Jean Paul Sartre
Mur, Muchy
Literatura wykładnikiem filozoficznych idei.
Egzystencjalizm - nawiązywał do wcześniejszych koncepcji:
Sokrates - humanizm
Platon, św. Augustyn - infinityzm - poczucie nieskończoności
Pascal - tragizm
Stirner - pesymizm, człowiek styka się z nicością (XIX w.)
Egzystencjalizm
Egzystencjalizm kojarzony jest z Kirkegaardem (filozofia niemiecka) - podwaliny egzystencjalnego myślenia - świat musi być rozpatrywany przez pryzmat człowieka.
Powrócił do tego Heidegger - egzystencjalizm neutralny.
W Niemczech dziedzicem Heideggera był Jaspers.
Przed II wojną światową we Francji kształtuje się egzystencjalizm, ale nie dla wybranych, lecz dla świata.
Egzystencjalizm staje się modą
Nie był to kierunek jednolity
Egzystencjalizm:
ateistyczny - Camus, Sartre
chrześcijański - Gabriel Marcel („Dziennik metafizyczny” 1927 i „Być i mieć” 1935)
Jean Paul Sartre - papież egzystencjalizmu
Jean Paul Sartre
spróbował wykrystalizować swoje poglądy w „Egzystencjalizm jest humanizmem” - nawiązuje do chrześcijaństwa - uzmysławia nikłość ludzkiego istnienia wobec nicości (a chrześcijaństwo wobec wieczności).
ukierunkowanie na tu i teraz (doczesność) - powoduje to, że zbliża się do tak pragmatycznej koncepcji jak marksizm, ale: marksizm - działanie masowe, egzystencjalizm - indywidualistyczny)
dla egzystencjalistów interesujące jest śledzenie związku między ideą a życiem:
idealizm - idea
materializm - materia
egzystencjalizm wyróżnia w świecie 2 elementy: istotę i istnienie
egzystencjalizm
istota = esencja
istnienie = egzystencja
egzystencjalizm wywodzi się z przekonania, że egzystencja poprzedza esencję (jest wyższa)
człowiek wytwarza przedmiot wg jakiejś idei, ale on nie jest wynikiem idei
człowiek żyjąc, wytwarza to, co w życiu istotne
Sartre kwestionuje, że jest coś przed danym człowiekiem
Konkretny człowiek jest odpowiednikiem człowieka konkretnego
Egzystencja ludzka jest świadoma - przeciwstawianie człowieka światu rzeczy martwych
Egzystencja zostaje wrzucona w istnienie niezależnie od woli człowieka
Człowiek musi się w tym obcym świecie jakoś odnaleźć, może swoją egzystencję albo zaakceptować albo potępić.
Człowiek może się czuć wyobcowany w społeczeństwie jako jednostka, która nie może się realizować
Człowiek musi więc poznawać ten świat, który jest mu obcy i zmieniać go
Trwoga i troska - ważne cechy egzystencji, tworzą nastrój pesymistyczny
Człowiek uzmysławia sobie absurd życia - życie kończy się śmiercią
Człowiek może zatracić swoją indywidualność - się robi, się je, się czyta
Zatracanie własnego myślenia, bo społeczeństwo narzuca inne
Taki sposób akcentuje indywidualność człowieka
Ta egzystencja jest naznaczona znamieniem absurdu
Człowiek nie znajduje punktu oparcia, bo przed nim nic nie istniało
Człowiek jest zdany na samego siebie
Aktywizm - człowiek musi coś zrobić; cecha człowieka - twórczość (zdolność kreacji i autokraecji)
Człowiek musi wybierać, dokonywać wyborów
Sartre został duchownym, bo wszystko go zawiodło - zakochał się nieszczęśliwie, nie dostał się do wojska, zawiodło go życie; został duchownym, bo dokonał wyboru (wygrał!)
Opowiadanie „Mu”'
Nie zawsze panujemy nad wyborami, nad rzeczywistością
Bohater doświadcza absurdu swojego działania w zderzeniu z rzeczywistością
Sartre nie wskazywał na wybór, nie mógł decydować za kogoś
Może przedyskutować co wynika z każdego wyboru, ale musisz wybrać sam, bo jesteś wolny
Filozofia uczy jakie są możliwe wybory i jak wybrać dobry
Sartre uczy komplikacji świata
Dramat „Muchy”
Nawiązuje do Grecji, do historii Elektry (Agamemnon wraca do domu po wojnie. Nie zastaje żony, lecz jej kochanków. Zostaje przez nich zamordowany. Jego syn nie zostaje zabity. Po latach wraca do domu, zabija matkę i kochanków. Przekleństwo spada na niego)
U Sartre'a:
W Argos wita Orestesa posąg Jupitera (zamiast Zeusa) - boga much i śmierci, którego twarz jest pomazana krwią. Prześladuje on nie tylko tych, którzy zabili, ale i mieszkańców.
Muchy:
symbol śmierci, rozkładu
symbol Erynii - bogini zemsty
nie uciekają przed przybyszami
Orestes - Fileba (przybrane imię)
Orestes czuje się obco. Jedyny człowiek, z którym można porozmawiać to Idiota (społeczeństwo jest chore), ludzie są wrodzy.
Jego pedagog przypomina mu, że nauczył go relatywizmu - ludzie różnie odbierają ten sam fakt.
Elektra chce złożyć bogu pseudoofiarę (śmieci, resztki)
Stojąc pod posągiem mówi o sobie:
od śmierci Agamemnona jest traktowana jak służąca
nie może nic zrobić, jest obca
mówi, że gdyby żył jej brat, to by walczył
Orestes nie przyznaje się, że jest bratem Elektry
Elektra zostaje wezwana na uroczystość zmarłych, wyprawiana przez matkę i jej kochanków
Zostaje odrzucony głaz, zmarli wychodzą na świat na 1 dzień, by dręczyć
Elektra ma zaświadczyć, że dobrze jej z matką i jej kochankami
Elektra spóźnia się, przychodzi nie w czarnej sukni żałobnej, lecz w białej sukni weselnej; bawi się, tańczy by przypomnieć, że można się bawić
Jupiterowi nie podoba się zachowanie Elektry; stacza się głaz - zachowanie Elektry nie było dobre
Jupiter powiada jednak, że pierwszym zbrodniarzem jest on sam, bo stworzył ludzi śmiertelnych
Wyznaje Eigistowi (królowi), że zabójstwo Agamemnona nie było ważne, bo i tak zmarłby na łonie kochanki
Jupiter wmawia Orestesowi i Elektorze, że winny jest tylko Orestes (dokonał morderstwa)
Orestes uważa, że to, co zrobił jest sprawiedliwe, prawo boskie przestaje dla niego cokolwiek znaczyć - zabił zabójcę ojca
Odpowiada ludziom: chcę być królem bez korony, bez tronu, królem samego siebie
Reinterpretacja Sartre'a - człowiek nie ugnie się przed prawem, nic go nie powinno potępiać ani usprawiedliwiać oprócz jego własnego wyboru
Morderstwo - śmierć ma charakter ostateczny
Jest nadzieja: Orestes wyprowadzi muchy z miasta jak grajek szczury
Krytyka zastanej rzeczywistości
Twórczość decyduje o sensie życia (sztuka)
Odbiór utrudniają:
stereotypy
automatyzmy
zbiorowość
Egzystencjalizm francuski wykształcił się po II wojnie światowej:
Zaprzeczenie stabilności życia
Życie stało się nieprzewidywalne
Człowiek nie jest przygotowany
Egzystencjalizm francuski - stabilizator, który podpowiedział jak radzić sobie z rzeczywistością.