11. SENS PLATOŃSKIEGO MITU KOSMOLOGICZNEGO
Kosmologiczna nauka Platona stanowi typowy wzór starożytnej teologii. Swoje poglądy kosmologiczne najbardziej szczegółowo wyłożył Platon w Timaiosie, napisanym w ostatnim okresie życia i łączącym w sobie platońską naukę o ideach z elementami nauki pitagorejskiej. W jego rozważaniach ważne miejsce zajmuje postać Demiurga.
DEMIURG wytwarza rzeczy zmysłowe z pierwotnej materii, a pierwotna materia jest rzeczywistością amorficzną (bezkształtną), wieczną, jest trwałym, nieokreślonym podłożem zdolnym do przyjmowania wszelkich form.
PIERWOTNA MATERIA=APEIRON (BEZKRES NAKSYMANDRA)
♣Przyczyną twórczą rzeczy zmysłowych są IDEE
♦Przyczyną sprawczą jest DEMIURG.
♠Przyczyną materialną jest PIERWOTNA MATERIA
PLATON ogranicza moc twórczą DEMIURGA przez dodanie do jego czynności niezbędnego tworzywa, tzn. pierwotnej materii, kierując się zasadą, że nic nie może powstać z niczego.
DEMIURG PLATONA nie jest absolutem (absolutae- uwalniać), czyli bytem nieuwarunkowanym, bo jego tworzenie jest uwarunkowane przez istnienie dwóch rzeczywistości: idei (model) i pierwotnej materii (substrat stwarzania).
DEMIURG to budowniczy świata, jego tworzenie polega na kształtowaniu- DEMIURG kształtuje rzeczy z pierwotnej materii na wzór idei. Działanie DEMIURGA polega na wprowadzaniu do rzeczy znajdujących się w stanie nieuporządkowania pewnej zmiany, porządku. Dlatego też u PLATONA proces powstawania jest pojęty jako przejście od tego, co nieokreślone, do tego, co określone- polega na wprowadzaniu czynnika określonego w to co nieokreślone.
W dialogu Fileb PLATON w dziedzinie rzeczy zmysłowych, tzn. przemijających wyróżnia cztery elementy:
•apeiron- bezkres (element nieokreślony);
•peras- granica (element określony);
•meiktos- zmieszanie bezkresu i granicy (przyczyną zmieszania jest DEMIURG);
•aitia- przyczyna.
DEMIURG według PLATONA jest dobry w sensie osobowym, ale DEMIURG nie jest ideą dobra, nie jest samym dobrem.
DEMIURG jest dobry, bo urzeczywistnia dobro w świecie zmysłowym odciskając w rzeczach porządek i harmonię.
Za sprawą DEMIURGA, który wpatruje się w ideę dobra, świat jest KOSMOSEM (ładem, porządkiem) a nie CHAOSEM.
GRAFICZNA ILUSTRACJA FILOZOFII PLATONA
idee
partycypacja przypominanie (anamnesis)
(Demiurg pośredniczy)
B. świat zmysłowy
dusza
doświadczenie/mniemanie
(doksa)
Materia.
Świat musiał być stworzony z czegoś, musiała istnieć materia, z której został zbudowany. Była, obok Demiurga i idei, trzecią przyczyną świata: obok sprawczej i celowej była przyczyną materialną. Musiała tedy poprzedzić powstanie świata: świat ma początek, ale materia jest wieczna, tak samo jak Bóg i idee. Toteż świat, ściśle mówiąc, nie jest stworzony, lecz zbudowany z istniejącego już przedtem tworzywa.
Materia jest z natury bezkształtna, nieograniczona i nieokreślona, może natomiast przyjmować wszelkie kształty. Jest miejscem, gdzie realizują się kształty: to jedyne, co można o niej orzec, skoro nieokreśloność należy do jej natury. Gdy Demiurg dał tej nieokreślonej materii określony kształt, wtedy powstał z niej wszechświat. Materia jest pierwiastkiem nieboskim, przeto z niej jest wszystko, co jest we wszechświecie niedoskonałością i złem. Za jej sprawą świat niecałkowicie jest celowy i zgodny z rozumem.
Była to zupełnie nowa koncepcja materii; dawniejsi filozofowie, którzy wyłącznie zajmowali się światem materialnym, nie myśleli odmawiać jej ani określoności, ani doskonałości. Skąd ta zmiana? Stąd, że idee i dusze Platon włączył do przyrody jako jej składniki. Po odciągnięciu tych składników dla materii została sama nieokreśloność i niedoskonałość. Gdy dotąd pojmowano materię jako zespół konkretnych materialnych ciał, teraz stała się ona tylko abstrakcyjnym ciał składnikiem. To abstrakcyjne pojęcie materii nie pozostało własnością Platona; przeciwnie, rozwinięte przez Arystotelesa, utrwaliło się w filozofii na długie stulecia. Dwa były tedy dla Platona - poza bóstwem - wieczne czynniki bytu: idee i materia. Idee są wiecznym bytem, materia zaś, jako nieokreślona, jest wiecznym niebytem. Świat realny, kosmos, nie jest natomiast wieczny: powstał, gdy Demiurg połączył idee z materią. Jako zaś połączenie bytu i niebytu, jest czymś "pośrednim między bytem a niebytem", jest połączeniem idealnych wzorów i materii, a więc doskonałości i niedoskonałości, celowości i konieczności. Na szczycie całego świata idei Platon umieścił ideę dobra, czyli dobro najwyższe.
1