JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

Opowiadania wybrane

I Wstęp, BN I 303

ŻYCIORYS

POEZJA

Sześć wyborów wierszy, od 1938 do 1977, po śmierci zbiór pt. Muzyka wieczorem. Debiut poetycki w piśmie „Pióro”. Oktostychy (1919) jest demonstracją estetyzmu: kultura i prywatność, pasja życia i fascynacja śmiercią. Dionizje to ekspresjonistyczny antyestetyzm, nurt bezpośredniej poezji. Pozostałe zbiory: Powrót do Europy (1931), Lato (1932), Inne życie (1938), Ciemne ścieżki (1939), Warkocz jesieni (1954), Jutro żniwa (1963), Krągły rok (1967), Xenie i elegie (1970), Śpiewnik włoski (1974), Mapa pogody (1977). Poematy: Tristan przebrany (1946), Podróż do Patagonii (1949)

PROZA

P o w i e ś c i : Hilary, syn buchaltera, Księżyc wschodzi, Zmowa mężczyzn, Czerwone tarcze, Pasje błędomierskie, Wycieczka do Sandomierza- bohaterami są artyści.

E s e j e : Pejzaże sentymentalne, Podróże do polski- wątek geograficzno- autobiograficzny, definiowanie siebie poprzez miejsca (Ukraina, Mazowsze, Sandomierz). Książka moich wspomnień, Książka o Sycylii, Podróż do Włoch- poszukiwanie ciągłości, Petersburg- pytanie „Czyśmy Europejczycy, czyli tez Azjaci?”. Ogrody- esej o najważniejszych ogrodach w życiu pisarza.

V a r i a : studia biograficzno-muzykologiczne: Fryderyk Szopen, Jan Sebastian Bach. Felietony na łamach „Nowin Literackich”, Twórczości”, „Życia Warszawy”. Cykl wykładów na UW pt. Ludzie i książki. Twórczość dramatyczna: Samobójstwo, Kochankowie z Werony, Lato w Nohant, Maskarada. Scenariusz filmowy- Nad Niemnem.

OPOWIADANIA

opublikowane w edycji Dzieł rozpoczętej w 1975 roku w 6 tomach w latach 1979-1980. forma opowiadania łączy się z dokumentem, poezją. Nowele włoskie, jako drugi cykl opowiadań, przyjmują perspektywę anty-historycystyczną: bohaterami są podróżni, ich przeżycia są uniwersalne, związane ze sztuką, pięknem, architektura, młodością.

II PANNY Z WILKA

Wiktor Ruben- zarządca małego folwarku „Stokroć” odwiedzanego przez kolonie niewidomych dzieci, wcześniej był kapitanem w wojsku..

Ruben po śmierci przyjaciela, seminarzysty Jurka za namową lekarza wyjeżdża w podróż- powraca do Wilka i Różki, wsi, w których spędzał młodość. Na nowo spotyka dawne przyjaciółki: Julię, Jolę, Kazię, Zosię, Fela(zmarła na hiszpankę) oraz Tunię, którą pamięta jako dziewczynkę, obecnie ma 20 lat. Matka sióstr, Emila rzadko pojawia się w opowiadaniu, jest prawdopodobnie chora. Dawniej był autorytetem dziewczynek, imponował im swoją młodzieńczą męskością. Wiktor zanurza się w wspomnieniach, przywołuje gorące lato, atmosferę erotyzmu, poczucie siły i nadziei. Z Julią łączyły go sekretne spotkania nocą, gdy leżeli obok siebie w jej łóżku ;) obecnie kobieta jest zamężna i ma dwoje dzieci. Wiktor wspomina młodzieńcze lektury: Schiller, Nietzsche, Poincare, Bergson, Kant, Hegel. Zosi udzielał korepetycji, jest teraz zamężna i ma syna. Z Kazią odbywał w młodości poważne rozmowy tzw. „etapy”, obecnie próbuje do nich powrócić, ale już straciły swój sens. Wspomina Felę, gdy widział ją nagą pośrodku łąki, rozczesującą włosy. Tunia zaprowadza Wiktora na grób Feli. Wiktor skrada dziewczynie(jest bardzo podobna do zmarłej) kilka pocałunków podczas wyprawy na łąki. Z Jolą natomiast wydarza się już incydent o charakterze seksualnym ;) kobieta ma prawdopodobnie wielu kochanków. Wiktor nie przedłuża swojego urlopu, na dworzec odprowadza go Jola, wyznaje jej, że nie może zostać, gdyż czuje się wśród nich jak „zabłąkany z innej planety”. Odjeżdża z uczuciem żalu, tęsknoty za miłością, która mogła zdarzyć się w przeszłości. Teraz wszystko jest już inne, niepodobne, „zamknięte jak książka”.

Czas egzystencji. Połączenie uniwersalizmu z teraźniejszością. Przeżycia wojenne zostawiły w pamięci Wiktora powracający obraz zabitego dezertera. Wątek antyproustowski- bezwzględna konfrontacja mitu i realności- porzucenie pamięci na rzecz teraźniejszości, rezygnacja ze złudzeń, akceptacja życia.

BRZEZINA

Do odludnej leśniczówki przyjeżdża młody gruźlik, Staś, leczący się dotąd w Davos. Straszy brat, Bolesław jest leśniczym. W bezpośrednim sąsiedztwie rośnie brzezina, gdzie Bolesław pochował przed rokiem młoda zmarłą żonę. Mieszka teraz z małą córeczką, pogrążony w kontemplacji śmierci. Staś natomiast stara się przeżyć swe ostatnie tygodnie jak najpełniej, przywiązuje się do życia, zakochuje w dziewczynie wiejskiej, Malwinie. Pomiędzy braćmi istnieje konflikt. Staś umiera, Bolesław uwalnia się z koszmarów pamięci, przez śmierć brata i krótki związek z Malwiną, odzyskuje równowagę.

Przestrzeń międzyludzka. Epikurejski heroizm- śmierć i umieranie są źródłem życia. 2 różne emocjonalno- filozoficzne postawy. Afirmacja świata i miłość erotyczna, odnalezione tuz przed biologicznym kresem życia. Miłość wywołuje w Stasiu odczucie kosmicznego porządku. Staś odrzuca znaczenie przeszłości- nie wspomina, znaczenie sensotwórcze kultury- muzyka. W obliczy rychłego końca wybiera nietrwałe piękno. Związki z osobą Karola Szymanowskiego- choroba, piosenka Maliny.

BITWA NA RÓWNINIE SEDGEMOOR

Wydarzenie zw. z wojną między purytanami a papistami w Anglii. Książę Monmouth, nieślubny syn Karola II pretenduje do tronu. W Sedgemoor mieszka Anna, której rodziców ścięto za przynależność religijną, po latach dziewczyna zdobywa się na odwagę i w obronie króla chce donieść o nocnej wyprawie przeciwnika. Trafia do obozu, do porucznika, który upija ją i bagatelizuje ostrzeżenia. Bitwa kończy się jednak zwycięsko. Podczas ucieczki braciszek Anny, Bobby zostaje zastrzelony. Ukochanego, Williama (walczył po stronie Monmouth'a) sprzedano jako niewolnika. Powraca on po latach, spotykają się, rozumieją już, że „wszystko to było niepotrzebne”.

Wobec historii. Tragiczna konieczność wyboru, między instynktem życiowym a ludożerstwem historii. Zgubne skutki zaangażowania: poczucie bezsensu działania, zwątpienie metafizyczne. Zło wcielone w Historię, podporządkujące sobie świadomość ludzką, wypełniające ja bez reszty emocjami politycznymi.

MATKA JOANNA OD ANIOŁÓW

Wobec zła. Bohaterowie decydują się oddać samych siebie władzy zła, by w ten sposób wyzwolić spod niej innych. Wydarzenia rozgrywają się w Ludyniu. Nie mogąc sobie poradzić z pytaniem „skąd zło?”, ksiądz Suryn decyduje się na ryzykowną wizytę u miejscowego rabina. Spełnia on rolę wewnętrznego głosu księdza, który skłonny jest zaakceptować twierdzenie manichejczyków o stworzeniu świata przez szatana. Spostrzega również, ze pragnienie świętości może stać się przyczyną zła, więc dobru może służyć wszystko, z jego antytezą włącznie. Ofiara złożona z siebie nie ocala. Wolność bohaterów jest zasadniczo ograniczona kształtem ich osobowości oraz sytuacjami.

ZARUDZIE

Dziedzictwo przeszłości. Cywilizacja stanowiąca dziedzictwo i zarazem obciążenie, będąca zobowiązaniem. Kwestia kulturowej ciągłości przeżywanej osobiście. Zarudzie zostało napisane w roku 1974, dwór jest miejscem realnym, natomiast bohater, Józio jest postacią fikcyjną. Próba ujrzenia siebie, swojej generacji w rolach, jakie historia wyznaczyła poprzedniemu pokoleniu. Wrogość otaczająca polskie powstanie szlacheckie, jej wyraz w zajściu w Sołowijówce. W nocy z 8 na 9 maja 1863 chłopi rozbroili oddział szlacheckiej młodzieży. Opowiada o tym Kalikst, emisariusz idący w lud ukraiński ze Złotą Hramotą (manifest Powstańczego Rządu Tymczasowego, obiecujący chłopom ziemie i wolność). W opowieści emisariusza istnieją 2 wersje- chłopomańska i historyczna, utopijna i rzeczywista- romantyczny mit „Kochajmy się!” zostaje zanegowany obrazem rzezi. Postać Fiłareta oznacza konformizm i zdolność do popełnienia największego postępku.

HEYDENREICH

Stosunek jednostki i dziejów. Michał Jan Heydenreich, pseudonim Kruk (1831-1886), generał, jeden z dowódców powstania styczniowego 1863-1864. W czasie powstania naczelnik wojenny woj. lubelskiego i podlaskiego. Latem 1863 objął dowództwo nad kilkoma "partiami" powstańczymi w Lubelskiem. Odniósł efektowne zwycięstwa w potyczkach pod Chruśliną (4 sierpnia) i Żyrzynem (8 sierpnia).

Porucznik Laudański spotyka się z kozakami Ćwiecińskiego w Opolu Lubelskim. Przyłącza się do nich kozak, Podchaluzin, którego uwolnił Heydenreich i nakazał dostarczyć list do generała Chruszczowa. Udają się do Dęblina. Tymczasem powstańcy poszli na Baranów. Kazimierz Wydrychiewicz i Laura Kleniewska udają się do Lublina karetą, by przewieźć 10 tys. rubli dla Kruka (generał jest synem Niemca i Francuzki, a czuje się Polakiem). Tego samego wieczoru we wsi Parchatka Heydenreich odbiera amunicję dostarczoną wcześniej przez Wydrychiewicza. Sprzyja im chłop Michalak. Powstańcy planują napad na konwój. Dochodzi do bitwy między powstańcami, a Moskalami pod dowództwem Laudańskiego. Ginie wiele ludzi, na miejsce przyjeżdża Michalak, Wydrychiewicz z Kleniewską.

---