Jean Paul Sartre

Mur, Muchy

Literatura wykładnikiem filozoficznych idei.

Egzystencjalizm - nawiązywał do wcześniejszych koncepcji:

• Sokrates - humanizm

• Platon, św. Augustyn - infinityzm - poczucie nieskończoności

• Pascal - tragizm

• Stirner - pesymizm, człowiek styka się z nicością (XIX w.)

Egzystencjalizm

• Egzystencjalizm kojarzony jest z Kirkegaardem (filozofia niemiecka) - podwaliny egzystencjalnego myślenia - świat musi być rozpatrywany przez pryzmat człowieka.

• Powrócił do tego Heidegger - egzystencjalizm neutralny.

• W Niemczech dziedzicem Heideggera był Jaspers.

• Przed II wojną światową we Francji kształtuje się egzystencjalizm, ale nie dla wybranych, lecz dla świata.

• Egzystencjalizm staje się modą

• Nie był to kierunek jednolity

• Egzystencjalizm:

• ateistyczny - Camus, Sartre

• chrześcijański - Gabriel Marcel („Dziennik metafizyczny” 1927 i „Być i mieć” 1935)

Jean Paul Sartre - papież egzystencjalizmu

Jean Paul Sartre

• spróbował wykrystalizować swoje poglądy w „Egzystencjalizm jest humanizmem” - nawiązuje do chrześcijaństwa - uzmysławia nikłość ludzkiego istnienia wobec nicości (a chrześcijaństwo wobec wieczności).

• ukierunkowanie na tu i teraz (doczesność) - powoduje to, że zbliża się do tak pragmatycznej koncepcji jak marksizm, ale: marksizm - działanie masowe, egzystencjalizm - indywidualistyczny)

• dla egzystencjalistów interesujące jest śledzenie związku między ideą a życiem:

• idealizm - idea

• materializm - materia

• egzystencjalizm wyróżnia w świecie 2 elementy: istotę i istnienie

egzystencjalizm

istota = esencja

istnienie = egzystencja

• egzystencjalizm wywodzi się z przekonania, że egzystencja poprzedza esencję (jest wyższa)

• człowiek wytwarza przedmiot wg jakiejś idei, ale on nie jest wynikiem idei

• człowiek żyjąc, wytwarza to, co w życiu istotne

• Sartre kwestionuje, że jest coś przed danym człowiekiem

• Konkretny człowiek jest odpowiednikiem człowieka konkretnego

• Egzystencja ludzka jest świadoma - przeciwstawianie człowieka światu rzeczy martwych

• Egzystencja zostaje wrzucona w istnienie niezależnie od woli człowieka

• Człowiek musi się w tym obcym świecie jakoś odnaleźć, może swoją egzystencję albo zaakceptować albo potępić.

• Człowiek może się czuć wyobcowany w społeczeństwie jako jednostka, która nie może się realizować

• Człowiek musi więc poznawać ten świat, który jest mu obcy i zmieniać go

• Trwoga i troska - ważne cechy egzystencji, tworzą nastrój pesymistyczny

• Człowiek uzmysławia sobie absurd życia - życie kończy się śmiercią

• Człowiek może zatracić swoją indywidualność - się robi, się je, się czyta

• Zatracanie własnego myślenia, bo społeczeństwo narzuca inne

• Taki sposób akcentuje indywidualność człowieka

• Ta egzystencja jest naznaczona znamieniem absurdu

• Człowiek nie znajduje punktu oparcia, bo przed nim nic nie istniało

• Człowiek jest zdany na samego siebie

• Aktywizm - człowiek musi coś zrobić; cecha człowieka - twórczość (zdolność kreacji i autokraecji)

• Człowiek musi wybierać, dokonywać wyborów

• Sartre został duchownym, bo wszystko go zawiodło - zakochał się nieszczęśliwie, nie dostał się do wojska, zawiodło go życie; został duchownym, bo dokonał wyboru (wygrał!)

Opowiadanie „Mu”'

• Nie zawsze panujemy nad wyborami, nad rzeczywistością

• Bohater doświadcza absurdu swojego działania w zderzeniu z rzeczywistością

• Sartre nie wskazywał na wybór, nie mógł decydować za kogoś

• Może przedyskutować co wynika z każdego wyboru, ale musisz wybrać sam, bo jesteś wolny

• Filozofia uczy jakie są możliwe wybory i jak wybrać dobry

• Sartre uczy komplikacji świata

Dramat „Muchy”

• Nawiązuje do Grecji, do historii Elektry (Agamemnon wraca do domu po wojnie. Nie zastaje żony, lecz jej kochanków. Zostaje przez nich zamordowany. Jego syn nie zostaje zabity. Po latach wraca do domu, zabija matkę i kochanków. Przekleństwo spada na niego)

• U Sartre'a:

• W Argos wita Orestesa posąg Jupitera (zamiast Zeusa) - boga much i śmierci, którego twarz jest pomazana krwią. Prześladuje on nie tylko tych, którzy zabili, ale i mieszkańców.

• Muchy:

• symbol śmierci, rozkładu

• symbol Erynii - bogini zemsty

• nie uciekają przed przybyszami

• Orestes - Fileba (przybrane imię)

• Orestes czuje się obco. Jedyny człowiek, z którym można porozmawiać to Idiota (społeczeństwo jest chore), ludzie są wrodzy.

• Jego pedagog przypomina mu, że nauczył go relatywizmu - ludzie różnie odbierają ten sam fakt.

• Elektra chce złożyć bogu pseudoofiarę (śmieci, resztki)

• Stojąc pod posągiem mówi o sobie:

• od śmierci Agamemnona jest traktowana jak służąca

• nie może nic zrobić, jest obca

• mówi, że gdyby żył jej brat, to by walczył

• Orestes nie przyznaje się, że jest bratem Elektry

• Elektra zostaje wezwana na uroczystość zmarłych, wyprawiana przez matkę i jej kochanków

• Zostaje odrzucony głaz, zmarli wychodzą na świat na 1 dzień, by dręczyć

• Elektra ma zaświadczyć, że dobrze jej z matką i jej kochankami

• Elektra spóźnia się, przychodzi nie w czarnej sukni żałobnej, lecz w białej sukni weselnej; bawi się, tańczy by przypomnieć, że można się bawić

• Jupiterowi nie podoba się zachowanie Elektry; stacza się głaz - zachowanie Elektry nie było dobre

• Jupiter powiada jednak, że pierwszym zbrodniarzem jest on sam, bo stworzył ludzi śmiertelnych

• Wyznaje Eigistowi (królowi), że zabójstwo Agamemnona nie było ważne, bo i tak zmarłby na łonie kochanki

• Jupiter wmawia Orestesowi i Elektorze, że winny jest tylko Orestes (dokonał morderstwa)

• Orestes uważa, że to, co zrobił jest sprawiedliwe, prawo boskie przestaje dla niego cokolwiek znaczyć - zabił zabójcę ojca

• Odpowiada ludziom: chcę być królem bez korony, bez tronu, królem samego siebie

• Reinterpretacja Sartre'a - człowiek nie ugnie się przed prawem, nic go nie powinno potępiać ani usprawiedliwiać oprócz jego własnego wyboru

• Morderstwo - śmierć ma charakter ostateczny

• Jest nadzieja: Orestes wyprowadzi muchy z miasta jak grajek szczury

• Krytyka zastanej rzeczywistości

Twórczość decyduje o sensie życia (sztuka)

Odbiór utrudniają:

• stereotypy

• automatyzmy

• zbiorowość

Egzystencjalizm francuski wykształcił się po II wojnie światowej:

• Zaprzeczenie stabilności życia

• Życie stało się nieprzewidywalne

• Człowiek nie jest przygotowany

Egzystencjalizm francuski - stabilizator, który podpowiedział jak radzić sobie z rzeczywistością.