Schyłek Średniowiecza
KONLFIKT FRANCJI Z PAPIESTWEM
Filip IV Piękny, który zasiadł na tronie w roku 1285, chciał rozszerzyć Francję terytorialnie - zaatakował Flandrię (dzisiaj: część Belgii), tam w średniowieczu rozwijało się rzemiosło, szczególnie sukiennictwo. Był to najlepiej, obok północnych Włoch, zaludniony region i te osoby, które go posiadały miały wysokie wpływy z podatków. Filip chciał zająć go siłą. Na każdą wojnę potrzeba pieniędzy dlatego opodatkował duchowieństwo, które było z tego niezadowolone. W roku 1294 papieżem zostaje Benedykt Gaetani (Bonifacy VIII), który wyznawał zasadę papocezaryzmu i kiedy duchowni francuscy poskarżyli mu się, to on w 1296 roku zagroził królowi klątwą. Filip IV Piękny odpowiedział wydaniem prawa, na mocy którego nie można będzie wywozić kruszców z Francji. Bonifacy VIII wydaje nową bullę, w której stwierdzał, że w wyjątkowych wypadkach król francuski ma prawo do nakładania podatków. W roku 1300 papiestwo obchodziło swój jubileusz XIII wieków istnienia kościoła. Przybyły do Rzymu poselstwa z darami i w konsekwencji wzrósł autorytet papieża. Bonifacy VIII zdecydował się na podjęcie rozprawy z królem i wydał w 1301 roku bullę przeklinającą Filipa IV Pięknego. Król odpowiedział na to zwołaniem w 1302 roku przedstawicieli wszystkich stanów we Francji. Zapytał ich, kto rządzi we Francji „król, czy papież”. Oni odpowiedzieli, że król.
To wydarzenie uważa się za początek francuskiego parlamentaryzmu . Instytucji tej nadano nazwę Stanów Generalnych. Otrzymały one później bardzo istotną kompetencję - prawo do zatwierdzania podatków. Po uzyskania poparcia własnego narodu Filip IV Piękny, zażądał zwołania soboru powszechnego, na którym osądzono Bonifacego VIII. Filip polecił swojemu współpracownikowi Wilhelmowi Nogaret, który był legistą (prawnikiem), żeby porwał papieża
i przywiózł go do Francji. Wilhelm wszedł w kontakt z arystokratycznym rodem rzymskim Orsinich
i wspólnie ustalili akcję przeciw papieżowi. Orsini uważali, że w Rzymie powinno powstać świeckie księstwo pod ich władzą. Spisek nie udał się. W roku 1303 wybuchło w Rzymie powstanie Dolcina (rzemieślnik rzymski, który sprzeciwiał się swieckiej władzy popieży). Papież, żeby nie wpaść w ręce powstańców, schronił się w swojej rodowej posiadłości zamku Analni, w północnych Włoszech, i tam został napadnięty przez Francuzów i wojska Orsinich. Był on kilka dni tam przetrzymywany, do porwania jednak nie doszło, gdyż papieża uwolnili mieszkańcy pobliskiego miasteczka. W czasie szarpaniny Nogaret uderzył Bonifacego VIII w twarz. Zmarł on w niedługim czasie po tym wydarzeniu na skutek szoku. Do roku 1305 rządził kolejny papież. W tym roku wybrano na papieża Francuza Klemensa V. Konflikt między Francją, a papiestwem w naturalny sposób zakończył się.
Filip IV Piękny mógł wykorzystać papieża do kolejnego celu - likwidacji zakonu Templariuszy.
Filip IV Piękny ciągle potrzebował pieniędzy ( wojna z Flandrią), wypędził już Żydów, dlatego zwrócił się przeciwko Templariuszom, którzy uchodzili za najbogatszy w Europie zakon. W roku 1307 wszystkie zakonne komturie zostały zajęte przez wojska króla. Udało się uciec zaledwie kilkunastu Templariuszom (do Szkocji) i tam założyli bardzo zakonspirowany zakon różokrzyżowców.
Na przełomie XVIII/XIX wieku z różokrzyżowców powstanie masoneria. W ręce króla wpadł także wielki mistrz zakonny Jakub de Molay. Zakon został oskarżony o satanizm. Proces przeciwko Templariuszom trwał pięć lat. Oskarżycielem był Wilhelm Nogaret. Toczył się przy sfałszowanych dowodach i świadkach. W roku 1312 wydano wyrok skazujący. Jakub de Molay oraz inni komturowie mieli być spaleni na stosie. Wyrok wykonano w 1314 roku. W tym samym roku zmarli Klemens V, Wilhelm Nogaret i Filip IV Piękny, który pozostawił po sobie trzech synów. Zmarli oni jednak w ciągu kolejnych czternastu lat i dlatego w 1328 roku wymarła dynastia Kapetyngów.
Jej ostatnim przedstawicielem był Karol IV Piękny. Do korony francuskiej zgłosiło się dwóch kandydatów Filip de Valois (dynastia Walezjuszy) oraz król angielski- Edward III, którego matką była Izabela Francuska (córka Filipa IV Pięknego). Właśnie Edward III zgłaszał się do dziedziczenia korony po kądzieli ( w linii żeńskiej, a w męskiej - po mieczu). Francuzi znaleźli,
w prawie salickim (zwyczajowe prawo Germanów spisane w V wieku), artykuł mówiący o tym,
że nie ma dziedziczenia po kądzieli. Niektórzy francuscy historycy twierdzą, że był on zapisany właśnie wtedy, aby odsunąć roszczenia Edwarda III.
Na króla został wybrany Walezjusz, który rządził jako Filip VI i był założycielem nowej dynastii. Edward nie zapomniał zniewagi i pragnął zemsty. Sposób znalazł w 1337 roku, kiedy to zabronił angielskim kupcom sprzedawania wełny do Flandrii. Zakaz ten spowodował kryzys we Flandrii, dlatego w roku 1338, Flandryjczycy wygnali francuskiego namiestnika (bo Filip IV Piękny zdobył Flandrię, ale zachowała ona pewną niezależność, w imieniu Francji rządy sprawował tam namiestnik) i podpisali w Gandawie porozumienie z Edwardem III, na mocy którego uznali go swoim protektorem, czyli sami podporządkowali się Anglii. Sprawa Flandrii stała się bezpośrednią przyczyną Wojny Stuletniej.
WOJNA STULETNIA
I ETAP: 1340 - 1348
Pierwsza bitwa tej wojny to bitwa morska, z roku 1340, bitwa pod Sluis we Francji, wygrali ją Anglicy. Kolejna bitwa ma miejsce w roku 1346 pod Crecy. Tam Anglicy wystawili całkowicie nowoczesną armię, podzieloną na różnego rodzaju uzbrojenia, jednolicie wyćwiczoną, a ponadto wyposażoną w armaty. Jest to bitwa, w której po raz pierwszy w Europie zastosowano armaty.
Francuzi natomiast ciągle walczyli na zasadzie pospolitego ruszenia i dlatego bitwę przegrali.
Anglicy ocalili swoje panowanie we Flandrii, tyle tylko, że nie wykorzystali zwycięstwa.
W roku 1348 w Europie wybuchła epidemia dżumy, która pochłonęła dwadzieścia milionów ludzi (jedna trzecia mieszkańców Europy). Całe regiony w Europie Zachodniej zostały wyludnione. Dżuma w ogóle nie dotknęła Europy Środkowo - Wschodniej, która nieźle prosperowała.
Tak brakowało rąk do pracy, że w Anglii, w roku 1349, król Edward III wydał ustawę, w której wprowadzał przymus pracy, to znaczy, kto nie miał własnego gospodarstwa, albo własnego warsztatu musiał wynajmować się do pracy, za taką płacę jaką proponował pracodawca pod karą śmierci. Pracodawcy wykorzystywali tę ustawę i dawali jedynie jedzenie i dach nad głową , co powodowało niezadowolenie społeczne. Największa fala dżumy zakończyła się w roku 1350, ale co dziesięć, piętnaście lat wybuchały nowe epidemie, tyle że już nie tak śmiertelne, prawdopodobnie dlatego,
że ludzie się uodpornili. W roku 1350 zmarł Filip VI. Zastąpił go syn Jan Dobry, który nie rządził dobrze, popadł w konflikt z baronami i w konsekwencji we Francji wybuchła wojna domowa, którą postanowili wykorzystać Anglicy do nowego etapu wojny stuletniej.
II ETAP: 1356 - 1360
Widać było wyraźnie, że Anglikom nie chodzi już tylko o Flandrię, a ich celem jest zdobycie Francji. Zaatakowali z Gujeny i dochodzi do bitwy pod Poitiers w 1356 roku. Anglicy znowu wygrywają.
W niewolę popadł Jan Dobry. Anglicy wyznaczyli za nie go potężny okup. Regencję w jego imieniu miał sprawować jego syn i następca tronu Delfin Karol. (W 1349 roku Filip VI zajął Delfinat - małe księstwo koło Burgundii - i przekazał je synowi, następcy tronu. Od tej pory każdy następca tronu będzie zarządzał Delfinatem, stąd nazwa francuskich następców tronu - nazywano ich Delfinami). Ponieważ były potrzebne pieniądze na wojnę i wykupienie Jana z niewoli, Karol w 1357 roku zwołał Stany Generalne, aby uchwaliły nowe podatki. Stany Generalne te podatki uchwaliły, ale nie były one wystarczające, dlatego Delfin zaczął psuć monetę, co od razu odbiło się na francuskiej gospodarce i mieszczanie zbuntowali się. Na czele buntu stanął Stefan Marcel, ówczesny burmistrz Paryża. Powstanie zostało poparte przez chłopów z okolicznych prowincji między innymi z Szampanii i z basenu Morza Śródziemnego. Jest ono nazywane żakerią. Nazwa pochodzi od francuskiego imienia Jacques. Francuska szlachta nazywała chłopów pogardliwie Kubusiami. Powstanie chłopów wystraszyło mieszczan i Anglików, którzy obawiali się, że przeniesie się ono na tereny, którymi oni zarządzali. Z tego powodu zaczęli pomagać Francuzom tłumić to powstanie. W roku 1360 zawarli z nimi pokój w Bretigny, na mocy którego odzyskali te księstwa, które kiedyś stracili na rzecz Francuzów. Delfin Karol stłumił to powstanie w miastach (Paryż) i kazał stracić Marcela. W 1364 roku zmarł w niewoli Jan Dobry. Po jego śmierci Delfin Karol stał się już legalnym władcą - Karol V. W roku 1366 zwołał on Stany Generalne po to, by uchwaliły nowe podatki. Zaczęły one obowiązywać w roku 1367. Był to podatek rolny oraz pogłówne
(podatek płacony od głowy). Dochody z tych podatków przeznaczone na wojsko, którego dowódca został mianowany Bertrand du Guscelin, który w roku 1369 rozpoczął kolejny etap wojny stuletniej.
III ETAP: 1369 - 1375
Po raz pierwszy kolejny etap tej wojny rozpoczyna Francja, ale du Guscelin będzie prowadził tę wojnę w bardzo specyficzny sposób - unikał bitew, prowadził wojnę partyzancką, która okazała się na tyle skuteczna, że w 1375 roku Francuzi zabrali Anglikom większość ziem, które ci uzyskali w poprzednich etapach (oprócz Flandrii) i Anglicy byli zmuszeni poprosić o rozejm. Podpisany on został w 1378 roku na dwadzieścia osiem lat. Karol V zmarł w roku 1380. Pozostawił po sobie małoletniego (cztery lata) następcę tronu Karola VI, w jego imieniu władze miała sprawować rada regencyjna, w składzie której znalazł się książę burgundzki Jan Nieustraszony oraz Filip Orleański. Ci dwaj regenci natychmiast pokłócili się między sobą i w konsekwencji Filip Orleański został zamordowany. Zastąpił go jego zięć, hrabia Ludwik d`Armagnac. Wybuchła prawdziwa wojna domowa zakończyła ona się na trochę w 1390 roku, kiedy osobiste rządy w państwie objął Karol VI. Niestety w roku 1392 objawił się u niego obłęd, który cyklicznie będzie się pojawiał co kilka lat. Na nowo władze przejmuje rada regencyjna, a wraz z nią odnawia się wojna domowa.
W roku 1377 w ciągu dwóch tygodni niemal jednocześnie zmarli Edward III oraz jego syn i następca tronu, książę Walii Edward nazywany „czarnym księciem”. Był on autorem wielu poważnych zwycięstw Anglików w czasie Wojny Stuletniej, między innymi to on zwyciężył po Poitiers.
Wybrano na tron Ryszarda II, syna Czarnego Księcia , czyli wnuka Edwarda III. Był to władca nieudolny, łatwo popadający w konflikty z baronami. W 1379 roku wydał prawo o wprowadzeniu pogłównego, które miało być płacone w równej wysokości zarówno [przez bogatych, jak i biednych. Ta ustawa, jaki ustawa o pracy przymusowej wzbudzała wielkie oburzenie i stała się przyczyna powstania Watta Tylera w 1381 roku który propagował wśród biedoty miejskiej i wiejskiej poglądy oksfordzkiego profesora Johna Wiklefa. Dotyczyły one ubogiego Kościoła - księża powinni wyrzec się bogactwa, Kościół powinien być Kościołem narodowym - papież powinien istnieć, zajmować się dogmatami, ale w danym państwie Kościołem powinien zarządzać król. Pragnął tez przetłumaczyć „Biblię” na języki narodowe. Poglądy te antagonizowały społeczeństwo. Powstańcy zdobyli Londyn, w ręce wpadł im sam król, który natychmiast przyrzekł wszystko, czego chcieli powstańcy, czyli wycofania tamtych ustaw, kiedy jednak powstańcy wycofali się z Londynu, on natychmiast zebrał wojsko, rozbił powstańców i przywrócił dawne zasady.W roku 1399 Ryszard II został zdetronizowany (koniec Plantagenetów w Anglii) , na jego miejsce wybrano Henryka IV z rodu Lancasterów, którzy przez matkę byli spokrewnieni z Plantagenetami. Henryk IV zmarł w roku 1413. Zastąpił go Henryk V, który postanowił odnowić wojnę stuletnią wykorzystując fakt, że we Francji trwała właśnie wojna domowa i przez co kraj ten wydawał się łatwym łupem. W 1415 roku wojska angielskie wylądowały we Flandrii.
IV ETAP: 1415 - 1422
W 1415 odbyła się bitwa pod Azincourt. Anglicy tę bitwę wygrali. Po niej Henryk V wydał rozkaz wyrżnięcia wszystkich jeńców i to od tego etapu stanie się zasadą - doprowadzi to do wyginięcia starej szlachty angielskiej pochodzącej od Normanów. Po zwycięstwie pod Azincourt wojska angielskie zajmują całą Flandrię, następnie Normandię i wędrują w kierunku Paryża. Karol VI , który był świadomy tego, co się dzieje, zgodził się na rokowania z Henrykiem V w Troyes i tam uznał Henryka V swoim następca na tronie, jednocześnie wydziedziczając swojego legalnego syna Delfina Karola. Przypieczętowaniem tego układu było małżeństwo Henryka V z córką Karola VI Katarzyną Walezjuszką, która po roku urodziła syna.W roku 1422 najpierw zmarł Henryk V, kilka tygodni po nim umiera Karol VI. Wtedy to społeczeństwo francuskie podzieliło się na dwie grupy. Jedni byli za Delfinem Karolem, ale on nie mógł się koronować, gdyż Reims, tradycyjne miasto koronacji królów francuskich, było zajęte przez Burgundczyków, współpracujących z Anglikami. Druga grupa opowiedział się za małym Henrykiem VI, który został wywieziony do Anglii. We Francji wciąż trwała wojna domowa.
V ETAP: 1429 - 1453
Wojska angielskie z Gujeny znowu wkroczyły na teren Francji i rozpoczęło się oblężenie Orleanu. Delfin Karol miał już tak wszystkiego dosyć, że zdecydował się wstąpić do klasztoru.
Wtedy pojawiła się Joanna d`Arc. To właśnie ona napełniła Francuzów takim duchem walki,
że wygrali oni pod Orleanem. Anglicy musieli odstąpić. Następnie zostało wyzwolone Reims i tam Delfin Karol mógł się koronować na króla Karola VII. W roku 1431 Joanna wpadła w ręce Burgundczyków, a ci przekazali ją Anglikom. Spłonęła na stosie, a w XX wieku została kanonizowana.
W roku 1453 w rękach Anglików pozostał już tylko (port) Calais. Ta data jest uważana powszechnie za koniec wojny stuletniej. Wojna ta zakończyła się bez żadnego traktatu pokojowego, ale za zwycięzcę uważa się Francję, która ocaliła własne terytorium, podczas gdy Anglia straciwszy masę pieniędzy przegrała w drugiej połowie XV wieku. Francja przyłączyła dwie prowincje. W roku 1477 Ludwik XI pokonał księcia Burgundii Filipa Śmiałego i przyłączył Burgundię, natomiast w roku 1490 Karol VIII poślubił Annę Bretońską i w ten sposób także Bretania została przyłączona do Francji.
WOJNA DWÓCH RÓŻ
Była to wojna domowa, która toczyła się na terenie Anglii. Uważana jest za swoiste przedłużenie wojny stuletniej (wynikała z wojny stuletniej). Była to wojna o władzę pomiędzy dwoma rodami: Lancasterów, którzy mieli w herbie różę czerwoną oraz Yorków, którzy mieli w herbie różę białą. Wojna ta zaczęła się w roku 1455.
PRZYCZYNA:
Angielski król Henryk VI po swoim francuskim dziadku odziedziczył obłęd, który też objawiał się tak jak u jego przodka, dlatego tez rodzina Yorków czekała spokojnie, wiedząc, że go przejmą. Nagle królowa urodziła syna, a wszyscy wiedzieli, że nie może to być dziecko
Henryka VI. Wiadomo był o romansie królowej. Yorkowie wszczęli bunt - tak zaczęła się wojna domowa.
Doradcą Yorków był hrabia Henryk Warwick, który był nazywany „Twórca Królów”,
gdyż odegrał w tej wojnie istotna rolę. On to doprowadził w roku 1460 do obalenia Henryka VI.
Na jego miejsce osadzono tronie przedstawiciela rodu Yorków Edwarda IV. Warwick uznał, że Yorkowie nie odwdzięczyli mu się tak, jak należy za usługi, więc przeszedł na stronę Lancasterów,
co spowodowało obalenie Edwarda IV i powrót na tron Henryka VI. Panował on bardzo krótko.
W roku 1461 został znowu obalony, a tron przywrócono Edwardowi IV. W tym samym roku Henryk VI zmarł. W roku 1483 umiera Edward IV. Na tronie zasiada jego kilkumiesięczny syn Edward V, który został obalony, a następnie otruty przez swojego wuja Ryszarda III. Zbrodnie Ryszarda III spowodowały kolejny bunt przeciwko niemu. Na jego czele stanął spokrewniony przez swoja matkę
z Lancasterami Henryk Tudor. Dochodzi do bitwy w 1485 roku pod Bosworth. Ryszard III ginie w tej bitwie, Henryk Tudor zostaje nowym władca Anglii (Henryk VII) i jest on założycielem nowej dynastii Tudorów.
Bitwa pod Bosworth kończy historię średniowiecznej Anglii, tak jak bitwa pod Hastings ją zaczęła.
KOŚCIÓŁ W ROZKWICIE ŚREDNOWIECZA
W 1215 roku papież InnocentyIII zwołał Sobór Watykański, na którym ostatecznie zakazano księżom posiadania żon, czy konkubin, czyli wprowadzono dogmat o celibacie. Wprowadzono tez zasadę, że wierni powinni się minimum raz w roku spowiadać u własnego proboszcza, zatwierdzono obowiązek zachowania tajemnicy spowiedzi, nawet gdyby jej zachowanie
było równoznaczne ze śmiercią. Od tego momentu w biskupstwach nakazano tworzyć parafie - miały stanowić podstawę jedności organizacji chrześcijańskiej. Innocenty III zdecydował się powołać Świętą Inkwizycję, która chroniłaby katolicyzm przed heretykami. Ostatnią wolą Innocentego III było powołanie nowego klasztoru - dominikanów - 1216 r. w tym samym roku Innocenty III zmarł.
Jego cele zaczęły być powoli wprowadzane w życie. W roku 1231 Grzegorz IX powołał Trybunały Inkwizycyjne. Będą w nich pracowali dominikanie. Jedyną możliwością odpokutowania herezji była śmierć na stosie.
KONFLIKT FRANCJI Z PAPIESTWEM
1265 roku Sycylijczycy ofiarowali tron księciu Karolowi z francuskich Andegawenów, który po trzech latach walk w 1268 roku opanował Sycylię. Mimo papieskiej protekcji, Sycylijczycy nie byli zadowoleni z panowania Andegawenów i postanowili wygnać ich, a na sycylijskim tronie osadzić króla Aragonii Piotra.
Sygnałem do powstania były bijące na nieszpory dzwony w Palermo, dlatego to powstanie nazywa się nieszporami sycylijskimi. W jego wyniku Andegawenowie zostali wygnani - władzę przejmuje dynastia aragońska. Sprawa tych nieszporów doprowadziła do długotrwałych walk między Francją, a Aragonią. Filip III Śmiały, żeby uzyskać na nią pieniądze, opodatkował duchowieństwo. Zmarł w 1285 roku, na tron wstąpił jego syn Filip IV Piękny, który nadal kazał płacić duchowieństwu podatek, ponieważ zaczął prowadzić wojnę z Flandrią.
W 1294 roku na tron papieski wstąpił Bonifacy VIII, który starał się zmusić francuskiego króla do uległości. W wyniku walki, jaka się wywiązała, stracił życie w 1303 roku. W 1305 roku papieżem został Klemens V, który w roku 1309 przeniósł całą papieską kurię do Awinion na południe Francji. Oficjalny powodem przeniesienia była sprawa powstania Dolcina, które opanowało północne Włochy. Na początku miało to być rozwiązanie tymczasowe, niemniej papież Francuz lepiej czuł się w Awinionie niż w Rzymie. Awinion był lennem francuskim, należącym do króla Prowansji.
W 1314 roku zmarł Klemens V. Zorganizowano w Awinionie konklawe. Włoscy kardynałowie, na znak protestu, w ogóle na nią nie przybyli i wybrano papieżem następnego Francuza i tak będzie przez najbliższe siedemdziesiąt lat.
W 1349 roku papieże wykupili prawa do Awinionu - stał on się czymś w rodzaju drugiego Państwa Kościelnego. Przebywający w Awinionie Petrarka mówił o „niewoli awiniońskiej”, czy „babilońskiej”, sugerując tym samym, że są oni siła przetrzymywani przez króla francuskiego.
W ten sposób malała zależność Rzymu od papieża, ponieważ istniała obawa, że któryś z możnych arystokratycznych rodów ogłosi w końcu Rzym świeckim księstwem, poszczególni papieże starali się wysyłać do Rzymu swoje wojsko i w ten sposób kontrolować sytuację. Niestety nie przynosiło to specjalnych efektów. Dodatkowo bardzo osłabł autorytet papiestwa. W całej Europie mówiono o wystawności życia i niemoralności papieży awiniońskich.
Święta Katarzyna ze Sieny namówiła papieża Grzegorza XI, by zdecydował się wrócić do Rzymu. Papież wraca w roku 1377. W 1378 roku umiera w Rzymie. Po raz pierwszy od 70 lat konklawe została zwołana w Rzymie, najwięcej było kardynałów włoskich, którzy ogłosili papieżem Urbana VI, który natychmiast wszedł w konflikt z kardynałami Francji - obraził ich. Ci wyjechali do Awinionu, tam zorganizowali druga konklawe i wybrali nowego papieża Bonifacego IX. W 1378 roku zaczęła się wielka schizma zachodnia czyli urzędowanie dwóch papieży. Kiedy ci dwaj umarli,
znowu zostało wybranych dwóch. Schizma ta podzieliła Europę. Jedni uznawali papieża awiniońskiego na przykład: Francja, Polska, Węgry, natomiast papieża rzymskiego - Anglia, Niemcy, Aragonia i w Neapolu. W ten sposób autorytet papiestwa jeszcze bardziej podupadł - świeccy zaczęli się domagać zwołania soboru i zlikwidowania sporu. Został on zwołany w 1409 roku w Pizie.
Wybrano nowego papieża Aleksandra IV - doprowadziło to do pogłębienia schizmy, ponieważ żaden z panujących wtedy papieży nie uznał tego soboru i wtedy było ich już trzech.
Drugi sobór został zwołany do Konstancji (nad Jeziorem Badeńskim w Szwajcarii) w 1414 roku. Trwał on do 1418 roku. Zadbano oto, by trzej papieże złożyli tiary .Papieżem wybrano Marcina V. Schizma wydawała się być załagodzona, ale wszyscy widzieli, że kościół wymaga głębokiej reformy, dlatego zobowiązano Marcina V do ich przeprowadzenia i zwołania kolejnego soboru, żeby zdać relacje z tych reform. Na soborze w Konstancji w 1415 roku spalono także czeskiego heretyka Jana Husa, żeby uniemożliwić utworzenie kultu, jego prochy zostały rozrzucone w cztery strony świata.
HUSYTYZM
Jan Hus był rektorem i wykładowcą na Uniwersytecie Karola w Pradze. W każdą niedzielę miał obowiązek wygłaszania kazań w Kaplicy Betlejemskiej Zamku na Hradczanach (zamek czeskich królów). Jako temat kazań wybrał krytykę poglądów Johna Wyklefa, z czasem jednak zagłębiając się w nią coraz bardziej, zaczął przychylać się do jego stwierdzeń, co znalazło wyraz w jego kazaniach. Cieszyły się one coraz większą popularnością.
Zaniepokoiło to cesarza Zygmunta Luksemburczyka, który w roku 1414 zobowiązał Jana Husa do stawienia się na soborze w Konstancji i oczyszczenia się z zarzutu herezji. Jednocześnie Zygmunt Luksemburczyk przyznał Husowi glejt żelazny, czyli zapewnienie o bezpieczeństwie, w którym zapewniał go, że bez względu na to, jak potoczą się sprawy na soborze w Konstancji, będzie on mógł swobodnie powrócić do Czech. Jan Hus uwierzył w to. Zjawił się w Konstancji, gdzie okazało się, że nikt nie zamierza z nim dyskutować - wtrącono go do więzienia, a w rok później spalono na stosie.
Kiedy wieść o tym doszła delegację, wtargnęła ona na Hradzczany i wyrzucili oknem królewskim urzędników; królem był wtedy Wacław IV Luksemburczyk. Jest to tak zwana pierwsza defenestracja praska - 1419 rok (fenster - okno). Jednocześnie zwolennicy poglądów Husa stworzyli cztery artykuły praskie (zasady wiary, które on sformułował):
1. komunia pod dwoma postaciami,
2. liturgia w języku narodowym,
3. sekularyzacja dóbr kościelnych (ubogi kościół),
4. egzekucja starościńska dla grzechów głównych, co oznacza, że władze świeckie miały obowiązek pilnować, by ludzie nie grzeszyli.
W roku 1419 zmarł bezdzietnie Wacław IV. Korona czeska powinna przypaść jego bratu Zygmuntowi Luksemburczykowi cesarzowi
niemieckiemu, ale Czesi właśnie Zygmunta obarczali odpowiedzialnością za śmierć Husa i nie zamierzali uznać go swoim królem. Zygmunt zorganizował więc wyprawę na Czechy. Jego wojska w 1420 roku zostały pokonane w bitwie pod Witkową Górą i musiały się wycofać. W bitwie tej zginął przywódca husytów Jan Żiźka. Na czele husytów stanął Prokop Wielki. Jego zasługą było przeniesienie wojny w 1428 roku z terytorium Czech do Niemiec - przejście na pozycję defensywną Zygmunta Luksemburczyka.
Po kilku latach istnienia husytów ruch ten zaczął się dzielić na dwa (trzy) skrzydła. Pierwsze to kalikstyni (utrakwiści). Nazwa kalikstyni pochodzi od łacińskiego słowa calix- kielich, był to symbol komunii pod dwiema postaciami. Do kalikstynów należała głównie szlachta czeska i bogate mieszczaństwo. W swoim programie kalikstyni nie stawiali postulatów społecznych, chodziło im głównie o sprawny kościół i sekularyzacje dóbr kościelnych - była dla nich głównym powodem przyłączenia się do husytów.
Druga grupa to taboryci, od góry Tabor w południowych Czechach, gdzie mieli oni swój główny obóz. Przewodził nimi Prokop Wielki. Ci głownie stawiali żądania społeczne - równość wobec prawa i majątku.
Kalikstyni dążyli do tego, by jak najszybciej tę wojnę husytów zakończyć, chcieli dojść do porozumienia z Zygmuntem Luksemburczykiem, za co on musiał by zatwierdzić tą sekularyzację dóbr kościelnych. Taboryci nie zamierzali iść na żadną ugodę. Konflikt stawał się coraz bardziej poważny.
W roku 1431 w Europie został zwołany nowy sobór do Bazylei. Zwołał go papież Eugeniusz IV (soboru nie zdążył zwołać Marcin V, tak jak obiecał w Konstancji, ponieważ w Italii wybuchła w 1421 roku epidemia dżumy i do Italii nie przybył żaden kardynał mimo, że Marcin V taki sobór ogłosił). Na nim, między innymi, miano rozmawiać o kwestii husyckiej. Zaproszono również przedstawicieli kalikstynów, gdyż taboryci odmówili przybycia na sobór. Kardynałowie postawili warunek - ugoda z całym ruchem husyckim. Taki warunek postawił także Zygmunt Luksemburczyk. Dlatego też w 1434 roku kalikstyni napadli na taborytów pod Lipanami i wyrżnęli ich, co umożliwiło kalikstynom porozumienie z Zygmuntem Luksymburczykiem i zawarcie w 1436 roku tak zwanych kompaktów praskich, na mocy których Zygmunt Luksemburczyk przyznawał husytom prawo do liturgii w języku narodowym, komunie pod dwoma postaciami i zatwierdził sekularyzację dóbr kościelnych.
Natomiast kalikstyni uznali go królem Czech.
W roku 1437 Zygmunt Luksemburczyk zmarł, pozostawił po sobie córkę Elżbietę, której mężem był Albrecht Habsburg. To właśnie Albrecht miał po Zygmuncie zasiąść na tronie niemieckim, czeskim oraz węgierskim. Husyci jednak nie uznali praw Albrechta Habsburga do tronu, a koronę zaproponowali Władysławowi Warneńczykowi, ten jednak odmówił i w Czechach zaczęła się wojna domowa, z której zwycięsko w roku 1456 wyszedł Kalikstyn Jerzy z Podjebradu. Przejęcie przez niego władzy zakończyło wojny husyckie.
W tym czasie ciągle obradował sobór w Bazylei, na którym zaczął się spór między tak zwanymi koncyliarystami, a kurialistami. Koncyliaryści uważali, że nadrzędna władze w kościele katolickim powinien mieć sobór, czyli biskupi plus papież. Nazwa tej frakcji pochodzi od konsylium - rada, sobór, natomiast kurialiści uważali, że nadrzędną władze powinien mieć papież, tak nazywany dwór papieski. Spór stał się na tyle silny, że Eugeniusz IV wraz z kurialistami opuścił Bazyleę w 1439 roku, przeklinając pozostałych tam koncyliarystów i zorganizował konkurencyjny sobór we Florencji. Do Florencji przybyli przedstawiciele patriarchy i cesarza bizantyjskiego, którzy aby uzyskać pomoc zachodu przeciwko Turkom, zgodzili się zawrzeć tak zwaną unie florencką, czyli uznać nad sobą zwierzchność papieża. Eugeniusz IV doprowadził do tej unii chcąc wzmocnić swój autorytet, natomiast nie miała ona żadnego znaczenia, miała charakter czysto koniunkturalny, społeczeństwo bizantyjskie jej nie zaakceptowało, a ponieważ papiestwo nie kwapiło się do pomocy, trudno mówić o jej zawarciu. Przeniesienie soboru do Florencji spowodowało nawrót schizmy, ponieważ koncyliaryści wybrali swojego papieża Feliksa V. Sobór w Bazylei zakończył swoje obrady w roku 1447. W roku 1449 Feliks V uznał zwierzchnictwo papieża rzymskiego Mikołaja V, wybranego na miejsce zmarłego w roku 1447 Eugeniusza IV i dlatego 1449 rok jest uważany za ostateczny koniec schizmy zachodniej.
KRYZYS CESARSTWA NIEMIECKIEGO
Za oficjalną datę kończącą Wielkie Bezkrólewie uchodzi rok 1273, kiedy zmarł Ryszard zKorwalii, gdyż Alfons Kastylijski zmarł wcześniej. Można było zorganizować normalną elekcję, na której wybrano najsłabszego spośród możnowładców landgrafa (tytuł honorowy) Rudolfa z Habsburga. Habsburgowie dziś kojarzeni są z Austrią. Te ziemie uważa się za ich własność rodową, ale zamek Habsburg, który dziś nie istnieje, w rzeczywistości znajdował się w Szwajcarii.
Wyborem Rudolfa najbardziej był rozczarowany czeski król Przemysław II Ottokar, gdyż Przemyślidzi wykorzystali „Wielkie Bezkrólewie”, by wzmocnić własną pozycję i rozszerzyć Czechy terytorialnie. Wykorzystali wymarcie austriackich Babenbergów i przejęli po nich Austrie, Syrię i Karyntię. Dziś te wszystkie ziemie nazywają się Austrią. Jest to moment w historii, gdy Czechy sięgają do Adriatyku. Przemysław II Ottokar, będąc tak potężnym, liczył, że zostanie wybranym. Złożył on hołd lenny Rudolfowi z Habsburga, ale kiedy zjawił się w Pradze, natychmiast zaczął przeciwko niemu spiskować, licząc na to , że słabość Habsburga nie pozwoli mu się przeciwstawić. Przeliczył się jednak. Rudolf z Habsburga wypowiedział mu wojnę, a w roku 1278 pokonał Przemysława II Ottokara w bitwie pod Suchymi Krutami. Przemysław II Ottokar został zabity, pozostawił po sobie małoletniego synka Wacława II. Jego opiekunem mianował się właśnie Rudolf z Habsburga i wykorzystał tę opiekę, żeby zabrać Wacławowi II Syrię, Karyntię i Austrię, którą przekazał swojemu synowi Albrechtowi Habsburgowi w dziedziczne władanie.
Dalsze swoje panowanie Rudolf z Habsburga spędził na rozszerzaniu swojej własnej potęgi i kiedy umierał w roku 1291, był już najpotężniejszym możnowładcą, co spowodowało, że jego syna nie wybrano już na króla Niemiec, tylko przeciwnika Habsburgów - Adolfa hrabiego Nassau. Albrecht złożył mu hołd lenny i wrócił do Austrii, ale Adolf z Nassau zaniepokojony nadmierną potęgą Habsburgów, zaczął przeciwko niemu spiskować, co zmusiło Albrechta do buntu. Doszło do wojny domowej. W roku 1298 w bitwie pod Golhaim Adolf z Nassau pobity, a Albrechta wybrano królem. Albrecht, kiedy zasiadł na niemieckim tronie, myślał przede wszystkim o wzmocnieniu potęgi własnego rodu, chciał zdobyć koronę jakiegoś królestwa graniczącego z Niemcami, bo w ten
sposób ich pozycja dorównywała by Przemyślidom i nie byliby uzależnieni od elekcji korony niemieckiej.
Okazja taka nadarzyła się w 1301 roku, kiedy wymarła dynastia Arpadów na Węgrzech i zaczęła się walka o koronę węgierską. Pojawiło się wielu chętnych do tej korony, między innymi król czeski Wacław II Przemyślida oraz wyznaczony na ten tron przez papieża Karol Robert Andegaweński, wywodzący się z Andegawenów neapolitańskich. W roku 1306 wymarli czescy Przemyślidzi, dlatego Albrecht stracił zainteresowanie korona węgierską, ponieważ miał dane to, że może uzyskać koronę czeską. Czechy były niemieckim lennem i to król niemiecki miał tam prawo wyznaczać następnego wasala i mógł wyznaczyć samego siebie, nie zdążył jednak tego uczynić, gdyż w roku 1308 został zamordowany przez bratanka podczas sprzeczki rodzinnej, co tak osłabiło autorytet Habsburgów, że nie wystawili już swojego kandydata w zbliżającej się elekcji, a możni wybrali jak zwykle najmniej potężnego Henryka Luksemburga.
Henryk także zaczął od wzmacniania potęgi własnego rodu, dlatego w 1311 roku mianował królem Czech swojego syna - Jana Luksemburczyka, a w roku 1312 koronował się na cesarza w Rzymie, wykorzystując fakt, że papiestwo przebywało w Awinionie. W 1313 roku zmarł. Możnowładztwo było tak zmęczone (zniechęcone), że nie chciało się zebrać na elekcję. Będzie ona zwołana dopiero po półtora roku i ten okres nazywa się w Niemczech „Małym Bezkrólewiem”. Wybrano teraz Ludwika Witelsbacha, księcia Bawarii, który od razu popadł w konflikt z papieżem Janem XXII, który rzucił na niego klątwę, ale on się tym nie przejął. Pojechał do \Italii, zdobył Rzym i koronował się na cesarza.
Ludwik Witelsbach nie cofał się przed niczym, żeby uzyskać więcej ziem, nawet przed bigamią i morderstwem. Tak już go wszyscy mieli dosyć, że w roku 1346 zorganizowano elekcję i wybrano królem Niemiec króla Czech Karola Luksemburczyka. On od tego roku stał się królem Czech po śmierci ojca Jana. Tylko dlatego nie doszło do wojny domowej, że w roku 1347 Ludwik Witelsbach zmarł i Karol w ten sposób stał się pełnoprawnym królem, a zarazem cesarzem, bo w roku 1347 podjęło decyzję, że król niemiecki nie musi już jechać do Rzymu, żeby tam koronować się na cesarza, że tytuł cesarski będzie nierozerwalnie związany z tytułem królów niemieckich, czyli każdy wybrany na króla stanie się automatycznie cesarzem. W 1356 roku Karol wydał „Złotą Bullę”, w której określił sposób wybierania cesarza niemieckiego. Nie mogło go już wybierać możnowładztwo, tylko siedmiu elektorów: trzech duchownych: arcybiskupi Kolonii, Trewiru i Moguncji oraz czterech świeckich: król Czech, książę Brandenburgii, książę Palatynatu Reńskiego oraz książę Bawarii. W tej bulli było także postanowione, że nie można dokonywać elekcji vivente rege cesarza, ale sam Karol IV złamał ten zakaz, koronując na cesarza swojego syna Wacława w roku 1376.W roku 1378 Karol Luksemburczyk zmarł. To właśnie za jego panowania ustaliła się nazwa Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.
Po nim panuje Wacław IV Luksemburg. Rządzi bardzo nieudolnie, dlatego został zdetronizowany w roku 1400 i zaczęła się wojna o władze między jego rodzonym bratem Zygmuntem Luksemburgiem, a Henrykiem Raspe, którą wygrał Luksemburczyk. W 1410 roku koronował się on na cesarza. Od roku 1387 był także królem Węgier, a w roku 1436 uzyskał koronę czeską. Zmarł w roku 1437, pozostawił po sobie córkę Elżbietę, której mężem był Albrech Habsburg i to właśnie on został nowym cesarzem niemieckim. Od tego momentu (1437 rok) korona cesarska już na stałe przynależała do Habsburgów (aż do roku 1918).
TURCY W EUROPIE
Turcy to lud pochodzenia azjatyckiego. Około VIII wieku przejęli islam stając się jego fanatycznymi wyznawcami. Tych wczesnych nazywano Turkami Seldżuckimi od jednego z wodzów. W roku 1055 zdobyli Bagdad, zabrali władze polityczna kalifom bagdadzkim, utworzyli urząd sułtana i od tego czasu Seldżukowie stali się dziedzicznymi sułtanami. Z czasem jednak państwo, które utworzyli zaczęło się dzielić na zwalczające się emiraty, co wykorzystali Krzyżowcy, żeby założyć frankijskie państwa na Bliskim Wschodzie. W ten sposób przez dwa wieki Turcy będą zaangażowani w walkę z Krzyżowcami, co ograniczy ich ekspansje na Europę.
W roku 1299 na tronie emiratu Konya zasiadł emir Osman. Osman postawił sobie za cel scalenie podzielonych państewek tureckich, stal się założycielem nowej tureckiej dynastii - osmańskiej. Panuje do roku 1324. Jego syn Orhan około roku 1330 stworzył nową formację wojskową, nazwaną jeni czeri, czyli nowe wojsko. W Europie będą ich nazywali janczarami, natomiast ciężkozbrojna jazda turecka nazwana została sipahi, albo w europejskim spahisi. Janczarzy byli rekrutowani z chrześcijańskich dzieci (4 - 8 letnich), których kupowano na rynkach, bądź porywano, następnie wychowywano w fanatycznym islamie i w fanatycznej miłości do sułtana. Zabraniano im mieć żony i rodziny. Była to formacja przez wiele lat niezwyciężona. Orhan zajął Bursę (naprzeciw Konstantynopola, po przeciwnej stronie Bosforu). Przeniósł tam stolicę.
W 1356 roku zdobył przylądek Gallipoli, który wrzyna się w cieśninę Dardanele. W ten sposób stało się ono przyczółkiem do ataku na wybrzeża europejskie. W 1360 roku Turcy zdobyli Adrianopol (Edirne) i tam w 1365 roku przenieśli stolicę swojego państwa (Murad I). Orchan zmarł w 1364 roku. Wydawało się, że po zdobyciu Adrianopola, Turcy uderzą wprost na Konstantynopol, tak się jednak nie stało - skoncentrowali się na podbijaniu Półwyspu Bałkańskiego.
W 1389 roku w bitwie na Kosowym Polu pokonali Serbię (najsilniejsza na Bałkanach). Jej klęska przypieczętowała los innych państw bałkańskich. Usadowienie się Turków na Bałkanach spowodowało bezpośrednie zagrożenie Węgier. Od 1387 roku królem na Węgrzech był Zygmunt Luksemburczyk. Zorganizował on koalicję antyturecką, której papież nadał status krucjaty. W roku 1396 (ostatnia krucjata) została ona pokonana przez Turków w bitwie pod Nikopolis (nad Dunajem). Była to pierwsza klęska rycerstwa europejskiego w walce z Turkami. Klęska pod Nikopolis przekreśliła niepodległość Mołdawii i Wołoszczyzny.
Wydawało się, że po opanowaniu Bałkan Bajazyt Błyskawica (dowodził pod Nikopolis) zwróci się przeciw Konstantynopolowi. Nagle sami Turcy znaleźli się w niebezpieczeństwie. Ich państwo zostało zaatakowane przez chana Transoksanii Timura Lenga, czyli Timura Chromego (Tamerlan). Twierdził on, że jest w prostej linii potomkiem Czyngis - chana i postanowił odtworzyć jego imperium, dlatego zaatakował Turków. W 1402 roku pokonał pod Aukarą Bajazyta Błyskawicę (zmarł w 1403 roku), wziął go do niewoli, Imperium Osmańskie popadło w zależność od Tamerlana, który umiera w 1405 roku. Jego synowie zaczynają walczyć o władzę, w konsekwencji udało się odzyskać rządy w Turcji w 1421 roku Muradowi II, który zaczyna odbudowywać państwo tureckie i do końca lat czterdziestych odzyskuje to, co posiadał Bajazyd Błyskawica, opierając granice o Kaukaz i linie Dunaju.
Murad II w 1444 roku pokonał pod Warną polsko - węgierskie wojska króla Władysława. Historycy uważają, że właśnie ta bitwa zadecydowała o losie Konstantynopola. Murad II nie zdążył go już zaatakować. Zmarł w 1451 roku.
Na tronie zasiada jego syn Mehmed II, który w 1453 roku (wiosna) rozpoczął oblężenie Konstantynopola. Po trzech miesiącach walk 29 V 1453 roku miasto zostało zdobyte przez Turków. Ostatni cesarz bizantyjski Konstanty XI Porfirogeneta zginął na ulicach miasta. Mehmed II przeniósł do Konstantynopola stolicę państwa, miasto zostało nazwane Istambuł (jest to zniekształcenie greckiego zdania: istam polis, czyli idę do miasta). Hagia Sofia została przekształcona w meczet. Mehmed II zyskał przydomek Zdobywcy. Data 1453 rok jest uważana za koniec średniowiecza.
35