Bezrobocie - Ubóstwo i bezrobocie jako problem społeczny oraz przedmiot pracy socjalnej
Plan pracy:
Bezrobocie
stopa bezrobocia
status osoby bezrobotnego
prawa osoby bezrobotnej
bezrobocie wśród kobiet
psychologiczne skutki bezrobocia
Ubóstwo
definicja ubóstwa
ubóstwo w Polsce
granica ubóstwa
walka z ubóstwem
organizacje pozarządowe
Bezrobocie w Polsce jest zjawiskiem dosyć nowym. Pojawiło się 1990 roku wraz z rozpoczęciem procesów transformacji ustrojowej. Najczęściej stosowaną miarą bezrobocia jest tzw. stopa bezrobocia, czyli procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo. W polskich statystykach stosuje się także bardzo przydatne przy analizie zjawiska wskaźnik obrazujący procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności pracującej poza rolnictwem indywidualnym.
W świetle ustawy bezrobotny jest osoba, która:
- nie jest zatrudniona i nie wykonuje pracy zarobkowej,
- jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy,
- nie uczy się w szkole w systemie dziennym,
- jest zarejestrowana w rejonowym urzędzie pracy,
- ukończyła 18 lat ale nie ukończyła 60(kobiety) lub 65lat (mężczyźni),
- nie nabyła praw do emerytury lub renty inwalidzkiej,
- nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych,
- jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy,
- nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.
Bezrobotny ma prawo do korzystania z pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego prowadzonego przez rejonowe urzędy pracy.
W przypadku braku możliwości zapewnienia bezrobotnym odpowiedniego zatrudnienia rejonowe urzędy pracy mają prawo i obowiązek podejmować i realizować różne formy przeciwdziałania bezrobociu. Należą do nich:
- inicjowanie i finansowanie szkoleń,
- inicjowanie organizacji dodatkowych miejsc pracy i udzielanie pracodawcą pomocy finansowej,
- inicjowanie i finansowanie prac interwencyjnych i robót publicznych,
- udzielanie pożyczek z Funduszu Pracy na podjęcie działalności na własny rachunek,
- przyznawanie i wypłata zasiłków,
- aktywizacja bezrobotnych w ramach programów specjalnych i zajęć w klubach pracy.
Struktura bezrobotnych wg wieku wskazuje na to, że zjawisko to dotyczy szczególnie ludzi u progu dorosłości i ludzi w sile wieku, tych którzy powinni znajdować się u szczytu swojej kariery zawodowej i możliwości twórczych.
Wykształcenie a bezrobocie
Przedstawiciele nauk społecznych od dawna zwracali uwagę na niewłaściwą strukturę szkolnictwa ponad podstawowego w Polsce. Charakteryzowała się ona nadmiernie rozwiniętym kształceniem zawodowym, szczególnie na poziomie zasadniczym i niskim udziałem kształcenia ogólnego średniego w całym systemie oświaty. Kształcenie ogólne stwarza większe możliwości wszechstronnego rozwoju, wyrabia elastyczność, umiejętności przystosowania do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy, dostarcz kompetencji do dokształcania się i przekwalifikowania. Wszystkie te umiejętności są niezbędne we współczesnym świcie, którego rozwój gospodarczy oparty jest na wciąż rewolucyjnie dynamicznych zmianach w dziedzinie nauki i techniki.
Bezrobocie wśród kobiet
Wśród bezrobotnych dominują kobiety. Tak wiec to właśnie kobiety częściej podlegają szczególnie groźnemu bezrobociu długookresowemu. Tępo wzrostu bezrobocia kobiet jest większe. Szczególnie nasilone jest bezrobocie kobiet na wsiach i małych miastach. Bezrobotne kobiety dominują szczególnie w grupie wieku 30-34 lata. Są to kobiety- matki. I właśnie ich stan rodzinny, konieczność sprawowania funkcji opiekuńczych i wychowawczych zniechęca pracodawców. Szczególnie jest kwestia ubożenia rodzin niepełnych, z których 90% to rodziny z kobietą- jedynym żywicielem. Bezrobotne kobiety są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni.
Psychologiczne skutki bezrobocia
W sytuacji masowego bezrobocia, recesji, zwolnień grupowych już przed utratą pracy występuje poczucie zagrożenia związane także często z już podjętymi nieskutecznymi poszukiwaniu nowej. Z badań wynika, że w tym okresie nasilają się dolegliwości psychiczne i fizyczne (np. wzrasta ciśnienie krwi) ale jednocześnie ludzie reagują ze zwolnień lekarskich i podjęcia kuracji. Nasilają się zachowania konkurencyjne a więc pogarsza się atmosfera w miejscu pracy. Zagrożeni bezrobociem (ale i bezrobotni, co sygnalizują już polskie badania) rezygnują z wymagań w zakresie warunków pracy i płacy, co wykorzystują pracodawcy. Bezrobocie jest tzw. w psychologii wydarzeniem życiowym, czyli stresującym doświadczeniem, które powoduje, że jednostka musi zmienić dotychczasowe wzory zachowania, aby przystosować się do nowej sytuacji. Zagrożenie materialnej egzystencji własnej i rodziny łączy się z destabilizacją życia rodzinnego. Trzeba ograniczyć i zmienić przyzwyczajenia konsumpcyjne, uporać się ze świadomością, że obciążeni są finansowo i psychicznie członkowie rodziny , że bezrobocie ojca przeszkadza w realizacji np. aspiracji edukacyjnych dzieci. Bezrobocie z punktu widzenia ekonomicznego i psychicznego jest stanem przymusowej zależności od innych. Nie jest to sytuacja normalna dla osoby dorosłej, ale i dla dziecka i dlatego może doprowadzić do zmiany ukształtowanego w ciągu życia obrazu samego siebie i przestrzegania relacji z innymi ludźmi (problemy z określeniem tożsamości łatwiej rozwiązują kobiety niż mężczyźni. Bezrobotni z dnia na dzień uzyskują ogromną ilość wolnego czasu, z którym nie wiedzą co zrobić. Na ogół niskie wykształcenie i całe dotychczasowe doświadczenie nie przygotowywało ich do podnoszenia kwalifikacji czy aktywności kulturalnej. W rezultacie czas zaczyna „przeciekać przez palce”. Okazuje się, że bezrobotni zmniejszają swoją aktywność we wszystkich dziedzinach, mniej czytają, mniej udzielają się w życiu rodzinnym. Wyróżnia się następujące fazy stanu psychicznego po utracie pracy: szok - optymizm i wiara w znalezienie nowego miejsca pracy- okres pesymizmu - utrat nadziei. Z polskich badań wynika, że wraz z upływem czasu bezrobotni coraz mniej rozumieją konieczność własnej aktywności w szukaniu porad, pracy czy przekwalifikowania. Nie widzą innego wyjścia jak oczekiwanie na pracę pełnoetatową i to w zawodzie, który wykonywali. Nie umieją zmienić tych oczekiwań i nie chcą podejmować niezgodnej z nimi pracy.
Ubóstwo
Definicja ubóstwa
Pojęcie ubóstwa w świadomości społecznej funkcjonuje jako brak dostatecznych środków do życia, jako bieda, niedostatek. Ubóstwo, w ujęciu absolutnym, to stan niezaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. W ujęciu względnym zaś, to sytuacja naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej poprzez istnienie nadmiernego dystansu pomiędzy poziomem życia poszczególnych grup ludności. Są to jednak definicje zbyt pobieżne. Bo przecież podstawą dokonywania pomiarów i porównań może być poziom dochodów, konsumpcji, stan zagospodarowania materialnego albo też kilka skumulowanych wskaźników; można rozszerzyć je także na sferę pozamaterialną.
Ubóstwo w podejściu absolutnym przyjmuje jako kryterium warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia minimalnych potrzeb człowieka. W tym ujęciu można wyróżnić dwa znaczenia terminu ubóstwo absolutne - węższe i szersze.
Ubóstwo absolutne w węższym znaczeniu oznacza stan niezaspokojenia minimalnych biologicznych potrzeb organizmu ludzkiego(a więc niemal takich samych w każdym miejscu i czasie).
Trzy stanowiska w kwestii przyczyn ubóstwa wg B.R.Schillera
1.Teoria skażonych charakterów
To, że jedni stają się biedni, a inni bogaci jest kwestią skażonych charakterów. Z tego punktu widzenia ubóstwo uważane jest za naturalny rezultat indywidualnych defektów(brak aspiracji albo umiejętności, zdolności, możliwości). Każdy, kto chce powiększyć swoje dochody może to zrobić. Według tej teorii, słabości biednych wynikają z braku motywacji do nauki w szkole.
2.Teoria ograniczonych możliwości
Alternatywnie teoria ta opiera się na stwierdzeniu, że ubożenie społeczeństwa może być rezultatem sił pozostających poza kontrolą jednostki. Biedni są biednymi dlatego, że nie mają równego dostępu do szkół, miejsc pracy. Powoduje to również dyskryminacja w zarabianiu ze względu na płeć, czy kolor skóry oraz dlatego, że rząd nie obdarza ich sprawiedliwie przywilejami, subwencjami- nie stosuje polityki protekcjonizmu.
3.Teoria Wielkiego Brata
Ten punkt widzenia lokuje się miedzy oboma ekstremalnymi wyżej wymienionymi. Generalnie winę składa się na rząd za zniszczenie bodźców do umocnienia niezależności ekonomicznej rodziny. Rząd przez wysokie podatki, liczne programy socjalne sprowadza je na manowce państwowej pomocy i powoduje rdzewienie w uzależnieniu.
Ubóstwo w Polsce
Ubóstwo w Polsce w decydującym stopniu wynika ze splotu indywidualnych sytuacji życiowych, z których zasadnicze znaczenie mają:
- występowanie alkoholizmu w rodzinie,
- wielodzietność,
- przeludnienie mieszkań lub wynajmowanie na rynku,
- podeszły wiek i emerytura starego portfela,
- inwalidztwo,
- pozostawanie w kręgu subkultury ludzi ubogich.
Alkoholizm , który jest zarazem czynnikiem „zaklętego kręgu ubóstwa”, tak specyficznym w Polsce, bo masowym.
Katastrofalna sytuacja mieszkaniowa w Polsce jest jednym z czynników przyczyn ubóstwa wielu rodzin. Złe warunki mieszkaniowe są źródłem sytuacji patologicznych: wzrostu zachowań stanów depresyjnych, i nerwicowych, zarówno wśród rodziców jak i dzieci.
Decydujące znaczenie dla tworzenia się ubóstwa w Polsce miał i ma dotąd państwowy mechanizm alokacji dochodów. w pozornie przejrzystym mechanizmie polityki podziału, prowadzonym przez państwo wdarło się tak wiele instrumentów i mechanizmów poza systemowych, że państwo utraciło właściwie strategiczną kontrolę nad tą polityką. Państwo straciło kontrolę nad sferami ubóstwa, nie publikując nawet minimum socjalnego, pozostawiając całą sferę ubóstwa na łasce zdegenerowanego systemu państwowej pomocy społecznej.
Granica ubóstwa
W Polsce najważniejszy miernik ubóstwa to minimum socjalne obliczane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w sposób ciągły(co kwartał) od 1981 roku. Jest to kategoria odnosząca się do umownie ustalonego poziomy zaspokojenia potrzeb jednostki uznanych za społecznie niezbędne. Ponieważ minimum socjalne oparte jest na kryterium niskich dochodów i nie uwzględnia specyficznych sytuacji związanych np. z chorobą czy charakterem pracy, jest miernikiem nie mającym odbicia w rzeczywistości.
Inną stosowaną praktycznie w Polsce granicą ubóstwa jest tzw. dochód niski, obliczany przez GUS. Jest to dochód na osobę odpowiadający piętnastemu percetylowi w rozkładzie dochodów gospodarstw domowych. Czyli gdyby uszeregować wszystkie gospodarstwa domowe wg uzyskiwanego dochodu na 1 osobę(od najniższego do najwyższego), to pierwsze 15% z nich (posiadacze najniższego dochodu) są według tej metody ubodzy.
Kolejny miernik odwołuje się do pojęcia deprywacji absolutnej i względnej . Depywacja absolutna norm i normatywów charakteryzujących niezbędne standardy życia w danych warunkach społeczno - ekonomicznych. Dla celów konkretnych badań przyjęto, że jest to kumulacja następujących elementów:
- dochód na osobę poniżej 50% dochodu średniego,
- brak przynajmniej dwóch przedmiotów z pośród następujących: pralka, lodówka, radio, telewizor,
- w zakresie warunków mieszkaniowych:
a) brak chociażby jednego z następujących podstawowych elementów standardu mieszkania: elektryczność, bieżąca woda, wc w mieszkaniu, łazienka,
b)powierzchnia użytkowa do 10 m2 na osobę,
- spożycie mięsa i jego przetworów do 3 kg miesięcznie,
Równocześnie dokonuje się próby określenia poziomu deprywacji względnej, które pokazywały zakres niedostatku na tle rozkładu dochodów całego społeczeństwa. W tym celu wprowadza się trzy wskaźniki: dochodu na osobę, sytuacji mieszkaniowej i i wyposażenia w dobra trwałe.
Walka z ubóstwem
Ubóstwo w Polsce zwalczane jest bez koncepcji systemowej. Nastąpiła wyraźna segmentacja systemu zabezpieczenia społecznego, która wynika z pierwszych kroków ku gospodarce rynkowej. Poszczególne przejawy ubóstwa mają autonomiczne instrumenty pomocy. Bezrobocie, bezdomność, niskie odchody, bezradność - stwarzają oddzielne tytuły przyznawania pomocy przez aparat państwowy lub samorządowy. Walka z ubóstwem przechodzi na samorządy terytorialne, co reguluje ustawa o pomocy społecznej. Jednakże gminy znajdują się w takim położeniu finansowym, iż mogą jedynie łagodzić przejawy najbardziej ostrego ubóstwa.
Do niesienia pomocy jednostce znajdującej się w złej sytuacji życiowej zobowiązana jest w pierwszym rzędzie ona sama i jej rodzina. Dopiero w następnej kolejności środowisko lokalne (sąsiedzi, organizacje lokalne), w ostateczności instytucje lokalne i państwo.
Organizacje pozarządowe
Dużą wagę przy rozwiązywaniu problemów społecznych i walce z ubóstwem odgrywają organizacje pozarządowe. Dzięki swej elastyczności, dobrej znajomości środowiska lokalnego i wypracowanym oryginalnym formom działania są bardzo skuteczne i trwale wpływają na funkcjonowanie swych klientów, wciągając ich do współpracy.