Oświeceniowa koncepcja wychowania Jana Jakuba Rousseau a system wychowawczy Jana Bosko - ukazanie fundamentalnych różnic.
Wstęp
Człowiek stykając się z otaczającym go światem często zostaje sprowokowany do myślenia. Zostaje skłoniony do poszukiwania sensu ludzkiej aktywności, jak również angażuje się na rzecz tworzenia nowej rzeczywistości, bardziej sprawiedliwej i pięknej. Ten pluralistyczny świat wzbudza jednocześnie niepokój i zagubienie. Współczesny człowiek stawia sobie pytania:, które poglądy są słuszne i według jakich kryteriów wychowywać, jaki zastosować system wychowawczy? Te pytania nasuwają się wielokrotnie, a dziś są tym bardziej aktualne, gdy zagadnienia wychowawcze dominują w naszym codziennym życiu.
Próbą odpowiedzi na te pytania będzie analiza wybranych systemów wychowawczych. W pierwszej kolejności koncepcja wychowania Rousseau jako nowatorska w epoce oświecenia. W dalszej kolejności bardzo aktualny system prewencyjny Jana Bosko. Zestawienie z kolei dwóch systemów wychowawczych Jana Jakuba Rousseau i Jana Bosko zaprezentowane zostanie jako forma pewnej alternatywy w odniesieniu do fundamentalnych różnic.
Oświeceniowa koncepcja wychowania
Jana Jakuba Rousseau
Wiek XVIII przyniósł w Europie szereg zasadniczych zmian w sferze życia politycznego, społecznego, naukowego i wychowawczego. W tym właśnie czasie aktywny ruch umysłowy skierował się przeciw Kościołowi jako instytucji i światopoglądowi oraz przeciwko szkole w ogóle. Krytyka w głównej mierze dotyczyła systemów wychowawczych. Alternatywą stały się, więc próby tworzenia pozytywnych programów wychowawczych. Wychowanie stawało się orężem walki o równość społeczną a nowy porządek społeczny miał być oparty na rozumie. Rozum ludzki trzeba rozwijać, a jedyną drogą wiodącą do tego celu była oświata. Nowa ideologia została już wtedy nazwana oświeceniem.
Z całego grona wybitnych przedstawicieli tej epoki na uwagę zasługuje postać francuskiego filozofa i twórcy oświeceniowej koncepcji wychowania Jana Jakuba Rousseau. Jego zasadniczymi wyznacznikami wychowania były rozum i natura. Na ich podstawie tworzy podstawy nowej teorii pedagogicznej, zwanej pedagogiką naturalistyczną.
Naturalizm pedagogiczny formą wychowania
Swoją koncepcje wychowania Rousseau oparł na naturze. Według jego poglądów wychowanie powinno być zgodne z rozumem, z naturą dziecka. Rozwijać naturę dziecka może tylko sama natura, ale nieskażona przez niszczycielską działalność człowieka. Kiedy z wychowania wyeliminujemy złe wpływy ludzi to dobra z zasady natura dziecka rozwinie się we właściwym kierunku.
Taki rodzaj wychowania miał kształtować człowieka poprzez wyzwalanie jego naturalnych, spontanicznych i indywidualnych sił. Musiał się także liczyć z zakodowaną specyfiką określonego dziecka. Podejście musiało być indywidualne i tworzyć takie warunki, by natura mogła swobodnie się rozwijać. Wychowanie naturalne podkreślało konieczność rozwoju fizycznego dziecka. Odrzucało wszystko, cokolwiek mogło mieć jakieś powiązanie ze sferą pozarozumową, a stawiało wyłącznie na rozum, nazywany często również naturą, uważaną za jedyne źródło wiedzy i nauki.
Wychowanie naturalne zakładało możliwość uczenia religii naturalnej opartej na rozumie - naturze wspólnej dla całej ludzkości. Ten nowy nurt uwalniał człowieka od odpowiedzialności za grzech pierworodny i zakładał równocześnie podstawy dla nowego poglądu na świat, opartego na danych rozumowych i przekonaniu o dobroci natury ludzkiej. Punktem wyjścia dla całej etyki wychowawczej stało się stare stoickie stwierdzenie, że moralne jest to, co zgodne z naturą. Odtąd celem wychowania miała być mądrość, dobroć, siła, umiarkowanie, miłość i przyjaźń. Wszystko to zdobywano za pośrednictwem rozumu i ścisłego myślenia, za pośrednictwem przemyślanego i zrozumiałego języka oraz przez poznanie życia.
Filozofia i poglądy pedagogiczne
Odnosząc się do filozofii i poglądów pedagogicznych Rousseau należy stwierdzić, że jego pedagogika nie może być pod żadnym względem uważana za swojego rodzaju dydaktykę albo metodykę wychowania. Jan Jakub Rousseau nie uczy techniki wychowania, ale podaje raczej to, co można nazwać filozofią wychowania. Zawarta jest ona w jego dziele pt. Emil, czyli o wychowaniu, które jest jednocześnie powieścią i traktatem pedagogicznym.
Filozofia Rousseau to filozofia uczucia, która zrywała z rozumem i nauką na rzecz impresji i intuicji, przeciwstawiając się racjonalizmowi. Odrzucała też kulturę i cywilizację jako czynniki wpływające destrukcyjnie na człowieka i nawiązywała do natury, wolnej od sprzeczności i walki wszystkich przeciwko wszystkim. Jan Jakub Rousseau wychodził z założenia, że człowiek z natury jest dobry i wolny, ponieważ w tym stanie postępuje zgodnie ze swoim uczuciem i wrodzonymi skłonnościami. Uważał, że cywilizacja to zły, zepsuty i niesprawiedliwy świat, który hamuje spontaniczny rozwój naturalnych skłonności człowieka, takich jak ciekawość świata, szacunek do prawdy, sprawiedliwość, dążenia do dobra i piękna, a przede wszystkim życzliwość dla ludzi i człowieczeństwa.
Rousseau był zwolennikiem naturalistycznej „religii serca”. Przeciwstawiał się ateizmowi i deizmowi. Ta forma religii naturalnej wyrażała się w uczuciowym stosunku do najwyższej istoty i w realizowaniu celów ludzkiego życia, wyrytych w sercu każdej jednostki. Światopogląd Rousseau sprowadzał się, więc do swego rodzaju podziwu dla przyrody, a miała to być mądrość pozaracjonalna, dla której kryterium stanowiły zmysły i uczucia. W procesie wychowania i nauczania wysuwał on na pierwsze miejsce zagadnienie wartości człowieka. Uważał, że człowiek to rzecz święta dla człowieka.
Zdaniem Rousseau, głównym celem wychowania ma być przekształcenie każdego dziecka w pełnowartościowego i dojrzałego człowieka, który byłby użyteczną cząstką społeczeństwa. Dlatego wychowanie polega na ćwiczeniach dających człowiekowi jak najwięcej odczucia życia. Obowiązek naturalnego wychowania spoczywa na rodzicach, a w szczególności na matce. Podkreślał także rolę i funkcje wychowawcy. To podniosłe i odpowiedzialne zadanie. Podkreśla on, że wychowawca ma być rówieśnikiem dla wychowanka. Sprzeciwiał się także oddzieleniu funkcji wychowawcy od nauczyciela, twierdząc, że jedna jest wiedza obowiązków człowieka. Zdaniem Rousseau, wychowawca ma chronić dziecko przed społeczeństwem izolując je od wpływów zewnętrznych. Pomocne w tym zakresie są dwie zasady pedagogiczne, których jest autorem.
2. System prewencyjny Św. Jana Bosko
w wychowaniu dzieci
Określenie system prewencyjny może przywoływać negatywne skojarzenia związane z oddziaływaniem o charakterze prawnym. W wychowaniu zaproponowanym przez św. Jana Bosko, prewencja przyjmuje zasadniczo inne znaczenie, odnosząc się głównie do działań pozytywnych. W praktyce salezjańskiego stylu wychowania koncentruje się na takich treściach jak: zapobieganie, uprzedzanie, zabezpieczanie, ochrona, przygotowanie i przewidywanie. Oznacza, mówiąc syntetycznie, troskę o integralny rozwój człowieka, jego ludzkich i chrześcijańskich wartości, o pełne wykształcenie intelektualne. Zmierza on do zabezpieczenia, z jednej strony, przed złem a z drugiej wyzwala, mobilizuje do pełnienia określonych zadań w społeczeństwie i Kościele. Ksiądz Bosko przeniósł ten model pedagogiczny na działania wychowawcze tworząc unikalny system prewencyjny.
System prewencyjny św. Jana Bosko tkwi głęboko w doświadczeniu ludzkim i w tradycji Kościoła, które od początku problem wychowania człowieka uważały za fundamentalny. Kształtowany przez chrześcijańskich wychowawców na przestrzeni całej niemalże historii Kościoła, w praktyce wychowawczej św. Jan Bosko wyróżnił się tym, że wpłynął na inne niż dotąd podejście do wychowanka i całego procesu wychowania. Może być on z powodzeniem wykorzystany we współczesnym wychowaniu, także szkolnym, rodzinnym, opiekuńczym gdyż u jego podstaw tkwią nie tylko zawsze potrzebne uniwersalne wartości, ale i interesujące propozycje formacyjne.
2.1. Oryginalność systemu prewencyjnego
w współczesnym wychowaniu
Oryginalność pedagogiczna księdza Jana Bosko sprowadza się do umiejętnego połączenia eklezjalnej praktyki z myślą wychowawczą. Większość komentatorów jego dzieła wychowawczego jest zdania, że nie tyle jest on twórcą zupełnie nowego systemu pedagogicznego, co genialnie adoptował stare i zapomniane metody chrześcijańskie do współczesnych warunków. Posiadając bogate doświadczenie, śmiałe propozycje, szerokie wizje i konkretne zasady, znajduje się on na linii tych kapłanów - reformatorów, którzy rozumieli odnowę nie jako całkowity przewrót, ale jako przemyślenie i zespolenie starego z nowym.
Atrakcyjność systemu ks. Bosko wyraża się, więc w sposobie wykorzystania tradycyjnych wartości, szczególnie w niespotykanym dotąd zestawieniu. Tym, co wyróżnia księdza Bosko pośród innych wychowawców tej epoki to odcięcie się od panującego wtedy negatywizmu i rygoryzmu pedagogicznego. Najbardziej charakteryzuje go całkowite oddanie się młodemu człowiekowi. Jego całkowite zaufanie i oddanie się młodzieży wypływało z wiary i osobistego przekonania, że w ten sposób wypełnia wolę Bożą.
Wyjątkowość systemu prewencyjnego Jana Bosko dostrzega się także w celach wychowania, a te były wielorakie. Zajęcie się wychowaniem młodzieży stanowiło dla tego świętego podstawową sprawę w dziele przemian społecznych. Dlatego dążył do wychowania człowieka zdolnego włączyć się z całą odpowiedzialnością w życie społeczne. Bardziej jednak pragnął, aby młody człowiek zrozumiał swoje powołanie na ziemi w perspektywie eschatologicznej. Stąd dając mu wykształcenie zawodowe i pracę, wprowadzając w kulturę i obdarowując miłością wzywał, aby żył w łasce Bożej, w przyjaźni z Chrystusem i Jego Matką. Jana Bosko można nazwać świętym młodych. Oznacza to, że był to święty, który zajmował się wychowaniem chłopców, ale również stał się świętym poprzez pracę z chłopcami, a jego świętość była wychowująca.
Wychowanie księdza Bosko miało charakter kolektywny. Niektórzy uważają, że kryje się w nim niebezpieczeństwo pomniejszania kontaktów personalnych między wychowankami a wychowawcą oraz wychowanków między sobą na rzecz kontaktów rzeczowych czy oficjalnych. Ksiądz Bosko, świadomy tych procesów, stwarzał atmosferę rodzinną, pozwalając na szczerość, radość, przyjaźń i dynamiczną twórczość. Wychowankowie mieli okazje nawiązać serdeczne i przyjazne kontakty z wychowawcami i między sobą poprzez wspólną pracę i zabawę, gdzie salezjanin asystent spełniał funkcje animatora, pobudzając młodzież do aktywności.
Podstawowe zasady wychowania prewencyjnego
Wychowanie w duchu św. Jana Bosko konkretyzują trzy podstawowe zasady, ujęte w trójmian: rozum, religia i miłość. Zasada rozumności w pedagogice św. Jana Bosko nie była ujmowana w kategoriach filozoficznych czy teologicznych, lecz jako naturalny sposób odniesień osoby do rzeczywistości. Można tą zasadę określić jako realizm pedagogiczny i roztropność wychowawczą. Należy ją także rozumieć jako jeden z aspektów postawy mądrościowej, ujawniającej się w zwykłym i autentycznym otwarciu się na osobowy dialog z wychowankiem, w trosce o jego rozwój i dobro.
Ksiądz Bosko był zdania, że człowiek posiada wrodzone ukierunkowanie na dobro i jest zdolny do wdzięczności, gdy naprawdę zetknie się z dobrem. Święty nakazywał, aby podczas rozmowy z wychowankiem odnosić się do niego z szacunkiem, stał, bowiem na stanowisku, że prowadzony dialog nie może mieć miejsca bez głębokiej wymiany myśli i wspólnych uzgodnień. Polecał wychowawcą, aby zawsze dotrzymywali obietnice, które składają chłopcom.
Zasadę rozumności odnosił też do miłości wychowawczej. Wychowanie było dla niego pewną formą czuwania i chodziło w nim o to, by chłopcy uwierzyli, że ich szanujemy i uznajemy za najlepszych. Zasada rozumności wiele razy występuje w regulaminach, które ks. Bosko opracował dla oratoriów. Znając naturę wieku młodzieńczego, polecał, aby znane zasady kilkakrotnie przypominać, gdyż uważał, że młody człowiek o nich szybko zapomina. Młodzieży - powtarzał - należy przypominać sto razy, i to czasami nie wystarczy. Wymagał też, aby formułowane zasady i polecenia były racjonalne i to w taki sposób, aby wychowanek mógł sam to dostrzec.
Zasadę religijności odnosił bezpośrednio do wychowania. Towarzyszyło mu przekonanie, że warunkiem skuteczności wychowawczej jest religia, jako wewnętrzna zasada pedagogiczna, rzutująca na treść, formy i środki wychowania. W proponowanym ideale wychowawczym zasada religijności występowała między zasadą rozumności i miłości, wiążąc obydwie wewnętrznie.
Zasada ta miała charakter bardziej pastoralny niż ściśle pedagogiczny. Działanie wychowawcze ks. Bosko w myśl tej zasady polegało na wpojeniu chłopcom bojaźni Bożej. Siłą tej zasady jest przemawianie przede wszystkim do serca młodzieży, a słowem tym jest słowo Boga. Święty był przekonany, że jedynie religia jest zdolna doprowadzić do końca dzieło wychowania. Ksiądz Bosko przestrzegał przed pobożnością zbyt powierzchowną i uczuciową. Właściwie ustawione wychowanie religijne powinno być włączone w formowanie całej osobowości, w centrum, której znajduje się wolność.
Święty Jan Bosko stawiał na przyjaźń z Jezusem. Przyjaźń ta jest wartością, która najskuteczniej sprawia wewnętrzne otwarcie się wychowanka na dynamiczne działanie łaski, doprowadzając do duchowego ubogacenia. Stąd bierze się pedagogika sakramentalna, czerpiąca wartości przede wszystkim z sakramentu pokuty i Eucharystii. Codzienna Msza św. i częsta Komunia św. są podstawowymi elementami podtrzymującymi dzieło wychowania.
Zasadę miłości najbardziej oddaje włoskie słowo amorevolezza, które oznacza wolę, chęć, umiejętność kochania, używane dość często przez Jana Bosko. Chodzi w niej o postawę wychowawcy charakteryzującą się pełnym zatroskaniem o rozwój wychowanka, pragnieniem dla niego dobra zarówno ludzkiego, jak i Bożego. W odniesieniu do dwóch poprzednich, rozumu i religii, zasada miłości łączyła naturalne z nadprzyrodzonym w jedną całość, wytwarzając zbieżność zasad wiary z życiem codziennym. Najbardziej wyraża to myśl ks. Bosko określana mianem „poematu miłości wychowawczej”, nie chodzi tylko o to, aby chłopcy byli kochani, lecz szczególnie by czuli, że są kochani. Jan Bosko uważał także, że razem z miłością wzmacnia się autorytet wychowawcy.
Miłość i dobroć u Jana Bosko stanowiły istotne wartości klimatu rodzinnego w jego wspólnocie wychowawczej, służąc w dużej mierze do pozyskania zaufania chłopców. Wyrażały się one najbardziej w wyznawanej przez niego zasadzie wychowawczej, jeśli chcesz, aby cię szanowano, postępuj tak, aby cię najpierw pokochano.
Miłość, pełna dobroci i szacunku, regulowała odniesienia personalne wychowawców do wychowanków i wychowanków do siebie. Miłość z pewnością była też źródłem nadziei wychowawczej, jeśli uznawała, że w każdym chłopcu, nawet najgorszym łajdaku, jest miejsce dostępne dla dobra. Wtedy jednak pierwszym obowiązkiem wychowawcy jest odkryć je i budować na nim. Klimat miłości i dobroci nie wykluczał wymagań stawianych wychowankom. Przeciwnie domagał się ich, nawet, jeżeli łączyłoby się to z użyciem kary czy też wydaleniem z oratorium.
3. Jan Jakub Rousseau a Jan Bosko wskazanie fundamentalnych różnic w systemach wychowawczych
W dzisiejszej epoce pedagodzy prześcigają się, aby propozycje wychowawcze znamionował rys tzw. nowoczesności. Nie zawsze, niestety, jest on tożsamy z całościowym podejściem do wychowanka jako osoby ludzkiej. Przedstawiając wybrane systemy wychowawcze J. J. Rousseau i J. Bosko należy odnieść się do fundamentalnych różnic, które wyraźnie oddzielają systemy od siebie. Zarówno jeden jak i drugi system ma swoje charakterystyczne idee i cechy. Zestawienie tych aspektów umożliwi szersze odniesienie się do całości zaprezentowanych pedagogii.
Teoria pedagogiczna Rousseau, jako nowatorska wywołała od razu wielkie wrażenie w świecie, a szczególnie u progu XX wieku mając wpływ na tzw. nowe wychowanie. Ta koncepcja wychowania opartego na naturze ma podłoże liberalne i dość łatwo może przeistaczać się w wychowanie laickie.
Ksiądz Bosko natomiast swoje wychowanie opiera na zasadach chrześcijańskich takich jak rozum, wiara i miłość. Jest to ukierunkowanie na osobową koncepcje człowieka, dlatego można określić ją mianem pedagogiki personalistycznej. Jan Jakub Rousseau bazuje na naturze, uczuciach i zmysłach tworząc z kolei pedagogikę naturalistyczną. Zakładając, że wychowanie przynależy ze swojej natury do sfery moralnej i mądrości praktycznej, jak twierdzi ks. Bosko, jego system prewencyjny ma podłoże praktyczne, opierając się na doświadczeniu wielu metod wychowawczych. Rousseau opiera się wyłącznie na subiektywnym idealizmie ograniczając się do tworzenia teorii. Próba realizacji tego typu wychowania na łonie natury lub nauce poglądowej kończy się fiaskiem.
Propozycje św. Jana Bosko, będące wyrazem chrześcijańskiego rozumienia formacji ludzkiej, wyznaczone są przez dość dokładne cele, które możemy ująć jako troskę o integralny, czyli fizyczny, duchowy, moralny rozwój młodego człowieka. Rousseau natomiast szczególnie akcentuje rozwój fizyczny, kosztem „niekończącego” się dzieciństwa.
System prewencyjny Bosko gwarantuje podstawowe wykształcenie ułatwiające wejście w życie zawodowe oraz przygotowanie do pełnienia ról społecznych w społeczeństwie i Kościele. Rousseau wychowuje młodego człowieka dla społeczeństwa w inny sposób, poza społeczeństwem w sztucznie utworzonych warunkach.
Jan Bosko w swoim wychowaniu wprowadza bardzo ważną, fundamentalną zasadę porządkującą kierunek oddziaływań wychowawczych w fakcie wskazania na pierwszeństwo wartości duchowych, religijnych nad witalnymi. Niekwestionowaną, bowiem prawdą jest, że tylko wtedy, gdy wartości duchowe i religijne są stawiane na pierwszym miejscu, człowiek jest zdolny w stopniu najwyższym odnieść się do transcendencji, otwierając się na rzeczywistość nadprzyrodzoną, boską. Takie ujęcie stwarza możliwość odpowiedzi na najbardziej egzystencjalne pytania człowieka.
Jan Jakub Rousseau wychowuje młodego człowieka z dala od rzeczywistości transcendentalnej, starając się zagwarantować dziecku swobodę działania według jego zainteresowań i skłonności. To, dlatego uznaje samodzielność działania i pracy dziecka za najważniejszy środek wychowania. Kładzie nacisk na gruntowne poznanie specyfiki zmieniającej się psychiki dziecka poprzez ścisłe podporządkowanie procesu wychowania etapom naturalnego rozwoju dziecka.
W takiej koncepcji wychowanek pojawia się dla wychowawcy jako przedmiot wychowawczej obróbki. Zbyt redukcyjne jego traktowanie może prowadzić do biernego traktowania wychowanka, wykluczając jego współdziałanie. Święty Jan Bosko traktuje wychowanka bardziej podmiotowo i personalnie.
Innym biegunowo, różnym podejściem do obu systemów wychowawczych jest traktowanie wychowanka przez wychowawcę jako partnera. Rousseau zakłada taką koncepcje. Równość w tym zakresie eliminując pożądane założenia wychowawcze. W efekcie usilne dążenie wychowawcy do bycia partnerem w stosunku do wychowanka może przeradzać się w rodzaj tzw. kumplostwa. Ksiądz Bosko zauważał to zagrożenie , odcinał się od tego sposobu traktowania wychowanka. Dostrzegał, że młodzi niezbyt chętnie wchodzą ze starszymi w układy kumplowskie, a jeżeli to czynią, to powodem są zwykle cele pragmatyczne, zmierzające do wynegocjowania własnych interesów. Jan Bosko twierdził, że wychowankowie bardziej oczekują autorytetu, budowanego na wartościach, kompetencji, przyjaźni, dialogu, osobowego wzorca, mocnego punktu odniesienia w procesie ich wzrostu i dojrzewania.
Proces wychowawczy proponowany przez Jana Bosko, według jego założeń to spotkanie się właśnie dwóch podmiotów: nauczyciela i ucznia, wychowawcy i wychowanka, czyli dwóch osób, z których jedna to wychowawca, jest postawiony w tym celu, aby drugiej, czyli wychowankowi służyć swoją pomocą. Jego zadaniem jest nie tyle kształtować, obrabiać, modelować, jak zakłada Rousseau, ale ukazywać wychowankowi cele i wartości, sugerować drogi i metody ich poznania i przyjęcia, kierować ku pogłębieniu rozumienia siebie, świata i innych. Takie założenia proponuje św. Jan Bosko w swoim systemie prewencyjnym. Dlatego też wychowawca ma być do dyspozycji wtedy, gdy wychowanek nie radzi sobie z niektórymi pytaniami czy problemami, ma prowadzić dialog uczący sposobów odnoszenia się do siebie, innych i Boga.
Skutki takiego rozumienia wychowanego podmiotu są wtedy o wiele bardziej trwałe niż te, które zakłada autorytatywne, liberalne podejście do wychowanka, które proponuje w swoim systemie Jan Jakub Rousseau. I tu genialność intuicji, zasad i rozwiązań św. Jan Bosko, jako jednego z prekursorów personalistycznej koncepcji wychowania, wydaje się niekwestionowana. Jego pełne szacunku podejście do młodego człowieka wypływało przede wszystkim, jak się wydaje z dwóch założeń.
Po pierwsze, traktowania człowieka jako wartości samej w sobie oraz postrzegania go jako obrazu Boga. Drugie bardzo wyraźnie było ukierunkowane nie tyle na pogłębienie rozumienia osoby ludzkiej, ile wyznaczało sam sposób jej postrzegania. Stanowiło wyraźny horyzont jej umiejscowienia w świecie, nieocenioną wartość dla jej rozwoju i sposobu odniesień do całej prawdy życia. To podwójne widzenie perspektywy przez ks. Bosko, w sumie jednak stanowiącej jedną optykę, zapewniało osiąganie najbardziej pewnych i skutecznych rezultatów formacyjnych. W efekcie wychowawca według Jana Bosko spełnia swoją misję pedagogiczną jako powołanie. W przypadku Jana Jakuba Rousseau możemy mówić o czysto zawodowym podejściu do wychowania.
W tak krótkim zestawieniu nie można ująć wszystkich różnic. Wskazanie fundamentalnych różnic w systemach może, też powodować pewne komplikacje natury indywidualnej oceny. System wychowania naturalistycznego Jana Jakuba Rousseau jest ideologią czysto teoretyczną, w odróżnieniu od praktycznie stosowanego na szeroką skalę systemu prewencyjnego św. Jana Bosko.
W chrześcijańskim środowisku wychowawczym system Jana Bosko ma szersze uznanie i akceptacje, gdyż siłą rzeczy jest bliższy człowiekowi jako osobie i Bogu. Koncepcja wychowawcza Jana Jakuba Rousseau modna jest w środowiskach, które taktują ją jako metodę nowoczesnego stylu wychowawczego, czyli bez stresowego wychowania młodego człowieka, bez Boga i bez wartości.
Zakończenie
Wychowanie młodego człowieka jest nie tylko zbiorem wskazań, środków, narzędzi, ale przede wszystkim wyrazem samej osobowości wychowawcy, jej głębi lub ubóstwa, dalekosiężnych zamierzeń i planów lub działań tymczasowych, przekonującej siły oddziaływania lub zgubnej niemocy, wewnętrznych empatycznych nastawień lub obojętności czy wręcz wrogości do wychowanka. Współczesne wychowanie sugeruje, aby wychowawca nie koncentrował się na narzędziowym jego rozumieniu, czy na mnożeniu metod, ale posiadał własną metodę, własny, oryginalny styl działania.
W polskim wychowaniu cierpiącym w dużej mierze na brak nie tylko profesjonalizmu dydaktycznego, ale prawdziwych wychowawców, wychowanek raczej czuje się źle. Nie zawsze znajduje, bowiem prawdziwie sprzyjającą mu atmosferę wychowawczą, której powstanie i rozwój jest najbardziej uzależnione od wychowawcy, jego sposobu podejścia do wychowanka, traktowania go z cierpliwością, wyrozumiałością, szacunkiem, długomyślnością itp. Wybór będzie zawsze zależał od wychowawcy, a powyższa prezentacja i zestawienie systemów wychowawczy Jana Jakuba Rousseau i Jana Bosko ma pozwolić na dokonanie właściwej oceny i słusznego wyboru. Czego aktualnym i przyszłym wychowawcą należy życzyć?
Bibliografia
Bartnicka Kalina, Szybiak Irena, Zarys historii wychowania, Warszawa 2001
Bosko Jan, Wspomnienia Oratorium, Warszawa 2002
Cian Luciano, Wychowanie w duchu ks. Bosko, Warszawa 2001
Cian Luciano, System zapobiegawczy św. Jana Bosko, Warszawa 2001
Delius Christoph, Gatzemeier Matthias, Historia Filozofii od starożytności do czasów współczesnych, Kolonia 2001
Elenko 2003-2004, Warszawa 2004
Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1997
Kot Stanisław, Historia wychowania, t. II, Warszawa 1996
Litak Stanisław, Historia Wychowania do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, T. 1. Kraków 2005
Misiaszek Kazimierz, Aktualność systemu prewencyjnego św. Jana Bosko we współczesnym wychowaniu, „Seminare” 14(1998)
Misiaszek Kazimierz, Główne idee systemu prewencyjnego Św. Jana Bosko, „Seminare” 9(1987-1988)
Możdżeń Stefan Ignacy, Historia Wychowania do 1795, Kielce 2005
Peszek Adam, Wyjście do młodzieży warunkiem aktualizacji systemu prewencyjnego, „Seminare” 16(2000)
Weinschenk Reinhold, Podstawy pedagogiki Księdza Bosko, Warszawa 2000
Wilk Józef, Nad pytaniem o istotę systemu prewencyjnego, Kraków 2001
Von Matt Leonard, Bosco Henri, Ksiądz Bosko, Warszawa 1994
Opracował: mgr R. Badziąg
Przedstawiony artykuł nie jest typowym dyskursem, mieści się w ramach rozważań teoretycznych na wybrany temat dot. systemów wychowawczych, a jego treść i metoda prezentacji pozostaje w ścisłej korelacji z prezentowaną literaturą.
Oświecenie jest europejskim ruchem umysłowym XVIII wieku próbującym uwolnić się od tradycyjnych wyobrażeń narzuconych przez średniowiecze i kościelne autorytety. W epoce tej uważano, że tym co pomaga, poznać prawdę jest wyłącznie rozum. To on określa racjonalny i polityczny porządek świata. Drugim wyznacznikiem tej epoki jest natura. Tylko rozum i natura kształtują człowieka. Reprezentantami tej epoki są: w Anglii przede wszystkim Locke, Berkeleyi Hume: we Francji Diderot, Monteskiusz i Rousseau; w Niemczech Chr. Wolff, Leasing i Kant. Por. Ch. Delius, M. Gatzemeier, Historia Filozofii od starożytności do czasów współczesnych, Kolonia 2001, s.62-75.
Jan Jakub Rousseau urodził się dnia 28 czerwca 1712 roku w Genewie w ubogiej rzemieślniczej rodzinie zegarmistrza. Matka zmarła przy porodzie, a wychowaniem zajmowali się ojciec z ciotką. W roku 1728 ucieka od surowych obyczajów Genewy i przez Włochy gdzie wyrzeka się kalwinizmu i jest lokajem, trafia do Francji. W latach 1740-1750 zdobywa doświadczenie światowe, a od 1749 znany jest jako kompozytor muzyczny. W latach 1750-1760 rozwija twórczość literacką. Najbardziej znany jego utwór to dzieło pt: Emil, czyli o wychowaniu. oraz rozprawa o randze światowej pt: O naukach i sztukach. We Francji potępiony za swoje poglądy w latach 1762-1770 przebywa na wygnaniu. Pod koniec życia wraca do Paryża, w dniu 3 lipca 1778 roku umiera w Ermenoville pod Paryżem. Por. Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1997, s.788.
Stanisław Kot w swojej historii wychowania cały rozdział 77 poświęca Janowi Jakubowi Rousseau i jego wychowaniu naturalnemu. Por. St. Kot, Historia wychowania, Warszawa 1996, t.II, s.10-25.
St. Litak, Historia Wychowania do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków 2005, T.1, s.196-199.
K. Bartnicka, I. Szybiak, Zarys historii wychowania, Warszawa 2001, s.124.
Emil, czyli o wychowaniu to napisana w 1762 roku przez Jana Jakuba Rousseau powieść edukacyjna. Poprzez to dzieło filozof podbudowuje swoją tezę, że człowiek jest z natury dobry i dopiero społeczeństwo prowadzi do jego moralnego zepsucia. Dla Rousseau jednym z powodów tego procesu jest błędne wychowanie i dlatego domaga się on reformy pedagogiki, która doprowadziłaby do zastąpienia tradycyjnych metod wychowawczych wychowaniem naturalnym. Podstawą tej reformy jest gruntowna znajomość psychiki dziecka. Chodzi przede wszystkim o to, jak utrzymuje Rousseau , by nie ograniczać naturalnych zadatków dziecka i jego instynktownych reakcji, lecz je wspierać. Tym samym kwestionuje on rozpowszechniony w XVIII wieku pogląd, według którego dziecko należy jak najwcześniej wdrażać do obowiązków dorosłego. W dziele tym przedstawia cztery etapy wychowania połączone ściśle z okresami rozwoju dziecka:1. niemowlęctwo(do 2 roku życia), 2.dzieciństwo (2-12 rok życia), 3.chłopięctwo (12-15 rok życia ), 4. młodzieńczość (16-20 rok życia).W każdym z tych okresów cechy dziecka ulegają zmianie, dlatego też wychowanie powinno być dostosowane do jego wieku. Autor opisuje życie, rozwój głównego bohatera o imieniu Emil, jest to zasadniczy wątek utworu.. Tego samego roku Rousseau musi swoje poglądy publicznie odwołać, a jego dzieło zostaje spalone i zakazano jego rozpowszechniania. Koncepcja wychowania naturalnego nie zostaje zaakceptowana we Francji. Por. St. Litak, Historia Wychowania…dz. cyt. s.199-200.
St. I, Możdżeń, Historia Wychowania do 1795, Kielce2005, s.362-366.
K. Bartnicka, I. Szybiak, Zarys historii…dz. cyt. s.125-126.
Jan Jakub Rousseau twierdził, że wychowawca powinien wobec wychowanka postępować zgodnie z dwiema zasadami pedagogicznymi. Pierwsza z nich stwierdza, że wychowanie musi być negatywne, tzn. negować dotychczasowe cele i metody wychowania, pozwolić na swobodne rozwijanie się natury ludzkiej w dziecku bez jakichkolwiek wpływów zewnętrznych. Należy nie dopuścić, by wychowaniu przyświecał inny cel oprócz umiejętności życia, tzn. działania, używania wszystkich swoich organów, zmysłów, zdolności. Nie wychowywać urzędnika, żołnierza ani duchownego, ale przede wszystkim człowieka. Druga zasada stwierdza, że wychowanie musi być progresywne, tzn. musi uwzględniać właściwości rozwojowe dziecka, a szczególnie jego rozwój umysłowy, w miarę wzrastania i rozwoju dziecka. Rousseau nie widział możliwości zorganizowania takiego wychowania we współczesnym dla siebie świecie, stą też był zwolennikiem wychowania domowego prowadzonego przez rodziców lub starannie dobranych wychowawców. Por. St. Kot, Historia wychowania…dz. cyt. s.13-14.
Jan Bosko urodził się we Włoszech dnia 16 sierpnia 1815 roku w miejscowości Becchi. Gdy ma 2 lata umiera mu ojciec, matka samodzielnie wychowuje dwoje dzieci. W 1824 roku podczas snu Bóg odsłania przed nim misje, które ma w życiu swoim zrealizować - zaopiekować się opuszczonymi i wchodzącymi na złą drogę chłopcami. W październiku 1835 roku wstępuje do seminarium i wybiera drogę kapłańskiego powołania. W 1841 przyjmuje święcenia i w tym samym roku zakłada pierwsze oratorium dla chłopców w Turynie. W 1854 zakłada wspólnotę salezjańską. Przyjmuje do oratorium Dominika Savio, późniejszego świętego chłopca ( w 1954r. papież Pius XII uznał go za świętego) patrona dzieci i młodzieży oraz ministrantów. Od roku 1867 na polecenie papieża Piusa IX spisuje swoje wspomnienia. Rozwija zgromadzenie salezjańskie we Włoszech i na misjach. Umiera w opinii świętości 31 stycznia 1888 roku. Został ogłoszony świętym 1 kwietnia 1934 roku przez papieża Piusa XI. Por. L. von Matt, H. Bosco, Ksiądz Bosko, Warszawa 1994, s.9-228.
Salezjanie w Polsce aktywnie propagują zasady wychowawcze ks. J. Bosko poprzez Salezjański Instytut Wychowania Chrześcijańskiego w Warszawie, prowadząc katedrę pedagogiki na UKSW w Warszawie. Wybitni znawcy dzieła św. Jana Bosko to prowadzący pracę naukową profesorowie:Jan Niewęgłowski, Stanisław Chrobak i Kazimierz Misiaszek w Warszawie, Józef Wilk w Lublinie, Paweł Wawrzyńczak w Szczecinie, Henryk Stawniak w Łodzi, Marek Chmielewski w Pile, Tadeusz Rozmus w Krakowie i Stanisław Jankowski w Toruniu. Por. Elenko 2003-2004, Warszawa 2004.
J. Wilk, Nad pytaniem o istotę systemu prewencyjnego, Kraków 2001, s.125-140.
Tamże s. 133-139.
K. Misiaczek, Aktualność systemu prewencyjnego Św. Jana Bosko we współczesnym wychowaniu, „Seminare” 14(1998), s.9-25.
K. Misiaszek, Główne idee systemu prewencyjnego św. Jana Bosko, „Seminare”9(1987-1988), s.37-66.
L. Cian, Wychowanie w duchu ks. Bosko, Warszawa 2001, s.185-206.
L. Cian, System zapobiegawczy św. Jana Bosko, Warszawa 2001, s. 39-44.
R. Weinschenk, Podstawy pedagogiki Księdza Boski, Warszawa 2000, s.63-65.
Tamże s.66-74.
L. Cian, Wychowanie w duchu… dz. cyt. s.151-163.
J. Bosko, Wspomnienia Oratorium, Warszawa 2002, s.75-162.
A. Paszek, Wyjście do młodzieży warunkiem aktualizacji systemu prewencyjnego, „Seminare” 16(200), s.281-288.
L. Cian, System zapobiegawczy…dz. cyt. s.155-192.
Autor badał temat rozwoju szkól katolickich w Polsce, w tym salezjańskich. Niewątpliwie Salezjanie są wyjątkowi w tym zakresie. Prowadzą najwięcej szkół katolickich. Ogólnie Salezjanie w Polsce prowadzą 66 szkól katolickich, z czego 23 w Inspektorki Pilskiej św. Wojciecha. Jedną uczelnie wyższą w Łodzi i pedagogikę na UKSW w Warszawie. System prewencyjny świętego Jana Bosko sprawdzili, więc w praktyce na wszystkich szczeblach nauczania dzieci, młodzieży i studentów. Prowadzą także liczne oratoria przy swoich parafiach. Szersze informacje można zdobyć na stronach internetowych: www.salezjanie.pl, www.bosko.pl , www.seminare.pl , www.salos.pl , www.donbosco.pl