TRUDNE LEKCJE - OŚWIECENIE

Temat: Publicystyka.

St. Staszic: "Uwagi...nad życiem Jana Zamoyskiego"

St. Staszic: "Przestrogi dla Polski"

H. Kołłątaj: "Do Stanisława Małachowskiego..."

Fr. S. Jezierski: "Katechizm o tajemnicach rządu polskiego"

Najważniejsze tezy publicystów:

1. Od sposobów wychowania i kształcenia zależy jakość państwa; stąd konieczne rycerskie i obywatelskie wychowanie.

2. Wola większości powinna decydować o podejmowanych uchwałach w sejmie.

3. Najlepszym ustrojem oświeconych jest demokracja.

4. Władza sądownicza powinna być nieustająca.

5. Nie może być szlachcic panem i sędzią poddanych chłopów.

6. Prawa cywilne i polityczne powinny być zgodne z naturalnymi prawami, które stworzył Bóg, czyniąc wszystkich równymi i wolnymi.

7. Najwięcej zła w Polsce uczynili magnaci.

8. Pierwszym zadaniem państwa jest wyzwolenie chłopa z niewolnictwa.

9. Mieszczaństwu należy nadać wszelkie prawa.

10. Zapewnić dziedziczność tronu.

Formy publicystyki: rozprawy, listy otwarte, apele, naśladowanie katechizmu i modlitwy.

Figury retoryczne: anafory, pytania retoryczne, kolokwializmy, obrazki rodzajowe, apostrofy, inwokacje, inwektywy.

Temat: "Kandyd..." Woltera.

Powiastka filozoficzna - opowiadanie służące jako ilustracja tezy filozoficznej.
- Krytyka skrajnie optymistycznego nurtu w filozofii oświecenia (Leibniz) - "świat jest najpiękniejszy z wszystkiego".
- Piętnowanie nietolerancji jako postawy anachronicznej i niemoralnej.
- Pesymistyczne opinie o naturze ludzkiej.
- Krytyka Kościoła (klechów), bigoterii (fałszywa pobożność).
Ostateczna mądrością głównego bohatera (zakończenie utworu) jest postanowienie, by ograniczyć się w życiu do "uprawy własnego ogródka", zgodnie zresztą z ostatnią faza życia samego autora.

Temat: "Powrót posła" jako komedia klasyczna.

Cechy gatunkowe:
1. Akcja komedii jest prosta, wypełniają ją głównie dialogi.
2. Intryga nikła, stanowi szkielet drugiego wątku - starań o posażną pannę starościankę: intryga ta odsłania charaktery i wartość moralną dwóch konkurentów.
3. Prawie wszystkie charaktery dobrane są na zasadzie kontrastu (komedia charakterów).
4. Odsłonięcie w niektórych scenach obyczajów ówczesnej szlachty świadczy o tym, że jest to również komedia obyczajów.
5. Moralizm - najważniejsza intencja utworu.

Cechy strukturalne:
1. Zachowanie klasycznych trzech jedności.
2. Forma wypowiedzi wierszowana.
3. Postacie charakteryzowane są w dialogach, a w mniejszym stopniu poprzez zachowanie.
4. Przeważa komizm postaci negatywnych.

---