Jan Matejko (ur. 24 czerwca 1838 w Krakowie - zm. 1 listopada 1893 także w Krakowie) - malarz, najwybitniejszy polski twórca obrazów historycznych i batalistycznych. Jego dziadkowie byli rolnikami w miejscowości Roudnice. Ojciec malarza, Franciszek, urodzony w niedalekim Hradec Králové przybył do Galicji jako guwerner i nauczyciel muzyki. Początkowo pracował u rodziny Wodzickich w Kościelnikach (dziś część Nowej Huty), a następnie przeniósł się do Krakowa, gdzie poślubił Katarzynę Rosberg - wywodzącą się z polsko-niemieckiej rodziny zamożnych rymarzy.

Jan był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu jakie mieli państwo Matejkowie. Już od najmłodszych lat zdradzał niepospolite zdolności plastyczne, co pozwoliło mu przechodzić do kolejnych klas, bo z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem. Nigdy nie opanował żadnego obcego języka, a i z polskim radził sobie nie najlepiej. Stąd wszelkiego rodzaju publiczne wystąpienia, do których był zmuszany całe życie, były dla niego prawdziwą zmorą. Najchętniej zamykał się w pracowni, gdzie tworzył dzieła nieprzeciętne, tak formatowo jak i plastycznie.

Jan Matejko w młodości przeżył bombardowanie Krakowa przez Austriaków w 1848 r. oraz powstanie styczniowe, w którym z powodu złego zdrowia nie mógł brać udziału (wspomagał je jednak finansowo i przewoził broń do obozu powstańczego w Goszczy). Pod wpływem narodowych klęsk postanowił porzucić malarstwo religijne, które uważał za swoje powołanie, i poświęcił się prawie wyłącznie malarstwu historycznemu.

Właściwie to on stworzył wizję polskiej historii, z której do dziś, mimo wieloletniej krytyki naukowców, nie jesteśmy się w stanie uwolnić. Matejko często umieszczał na swoich płótnach osoby, których w danym miejscu nie było (np. Kołłątaj i gen. Wodzicki na obrazie Bitwa pod Racławicami), bo nie chodziło mu o przedstawienie faktu, lecz danie syntezy historyczno-filozoficznej.

Do końca życia cieszył się wielką sławą tak w Polsce jak na całym świecie, do czego przyczyniały się liczne nagrody (m.in. na wystawach w Paryżu). Jego żoną była Teodora z Giebułtowskich Matejkowa. Miał z nią czwórkę dzieci: Beatę, Helenę, Tadeusza i Jerzego. Piąte, Regina, zmarło w niemowlęctwie.

Pokłócony z Radą Miasta, która wbrew protestom artysty wyburzyła średniowieczny klasztor duchaków (by zrobić miejsce pod Teatr Miejski), nie zgodził się na pochowanie na Skałce. Stąd jego zwłoki spoczęły na środku alei zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

---