Konkwistadorzy portugalscy
1143 - z królestwa Kastylii i Leonu wyodrębniło się królestwo Portugalii.
Portugalczycy razem z Kastylijczykami zadawali ciosy Maurom oraz obsadzali na stałe terytorium, którego granice wyznaczają po dziś dzień obszar państwa.
Portugalia w XV w ok. 1mln. 11/km2.
Gł ośrodek Porto, handel z Flandrią i Anglią. W 1527 liczyło 13 tyś.
Lizbona (bardziej na płd) w 1527 - 50 tyś.
Ekspansję Portugalii poza jego granice - rozpoczęła podboje kolonialne, nasilone w XV w. Penetrację kolonialną zapoczątkowało osadnictwo na wybrzeżach Afryki.
1415 - Henryk Żeglarz zdobył Ceutę.
1488 - Bartłomiej Diaz dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei.
1498 - Vasco da Gama dotarł do Indii, lądując w rejonie Kalikat.
1500 - P.A. Cabral odkrył Brazylię.
1510-1511 A. d'Albuquerque opanował Goa i Malakkę.
1513 - pierwsi Portugalczycy wylądowali w Chinach.
1519-1522 - F. Magellan - podróżą dookoła Ziemi, płynąc na statkach hiszpańskich odkrył nową drogę na Zachód, następnie przepłynął przez leżący po drugiej stronie Ameryki Ocean Spokojny i po 3 miesiącach i 20 dniach żeglugi dotarł do wysp południowo-wschodniej Azji. Wyprawa Magellana, będąca pierwszą podróżą dookoła Ziemi, uważana jest za najważniejszą w historii odkryć geograficznych.
Silna władza monarsza, scentralizowana administracja i bezwzględna eksploatacja kolonii przyczyniły się do budowy potęgi Portugal. Rozgraniczenie strefy wpływów - Hiszpania zaniepokojona wzrostem wpływów swojego sąsiada zmusiła Portugalię do przyjęcia umowy o rozgraniczeniu strefy wpływów:
na Oceanie Atlantyckim (traktat w Tordesillas 1494)
na Oceanie Spokojnym (traktat w Saragossie 1529).
W XVI w. zaznaczył się spadek znaczenia kraju, osłabienie władzy monarszej, upadek gospodarki chłopskiej, załamanie się ekspansji kolonialnej.
1580-1640 Portugalia pozostawała w narzuconej przez Filipa II unii personalnej z Hiszpanią, następnie korona portugalska przeszła w posiadanie rodu Braganza. Portugalia utraciła swą pozycję w handlu kolonialnym na rzecz Anglii i Niderlandów.
Słabe rolnictwo w Portugalii, narażone na kaprysy klimatu.
Reconquista - podboje obszarów opanowanych przez Arabów zakończony w 1492 zdobyciem Grenady.
Ludność:
Vezinhos - sąsiedzi - początkowo głowy rodzin, właściciele nieruchomości, z punktu prawnego byli to:
cavallerios - zobowiązani do służby konnej. Uboższa ludność, rzemieślnicy, kramarze do służby pieszej peoes.
Fidalgos - zróżnicowani społecznie, najliczniejsi, większość nie pasowana na rycerzy, mieli prawo do świadczeń swych poddanych.
Zamożniejsi kupcy pochodzili z cavalleiros, czyli miejskiego ziemiaństwa.
Silna pozycja Żydów na płw. - przed wygnaniem w latach 90 XV w ok. 200 tyś.
W krajach Półwyspu Pirenejskiego w średniowieczu szeroka tolerancja rel. względem Maurów.
W 1492 - wygnanie Żydów z Hiszpanii, a 1498 z Portugalii. Pogarsza się stosunek chrześcijan do Mahometan, gł za sprawą pogarszania się sytuacji gospod i epidemii - obwiniano.
Fanatyzm rel Izabeli Kastylijska z Ferdynandem Aragoński. Za cenę chrztu wielu pozostało.
Kortezy - przedstawicielstwo stanowe, trzy stany: kler, szlachta i mieszczaństwo. Uchwalały podatki, funkcje doradcze.
Świadomość, że w Afryce jest dużo złota, którego w Europie jest ciągle mało działała na wyobraźnię Portugalczyków i Kastylijczyków, bliskich sąsiadów Magrebu.
2 hipotezy przyczyny ekspansji zamorskiej:
po zdobyciu Grenady 1492 szerzenie chrześcijaństwa
inspirowana przez kupców włoskich ekspansja w celu opanowania handlu złotem
1415 - wyprawa na Ceutę (dziś enklawa hiszp w Maroku) wdarcie się Port do Afryki - zdobycie kruszców złota i opanowanie jego handlu - z inicjatywy osiadłych kupców włoskich.
Przyczyny M. Małowist:
zbyt małe zapasy zbożowo-leśne, nieurodzaje, „Czarna śmierć”
sława - w Portugalii nie mieli żadnych szans
ok. 1422 - pierwsze ekspedycje do Afryki - zbiegły się z kolonizacją Madery.
Henryk Żeglarz 1394-1460 - syn króla Portugalii Jana I. 1418-1420 - wyprawy wzdłuż zach Afryki. Założył szkołę morską. Wysyłał korsarzy, którzy napadali na statki muzułmańskie, sumy z wykupu jeńców.
Obaj synowie (drugi syn Jana, Dom Pedro) opanowują: 1418,1422 Madera (wyspa), ok. 1430 Azory, Wyspy Kanaryjskie. Prowadzili osadnictwo, kolonizację.
Panowała doktryna kościelna - prawo zawłaszczania osób i mienia niewiernym stawiającym opór w nawróceniu się. Napastnicy mieli czyste sumienie zwłaszcza, że krzewiło się przekonanie, iż robią to przez szerzenie chrześcijaństwa.
Można jednak zaobserwować, że gorliwość chrześcijańska szła w parze z materialną. Nawrócić należało ich za wszelką cenę.
Ważna sprawa, na którą zwraca uwagę Raymond Mauny, przed wprowadzeniem statków parowych łatwo było dopłynąć do wybrzeży Konga Afryki zach, ale bardzo trudno wrócić w związku z układem prądów. Musiał oddalić się od wybrzeży daleko w głąb oceanu (łuk) aż w rejon Wysp Kanaryjskich i Madery a nawet Azorów i stąd dopiero wracał do Portugalii. - właśnie dlatego kontakty morskie między Afryką a Europą nie mogły dojść do skutku przed zasiedleniem wysp (uzupełnianie zapasów), związane to było także z konserwacją zapasów żywności.
Przyczyny eksploracji Afryki przez infanta Henryka wg kroniki Zurary:
chciał się dowiedzieć jakie kraje za Wyspami Kanaryjskimi
zysk handlowy z wymiany towarów
chciał się zorientować w sile Maurów w Afryce - zwiad
zorientował się, że przez 30 lat walk z Maurami nie może liczyć na żadnego z władców chrześ, chciał dowiedzieć się czy nie ma tam żadnego z władców chrześ z którymi mógłby zawrzeć sojusz
szerzenie wiary dla nagrody w niebie
sprzyjający układ planet
Nie było mowy o wyprawie do Indii.
Stosunek ceny złota do srebra: W Mauretanii 1:1 lub 1:3, podczas gdy w Europie przekraczał 1:11.
Tani niewolnicy za 1 marnego konia 12 ludzi, potem 6.
Prawdopodobnie Henryk szukał złota i niewolników
Także rozpoznanie aby zawrzeć sojusz do dalszych podbojów, byli niebezpieczni tylko jako obrońcy własnych terenów, nie jako potencjalni najeźdźcy na Półwysep Pirenejski
Niewolnictwo - interpretowano, że murzyni pochodzą od Chama syna Noego, przeklętego, którego przeznaczeniem jest żyć w niewoli. Lepiej żeby cierpieli jako niewolnicy i zostali zbawieni niżby mieli być wolni i znaleźć się w piekle. Motywacja religijna torowała drogę rasizmowi.
W drugim okresie panowania Jana I ogólny kryzys gospod, min deprecjacja pieniądza, i szlachty powstrzymał dalszą ekspansję. Podbój np. Maroka nie mógł być realizowany - Port sama była wyludniona a kolonizacja przyczyniła by się do dalszego osłabienia.
Henryk chciał prowadzić podbój Magrebu a gł Maroka, jednak sprzeciwiał się brat, Dom Pedro, uważał:
wojna z niewierny może być traktowana jako służba Boża gdy nie przynosi strat chrześcijanom
Portugalia jest wyludniona
Porównanie z Kastylią jest błędne ponieważ jest bardziej zaludniona i może dostarczać kolonizatorów
Poprzednicy króla nie podejmowali tak niebezpiecznych imprez
Gdyby mieli nawet siły na zdobycie miasta Tanger to nie mieliby już sił na jego obronę
Podobne poglądy drugi brat Dom Jan (Joao). Także hrabiowie przeciwni wojnie.
Akcja Henryka miała opierać się na zdobyciu środków przez działalność gospodarczą.
Henryk sam nigdy nie brał udziału w wyprawie dalej niż do wybrzeży Magrebu. Przydomek Żeglarz jest nieuzasadniony. Wielka rola jako inicjatora.
Wyprawa do Tangeru - katastrofa, poddali się i musieli opuścić nawet Ceutę. Henryk nie wydaje jednak Ceuty za cenę brata najmłodszego Ferdynanda.
Po śm Jana regentem był Dom Pedro, daje przywilej na udzielanie koncesji na wyłączność wypraw do Afryki bratu Henrykowi. Po kilku niepowodzeniach jedna z wypraw organizowana przez Henryka pod dowództwem Goncalvesa 1442 zakończona sukcesem, przywozi niewolników i złoto. Odradza się fala podbojów.
1444 - silna wyprawa - napady na wioski, uprowadzają niewolników. Religijne usprawiedliwienie, choć w społeczeństwie budziło to nie smak, z czasem przyzwyczajano się.
Następne wyprawy przynoszą coraz więcej dochodów z ceł i handlu niewolnikami.
W krótkim czasie i bez większego narażania się można było się wzbogacić.
Ludność zaczyna stawiać zaciekły opór, z czasem Portugalczycy ponoszą coraz większe straty.
Jednak nic nie było w stanie powstrzymać ekspedycji. Było ich coraz więcej.
Między 1446 do 1448 wyprawa pięćdziesięciu karawel - przywiozła 927 niewolników.
Konkwistadorami byli gł ludzi młodzi dążący do sławy i awansu materialnego i społecznego.
Wyprawy Henryka docierały najdalej do Białego Przylądka - Tunezja - najdalej na północ wysunięty punkt Afryki. Zakłada tam w 1445 na wysepce Arguin faktorię obwarowaną do handlu między Magrebem a Sudanem - górę poczyna brać pokojowa wymiana han.
Wybucha wojna domowa między bratem, regentem Dom Pedro, a Alfonsem V. Henryk występuje przeciw bratu i popiera Alfonsa V. Poparł słabego monarchę aby wzmocnić swoją pozycję.
Ekspedycje z lat 1449-1469 miały pokojowy charakter. Portugalczycy kupowali ok. 400 głów rocznie.
Geueńczycy zaczynają inwigilować tereny Afryki.
Dochody Henryka to ¼ gdy kupiec sam pokrywa koszty, a ½ gdy wyprawę sponsoruje Henryk. Gdy niczego nie przywiezie sam pokrywa koszty i straty.
Zielony przylądek - najbardziej na zachód wysunięta część Afryki.
Książę Henryk zm w 1460. Nie był żeglarzem i w dorobku nie miał czynów rycerskich. Otworzył przed szlachtą i zamożnym mieszczaństwem swego ubogiego kraju ogromne perspektywy.
Pobudził konkwistadorów, dzięki niemu rozpoczął się proces budowy portugalskiego imperium, które po 200 latach przyniesie krajowi upadek i wielowiekowy zastój.
Siły pobudzające to żądza wzbogacenia się, sława, ciekawość innych krajów, średniowieczna pobożność.
1460-1500 - wywieziono z Afryki 140 tyś niewolników. Dane nie obejmują handlu nielegalnego.
1471 - Alfons V w 3 wyprawie zdobywa Tanger.
Pustki w skarbie mobilizowały do wypraw króla.
Fernao Gomes - także był tylko inicjatorem, 1471 wyprawa do Ghany. Handel złotem.
Nowy król książę Jan II - władzę objął jeszcze za życia ojca Alfonsa V.
Wojna Alfonsa V z Izabellą o Kastylię 1475. Izabelę poparła ludność. Rozpoczęła się wojna o Afrykę, wyprawy kastylijskie, napady i porwania murzynów. Oprócz walk dynastycznych także walki na morzu.
Przewaga jednak floty port nad kast. Pokój 1480, Alfons V wyrzeka się Kastylii i Wysp Kanaryjskich, natomiast Izabela uznaje prawo Portugalii do ziem i wód na południe od archipelagu.
1480 zm Alfons V, tron Jan II.
1482 budowa faktori Mina przez De Azambuję. W Mina rozpoczyna się handlem złota na dużą skalę.
Portugalia musiała stale dowozić duże ilości towarów do faktorii. Na jej rzecz pracowało coraz więcej części Europy. Tekstylia sprowadzano z Flandrii. Drewno z Polski.
Portugalia kraj dotychczas peryferyjny znalazła się w centrum życia gospodarczego Europy.
Handel z Afryką był opłacalny, ale wymagał wielkich inwestycji i trzeba było czekać na zwrot inwestycji przeszło pół roku.
Król wspomagany przez zagraniczny kapitał.
Jan II poszukiwał drogi do królestwa rzekomego króla afrykańskiego państewka „Księdza Jana” - iluzorycznego chrześcijańskiego władcy i sojusznika w podbojach.
Portugalczycy sukcesy uzyskują w Kongo. Diego Cao nawiązuje kontakty dyplomatyczne z królem, posłów zabiera do Portugalii gdzie obdarowani hojnie przez króla. Wraca do Konga, do króla z darami, Jan II nakazał ostrożne postępowanie w kwestii religii. Władca zgodził się przyjąć chrześcijaństwo. Jan wysłał misjonarzy, franciszkanów i licznych rzemieślników.
Choroby tropikalne dawały się we znaki. Założenie szkoły, jeden nawet został bpem Konga, ale zmarł.
Wybuch jednak reakcji pogańskiej, zagrożone żony władcy - poligamia, syn królewski zagrożony utratą tronu.
Wybucha wojna domowa po śm władcy między synami.
Portugalczycy także zaczęli uprawiać handel niewolnikami.
1488 - Bartolomeo Diaz dociera do Przylądka Dobrej Nadziei.
Kolonizacja Wyspy św Tomasza - wysłał dzieci 2000 Żydów, których król kazał tam deportować.
Żydzi wygnani z Kastylii mogli przez rok przebywać w Portugalii za wysoką opłatą, potem mieli opuścić kraj, wielu nie spełniło tego warunku więc zajął ich majątki a dzieci wyekspediował nawróciwszy je uprzednio na chrz.
Rozwój ekspansji kolonialnej przypada na lata panowania Jana II 1481-1495. Pod koniec życia zajął się przygotowaniem wyprawy do Indii. Krwawo rozprawiał się z magnacką opozycją. Dzięki ekspansji król mógł pozwolić sobie na zmniejszenie podatków. Szlachcie i duch zapewnia stanowiska. Bije złotą monetę co stabilizuje rynek. Ostatnie lata ciężkie zmarli dwaj synowie.
Krzysztof Kolumb, któremu kiedyś odmówił pomocy odkrywa Amerykę. Wobec kolejnych odkryć szantażował Kastylię wojną. Projekt zamordowania Kolumba.
Pp Aleksander VI w bulli 1493 przyznał Kastylii strefę podbojów obszary położone na zachód od południka przebiegającego o 100 mil na zachód od Wysp Azorskich i Wysp Zielonego Przylądka. Sprzeciw Jana II i uzyskał przesunięcie o 270 mil na zachód.
Jednak Jan zawarł odrębny układ z Kastylią 1494 - uzyskał wyłączną strefę wpływów na południowym Atlantyku - wytknięto linię mniej więcej przez środek oceanu z północy na południe. Wschód Portugalczycy a zachód Kastylijczycy, co dało im monopol na późniejsze wyprawy do Indii.
Po śm Jana II królem Manuel zwany Szczęśliwym 1495-1521. Rozpęd ekspansji i wypraw.
Opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei i odkrycie drogi zamorskiej z Atlantyku na Ocean Indyjski.
Opanował porty w Maroku.
Ekspansja do krajów Oceanu Indyjskiego byłaby nie do pomyślenia gdyby Portugalczycy nie rozwinęli wcześniej importu złota afrykańskiego gł złota z Mina.
Rozpoczyna się wzrost wywozu niewolników z Afryki - zapotrzebowanie przez Hiszpanów w Ameryce przy pośrednictwie Portugalczyków. Sprowadzano ich z Nigru, Konga i Angoli.
Położenie u hiszp panów było lepsze niż u późniejszych angielskich i francuskich gdzie nie przysługiwały im żadne prawa, nie uznawano rodziny niewolniczej jako instytucji chronionej przez prawo, w koloniach port i hiszp niewolnik mógł dysponować drobnym mieniem, czasem mógł się nawet wykupić.
Portugalczycy sami nie porywali niewolników posługiwali się agentami z czarnej ludności.
W latach 1558-1560 - proces europeizacji Konga zahamowany przez najazd hord ludożerców ze śrd Afryki, tzw Dżaga. Później to oni stali się gł dostawcami niewolników.
1570-1670 - sprowadzono 400 tyś z Angoli. Wyludniły się tereny Konga załamały się struktury gospodarcze, Portugalczycy rozpoczęli podbój. Rabunkowa eksploatacja Afryki. Ksiądz Jan to prawdopod chrześc. władca Etiopii.
1497 - Vasco da Gama wyprawa 4 statków, dowództwo (wybór nie przez umiejętności żeglarskie a dyplomatyczne). Zapasy na Zielonym Przylądku, mija Przylądek Dobrej Nadziei, 2 III 1498 docierają do Mozambiku i spotykają się z wielkim handlem między Afryka, krajami muzułmańskimi i Indiami. W Mombasie doszło do walk. 20 maja dotarł w okolice Kalikatu (wybrzeża indyjskie) gdzie nie uzyskał zgody od indyjskiego księcia na złożenie faktorii, na skutek machinacji Arabów obawiających się utraty monopolu. Zawraca ścigany przez statki - dochodzi do walk.
Wraca we IX 1499, ze 148 uczestników wyprawy wróciło tylko 55. Traci jeden okręt.
2 lata trwała wyprawa. Pod względem finansowym była deficytowa, jednak dowiodła, że bezpośrednie kontakty handlowe są możliwe. A konfrontacja zbrojna jest nie do uniknięcia.
W latach 1502-1503 Gama powtórzył swoją wyprawę do Indii, dowodząc tym razem flotyllą 13 okrętów 10 wojennych i 3 transportowych -1500 ludzi. W czasie jej trwania założył forty w Kalikacie (wymordowano faktorię - odwet Portugalczyków) i kolonie handlowe w Somalii i Mozambiku. Podbija Malabar. Pozostawia część floty, która grabi statki muzułmańskie.
Król Manuel uzyskał pieprz potrzebny do finansowania kolejnych kampanii.
W nagrodę za zasługi dla korony portugalskiej otrzymał w 1503 tytuł hrabiego de Vidigueira. W 1524 mianowany wicekrólem wyruszył ponownie do Indii, gdzie działały już liczne portugalskie kolonie handlowe. Zmarł wkrótce po przybyciu na miejsce. Jego ciało zostało przewiezione do Portugalii i pochowane w Vidigueira w 1539.
Wyczyny Kolumba i Vasco da Gamy można porównać do dzisiejszych wypraw w kosmos.
Kolonializm Angielski i Holenderski był odmienny w dobie gdy ich ekonomika była na wysokim poziomie dlatego ekspansja ich nie była tak wyczerpująca i przyspieszyła rozwój.
Natomiast Manuel chciał zdobyć pozycję w Indiach drogą militarną.
Wyprawy Portugalczyków nie walczyli o zdobycie rynków zbytu dla towarów europejskich. Ich głównym celem było osiągnięcie możliwie jak najkorzystniejszych warunków zakupu cenionych produktów Wschodu.
Europa stała się niebezpieczna dla Afryki i Azji dopiero od czasu rewolucji przemysłowej gdy jej wytwórczość wzrosła i potaniała wypierając droższe wytwory rzemiosła azjatyckiego.
Król Manuel przyjął nawet tytuł „Pana handlu z Indiami”.
1505 - pod dow Almeidy nowa eskadra z 22 statków. Wyprawa typowo rabunkowa, plądrowano miasta. Łupiono statki arabskie. Podbija Mombase.
Almeida od 1505 pierwszy gubernator i wicekról Indii Portugalskich. Dążył do zdobycia przez Portugalię monopolu na handel ze Wschodem. Podejmował wyprawy morskie na Malediwy, Płw. Malajski, Madagaskar. 1509 pokonał w bitwie pod Diu flotę egipską. W tymże roku został zmuszony do przekazania rządów w Indiach Portugalskich A. de Albuquerque'owi (podkopywał stanowisko wicekróla Almeidy na dworze). Odwołany min przez to, że faworyzował syna. Próba przejęcia władzy przez Albuquerque spotkała się z oporem części floty port. Rozpoczęła się walka o stanowisko wicekróla. Albuq uwięziony - ocaliło go przybycie 15 statków marszałka Dom Fernanda Coutinho z 3000 żołnierzami. Marszałek pomógł nowemu wicekrólowi w objęciu władzy.
Albuquerque Afonso de (1443?-1515), admirał i konkwistador portugalski. Od 1503 stał na czele floty portugalskiej walczącej na Oceanie Indyjskim. Złamał potęgę handlową Arabów w Indiach, zdobył ważne ośrodki handlowe, m.in. 1507 opanował wyspę Ormuz. Od 1509 gubernator Indii Portugalskich, gdzie przejął rządy od F. de Almeidy.1510 zajął Cejlon oraz Goa, które stały się politycznymi i handlowymi ośrodkami portugalskich posiadłości w Indiach. Zbudował twierdzę w Goa oraz szereg ufortyfikowanych placówek wzdłuż indyjskiego wybrzeża Morza Arabskiego. 1511 opanował Malakkę na Półwyspie Malajskim, z której wyprawiał statki w kierunku Oceanu Spokojnego i wysyłał poselstwa do Chin w celu nawiązania kontaktów handlowych, a także kontrolował żeglugę między Półwyspem Malajskim a Sumatrą. 1513 próbował bezskutecznie zdobyć Aden. Zamierzał również, wraz z władcą Egiptu, zbudować kanał łączący Nil z Morzem Czerwonym.
Podbój możliwy dzięki temu, że kraje były porozbijane antagonistyczna rywalizacja ułatwiała opanowanie. Także lepiej uzbrojone statki, determinacja podboju
1542 - przypadkowo odkryli Japonię. 1639 - zamknięto im dostęp do Japonii.
1557 - rozwój kolonii port w Makao w Indiach. Rywalizacja z Holendrami, którzy obłowiwszy się na handlu bałtyckim szukali szerszych dróg na ekspansję.
Portugalia w ciągu 100 lat z ubogiego państewka urosła do pozycji mocarstwowej.
Podobnie jak w Afryce okres w Indiach można podzielić na 2 fazy:
okres wojenny, korsarski Vasco da Gama, Almeida
okres rządów kolonialnych Albuquerque.
W następstwie doprowadziło do handlu wewnątrzazjatyckiego, który omijał kraj macierzy, opierał się na pośrednictwie Portugalczyków między Japonią a Morzem Czerwonym.
Sytuacja psuje się od lat 30 XVI wieku.
Francuzi wdzierają się na wyspy i wybrzeża Afryki Zachodniej nie licząc się z monopolem ich władcy.
W poł. XVI w pojawiają się Anglicy, a przy końcu XVI najgroźniejsi rywale Holendrzy.
Obrona placówek okazał się niezwykle kosztowna w okresie gdy import złota z Afryki zaczął spadać.
Następca Manuela Jan III musiał ogłosić bankructwo, traci porty w Maroku.
Portugalię zrujnowała nadmierna ekspansja kolonialna przy słabej strukturze społeczno-gospodarczej.
Portugalia nie była w stanie przyswoić sobie zdobyczy kulturalnych przodujących krajów Europy.
Portugalczycy kupowani jako najwybitniejsi żeglarze na obcej często wrogiej służbie.
1