowego stresu związanego z dostosowywaniem się do nowego wychowawcy i kolegów.
Czas pracy przedszkoli waha się w granicach 8-10 godzin, w zależności od potrzeb środowiska. Odpłatność rodziców jest zróżnicowana, zależnie od zamożności i dochodów rodziny. Czas pracy wychowawców wynosi 38,5 godzin tygodniowo, z reguły pracują oni na jedną zmianę. Nauczycielki zatrudnione w przedszkolach posiadają przeważnie wykształcenie średnie z rocznym lub dwuletnim kursem pedagogicznym uprawniającym do pracy, jedynie dyrektor placówki musi posiadać wykształcenie wyższe.
Przedszkola w Niemczech nie mają odgórnie narzuconych do realizacji programów nauczania i wychowania, dlatego w interesie każdej placówki jest stworzenie własnego planu działania, którego celem będzie wspieranie rozwoju dziecka. Zadaniem wychowawców i rodziców jest towarzyszenie dzieciom i wspieranie ich w procesie poznawania świata. Całość pracy wychowawczej jest zróżnicowana i zamyka się w następujących działach: wychowanie religijne, językowe i umysłowe, muzyczne, przyrodnicze, społeczne, wychowanie do pokoju, zdrowotno-ruchowe, komunikacyjne (do udziału w ruchu drogowym).
Głównym zadaniem przedszkoli jest stworzenie przestrzeni do zabawy, w której każde dziecko będzie miało poczucie bezpieczeństwa. Zabawa jest punktem wyjścia dla wszystkich obszarów pracy przedszkolnej. Zabawa jest podstawową formą aktywności dziecka. Przez nią może ono rozwijać i doskonalić swoją siłę i zdolności. Treści zabaw są często związane z porą roku lub dorocznymi świętami, wydarzeniami okolicznościowymi, itp. Prowadzi się wiele ćwiczeń i zabaw ekspresywno-ruchowych. Dużą uwagę przywiązuje się również do kontaktu dziecka z literaturą, co jest podstawą do rozwoju intelektualnego dziecka.
Przedszkole prowadzi szeroką działalność pedagogiczną, jednak odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dzieci spoczywa przede wszystkim na rodzicach. Wychowanie w przedszkolu jest tylko uzupełnieniem, rozszerzeniem i umocnieniem systemu wartości uznawanego w rodzinie. Dlatego dużą wagę przywiązuje się do dobrego kontaktu przedszkola z rodziną. Rodzice są współtwórcami wszystkiego co dzieje się w placówce i ponoszą za to odpowiedzialność. Wychowawcy w sposób zorganizowany i zaplanowany współpracują z rodzicami. Rodzice mają swój organ przedstawicielski w postaci kolegium rodziców. Do jego obowiązków należy reprezentowanie rodziców na zewnątrz placówki. Kolegium ma też za zadanie zbieranie opinii, przekazywanie opinii od rodziców do nauczycieli i odwrotnie. Raz na kwartał odbywają się spotkania grona pedagogicznego z przedstawicielami rodziców dotyczące spraw organizacyjnych, remontowo-budowlanych, finansowych i pedagogicznych.
Szkoła podstawowa
Kształcenie podstawowe odbywa się w szkołach podstawowych i obejmuje 4 lata nauki (w Berlinie i Brandenburgii 6 lat nauki). Nauka w nich jest obowiązkowa i odbywa się w systemie koedukacyjnym. Dzieci idą do pierwszej klasy w wieku sześciu lat i zwykle kontynuują naukę w szkole średniej po ukończeniu czwartej klasy (w Berlinie i Brandenburgii po 6 klasie). Role i cele szkoły podstawowej determinuje jej miejsce w systemie edukacyjnym. Dzieci, które w przedszkolu uczyły się przez zabawę, teraz uczą się bardziej systematycznej pracy w szkole, gdzie przedmioty i metody nauczania mają być dostosowane do zdolności i potrzeb dziecka. Szkoła podstawowa (Grundschule) daje uczniom podstawy do kontynuowania nauki w szkole średniej. Jej celem jest umożliwienie dziecku strukturyzacji dokonanych przez nie obserwacji otaczającego świata, rozwijanie zdolności psychomotorycznych i dostarczanie wzorców zachowań społecznych.
Klasy tworzy się zazwyczaj z dzieci tej samej grupy wiekowej. Przez pierwsze dwa lata uczy je jeden nauczyciel. Od trzeciej klasy liczba nauczycieli różnych przedmiotów zwiększa się. W ten sposób dzieci oswajają się z systemem przyjętym w szkole średniej, gdzie każdego przedmiotu uczy inny nauczyciel.
Liczba godzin lekcyjnych jest stopniowo zwiększana, w zależności od landu, z 17-23 godzin w pierwszym roku nauki do 23-27 godzin w czwartym. Lekcja trwa 45 minut.
Rok szkolny zaczyna się 1 sierpnia i kończy 31 lipca następnego roku. Dokładna data zależy jednak od terminu wakacji letnich. Ogółem wakacje szkolne trwają 75 dni. Ponadto obejmują około 10 dni świąt państwowych i religijnych. Szkoły działają w godzinach przedpołudniowych, zazwyczaj pięć dni w tygodniu - od poniedziałku do piątku. W niektórych landach stosowany jest system sześciu dni zajęć tygodniowo - dwie lub trzy soboty w miesiącu poświęcone są na naukę. Rok szkolny liczy przeciętnie 188 dni zajęć lub więcej - w landach, w których zajęcia są prowadzone w sobotę. Niezależnie od tego, czy tydzień pracy trwa pięć czy sześć dni, liczba lekcji w tygodniu pozostaje taka sama.
Główną rolę w nauczaniu początkowym w Grundschule odgrywa nauka czytania, pisania i matematyki. Zajęcia dzielą się na interdyscyplinarne, bądź poświęcone jednemu przedmiotowi. Dzieci uczą się zwykle języka niemieckiego, matematyki oraz tzw. Sachunterricht. Jest to wstęp do nauk społecznych, historii, geografii, biologii, fizyki i chemii, które w późniejszych latach są traktowane jako odrębne przedmioty. Do przedmiotów szkolnych należy też muzyka, plastyka, religia i wychowanie fizyczne. Począwszy od trzeciej klasy coraz częściej wprowadza się naukę języka obcego. Jest to głównie nauczanie przez zabawę, które kładzie nacisk na umiejętność ekspresji oralnej.
We wszystkich typach szkół, na wszystkich poziomach, rozwój każdego dziecka jest przedmiotem stałej ewaluacji. Przeprowadza się testy pisemne oraz ocenia ustne wypowiedzi, aktywność w klasie i umiejętności praktyczne. Wyniki są podsumowywane przy końcu semestru i roku szkolnego. Aby przejść do następnej klasy uczeń musi spełnić minimalne warunki dotyczące określonych przedmiotów. Ewaluacja wyników jest oparta na odpowiednim systemie ocen: sehr gut -bardzo dobry (1), gut - dobry (2), befriedigend - zadowalający (3), ausreichend - dostateczny (4), mangelhaft - mierny (5), ungenügend - niedostateczny (6).W czasie dwu pierwszych lat nauki dziecka powstają raporty szczegółowo opisujące jego mocne i słabe punkty oraz osiągnięte wyniki z każdego przedmiotu. Najwcześniej pod koniec drugiej klasy uczniowie otrzymują biuletyny z wyszczególnionymi ocenami. Pozwala to porównać postępy ucznia z przeciętnym poziomem klasy, a więc dokonać oceny porównawczej. Począwszy od trzeciej lub czwartej klasy wyraźniejsza staje się tendencja do ewaluacji postępów za pomocą raportów. Wtedy dzieci nie przechodzą już, jak w klasach 1-2, automatycznie z klasy do klasy, ale w razie nieotrzymania promocji powtarzają rok.
Przejście ze szkoły podstawowej do średniej niższej odbywa się na warunkach określonych w konstytucjach landów, dlatego też mogą one być różne w różnych regionach kraju.
Szkolnictwo średnie niższe
Szkoły średnie niższego stopnia opierają się na nauczaniu podstawowym w Grundschulen. W większości landów są to Hauptschule, Realschule, Gymnasium i Gesamtschule. Głównym celem wszystkich szkół średnich niższych jest zaoferowanie uczniom podstawowego ogólnego wykształcenia połączonego z elementami indywidualnie wybieranej specjalizacji oraz wspieranie rozwoju uczniów odpowiednio do ich zdolności i zainteresowań. W piątej lub szóstej klasie, w zależności od tego jak szkoła jest zorganizowana, następuje okres specjalnego wsparcia i nadzoru w związku z przyszłym wyborem kierunku kształcenia i specjalizacji.
W niektórych landach V i VI klasę traktuje się jako wyodrębniony organizacyjnie cykl orientacji, funkcjonujący niezależnie od innych rodzajów szkół. Od siódmego roku nauki począwszy zwiększa się specjalizacja we wszystkich typach szkół. Kierunki nauczania są coraz bardziej zróżnicowane, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania różnego typu świadectw. W dalszych klasach przedmioty specjalizacyjne odgrywają coraz większą rolę. Uczeń powinien koncentrować się na zdobywaniu określonych umiejętności, co z kolei umożliwia mu otrzymanie wybranego rodzaju świadectwa.
System ewaluacji jest identyczny we wszystkich szkołach średnich niższych. We wszystkich landach pod koniec 9 roku nauki uczniowie mogą zdobyć pierwsze świadectwo ogólne (Hauptschulabschluβ), jeżeli spełnią standardowe wymagania ze wszystkich przedmiotów nauczania. W szkołach kształcenia średniego niższego, które oferują kierunki o cyklu nauki dłuższym niż 9 lat, uczniowie mogą otrzymać w większości landów kwalifikacje tego typu, jeżeli uzyskają zadowalającą ocenę swoich wyników. Uzyskanie tych kwalifikacji jest zazwyczaj podstawą do dalszej nauki w szkolach zawodowych w systemie nauczania przemiennego.
Pod koniec 10 roku nauki można otrzymać tzw. Mittlerer Schulabschluβ. Dotyczy to szkół we wszystkich landach, jednak w wielu z nich ten typ kwalifikacji określa się mianem Realschulabschluβ (świadectwo ukończenia Realschule). Warunkiem zdobycia tego świadectwa jest spełnienie określonych wymagań ze wszystkich przedmiotów w Realschule. Mogą je otrzymać również uczniowie innych szkół średnich niższych, jeżeli ich wyniki w nauce odpowiadają określonym kryteriom i jeśli ich średnia ocen jest dostatecznie wysoka. Świadectwo to daje możliwość kontynuowania nauki w pełnym wymiarze godzin w szkołach szczebla wyższego.
Uczniowie Gymnasien i Gesamtschulen, którzy spełnili standardowe wymagania ze wszystkich przedmiotów pod koniec 10 roku nauki, mają prawo kontynuować naukę w Gymnasiale Oberstufe - drugim cyklu Gymnasium (kształcenie średnie wyższe).
Klasy w szkołach średnich niższych tworzą zwykle uczniowie tej samej grupy wiekowej. W przypadku szkół oferujących większą liczbę specjalizacji w 7-10 roku nauczania, kryterium stanowić może wybrany kierunek nauczania, a nie wiek ucznia. Tygodniowy rozkład zajęć obejmuje 28 godzin z przedmiotów obowiązkowych i przedmiotów stanowiących opcję w 5 i 6 roku nauki, a 30 godzin od 7 do 10 roku nauki, niezależnie od typu placówki. Rok szkolny, tydzień szkolny (5 lub 6 dni) i czas trwania poszczególnych lekcji są identyczne jak w szkołach podstawowych.
Placówki szkolnictwa niższego oferują jeden typ kształcenia (Hauptschule, Realschule i Gimnasium) lub różne rodzaje kształcenia (Gesamtschule, Mittelschule, Sekundarschule, Regelschule i inne).
Hauptschule
Szkoła ta daje uczniom przygotowanie ogólne podstawowe. Generalnie obejmuje 5-9 rok nauki, a w landach, w których obowiazek szkolny trwa 10 lat obejmuje 5-10 rok nauki. W landach, gdzie obowiązkowe kształcenie trwa 9 lat istnieje możliwość dobrowolnego uczęszczania do dziesiątej klasy Hauptschule, w celu uzyskania wyższych kwalifikacji.
Przedmioty wykładane w tego rodzaju placówce to: język obcy, matematyka, fizyka i chemia, biologia, geografia, historia, wychowanie obywatelskie, muzyka, plastyka, wychowanie fizyczne oraz Arbeitslehre czyli wprowadzenie do zawodu - technologia, ekonomia. W niektórych landach do programu nauczania włączone są lekcje z ekonomii gospodarstwa domowego i ekonomii. W celu umożliwienia uczniom jak najlepszego przyswojenia wiedzy i ułatwienia przejścia do innych rodzajów szkół średnich, lekcje z matematyki i języka obcego (z reguły angielskiego) są prowadzone na kilku poziomach, stosownie do umiejętności uczniów.
Realschule
Ten rodzaj szkoły oferuje rozszerzone kształcenie ogólne. Obejmuje zwykle 5-10 rok nauki (7-10 w landach, w których cykl orientacyjny jest organizacyjnie wyodrębniony). W Bawarii, Berlinie, Brandenburgii i Hamburgu nauka w Realschule trwa cztery lata i zaczyna się dopiero od 7 roku nauki. Świadectwo ukończenia tego typu szkoły uprawnia do kontynuowania nauki na kierunkach umożliwiających uzyskanie bezpośrednio kwalifikacji zawodowych, lub w takich typach szkół, których ukończenie umożliwia wstęp na wyższe uczelnie.
W trzech landach nie istnieje Realschule jako taka. Alternatywą jest tu ukończenie Mittelschulen w Saksonii, Sekunderschulen w Saksonii-Anhalt i Regelschulen w Turyngii.
Przedmioty wykładane w Realschulen są następujące: jezyk obcy (najczęściej angielski), matematyka, geografia, fizyka, chemia, biologia, historia i polityka, muzyka, plastyka, wychowanie fizyczne i religia. Od 7 lub 8 roku nauki począwszy dochodzą przedmioty stanowiące opcję, z których są prowadzone zajęcia w wymiarze od 3 do 6 godzin tygodniowo, jako uzupełnienie przedmiotów obowiązkowych. Zależnie od uzdolnień i zainteresowań, można poszerzać zdobywaną wiedzę z przedmiotów zawodowych albo uczyć się przedmiotów nowych, np. drugiego obcego języka (zwykle jest to francuski).
Gymnasium
Ten typ szkoły oferuje pogłębione kształcenie ogólne. Obejmuje zazwyczaj 5-13 rok nauki. Pod koniec 10 roku nauki w Gimnasium uczniowie, którzy otrzymali pozytywne oceny ze wszystkich przedmiotów (minimum ocenę dostateczną), przechodzą do szkoły średniej wyższej, tzw. Gymnasiale Oberstufe. Uczniowie, którzy pomyślnie zdają egzaminy Abitur pod koniec trzynastego roku nauki otrzymują świadectwo ukończenia szkoły średniej wyższej umożliwiające podjęcie nauki w placówce szkolnictwa wyższego.
Przedmioty wykładane w 5-9 roku nauki (lub 5-10) obejmują język niemiecki, co najmniej dwa języki obce, matematykę, fizykę, chemię, biologię, geografię, historię, politykę, muzykę, plastykę, wychowanie fizyczne i religię.
Gesamtschule
Jest to jednolity pod względem organizacyjnym i pedagogicznym zespół składający się z Hauptschule, Realschule i Gymnasium. Uczniowie są przydzielani do klas w zależności od rodzaju świadectwa, jakie pragną uzyskać.
Szkoły rozszerzone, tzw. Integrierte Gesamtschulen są samodzielnymi jednostkami pedagogicznymi i organizacyjnymi. Lekcje z niektórych przedmiotów wprowadza się stopniowo na co najmniej dwu różnych poziomach umiejętności, gdzie stopień zaawansowania jest określony wybranym programem nauczania.
W Integrierte Gesamtschule w 7 roku nauki zaczyna się różnicowanie programu matematyki i pierwszego języka obcego, w 8 lub najpóźniej w 9 roku nauki co najmniej jednego z przedmiotów ścisłych (fizyki lub chemii). Lekcje z nauk społecznych, plastyki, muzyki, wychowania fizycznego i religii są wspólne dla wszystkich uczniów.
Mittelschule
jest to odrębny rodzaj szkoły średniej niższej, występujący w Saksonii, ukierunkowany na kształcenie ogólne lub zawodowe i przygotowujący do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Przedmioty nauczania są takie same jak w Realschule i Hauptschule. Piąty i szósty rok nauki jest cyklem orientacji wspólnym dla wszystkich uczniow.
Począwszy od 7 roku nauki wprowadza się zróżnicowane kierunki kształcenia, odpowiadające różnym poziomom umiejętności oraz aspiracjom i planom edukacyjno-zawodowym uczniów. Główne przedmioty nauczane na kilku poziomach umiejętności to matematyka, pierwszy język obcy, język niemiecki, fizyka lub chemia. W 7 roku nauki uczeń musi wybrać specjalizację spośród kilku opcji: technicznej, ekonomicznej, językowej, muzycznej, sportowej, ekonomii gospodarstwa domowego. Na przedmioty specjalistyczne przeznacza się 4 lub 5 godzin tygodniowo. Po ukończeniu 10 roku nauki, po zdaniu egzaminu końcowego uczeń otrzymuje świadectwo Realschulabchluβ.
Sekundarschule
jest to jeden ze standardowych typów szkół średnich niższych. Przedmioty nauczania są takie same jak w Hauptschule i Realschule. Przez pierwsze dwa lata nauka wszystkich przedmiotów jest wspólna dla wszystkich uczniów, bez zróżnicowania na poziomy. Począwszy od 7 roku nauki uczniowie są podzieleni na grupy według wybranego kierunku. Lekcje odbywają się na różnych poziomach zaawansowania. Początkowo zróżnicowanie obejmuje tylko część przedmiotów, od 9 roku nauki już wszystkie przedmioty. Po dziesiątym roku nauki uczniowie składają egzamin końcowy.
Regelschule
ten typ szkoły istnieje w Turyngii. Oferuje on kształcenie ogólne i przedzawodowe, przygotowujące do podjęcia nauki dającej kwalifikacje zawodowe. Przedmioty nauczania są takie same jak w Hauptschule i Realschule. Program w 5 i 6 roku nauki jest taki sam dla wszystkich uczniów. W 7 roku nauki wprowadza się dwupoziomowy system nauczania niektórych przedmiotów obowiązkowych, a w dziewiątym dla pozostałych przedmiotów. Niższy poziom trudności odpowiada wymaganiom Hauptschule, wyższy wymaganiom Realschule. W siódmym roku nauki uczniowie, którzy chcą uzyskać świadectwo ukończenia Realschule muszą wybrać pewną liczbę przedmiotów dodatkowych stanowiących opcję.
Szkoły średnie wyższe
Kolejnym szczeblem kształcenia niemieckiej młodzieży jest szkolnictwo średnie wyższe. Uczniowie w wieku 16-19 lat mają w szkołach wyższego szczebla do wyboru takie kierunki kształcenia, jak kształcenie ogólne, kształcenie i przygotowanie zawodowe oraz kształcenie ogólne i zawodowe połączone. Większość młodzieży uczącej się w szkołach średnich wyższych wybiera kształcenie z ukierunkowaniem zawodowym, ucząc się w systemie przemiennym (tzw. Duales System). Oznacza to, iż równocześnie uczą się i pracują, przyuczając się do przyszłego zawodu.
Na poziomie kształcenia średniego wyższego typową szkołą o charakterze ogólnym jest drugi cykl Gymnasium, czyli Gymnasiale Oberstufe. Szkoła ta obejmuje 11-13 rok nauki (tylko w czterech landach 10-12 lub 11-12 rok nauki). Warunkiem przyjęcia jest przedstawienie świadectwa uzyskanego pod koniec 10 roku nauki w Gymnasium lub jego odpowiednika z innego rodzaju szkoły średniej niższej.
Początkowo nauka w Gymnasiale Oberstufe opiera się na wiadomościach wyniesionych ze szkoły średniej niższej. 10-11 rok nauki stanowi okres przejściowy, po którym oprócz przedmiotów obowiązkowych szkoła oferuje wiele przedmiotów do wyboru, co umożliwia specjalizacje. Przedmioty szkolne są podzielone na trzy główne grupy:
język, literatura i sztuka,
nauki społeczne
matematyka, nauki przyrodnicze i technologia.
Przedmioty z każdej z tych grup muszą znaleźć się w programie nauki ucznia Gymnasiale Oberstufe aż do momentu ukończenia szkoły i uzyskania Abitur. Także religię i wychowanie fizyczne zalicza się do grupy przedmiotów obowiązkowych.
Nauka przebiega na dwóch poziomach: podstawowym i zaawansowanym. Zajęcia na poziomie podstawowym mają na celu zapewnienie wszystkim uczniom dobrego przygotowania podstawowego z danego przedmiotu, zajęcia na poziomie zaawansowanym służą do starczeniu uczniom wiedzy specjalistycznej i przygotowaniu do studiów uniwersyteckich. Prawie dwie trzecie wszystkich zajęć obejmuje poziom podstawowy. Uczniowie muszą wybrać dwa przedmioty zaawansowane, z czego jeden to język niemiecki, język obcy, matematyka lub przedmiot ścisły. Jeżeli język niemiecki jest wybrany jako pierwszy przedmiot zaawansowany, to matematyka lub język obcy muszą znaleźć się wśród czterech przedmiotów zdawanych na egzaminie Abitur. Jako drugi przedmiot zaawansowany uczniowie mogą wybrać również nowy przedmiot przewidziany w programie Gymnasiale Oberstufe, między innymi język obcy lub przedmiot zawodowy. Niektóre landy narzucają zestawy przedmiotów zaawansowanych.
W niektórych landach funkcjonują tzw. Integrierte Gesamtschulen, czyli poliwalentne szkoły rozszerzone, które oferują m.in. program 11-13 roku nauki. Organizacja nauki jest tam analogiczna do organizacji Gymnasiale Oberstufe.
W Gymnasiale Oberstufe stosuje się system punktacji odpowiadający ogólnie przyjętej sześciostopniowej skali ocen:
ocena 1 odpowiada 15-13 punktom
ocena 2 odpowiada 12-10 punktom
ocena 3 odpowiada 9-7 punktom
ocena 4 odpowiada 6-4 punktom
ocena 5 odpowiada 3-1 punktom
ocena 6 odpowiada 0 punktom.
Nauka na wyższym poziomie Gymnasium kończy się egzaminem Abitur. Obejmuje on cztery przedmioty i przewiduje sprawdziany pisemne, a w niektórych landach również ustne z dwóch przedmiotów zaawansowanych i trzeciego przedmiotu podstawowego. Z czwartego przedmiotu wystarcza sprawdzian ustny.
Uczniowie, którzy po trzynastu latach nauki zdali z wynikami pozytywnymi egzamin Abitur otrzymują Allgemeine Hochschulreife, czyli świadectwo uprawniające ich do wstępu na uczelnie wyższe i uniwersyteckie na dowolnie obrany kierunek studiów.
Fachoberschule to kolejna ze szkół średnich wyższych, nastawiona głównie na kształcenie ogólne z elementami wiedzy technicznej (teoretycznej i praktycznej). Aby móc kontynuować tu naukę należy przedstawić świadectwo ukończenia Realschule. Natomiast po ukończeniu tej szkoły można poszczycić się świadectwem ukończenia szkoły średniej wyższej technologicznej. Istotne w tej szkole jest fakt, iż nauczanie teoretyczne jest połączone z praktyką w danej specjalizacji. Nauka w tej placówce trwa 2 lata, a uzyskanie świadectwa jej ukończenia uprawnia do wstępu na Fachhochschule.
Następny typ szkoły to Berufsfachschule. Warunkiem przyjęcia do tej szkoły jest posiadanie świadectwa ukończenia Hauptschule lub Realschule. Jest to szkoła przygotowująca bezpośrednio do zawodu lub umożliwiająca naukę zawodu w połączeniu z kształceniem ogólnym. Uczniowie tego typu szkół mają bardzo duży wybór wśród oferowanych kierunków. Czas nauki zależy właśnie od specjalizacji danej szkoły. Może trwać od roku do trzech lat. Ukończenie takiej szkoły jest równoznaczne z otrzymaniem tytułu dyplomowanego państwowego asystenta.
Omówić trzeba również tzw. Berufsaufbauschule. Są to typowe szkoły dokształcające tych którzy posiadają już praktykę zawodową lub posiadają przygotowanie zawodowe. Ich celem jest rozszerzanie i pogłębianie wykształcenia, zarówno zawodowego jak i ogólnego. Tego typu kształcenie z reguły trwa ponad rok, kończąc się egzaminem dającym prawo do świadectwa równorzędnego ze świadectwem ukończenia Realschule. Innymi słowy uprawnia ono do kontynuowania nauki w bardziej wyspecjalizowanych szkołach zawodowych tj. Berufsfachschule, Fachoberschule oraz w specjalnych, zawodowych typach Gymnasium.
Szkolnictwo wyższe
organizacja i zarządzanie
Placówki szkolnictwa wyższego mają zwykle osobowość prawną. Są one instytucjami publicznymi podlegającymi rządom landów. Mają prawo do autonomii, której zasięg jest ustalony prawnie. Tworzą swoje statuty zatwierdzane przez władze poszczególnych landów. Kwestiami dotyczącymi tych instytucji zajmują się ministerstwa odpowiedzialne za naukę i badania naukowe. Poza placówkami szkolnictwa wyższego dostępnymi dla wszystkich państwo federalne ma w swojej gestii wyspecjalizowane placówki szkolnictwa wyższego, które przyjmują tylko pewne kategorie studentów. Są to np. uniwersytety wojskowe i szkoły kształcące przyszłych urzędników szczebla lokalnego i federalnego, kilka placówek szkolnictwa wyższego zarządzanych przez Kościół oraz niektóre placówki prywatne.
Podstawowe zasady dotyczące administracji i organizacji placówek szkolnictwa wyższego, personelu uniwersyteckiego i uczelni artystycznych oraz uczestnictwa wszystkich członków wspólnoty uniwersyteckiej w samozarządzaniu uczelnią określa ustawa ramowa o szkolnictwie wyższym. Na jej podstawie landy definiują procedury administracyjne i organizacyjne obowiązujące podległe im uczelnie wyższe. Placówki szkolnictwa wyższego zarzadzają sprawami akademickimi i administracyjnymi, jak np. sprawy personalne, budżet i finanse. Niezależnie od tego właściwy minister lub rząd danego landu posiada uprawnienia kontrolne i częściowo merytoryczne do zakładania i organizowania placówek i jest najwyższą władzą w sprawach finansowych oraz personalnych.Uczelnie wyższe są zobowiązane do przekazywania właściwemu ministrowi landu swoich przepisów regulujących wszystkie rodzaje studiów.
rodzaje placówek
Uniwersytety i placówki ksztalcenia wyższego na poziomie uniwersyteckim (Technische Universitäten, Technische Hochschulen, Universitäten-Gesamthochschulen i inne)
Są one odpowiedzialne za badania naukowe, studia, kształcenie studentów oraz promocję młodych naukowców. Mają prawo przyznawać doktoraty (Promotionsrecht) i doktoraty państwowe (Habilitationsrecht). Oferują zwykle bogaty wybór kierunków, od przedmiotów ściśle humanistycznych, przez nauki społeczne, teologię, prawo, ekonomię, inżynierię, rolnictwo, medycynę aż po nauki przyrodnicze.
Uniwersytety prowadzące wyłącznie określone kierunki studiów to uczelnie medyczne, medycyny weterynaryjnej, administracyjne i akademie wychowania fizycznego, a także dwa uniwersytety Bundeswehry dla oficerów federalnych sił zbrojnych. Również Kościoły mają własne wyższe uczelnie i swoje własne wydziały teologiczne. Niektóre programy studiow kończą się egzaminami akademickimi, inne prowadzą do egzaminów państwowych lub (jak w przypadku teologii) do egzaminów kościelnych.
Szkoły kształcące nauczycieli (Pädagogische Hochschulen)
Wyższe szkoły pedagogiczne kształcą nauczycieli dla szkół podstawowych, dla pewnych typów szkół średnich niższego szczebla, szkół specjalnych oraz prowadzą do uzyskania dyplomu w dziedzinie nauk o edukacji. Przyszli nauczyciele pozostałych szkół przygotowują się do zawodu na uniwersytetach, w akademiach sztuk pięknych, w konserwatoriach muzycznych i innych placówkach szkolnictwa wyższego. Większość Pädagogische Hochschulen włączona jest w struktury uniwersyteckie.
Studenci przygotowują się przynajmniej 3-4 lata do pierwszego egzaminu państwowego. Jednak absolwenci mogą zostać zatrudnieni dopiero po zdaniu z pozytywnym wynikiem drugiego egzaminu państwowego.
Akademie sztuk pięknych i konserwatoria muzyczne (Kunsthochschulen i Musikhochschulen)
Oferują one studia ze sztuk graficznych i z wzornictwa przemysłowego, dramaturgii oraz muzyki. Niektóre z nich oferują też pokrewne dyscypliny naukowe, jak historia sztuki, teoria sztuki, muzykologia, historia muzyki czy metodologia muzyki. Studentów kształci się tu indywidualnie lub w bardzo niewielkich grupach.
Uczelnie te przyznają różnego rodzaju dyplomy. Przygotowują one przyszłych nauczycieli sztuk pięknych i muzyki.
Fachhochschulen
Obejmują one takie kierunki studiów jak: inżynieria, ekonomia, rolnictwo, nauki społeczne, bibliotekoznawstwo, naukę o dokumentacji i informacji, wzornictwo przemysłowe. Kształcenie uwzględnia przede wszystkim wymagania praktyki zawodowej. Również prace badawcze i rozwojowe prowadzone przez te uczelnie są ukierunkowane na zastosowanie praktyczne i uzupełniane konsultacjami naukowymi oraz działalnością w kwestii przekazu technologii. Studia kończą się egzaminem dyplomowym.
kształcenie na odległość
Ośrodki kształcenia na odległość służą radą studentom, a także organizują zajęcia, w których studenci uczestniczą osobiście. Wiele z uczelni oferuje naukę na odległość umożliwiającą uzyskanie kwalifikacji zawodowych. Stale zwiększa się liczba uczelni organizujących zdalne kształcenie ustawiczne.
warunki przyjęć
Absolwenci szkół średnich, zarówno ogólnokształcących, jak i zawodowych, którzy ukończyli odpowiednie kierunki nauki oraz zdali egzaminy końcowe, mają prawo do kontynuowania nauki na uczelniach wyższych. Warunkiem wstępu na te uczelnie jest uzyskanie świadectwa zwanego Hochschulreife lub Fachhochschulreife.
Istnieją trzy rodzaje kwalifikacji umożliwiających podjęcie nauki w placówce szkolnictwa wyższego. Są to:
Allgemeine Hochschulreife - daje prawo studiowania na dowolnie wybranej uczelni wyższej, bez ograniczeń co do kierunku studiów.
Fachgebundene Hochschulreife - umożliwia naukę na określonych kierunkach uniwersyteckich lub w uczelniach typu uniwersyteckiego (głównie w Fachhochschulen).
Fachhochschulreife - jest świadectwem uprawniającym do kontynuowania nauki w Fachhochschule
Allgemeine Hochschulreife lub Fachgebundene Hochschulreife uzyskuje się zwykle po ukończeniu 13 roku nauki w Gymnasiale Oberstufe lub na koniec kształcenia zawodowego szczebla średniego wyższego dającego tego typu kwalifikacje. Allgemeine Hochschulreife, czyli ogólne kwalifikacje do rozpoczęcia studiów wyższych można też uzyskać w szkołach wieczorowych dla pracujących i szkołach dziennych dla dorosłych z doświadczeniem zawodowym (Kollegs). Młodzież, która wyszła już z systemu dziennego ma możliwość zdawania egzaminu maturalnego eksternistycznie, również pracownicy szczególnie uzdolnieni mogą zdawać egzamin uprawniający ich do kontynuowania nauki na wyższej uczelni, tzw. Begabtenprüfung.
W niektórych landach uczniowie z kwalifikacjami zawodowymi, lecz bez Hochschulreife, mają różne możliwości, jeśli chcą kontynuować naukę na takiej uczelni. Jest to zademonstrowanie umiejętności i wiedzy odpowiedniej dla wybranego kierunku studiów np. w czasie okresu próbnego na uczelni lub też druga możliwość - zdanie egzaminu wstępnego na wybraną uczelnię w formie konkursu, testu umiejętności, rozmowy kwalifikacyjnej.
Przyszli studenci akademii sztuk pięknych i konserwatoriów muzycznych muszą dodatkowo wykazać się umiejętnościami artystycznymi. Wybitnie uzdolnionych studentów w większości landów przyjmuje się nawet bez Hochschulreife. Na niektórych uczelniach wychowania fizycznego kształcących przyszłych nauczycieli sportu lub dyplomowanych absolwentów wyższych studiów sportowych wymagane są testy sprawności fizycznej. W niektórych landach by zostać przyjętym na określone kierunki Fachhochschulen trzeba przejść test umiejętności. Kandydaci na niektóre kierunki, zwłaszcza techniczne, muszą spełniać dodatkowe wymagania, np. wykazać się stażem w wybranej dyscyplinie.
Zasadą jest że każdy, kto posiada tytuł Hochschulreife może rozpocząć naukę w placówce szkolnictwa wyższego. Jednak nadmiar kandydatów w stosunku do liczby miejsc na uczelniach zmusił do ograniczenia przyjęć na takie kierunki studiow jak: ekonomia i zarządzanie, biologia, leśnictwo, dietetyka i ekonomia gospodarstwa domowego, chemia rolno-spożywcza, medycyna, farmacja, psychologia, prawo, weterynaria, ekonomia i stomatologia. Wolne miejsca są tu przyznawane w ramach procedur selekcji centralnej, która oparta jest na średniej ocen uzyskanych na egzaminie Abitur oraz uwzględnia okres, jaki upłynął od zdania tego egzaminu do złożenia podania o przyjęcie na wyższą uczelnię. Także niektóre uczelnie wyższe na szczeblu lokalnym stosują selekcję dla określonych dyscyplin nie objętych selekcją centralną. Procedura selekcji lokalnej jest podobna jak krajowej. W przypadku studiów medycznych kryterium przyjęć stanowią wyniki testu i rozmowy kwalifikacyjnej.
finansowanie studiów
Studenci niemieccy i zagraniczni studiujący na wyższych uczelniach nie muszą wnosić wpisowego, opłat za naukę czy egzamin - z wyjątkiem placówek prywatnych. Wnoszą oni za to swój udział pieniężny na fundusz socjalny lub fundusz administracyjny za użytkowanie budynków i sprzętu będącego własnością uczelni. Jeżeli na danej uczelni działa komitet studencki pełniący funkcję samorządu, studenci wnoszą opłatę na rzecz tego komitetu.
Studenci, którzy nie mają innych środków utrzymania poza dochodami rodziców, mogą otrzymać pomoc finansową, której wysokość zależy od czasu trwania studiów, dochodów studenta, jego sytuacji osobistej i finansowej, lub - jeśli pozostaje w związku małżeńskim - od dochodów współmałżonka. Okres, na jaki udziela się pomocy finansowej zależy od typu studiów. Połowa tej pomocy jest przyznawana w postaci zasiłku, połowa zaś w formie nie oprocentowanej pożyczki. Forma i czas spłaty zależy od aktualnych warunków finansowych i statusu studenta.
rok akademicki
Dzieli się on na dwa semestry. Na uniwersytetach semestr letni trwa od kwietnia do września, a semestr zimowy od października do marca. W Fachhochschulen semestr letni trwa od marca do sierpnia, zimowy od września do lutego.
ADMINISTRACJA I NADZÓR.
Odpowiedzialność za oświatę w Niemczech leży w gestii landów, a szkoły podlegają administracji regionalnej. Administracja lokalna jest z kolei odpowiedzialna za infrastrukturę szkolną oraz zwykle za sprawy zatrudnienia nauczycieli.
Bezpośredni lub pośredni nadzór nad szkołami jest w rękach stanowego ministerstwa oświaty; Kościoły nie sprawują funkcji nadzorczej nad szkołami. Nadzór dotyczy głównie trzech spraw:
Procesu nauczania,
Aspektów prawnych wiążących się z funkcjonowaniem szkoły,
Pracy i postaw nauczycieli jako pracowników służby cywilnej.
Nadzór w mniejszym stopniu łączy się z kontrolą, a w większym z udzielaniem rad, jak pracować, by osiągnąć lepsze wyniki.
FINANSOWANIE SZKOŁY.
Finansowanie oświaty znajduje się w gestii władz stanowych (landów). Koszty osobowe związane z funkcjonowaniem oświaty pokrywane są przez landy, a dotyczące utrzymania infrastruktury szkolnej - przez władze lokalne. Odpowiedzialność rządu federalnego dotyczy głównie szkolnictwa wyższego (tworzenie i rozwój szkół wyższych, prowadzenie badań naukowych, wyposażenie szkół wyższych w środki nauczania). Studiowanie na wyższej uczelni jest wolne od opłat. Władze federalne wspomagają również studentów fundowanymi stypendiami lub gwarantowaniem pożyczek bankowych.
Wyższe szkoły prywatne otrzymują z budżetu państwa zwrot kosztów nauczania w wysokości90% nakładów. W wielu szkołach prywatnych można studiować bez płacenia czesnego.
Wydatki państwa niemieckiego na oświatę stanowią (1990) 3,7% PKB. Subwencja na oświatę dorosłych, udział sektora prywatnego we wspieraniu badań i rozwoju oraz państwowe wydatki na badania i rozwój wynoszą 5,6% PKB, a więc całość wydatków na oświatę, naukę i badania można ocenić na 9,3% PKB. Jest to bardzo wysoki odsetek, biorąc zwłaszcza pod uwagę skalę produktu narodowego brutto tego państwa.
NAUCZYCIELE.
Tylko nauczyciele nauczający w gimnazjum oraz w handlówkach kształcą się w uniwersytetach. Otrzymują dobre przygotowanie przedmiotowe i znacznie gorsze, a czasami żadne w zakresie pedagogiki i psychologii.
Nauczyciele pracujący w innych typach szkół na poziomie podstawowym i średnim uczą się w wyższych szkołach zawodowych, chociaż w latach 1970-1995 większość wyższych szkół pedagogicznych w tym kraju została włączona do uniwersytetów lub podniesiona do rangi uniwersytetów.
W Niemczech obserwuje się od pewnego czasu ogólną tendencję wyrównywania poziomu wykształcenia nauczycieli, przyznając im porównywalny status zawodowy. Jest to dopiero początek procesu w skali całego kraju. Przyznanie statusu kwalifikowanego nauczyciela wiąże się nie tylko z ukończeniem studiów przedmiotowych (3,5-4,5-letnich) ale również z uzyskaniem certyfikacji wydanej przez land w wyniku dalszych 2-letnich studiów (Referendariat), po których następuje egzamin teoretyczny i praktyczny, by ostatecznie zdecydować, czy kandydat na nauczyciela spełnia wymagania nakładane przez państwo. W tej sytuacji najmłodszym nauczycielem, który spełnia wszystkie warunki pracy w szkole, bywa zwykle osoba prawie 30-letnia.
PROGRAMY NAUCZANIA.
Ministrowie oświaty w landach są odpowiedzialni, zgodnie z prawem, za programy nauczania. Decydują oni o liczbie lekcji w tygodniu, o przedmiotach nauczania w różnych typach szkół, o wskazówkach dotyczących procesu nauczania, jak i o podręcznikach szkolnych.
Istnieją znaczne różnice w tych kwestiach między landami. Obciążenie nauką w szkole bywa różne. Podobnie jest w przypadku znaczenia i roli poszczególnych przedmiotów w programie nauczania.
W szkole niemieckiej nie można używać podręcznika, który nie uzyskał aprobaty ze strony ministra oświaty danego landu. Jest to potężny instrument kontroli.
EGZAMINY.
W Niemczech unika się egzaminów zobiektywizowanych, z wyjątkiem sytuacji wymagających testów diagnostycznych w celu np. ustalenia różnych typów dysleksji. Osiągnięcia ucznia ocenia się (w skali 1-6) przede wszystkim na podstawie testów pisemnych i przejawów współpracy między uczniem a nauczycielem w procesie uczenia się. Niemałą rolę odgrywają również zadania domowe.
Biorąc pod uwagę różnorodność procedur oceny, osiągane wyniki nie mają waloru porównywalności w ramach szkoły, a nawet między klasami tej samej placówki oświatowej.
W systemie niemieckim nie ma automatycznej promocji z klasy do klasy chociaż repetuje nie więcej niż 1,5% uczniów w szkole podstawowej i 4% w średniej.
Świadectwa ukończenia szkoły podstawowej i średniej oraz dyplomy ukończenia wyższej uczelni są uznawane w całym kraju.
OCENA SKUTECZNOŚCI SZKOŁY.
Nie prowadzi się w tym kraju ogólnonarodowych testów osiągnięć szkolnych. Zaleca się natomiast realizowanie badań ewaluacyjnych osiągnięć szkolnych różnym placówkom naukowo-badawczym, zwłaszcza gdy wprowadza się eksperymentalne programy nauczania. Nie realizuje się również badań empirycznych w klasie szkolnej.
10. REFORMY OŚWIATY KOŃCA XX WIEKU.
Reformy oświatowe w ostatnich dwóch dekadach dotyczyły głównie usprawnienia trójdzielnego systemu oświaty na poziomie średnim z jednej strony i umacniania przez Socjaldemokratów Gesamtschule jako alternatywy oświatowej z drugiej. Równocześnie w tym samym czasie następował spadek znaczenia Hauptschule na rzecz Gymnasium. Były również próby integracji wyższych klas szkoły średniej, zmiany programów kształcenia nauczycieli, wprowadzenie nowych metod nauczania w klasie szkolnej, nowych przedmiotów nauki, takich jak oświata środowiskowa, oświata do życia w pokoju, równość płci.
W latach dziewięćdziesiątych następowało również włączanie systemu oświatowego Niemiec Wschodnich do macierzy, co wiązało się z wieloma problemami i trudnościami.
11. PROBLEMY DO ROZWIĄZANIA W XXI WIEKU.
Należy się spodziewać, że trzeba będzie rozwiązać wiele problemów oświatowych wynikających ze zjednoczenia Niemiec, zwłaszcza na terenach byłej NRD. Wyrównanie poziomu w obu częściach Niemiec zajmuje jeszcze wiele czasu.
Innymi trudnymi problemami do rozwiązania mogą się okazać:
integracja dzieci imigrantów, danie im dobrego wykształcenia i szansy godnego życia;
podniesienie poziomu oświaty wśród dzieci niepełnosprawnych, by mogły znaleźć pracę;
uczynienie oświaty orężem do walki z przestępczością, narkomanią, korupcją.
BIBLIOGRAFIA.
Dziewulak ., Systemy szkolne Unii Europejskiej, Warszawa 1997.
Greger N., Działalność Niemieckiego Związku Uniwersytetów Powszechnych - DVV, w: Edukacja dorosłych w dobie przemian, red. E. A. Wesołowska, Toruń 1994.
Tadeusiewicz G. Edukacja w Europie, Warszawa-Łódź 1997.
Rabczuk W., Szkolnictwo prywatne w Europie Zachodniej i w Polsce, Warszawa 1992.
Ryszard Pachociński. , Współczesnw systemy edukacyjne , Warszawa 2000.
2
SYSTEM EDUKACJI NIEMIEC