WOJCIECH J. BURSZTA

- ANTROPOLOGIA KULTURY

ROZDZ. 1

SPOTKANIE Z INNOSCIĄ - U KORZENI ANTROPOLOGII

ETNOCENTRYZM- typowe dla świadomości ludzkiej przekonanie, że jego społeczeństwo wywodzi się „z centrum”; jest podstawą samowartościowania i samoidentyfikacji; termin zdefiniowany przez Williama Sumnera na przełomie XIX i XX wieku.

Znany świat własnej kultury stanowi dla nas podstawową płaszczyznę odniesienia w ocenie innych ludzi, kultur, obyczajów.

Edmund Leach- uniwersalne przedstawienie „my- oni” , poprzedzane jest opozycyjnym zestawieniem „ludzie- nieludzie”, różnice ustanawiające te pary - opierają się na trzech zasadach:

1)Ludzie różnią się od innych gatunków tym, że ogień im słuzy do przygotowania pożywienia ( nie tylko jako źródło ciepła)

2)Ludzie angażują się uczuciowo w związki seksualne

3) Ludzie dokonują zabiegów na swym ciele- malowanie, okaleczanie itp.

Pożywienie, seks, nagość- zdaniem wszystkich antropologów prawie we wszystkich kulturach są głównymi sferami społecznymi obwarowanymi tabu ( społeczeństwa wypracowują szczególne zasady nakładające szczególne warunki na czynności wiążące się z tymi aspektami), „obcy” czy „inny” nie ma do nich dostępu. Swoi są zawsze lepsi od innych. Własne konwencje kulturowe traktuje się jako naturalne, oczywiste, jedynie słuszne.

Nowocześnie rozumiana antropologia jest nauką, która wskazuje na podłoże różnych etnocentryzmów, idei środka i „naturalności” własnej kultury.

XVI wiek- to wiek ekspansji Europejczyków, podboju świata, chęć jego klasyfikacji. Lokalny wymiar my-oni staje się wymiarem globalnym. Powstaje dylemat określenia przynależności, statusu i praw nowo odkrywanych „dzikich” ludów ( Czy to są w ogóle ludzie? Skąd się wzięli?). Dylemat - jak pogodzić ich istnienie z wykładnią biblii.

Zaczęła postępować - uniwersalizacja czasu. Rozwiązanie problemu teologicznego - chrzczenie „dzikich” i uznanie ich za potomków Adama i Ewy.

Dominowało przeświadczenie o centralnym położeniu Europy wobec całego pozostałego świata i przekonanie o wyjątkowości własnej kultury i światopoglądu ludzi - najbardziej światłych i rozwiniętych. Europa dążyła do kształtowania innych na własne podobieństwo. W rezultacie - niewolnictwo i tępienie „niższych” kultur. Określenie „inny” znaczy gorszy.

Agresywny etnocentryzm prowadzi do megalomanii (postrzeganie siebie jako harmonijną i dobrą całość, innym zaś przypisuje się wszelkie braki i odstępstwa od normy.

Dwie postaci, które wyprzedzały swoimi poglądami owe czasy:

Bartolome de Las Casas - postulat zastąpienia dotychczasowego podboju ziem ameryki ich pokojowym odkrywaniem i wprowadzaniem ich mieszkańców do Kościoła Chrystusowego.

Opozycja ludzie- nieludzie, zamienia się w my-oni równie wobec Boga.

Michel de Montaigne - zanegowanie roszczeń Europy do dominacji moralnej poprzez odrzucenie wywyższania własnego światopoglądu oraz uwzględnienie faktu iż zachowania ludzi powinny być analizowane w kontekście kultury ( prekursor relatywizmu)

• koncepcja szlachetnego dzikiego- który żyjąc w naturalnych warunkach jest istotą harmonijną i samowystarczalną

XVI wiek- refleksja filozoficzno- moralna na sytuacją człowieka w postępie dziejów

XVIII wiek- refleksja nad statusem cywilizacji -; wyjście rozważań to stan natury, dzikość, pierwotna umowa społeczna, człowiek pierwotny

„Dziki” stał się wygodną i niezbędną płaszczyzną do rozważania własnych teorii, snucia utopijnych wizji i tworzenia filozofii człowieka.

Oświecenie - dążenie do porządkowania świata wg prawideł rozumu, różne poziomy refleksji- polityczny, moralny, filozoficzny. Wzmaga się poczucie, że rozwój cywilizacyjny powoduje nieodwołalną utratę niewinności, prostoty i naturalności „dzikiego”. Coraz bardziej widoczne trudności z uczynienia z chrześcijaństwa jedynej miary porządkującej dzieje różnych kultur (np. próby sprowadzenia historii Chin do chronologii biblijnej) utorowały drogę do rozwoju świeckiej historyczności, opartej na koncepcji czasu uniwersalnego. (czas chrześcijański był linearny i nieodwracalny, lecz nie uniwersalny).

Koncepcja czasu:

1) Jest on immanentną cecha natury, atrybutem przynależącym wszystkim zjawiskom.

2) Związki między różnymi częściami świata i poszczególnymi kulturami mogą być rozumiane jako związki o charakterze czasowym.

Jan Jakub Rousseau - postawił problem relacji pomiędzy naturą a kulturą, - jako pierwszy dostrzegł, że poszukiwanie „społeczeństwa natury” wymaga zastanowienia się nad naturą społeczeństwa; należy dostrzec różnice, by zbadać cechy charakterystyczne. Badanie ludów najbardziej obcych, połączone z jednoczesną analizą samego siebie. Obserwator powinien traktować samego siebie jako instrument obserwacji.

cywilizacja	ludy dzikie
życie umysłowe	życie uczuciowe
kultura	natura

Człowiek w stanie natury- żyje w świecie czystych wrażeń zmysłowych.

Przejście od natury do kultury- zdolność do odróżnienia siebie od innych- przejście w stan pełnego człowieczeństwa.

W stanie natury- życie indywidualne, a pojawienie się ustroju społecznego jest sztucznym tworem rozumu powodującym narastające nierówności między ludźmi.

Cywilizacja oparta na intelekcie prowadzi do zwyrodnienia człowieka. Wszystko co przekracza stan pierwotny- np. sztuka czy nauka -jest złe. Dzieje cywilizacji to dzieje postępu, ale także dzieje upadku natury i wolności opierających się na uczuciu.

Stan natury- czy idealizowany jak u Rousseau czy demonizowany, jak np. u Hobbesa- jest prototypowym ujęciem społeczeństwa pierwotnego.

Oświeceniowy dzikus- to jednostka usytuowana poza przestrzenią kulturową. Człowiek cywilizowany ma się tak do dzikiego, jak teraźniejszość do przeszłości i podmiot do przedmiotu. Opozycję tę za naturalną przyjął pierwszy skrystalizowany kierunek antropologii - EWOLUCJONIZM SCHEMATYCZNY- PRZEDMIOTEM JEGO BADAŃ BYŁA DZIKOŚĆ. Wprowadzono 3 nowe pojęcia: społeczeństwo pierwotne; umysł pierwotny( który egzystuje wyłącznie w ramach społeczeństw niższych) i kultura.

Ewolucjoniści przyjęli, że ich społeczeństwo pierwotne było taką formą społecznego bytu, z której dałoby się wywodzić nowo powstające formy bardziej skomplikowane- do dzisiejszych. W społeczeństwie pierwotnym człowiek był już uwikłany w podstawowe, najprostsze formy społecznej organizacji i posiadał prymitywne wyobrażenia kulturowe. Już nie jak w oświeceniu- człowiek w stanie natury, lecz człowiek nieświadomy, racjonalny lecz o ograniczonych możliwościach intelektualnych, myślący nielogicznie, zależny od świata zjawisk naturalnych, uciekający do magii. Społeczeństwo pierwotne- cechowało się brakiem cech naszej cywilizacji.

Ludy niecywilizowane to nasi żyjący przodkowie. Człowiek pierwotny jest jednocześnie odległy(reprezentuje „przeżytek”) i bliski (można go dotknąć, „żywy materiał”).

Przedmiotem fascynacji ewolucjonistów- geneza wszystkich kultur, prapoczątek form społecznego bytowania człowieka- pierwsza religia, system prawny, charakter matriarchalny/patriarchalny pierwotnego społeczeństwa. Badanie jakie były początki i dalszy rozwój człowieka.

Wg ewolucjonistów prymitywne społeczeństwa opierają się na związkach pokrewieństwa. Przejście do społeczeństw w nowożytnym sensie dokonało się dzięki temu, ze wraz z rozwojem własności prywatnej pojawia się organizacja terytorialna. Taka koncepcja- prowadziła do ujęć kultury typologiczno- taksonomicznych, gdzie antropologa nie interesowały różnice między grupami czy jednostkami lecz ważne były niezmienne typy schematów rozwojowych kultury i jej poszczególnych dziedzin.

Kultura- pierwsza definicja 1871 Tylor- „kultura, względnie cywilizacja, wzięta w najszerszym sensie etnograficznym, jest złożoną całością zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaj oraz wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako społeczeństwa”; - umożliwia klasyfikację zjawisk wg określonych bloków tematycznych i specjalizacji.

Krytyka założeń ewolucjonizmu. Społeczeństwo pierwotne zaczęło być postrzegane jako wieloelementową całość, podlegającą określonym prawom funkcjonalno- strukturalnym, będącą tworem konkretnych ludzi, powiązanych ze sobą siecią złożonych reakcji. Zakres badań określało społeczeństwo prymitywne (preliterackie, plemienne, ludowe). Nie była to pierwotność w sensie genetyczno- historycznym, lecz w rozumieniu typologicznym.

Robert Redfield- uważa, że zadaniem antropologa jest analizowanie możliwie dużej liczby kultur w celu ustalenia, co sprawia, że są one do siebie podobne i tak odmienne od nowożytnej.

Emil Durkheim- wyodrębnił dwie całości moralne(typy solidarności), które są jednocześnie podstawą wyodrębnienia rodzajów społeczeństw jako rzeczywistości

1)typ solidarności mechanicznej- „rozmycie się” i podporządkowanie jednostki grupie społecznej; świadomość indywidualna jest prostym odbiciem typu zbiorowego, jego naśladownictwem; człowiek jest rzeczą do dyspozycji społeczeństwa,; prawo ma charakter represyjny; np. tubylcze kultury Australii i Ameryki Północnej; cechowały się komunistyczną wspólnotą dóbr, brakiem podziału pracy; społ. Prymitywne- gdzie jednostka jest funkcją zbiorowości.

2)typ solidarności organicznej- charakteryzuje się wykształconym podziałem pracy; osobowość zbiorowa rozpada się na autonomiczne osobowości jednostkowe- które jednak zawsze jakos zależne są od zwyczajów i praktyk wspólnych dla całej zbiorowości; prawo ma charakter restytucyjny- wiaże jednostkę ze społ. Za pośrednictwem specjalnych organów powołanych do jego reprezentowania.

Antropologia- 2 pojęcia kultury prymitywnej ( zarazem obszary działań antropologa)

1. odnosi się do żywego organizmu społecznego z którym stykała się badacz podczas badań terenowych.

2. Idealny obiekt teoretyczny- pojęcie kultury w ogóle , na której przykładzie ilustruje się generalne mechanizmy funkcjonowania życia społecznego

Druga gałąź antropologii kulturowej- kultura ludowa (chłopska)

Polska - ludoznawstwo - etnografia- etnologia

Lud- trwałą podwaliną każdego państwa europejskiego; wytwory jego działalności- kultura ludowa

Józef Burszta - kultura ludowa jest niska, zacofana i zabobonna. Należy ja poznać- by zmienić, polepszyć, oswoić i zbliżyć do elitarnej.

Polska- zabory- funkcja kultury ludowej to pielęgnacja historii i dziedzictwa narodowego

1802 Hugo Kołłątaj - program badania, utrwalania i podtrzymywania historii Polski. Badanie kultury chłopskiej- jako badanie początków historii Polski.

Ludoznawstwo- etnografia-stały się nauką o zanikających elementach tej kultury.

RODZ. 2

KULTURA I KULTURY

Pojęcie kultury- jednym z najważniejszych we współczesnej humanistyce. Od pierwszej def. Tylora jest osiowym dla humanistyki i definicyjnym dla antropologii.

Antropologia zajmuje się człowiekiem jako twórcą i reprezentantem unikatowej w świecie przyrody umiejętności jaką jest nabywanie, przekazywanie i transformowanie kultury. Sposób jej def. Tworzy zakres zainteresowań antropologii.

Składniki stanowiące zawartość kultury- wyodrębniają człowieka jakościowo ze świata przyrodniczego.

Natura	Kultura
-chaotyczne niezróżnicowanie	- uporządkowanie; można ja zrozumieć
-jest tym co pierwotne i bezpośrednie	-społeczna organizacja; coś co się nadbudowuje na porządku naturalnym
-ciągła	-nieciągła
-wolność	-człowieczeństwo
-zwierzęcość	-reguły i normy
-zjawiska biologiczne	-zjawiska mentalne
-świat nieprzetworzony	-świat przetworzony

Pod względem biologicznym człowiek XX wieku nie różni się od swoich przodków. Świat kultury- bardzo.

Antropologowie przeciwstawiali się tłumaczeniu różnic w kulturach czynnikami rasowymi.

1945 UNESCO - podkreślono całkowitą bezpodstawność posługiwania się argumentami rasowymi.

Claude Levi- Strauss- dwie kultury stworzone przez ludzi należących do tej samej rasy mogą się różnić w równym stopniu jak dwie kultury grup odmiennych rasowo

Po 20 latach stwierdził, że rasa jest jedną z funkcji kultury. Formy kultury są określane przez rytm ewolucji biologicznej i jej kierunek

Kultury specjalizują się, a każda z nich umacnia i chroni inne cechy, np. odporność Eskimosów na zimno, czy plemion afrykańskich na upał

Ludzkie geny nie określają szczegółowo wszystkich aspektów naszego zachowania, np. zdolność mówienia posiada każde dziecko, ale to środowisko uczy je tego języka ~ współzależność pierwiastka biologicznego i społecznego.

~brak spójnego sposobu wyjaśnienia problematyki natura- kultura

~nieumiejętność określenia granicy przejścia od natury do kultury

Różne podejścia do kategorii kultury

1. węższe i wartościujące ujęcie kultury- kultura elitarna, wysoka

2. antropologiczne- wszystkie stworzone przez człowieka materialne czy niematerialne aspekty całokształtu środowiska ludzkiego. W modelu Zachodu wyraża się m.in. opozycją kultury wyższej i niższej, która nie występuje w kontekście kultur prymitywnych.

Melville Herskovits- cechy kultury:

1. kultury się uczymy;

2. kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji;

3. kultura jest zorganizowana;

4. kultura jest wieloaspektowa;

5. kultura jest dynamiczna;

6. kultura jest zmienna

7. w kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami naukowymi

8. kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków do twórczej ekspresji.

- kultura jako coś niezależnego, obiektywnie się narzucającego, podległe własnym prawom. Kultury się uczymy, ale reszta wskazuje jakbyśmy byli jej zakładnikami. Skłonność do reifikacji i esencjalizacji.

Cechą badań Xx-wiecznych nad kulturą było poszukiwanie takich systemów, które można uporządkować ku ukazaniu „antropologicznego ładu świata”. Społeczeństwa prymitywne były całościami, które jeśli tylko nie dochodziło do zewnętrznych ingerencji, bezustannie się odtwarzały w niezmiennej postaci ~reprezentanci solidarności mechanicznej

Alfred Louis Kroeber i Clyde Kluckhohn -ustalenie wspólnej treści wszystkich def. Kultury:

- na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i przekazywane głównie poprzez symbole i stanowiące wraz z ich wcieleniami w wytworach ludzkich znamienne osiągnięcia grup ludzkich. Zasadniczy trzon kultury stanowią tradycyjne idee, a szczególnie związane z nimi wartości.

Tu kultura jawi się jako proces albo zespół myślenia , odczuwania i reagowania zapośredniczony przez symbole i znajdujący także wyraz w wytworach materialnych. W tym znaczeniu kultura to zespół idei, ma charakter mentalny, a uzewnętrznia się jedynie przez zachowanie. Jest to próba potraktowania kultury jako bytu zasadniczo ideacyjnego.

Prymitywne społeczeństwa- społeczności kolektywne i zuniformizowane. Dwa zespoły nakładających się na siebie czynników na ten niezmienny stan: wewnętrzne i zewnętrzne. Podstaw analizy czynników wewnętrznych dostarczają dwa modele pojęciowe: organiczny i lingwistyczny.

MODEL ORGANICZNY -koncepcje instytucji i funkcji; każda kultura istnieje, przechowuje się i odtwarza dzięki instytucjom społecznym, których funkcją jest zachowanie stabilności i integracji tego systemu

Alfred Radcliffe- Brown - mimo zmienności struktur społecznych ich forma pozostaje zasadniczo niezmienna; kultura jest tylko cechą systemu, sferą wyuczonych sposobów myślenia i zachowania, które maja charakter ujednolicony i są podtrzymywane dzięki rytuałom i symbolom.

Bronisław Malinowski - aspekty funkcjonalne: gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład, prawo, magia i religia, wiedza i rekreacja- są one przeniknięte czynnikami kultury: substratem materialnym, organizacja społeczną i językiem.

Wg jego koncepcji: kultura jest całością, zintegrowanym systemem, zależności miedzy jej elementami mają charakter funkcjonalny, sama jest aparatem instrumentalnym

MODEL LINGWISTYCZNY - utożsamienie kultury ze sferą symbolicznego myślenia. Teoria antropologiczna budowana jest pod wpływem osiągnięć w badaniu nad językiem ( Benedict, Levi- Strauss)

Zewnętrzne czynniki odpowiedzialne za ład i harmonię systemów społecznych.

-Środowisko przyrodnicze (nie będzie mistrzów siatkówki plażowej wśród Eskimosów). Integracja odbywa się najpierw w sferze podstawowych dla przeżycia człowieka elementów kultury, nad nim nadbudowują się elementy wtórne.

Julian Steward - teoria ekologii kulturowej - człowiek wkracza na scenę ekologiczną nie tylko jako organizm, który jest powiązany z innymi organizmami ze względu na ich cechy fizyczne. Ponadorganiczny czynnik kultury, który podlega wpływom całej struktury życia i który także na nią wpływa. - Projekt badania związków kultury ze środowiskiem naturalnym.

Ekologia kulturowa zwraca największą uwagę na te cechy, które są najbardziej związane z wykorzystaniem środowiska.

Jądro kulturowe- układ cech, które są najściślej związane z działalnością służącą zdobywaniu środków do życia i układem ekonomicznym.

Kultura to jakby mechanizm opierający się na zasadzie przyczynowo- skutkowej. Jeśli mamy do czynienia ze zbliżonymi warunkami środowiskowymi, powinny pojawić się podobne fakty kulturowe, jako reakcja na nie.

Dziś antropologia- zajmuje się zróżnicowaniem wewnętrznym i zewnętrznym (granice kultur)

Frederik Barth - kultura jest wieloznaczna i wielogłosowa; poddaje się różnorodnym interpretacjom, jest pewnym konstruktem. Zawęża pojmowanie kultury do sfery symbolicznej.

Wspólna miara wszelkich podejść do analizy kultury: stanowi ona wyróżniony sposób życia człowieka, odróżnia nas od świata przyrodniczego, ma charakter konwencjonalny, umowny.

Odmienność kultur ~ czyli poszczególne kultury, np. chińska, polska, europejska, średniowieczna- to sposób życia, który jest podzielany przez pewną grupę i przekazywany kolejnym generacjom. Pojęcie systemu społeczno- kulturowego.

Enkulturacja- proces miedzy generacyjnej transmisji , wspólne grupie pojmowanie rzeczywistości.

Kultura jest zatem wiedzą w najogólniejszym sensie. Nie jest zjawiskiem materialnym, lecz organizacją zjawisk.

Na wiedzę kulturową składają się:

1. Normy-które wyznaczają ideały; zgoda co do standardów zachowania, wg których oceniane jest zachowanie. Dzięki normom wiemy, jak zachować się wobec innych i czego oczekiwać z ich strony w stosunku do nas.

2. Wartości- podzielane powszechnie idee dotyczące pożądanych celów i sposobów życia , wpływ wartości jest z reguły nie uświadamiany i nie zwerbalizowany wprost.(np. ideał chrześcijańskiego porządku świata)

3. Światopogląd- sposób w jaki w wyróżnionych systemach społeczno- kulturowych postrzega się i interpretuje rzeczywistość, zawarte w niej zdarzenia i relacje między nimi; sądy odnośnie pojęcia dobra, zła, sił sprawczych.

Ważną cechą wiedzy kulturowej jest poczucie wspólnoty przekonań.

Gilbert Ryle -2 rodzaje wiedzy: wiedzieć, ze ; wiedzieć jak

Geertz - model: czegoś i dla czegoś.

Wiedza kulturowa jest modelem czegoś i „podpowiada”

Kultura zatem określoną formą pojęciową rzeczywistości przyrodniczej i społecznej z jednej strony i zespołem wzorów przystosowujących jednostki do właściwego poruszania się w obrębie tej rzeczywistości.

Podział na trzy sfery: duchowa, społeczna, materialna

IDEACYJNA KONCEPCJA KULTURY: kultura jest zawsze symboliczna, gdyż wszystkie zachowania i ich artefakty można interpretować w kontekście odpowiednich systemów pojęciowych będących modelem dla działań. Porządek materialny jest porządkiem symbolicznym.

Przemiany:

1. Dominacja antropologii historyczno-porównawczej(ewolucjonizm i szkoły kulturowo-historyczne)

2. Relatywistyczny etap- „jądro kulturowe”- to nie ewolucja, lecz kultura tłumaczy zróżnicowania obyczajów, stylów życia itd., def. o charakterze holistycznym

3. Okres kryzysu metanarracji, antropologia postmodernistyczna, postkolonialna, krytyczna. Pojęcie kultury ma oddać napięcie miedzy globalnością i homogenizacją, a lokalnością i tradycją. Dziś nie powstają systemowe teorie kultury. Ukazywane są procesy transformacji i zmienności.

ROZDZ. 3

JĘZYK I MYŚLENIE O ŚWIECIE

Zasada antropologii- poznawanie i objaśnianie innych kultur jest nieuchronnie samoobjaśnianiem się nas samych

Sfera języka- w niej zakodowane są kulturowo funkcjonujące poglądy na świat, systemy terminologiczne, normy, wartości

Edmund Sapir- odseparował języki i kulturę. Kultura jest tym co społeczeństwo robi i o czym myśli; język- zbiorową sztuką myślenia, intuicyjnym przyswajaniem doświadczeń.

Kultura jest podstawą istnienia języka, ale ten ostatni nie odzwierciedla bynajmniej pierwszej, poza relacją pomiędzy słownictwem danego języka a „inwentarzem” kultury. Dwojaki charakter tego typu relacji:

1)związek słownictwa z zainteresowaniami kultury;

2)historyczny rozwój języka i innych dziedzin kultury

Słownictwo języka odzwierciedla dana kulturę, cele którym ono służy- jako takie, są zaś nieporównywalne.

Język powinien spełniać kryteria kultury:

1. języka się uczymy;

2. wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji;

3. zorganizowany;

4. wieloaspektowy

5. dynamiczny

6. zmienny

7. można go badać metodami naukowymi

8. jest instrumentem przystosowania się jednostek

Charles Hockett - cechy definicyjne języka

1) dwustopniowość (dwupoziomowość)

2) produktywność

3) arbitralność

4) zdolność do wzajemnej wymiany;

5) specjalizacja

6) przemieszczanie się (możliwość odnoszenia się do przedmiotów i zdarzeń odległych w czasie i przestrzeni)

7) transmisja kulturowa

8) nieciągłość

9) semantyczność

10)całkowite sprzężenie zwrotne(nadawca jest równoczesnym odbiorcą danego sygnału, może go kontrolować i modyfikować)

11)samozwrotność (język może mówić o sobie samym, ma walor metajęzykowy);

12) wyuczalność (każda jednostka zdolna jest nauczyć się dowolnego języka)

13) dwuznaczność albo nadużywalność

~ tylko język ludzki odznacza się wszystkimi łącznie

Język posiada cechy specyficzne tylko dla siebie:

DWUZNACZNOŚĆ /PODWÓJNE ROZCZŁONOWANIE/- język ma dwa poziomy organizacji strukturalnej :gramatyczny i fonologiczny. Na podstawie niewielkiej liczby fonemów- tworzy się ogromną liczbę połączeń wyrazowych.

ARBITRALNOŚĆ-znak językowy wiąże się ze swoim odniesieniem przedmiotowym tylko pośrednio

PRODUKTYWNOŚĆ-konstruowanie i rozumienie nieskończonej liczby możliwych zdań w języku;

NIECIĄGŁOŚĆ/DYSKRETNOŚĆ

SEMANTYCZNOŚĆ-wpływ na to, co myślimy, czujemy, widzimy;

DWUZNACZNOŚĆ-formułowanie hipotez naukowych, formowanie obrazu świata, przekazywanie informacji zmanipulowanych

~ występują we wszystkich językach

Analiza relacji języka i kultury:

Pytania: Czy zjawiska językowe pozostają w bezpośrednim czy jedynie pośrednim związku z kulturą symboliczną? Czy wzory językowe kształtują, czy wręcz determinują nasz sposób myślenia ?Czy kultura jako rzeczywistość myślowa daje się z nich wyprowadzić?

Sapir- kluczowym pojęciem jego teorii symbolizm( obejmujący złożone systemy odniesienia, jak mowa, pismo, notacja matematyczna, godła narodowe, sygnalizacje).

Dźwięki i znaki mają znaczenie dla tych, którzy potrafią dokonać ich interpretacji ze względu na ich semantyczne odniesienia.

Każda ludzka kultura składa się z poszczególnych systemów symbolicznych- język jest najbardziej rozwiniętą formą , narzędziem myślenia. Każda treść kulturowa daje się wyrazić w języku. Dzięki niemu można wyjść poza własne doświadczenie. Konstytuuje powszechne rozumienia- które opiera się na uczestnictwie we wspólnych systemach symbolicznych. Język jest przede wszystkim realizacją tendencji do symbolicznego uprawiania rzeczywistości. Doświadczenie uczestników kultury zawsze jest zapośredniczone językowo.

Formuła Sapira- „ światy, w których żyją różne społeczeństwa są odrębnymi światami, nie zaś różnymi etykietkami”

Schemat kultury w języku- zbór nie uświadamianych sądów o świecie; zespół wzorów, które ukierunkowują nasze sposoby doświadczania świata przyrodniczego i społecznego, wpływają na nasze zachowania

Podsumowanie teorii Sapira:

1. Życie jednostek zawsze kształtowane jest przez język;

2. Realny świat jest funkcją wzorów językowych;

3. Symbolizm jest modelem dla wszelkich innych zachowań

Whoorf- skoro struktura języka decyduje o różnicach w sposobie myślenia uczestników każdej odrębnej wspólnoty językowo- kulturowej, to różnice te muszą objawiać się także w „charakterze” kultury.

Język i jego wzorce- głównie struktury gramatyczne - modelują pojęcia czasu i materii. Nikt nie potrafi opisać rzeczywistości całkowicie bezstronnie.

Czy zatem niemożność porozumienia się kultur?

Dell Hymes- język przejawia się w sferze zwyczajowego, bezrefleksyjnego myślenia ludzi; nie myślimy wyłącznie w sposób w jaki pozwala język, lecz język ułatwia i podpowiada sposób konceptualizacji świata

Friedriech, Schultz - poetyczność języka; antropologia przecenia rolę gramatyki; ważny jest sens i klimat estetyczny, uczuciowo- emocjonalne i epistemologiczne podstawy rozumienia rzeczywistości. Każdy język zawiera w sobie inne „tropy wyobraźni”, które powodują, iż nadajemy różny sens i „klimat” estetyczny naszej percepcji świata.

1. tropy formalne

2. tropy metonimiczne

3. tropy analogiczne

Opisując świat za pomocą któregoś z nich dokonujemy każdorazowo innej konceptualizacji świata.

Ad1- zwracamy uwagę na jego własności abstrakcyjne i statystyczne,

Ad2- odwołamy się do istniejących w nim związków lub zależności lub stworzyć zupełnie nowe relacje między językiem, myśleniem i rzeczywistością

Ad3- czerpiemy z poetyckiej metaforyki

Zmienność języka objawia się też w obrębie jednego języka, zależnie od sposobu korzystania z jego zasobów kształtujących wyobraźnię.

Levi- Strauss- język nie jest interpretantem kultury, lecz jej warunkiem:

1. środkiem transmisji kultury w procesie filo i ontogenetycznym rozwoju człowieka

2. inne dziedziny, systemy kultury - np. mitologia, religia, sztuka „nadbudowują się” na języku i posiadają zbliżoną budowę strukturalną

Język traktowany jako zasadniczy fakt kulturowy:- jest jej częścią, jest instrumentem dzięki któremu przyswajamy kulturę grupy; jest najdoskonalszym ze wszystkich przejawów porządku kulturowego.

To co jest prawdziwe w odniesieniu do języka, jest także prawdą w odniesieniu do całej kultury symbolicznej.

Myślenie symboliczne określa i porządkuje całość doświadczanego przez człowieka świata przyrodniczego i społecznego a język umożliwia człowiekowi ujmowanie świata w systemy opozycji. Każdy myśli tak samo, czerpie tylko z innego materiału.

Bronisław Malinowski- „etnograficzna teoria języka”

1. zjawisk językowych nie wolno wyabstrahować z kontekstu kultury- należy traktować je jako integralną jej częścią;

2. znaczenie danego wyrażenia uwarunkowane jest kontekstem sytuacji - wyraz twarzy, gesty, wykonywane czynności, itd.

3. Zrozumienie wyrazów wypływa z faktu ścisłego związku wyrażenia z sytuacją kulturową

4. Mowa wiąże się z działaniem

5. Mowa narracyjna- wiąże się z działaniem pośrednio (opowieści snute przy ognisku wiążą się z uprzednim działaniem)

6. Funkcja mowy- jest współuczestniczenie fatyczne- więź wspólnotowa tworzy się przez samą tylko wymianę słów

Głównym zadaniem języka- nie jest wyrażanie myśli lub powielanie procesów intelektualnych, ale raczej odgrywanie aktywnej, pragmatycznej roli w zakresie ludzkich zachowań.

Dziś przedmiotem refleksji są złożone procesy dialektyczne łączące ekspresję językową ze znaczeniami kulturowymi.

Nabywanie wiedzy o świecie- za pośrednictwem schematów, prototypów, metafor.

W procesie enkulturacji jednostki nabywają kompetencji w coraz rozleglejszej sferze doświadczenia. Wokół nich organizuje się typowe słownictwo- ich znak rozpoznawalny. Doświadczenia istotne z punktu widzenia kultury- wyodrębniane są językowo pod postacią schematów i stają się prototypami ludzkiego doświadczenia- wg nich oceniamy ludzi, określając co w ich zachowaniu jest ”normalne”, a co nie. Tu rodzą się podstawy do spontanicznego etnocentryzmu.

METAFORA:

1. wyrażeniem językowym

2. schematem artykulacji pojęciowej opartym na przekształceniu semantycznym

George Lakoff, Mark Johnson- metafory tkwią głęboko w ludzkim doświadczeniu i tworzą koherentne systemy zorganizowane wokół pewnych pojęć, pojęcia tworzą strukturę; ludzkie działania mają charakter metaforyczny.

Duża część zmian w obrębie kultury powstaje w wyniku wprowadzenia nowych pojęć metaforycznych, np. czas to pieniądz- metafora przejęta ze Stanów Zjednoczonych

Jack Goody - wpływ pisma, czytania i pisania na zmiany w sposobie ludzkiego myślenia;

Forma pisana- statyczna i podkreślająca walor komunikacyjny

Forma mówiona- dynamiczna, komunikacyjna i podkreślająca emocjonalny aspekt języka

Możliwe 3 warianty sytuacji językowej:

1. społ. Posiada tylko formę oralną

2. mówioną i pisaną, którą

a)posługują się wszyscy, b)jedynie wąska wyspecjalizowana grupa ludzi

3)język jest tylko formą pisaną, gdyż:

a)forma oralna zanikła, b) nigdy nie istniała

Odmienność społeczeństw prymitywnych i nowożytnych - wynikła z innych sposobów i możliwości komunikowania.

Pismo- sprawia, że język jest bardziej krytyczny, racjonalny, receptywny; słowo pisane jest oddzielone od rzeczywistości; umożliwia, utrwala schematy i prototypy kumulowanie wiedzy.

ROZDZ..4

WZGLĘDNOŚĆ I UNIWERSALNOŚĆ

Do czasów Franza Boasa i Bronisława Malinowskiego w antropologii niepodzielnie dominowało stanowisko obiektywistyczne- uniwersalizm.

Boas- def. kultury:- to reakcje na czynności, które charakteryzują zachowania jednostek stanowiących grupę społeczną w relacji do jej otoczenia naturalnego, do innych grup oraz wytwory czynności i ich rola w życiu grup.

Kultura jest czymś więcej niż wyliczeniem tych elementów- posiada bowiem strukturę, a jej elementy nie są niezależne Należy badać ją całościowo

Pierwszym zadaniem antropologii- drobiazgowy opis całokształtu każdej konkretnej kultury ze szczególnym uwzględnieniem jej języka.. Kontekst kultury decyduje o różnicach w myśleniu.

Teza relatywizmu kulturowego

• Ukazanie, że wszystkie kultury są równe. Nie ma najbardziej racjonalnego sposobu organizacji społecznej. Odmienne kultury dopracowały się różnych systemów wartości i instytucji społecznych . Najlepszą drogą poznania alternatywnych sposobów organizacji społeczeństw jest uczestnictwo w ich życiu. Wartości kulturowych nie powinno się ujmować w terminach filozoficznych.

• Kultury są ze sobą nieporównywalne, gdyż każda z nich tworzy swoisty i niepowtarzalny układ odniesienia dla żyjących w niej jednostek(nabyte w procesie enkulturacji postrzeganie świata fizycznego i społecznego)

• Nie ma rzeczywistości jako takiej- lecz widziana przez pryzmat „MOJEJ KULTURY”

Melville Herkovitz- należy odróżnić pojęcie absolutów kulturowych, od kulturowych uniwersaliów

UNIWERSALIA- to powszechne typy instytucji (rodzina, system moralny; które możemy odnaleźć we wszystkich typach społeczeństw

ABSOLUT- nie ma kulturowych absolutów, gdyż nie ma obiektywnych wartości absolutnych

Nie ma norm, które pozwalałyby ustalić wyższość jednej kultury nad drugą- nie ma usprawiedliwienia dla kulturowego imperializmu.

Względność norm i wartości- tylko w perspektywie międzykulturowej.

Odmiany relatywizmu kulturowego:

1. r. etyczny

2. r. prawny

3. r. rozumu

4. r. postrzegania

5. r. pojęciowy

6. r. językowy

Nauki społeczne- 2 wersje:

1. sądy wartościujące- względność etyczna;

2. aspekt pojęciowo-poznawczy- dot. relatywizmu poznawczego w sensie względności poznawania świata

Relatywizm moralny- nasze rozumienie okrucieństwa może być zupełnie nieadekwatne w innej kulturze.

Nauka nie dysponuje metodami, które umożliwiłyby wybór między sprzecznymi sądami i teoriami etycznymi. Pojęcia dobra i zła są całkowicie zależne od kultury i jedynie w jej ramach mogą być właściwie rozumiane

Relatywizm metaetyczny- niemożność sformułowania sądów o wartościach dających się obiektywnie uzasadnić i niezależnych od określonych czynników społeczno- kulturowych.

Rozumienie innych kultur nie musi zakładać ich akceptacji.

2 możliwe rozwiązania w rozważaniach nad moralnością:

1. moralność jest funkcją ogólnych wzorów kultury (r. Benedict)

2. jej charakter zależny jest od dominującego w wyodrębnionej grupie światopoglądu

Moralność jest względna w tym sensie, że zależy od systemu pojęciowego. Jeśli dwa odpowiednie systemy pojęciowe różnią się - różnią się też sądy moralne.

Relatywizm poznawczy- stanowi podstawę relatywizmu kulturowego.

Kiedy pragniemy wyjaśnić dlaczego w takiej to a takiej kulturze pojawiają się odpowiednie zachowania i wytwory kulturowe, należy uprzednio zrekonstruować myślowe zaplecze tej właśnie kultury.

Skoro kultury mogą być pojęciowo całkowicie odmienne i brak jest obiektywnych sposobów i kryteriów umożliwiających „wgląd” w jej strukturę ~ czy można prowadzić jakiekolwiek badania?

OBIEKTYWNO- RELATYWISTYCZNE ZAŁOŻENIE - różne kultury organizują myślowo zasadniczo ten sam świat zewnętrzny, ale różnie go konceptualizują i opisują, dlatego, że posługują się odmiennym strukturalnie językiem.

Dla badań porównawczych konieczny jest „wspólny mianownik”

Robin Horton; Michał Buchowski

- Teorie prymarne- zbudowane na bazie codziennego doświadczenia środowiska; zbieżne we wszystkich grupach ludzkich

• Teorie wtórne - usiłują pojęciowo wyjaśnić istotę zjawisk ukrytą pod powierzchnią zjawisk empirycznych

Na rzecz teorii prymarnej racje rozwojowo- genetyczne- gdyby nie identyczne rozpoznawanie przez nią natury rzeczywistości- człowiek jako gatunek biologiczny nie przetrwałby.

Zróżnicowanie kultur odnosi się do teorii wtórnych.

Każda kultura posiada teorię wtórną

Pogląd równości wszystkich kultur- 3 postawy:

1. Ludzie żyją w różnych kulturach, każda tworzy metafizyczny wszechświat sam w sobie. Ludzkość jest zorganizowana w tysiące takich wszechświatów- języki, społeczeństwa i kultury

2. Nie ma ponadhistorycznych i/lub transcendentalnych kryteriów pozwalających obiektywnie oceniać różne kulturowe tradycje;

3. Kryteria służące porównaniu i ocenie różnych wszechświatów istnieją ale gdy je zastosować- okazuje się, ze każda tradycja z osobna jest zupełna, wystarczająca i obywa się bez uwzględnienia tego, co twierdzi inna.

Dziś- uwzględniany jest pogląd 2.

Clifford Geertz- anty- antyrelatywizm- umożliwia odrzucenie czegoś bez angażowania się w to, co odrzuciliśmy. Pozycja taka nie skłania do opowiedzenia się po którejś ze stron, unika partykularyzmu (różnice kulturowe jako rodzaj nieprzekraczalnych barier), ale także uniwersalizmu, który „staje obok kultury”.

Współczesna antropologia- z jednej strony poszukuje uniwersaliów i pięknych tematycznych konstrukcji, z drugiej „wtapia” się w tłum i usiłuje odgrywać role mediatora wielokulturowości.

ROZDZ. 5

OBRZĘDY I SYMBOLE

Życie codzienne i świąteczne- nieustannie się przeplatają. Dzielimy czas na : - zwykłe bytowanie; -czas niezwykły, odpoczynku, świętowania

Emile Durkheim -wszystkie wierzenia religijne zakładają klasyfikację rzeczy realnych lub idealnych na dwie klasy: profanum (świeckie) i sacrum (świeckie)

Tzw. Kultury magiczne nie znają jeszcze tego podziału- gdyż nie występuje w nich wyraźna separacja sfer kultury i podział działań ludzkich. Wykonanie czynności o charakterze symbolicznym posiada dla nich taki sam status, jak wykonanie czynności użytkowej, technicznej. Można powiedzieć, ze jest to świat wszechobecnego sacrum.

Granica miedzy tymi obszarami pojawia się tam, gdzie pojawiają się „sytuacje obrzędowe” i związane z nimi tabu.

Przedmiotem kultów są przede wszystkim sprawy bytu oraz relacje społeczne. Ich ranga podkreślana jest właśnie w postaci działań symbolicznych.

Pełne wyodrębnienie się sfery sakralnej i świeckiej jest dopiero cechą charakterystyczną społeczności religijnych. Sfera sacrum odniesiona jest do świata nadprzyrodzonego, a obszar pośredni tworzy sfera komunikowania się sfer sacrum i profanum.

Obrzędy i rytuały są rodzajem praktyk, które pozwalają unaocznić sposób symbolicznego powiązania światów sacrum i profanum

Obrzędy przejścia -przekroczenie granicy miedzy dwoma kategoriami społecznymi-ceremonie dojrzałości, wesela, pogrzeby także przejście jednego roku w drugi, zmiany pór roku, czy ceremonie związane z fazami księżyca.

Każdy obrzęd przejścia składa się z trzech etapów

1. wyłączenia, separacji;

2. marginalnego;

3. włączenia, agregacji

Podczas separacji podmiot obrzędu wyłączany jest z dotychczasowej roli społecznej poprzez odizolowanie od codziennej sytuacji i przechodzi w stan rytualnego „ zawieszenia”, zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Wreszcie, podczas rytów agregacji, powraca ona ponownie do codzienności, ale już pod nową postacią.

Celem odseparowania jednostki jest nie tylko zmiana jej dotychczasowego stanu, ale zerwanie ze światem profanum. Następuje symboliczna śmierć jednostki, która wkracza w etap marginalny, w świat sacrum, ale jej status jest paradoksalny- nie należy już do „dawnego” zwykłego świata, ale jeszcze nie jest pełnoprawnym uczestnikiem nowej rzeczywistości. Osoba pozostająca w stanie przejścia jest święta, nietykalna, ale równocześnie niebezpieczna (sacrum jest ambiwalentne). Osoby, którym nie uda się wrócić z tej fazy (np. dzieci zmarłe przed chrztem) są zgodnie z wierzeniami- istotami demonicznymi. Trzeciemu etapowi towarzyszą obrzędy oczyszczenia- usunięcie śladów uprzedniego tabu.

Okresy trwania czasu świeckiego, przerywane są momentami czasu sakralnego, będącego w opozycji do czasu profanum, w ramach którego wyróżniamy dodatkowo czas świąteczny i czas mityczny (praczas).

Victor w. Turner- interesowała go symbolika przekładająca się na stosunki społeczne. Wyróżnił dwa modele wzajemnych powiązań między ludźmi:

1. struktura- model społeczeństwa jako kulturowo zróżnicowanego, ustrukturyzowanego i zhierarchizowanego systemu pozycji, ról i statusów;

2. communitas- niezróżnicowana i nieustrukturyzowana wspólnota, w ramach której ma miejsce zrównanie jednostek podporządkowujących się jedynie władzy rytualnej

Turner uważał, że środkowa faza obrzędów przejścia ma najistotniejsze znaczenie i nazwał ją liminalnością. Na tym etapie utrwalona struktura społeczna ulega czasowej destrukcji na rzecz communitas..

Turner wyodrębnia dwa główne rodzaje obrzędów przejścia:

1) obrzędy podwyższenia statusu

a)przełomowe momenty życia- jak narodziny, małżeństwo, śmierć

b) wprowadzające jednostkę w obowiązki

2) obrzędy zmiany statusu- podczas fazy liminalnej- podwyższenie statusu osób zajmujących niskie miejsce w strukturze społecznej;

a) rytuały kalendarzowe związane z dokładnie wyznaczonymi punktami cyklu sezonowego;

b)rytuały towarzyszące zmianom zespołowego porządku od jednego stanu do drugiego (np. wyruszenie całego plemienia na wojnę)

COMMUNITAS	STRUKTURA
Sakralność	Świeckość
Równość	Nierówność
Anonimowość	System nomenklatury
Brak własności	Własność
Bezinteresowność	Egoizm
Podporządkowanie	Podporządkowanie wszystkim osobom o określonej randze
nieprzestrzeganie	Obowiązywanie praw rodowych
Głupota; Brak statusu	Rozwaga; status

Każde społeczeństwo poprzez obrzędy opowiada historię o sobie, mimo iż to raczej w prostszych społecznościach rytualna symbolika wiązała się bardziej z codziennym życiem. Dziś widowiska przejęły rolę obrzędów. Sztuka, rozrywka, sport, zabawa, gra, rekreacja, teatr i literatura zawierają pierwiastek rytualnego napięcia między sacrum i profanum. Pojęcie sacrum uległo semantycznemu przesunięciu- zbliżyło się do codzienności..

W społeczeństwach przedindustrialnych odgrywanie roli i demonstrowanie własnej sytuacji społecznej stanowiły oczywisty składnik życia codziennego. Odgrywanie roli stanowiło podstawową formę działania zbiorowości złożonych nie tylko z indywiduów, ile z person.

Obrzędy i Rytuały - te pojęcia nie są tożsame, mimo iż maja wspólne cechy.

Elementy zawarte w każdym działaniu o charakterze obrzędowym:

1) Powtarzające się społeczne praktyki złożone z sekwencji działań symbolicznych w formie tańca, śpiewu, itd.

2) „Odświętne” działania.

3) Schematy rytualne kulturowo zdefiniowane, zmienne zależnie od jej typu, ale zawsze rozpoznawalne;

4) Zachowania związane z zespołem określonych idei.

RYTUAŁ - def. Victora Turnera - rytuał jest stereotypem sekwencji działań, skomplikowanych gestów, słów i przedmiotów wyznaczonych do oddziaływania na istoty czy siły nadprzyrodzone w imieniu uczestników, dla ich celów i interesów. Są emanacją światopoglądu każdej grupy społecznej, kierują się ku najważniejszym wartościom kulturowym. Rytuały odwołują się do światopoglądu lub zespołu mitów. (kwestia- co jest pierwotne- rytuał, czy mit?; niektórzy widzą w każdym micie ideologiczną projekcję obrzędu mającą mu dostarczyć uzasadnienia; inni odwracają ten stosunek i traktują obrzęd jako swoistą ilustrację mitu w postaci żywych obrazów.)

Typowe rytuały- nabożeństwa religijne (czynności liturgiczne, formuły słowne, pieśni ).

OBRZĘD- def. Jan Grad - obrzęd jest zespołem czynności obyczajowych. Współwystępujących z określonymi formułami słownymi o charakterze performatywnym. Jego sensem naczelnym jest manifestowanie faktu realizacji i/lub respektowania danych wartości kulturowych, łącznie z mitami (przekazami światopoglądowymi ~obrzędowość doroczna) oraz komunikowanie faktu, że dana jednostka zmienia przynależność do danej grupy społecznej (zmiana roli, obrzędy przejścia).

Obrzędy i rytuały reprezentują hierarchiczną strukturę humanistyczną.

Obrzęd weselny:

) swaty, 2) zrękowiny, 3) sprosiny, 4) ślub, 5) uczta weselna, 6) oczepiny, 7) przenosiny.

Obrzędy mogą funkcjonować samodzielnie i wspólne z rytuałami.

Reguły semantyczne- to reguły interpretacji w obrębie danej kultury; zespół takich reguł tworzy semantykę komunikacji kulturowej.

W obrębie kultury porozumiewamy się ze sobą z taką dokładnością i w takich granicach, jaki wyznaczone są przez wspólne respektowanie założeń wchodzących w grę semantyki. nazywamy je założeniami semantyki danej kultury i wywodzić się mogą z różnych źródeł ( np. mity i inne przekazy światopoglądowe oraz z doświadczenia potocznego).

Wykonując wiele czynności symbolicznych, manifestujemy jedynie przynależność do społeczności, w której pierwotnie obowiązywała realizacja „żywych” wartości.. Nazywamy to konwencjonalizacją semantyki komunikacji kulturowej- polega to na autonomizowaniu się poszczególnych przekonań semantycznych względem przekonań będących ich założeniami.

ZNAK, ALEGORIA, SYMBOL

Znak- zakłada pewną relację wewnętrzną wiążącą element znaczący i znaczony. Znaczące jest nadane arbitralnie. Oraz relacje zewnętrzne: znak łączy się z innymi znakami, z których kontekstu zostaje wyrwany w celu umieszczenia w wypowiedzi. Drugą relacja zewnętrzna jest powiązanie ze znakami, które go poprzedzają lub następują po nim w zdaniu.

Relacja wewnętrzna jest relacją symboliczną i występuje w znakach oraz tym , co potocznie zwie się symbolem.

Alegoria- nie ma charakteru arbitralnego. Stosunek miedzy jej elementem znaczącym i znaczonym ma charakter tłumaczenia, przekładu. Jest tłumaczeniem czegoś trudnego do uchwycenia.

W symbolu- stosunek miedzy znaczącym i znaczonym ma charakter epitafii. Symbol jest paraboliczny, nieadekwatny ze swoim sensem. Oba człony symbolu, są „otwarte”.

Paul Ricoeur- trzy obszary występowania symbolu:

1. Symbole powiązane z obrzędami i mitami tworzą mowę przynależną sacrum.

2. Sfera nocy i marzenia sennego.

3. Poetycka wyobraźnia- domena obrazów- słów należących do sfery języka.

Każda kultura posługuje się własną symboliczną umownością i posiada własny leksykon symboli, a zadaniem antropologa jest jego interpretacja. Płaszczyzny analizy:

1) Zestawienie wartości tego samego symbolu w różnych kulturach;

2) Rozumienie jednego symbolu, przez zestawienie z innym w obrębie jednej kultury;

3) Rozumienie symboli w odniesieniu do rytuałów, obrzędów i mitów

4. Łączenie z symbolem sfery ludzkiego doświadczenia

Badanie symboli to badanie „serca” kultury, gdyż w symbolach właśnie ucieleśnia się cały system wyobrażeń i znaczeń, dzięki którym ludzie przekazują, utrwalają swoją wiedzę o życiu i swój do niego stosunek.

Symbole są modelami rzeczywistości i modelami dla rzeczywistości.

Okresy przejawiania się sacrum unaoczniają i obnażają symboliczny porządek świata ludzkiego.

ROZDZ.6

RODZIA I POKREWIEŃSTWO

Raymond Firth- w każdej społeczności ludzkiej rodzina jest jednostką podstawową.

U podstaw nawet najdziwaczniejszych odchyleń życia seksualnego leży rzeczywista rodzina (Malinowski, Radcliffe-Brown)

Problematyka pokrewieństwa-pojawiła się w antropologii w czasach ewolucjonizmu.

XIX wiek- koncepcja pierwotnego promiskuityzmu (bezładu płciowego i małżeństwa grupowego- jako stadium poprzedzającego „właściwą” rodzinę). Jednak późniejsze badania terenowe wykazały, że pierwotna rodzina była najczęściej monogamiczną.

Odkrycie to tłumaczono dwojako:

1)Wiedeńska szkoła- pierwotna monogamia jest wyrazem „złotego wieku” ludzkości; potem życie uległo wynaturzeniu i dopiero chrześcijaństwo przywróciło mu właściwą miarę;

2) Firth- życie rodzinne istnieje we wszystkich społecznościach ludzkich i reguła ta nie ma nic wspólnego z „powolną ewolucją” ani „teorią upadku”

Antropologia wyróżnia dwa typy pokrewieństwa:

1) biologiczne

2) społeczne (właściwe dla przedmiotu badań antropologów

Antropologia pyta o charakter społecznych więzi pokrewieństwa.

Dwa stanowiska:

1) Więzi mają charakter biologiczny i znajdują swa artykulację kulturze (stanowisko genealogiczne)

2)Biologiczna bywa tylko symbolika pokrewieństwa, ono zaś jest tyko mentalnym uogólnieniem relacji między ludźmi (stanowiska socjologiczne)

Definicja pokrewieństwa katolickiego prawa kanonicznego:

Węzeł natury fizjologicznej, który tworzy więź natury społecznej i moralnej (nie do przyjęcia przez antropologów)

Ernest Gellner- próbował uzgodnić biologiczne i społeczno- kulturowe rozumienie pokrewieństwa.

Społeczeństwo składa się z osobników płci męskiej i żeńskiej, którzy łączą się w pary. Pod względem biologicznym nie ma barier- to społ. Ustanawia bariery, jak np. wiek.

Struktura pokrewieństwa- oznacza, które związki są do zaakceptowania, które faktycznie występują. Struktura pokrewieństwa określa także w pewnym stopniu role społeczne (choć w społeczeństwach industrialnych coraz rzadziej). Często te dwie funkcje traktowane są zamiennie w świadomości ludzkiej, gdyż np. wiele istotnych ograniczeń biologicznych dotyczących łączenia się w pary działa w kategoriach ról społecznych.

Levi- Strauss- zastanawia się nad dychotomią natury i kultury i gdzie w tym kontekście umieścić zakaz kazirodztwa ?

Jest to wg niego jeden z mechanizmów leżących u podstaw narodzin kultur- jako systemu norm i zachowań symbolicznych.. W pracy „ Elementarne struktury pokrewieństwa” czytamy, że zakaz kazirodztwa nie jest ani czysto astralnego, ani czysto kulturowego pochodzenia, lecz jest przejściem od natury do kultury.

Zasada egzogamii, która funkcjonuje w tabu kazirodztwa jest wg niego pozytywnym aspektem tego tabu, gdyż gwarantuje ona wymianę społeczną oraz uruchamia wymianę matrymonialną.

W świadczeniach matrymonialnych przejawiają się 3 podstawowe zasady ludzkiego myślenia (trzy struktury umysłu):

1) Wymóg Normy jako Normy( umysł ludzki zawsze porządkuje świat naturalny i „przekłada” jego prawa na system konwencjonalnych reguł i norm, takich jak negatywny zakaz kazirodztwa i pozytywna zasada egzogamii).

2) Zasada wzajemności ( każdemu świadczeniu odpowiada przeciwświadczenie, co pozwala rozwinąć się różnorodnym formom wymiany, w tym małżeńskiej);

3) Syntetyzujący charakter Daru (dobrowolne przekazanie przez jednostkę drugiej- jakiejś wartości.

Rodzina nie jest jednostką, której nie da się rozłożyć, opiera się bowiem na małżeństwie, a wiec jest czymś złożonym- stanowi rezultat wymiany miedzy grupami, których nie łączy żadna konieczność biologiczna.

Radcliffe- Brown - rodzinę elementarną zawsze tworzy mężczyzna, jego żona oraz dzieci. Porządkiem pierwotnym są z kolei trzy szczególne rodzaje porządków społecznych:

1) między rodzicami a dziećmi;

2) miedzy rodzeństwem;

3) między mężem a żoną.

Wszystkie inne są wtórne i odzwierciedlają się w genealogii.

Levi- Strauss- pokrewieństwo może być ustanowione i trwać tylko dzięki określonym sposobom zawierania związków i poprzez nie. Czyli t co Radcliffe- Brown tratuje jako pierwotne- dla niego jest wtórne.

Naprawdę elementarne nie są wiec rodziny, są one izolowanymi członami; a elementarne są tylko zachodzące miedzy nimi stosunki.

System pokrewieństwa nie polega na obiektywnych związkach filiacji lub więziach krwi zachodzących między jednostkami. Istnieje tyko w świadomości ludzi, jest arbitralnym systemem przedstawień, a nie realnym rozwinięciem sytuacji faktycznej.

To zdolność myślenia symbolicznego zbliża całości, którym obiektywnie nic nie każe się łączyć. Powstają różne formy małżeństw i wspólnego życia. Systemy pokrewieństwa zapewniają wtedy rozgraniczenie między połączeniem jednostek przez małżeństwo a więzią opartą na zasadzie pokrewieństwa.

Systemy pokrewieństwa są zmienne i posługują się różnymi ograniczeniami o charakterze zewnętrznym.

Rene Girard -małżeństwo jest zawsze zakazane między rodzicami i dziećmi, braćmi i siostrami.

Levi- Strauss - odwołuje się do metody strukturalnej ~opiera się na modelu lingwistycznym). System pokrewieństwa obejmuje dwa porządki rzeczywistości:

1) system nazw (terminologia i słownictwo)

2)system postaw

Dla Levi- Straussa system pokrewieństwa jest systemem postaw , które tworzą reakcje:

a) autorytatywnej surowości

b) familiarnej zażyłości

W obrębie danej grupy społecznej zawsze występują relacje więzi małżeńskiej, filiacji, pokrewieństwa oraz wujostwa. Levi- Strauss stawia hipotezę, ze kazda z tych relacji zawiera się w jednej z relacji a lub b. Na strukturę systemu składają się relacje opozycji a i b.

Systemy pokrewieństwa, reguły zawierania małżeństw i reguły filiacji tworzą uporządkowany zespół, którego funkcja jest zapewnienie trwałości grupy społecznej przez powodowanie, by stosunki oparte na związkach krwi oraz opierające się na powinowactwie krzyżowały się ze sobą.

Levi- Strauss- uważa, że nie ma lepszych i gorszych systemów pokrewieństwa, typów małżeństw i rodzin - gdyż wszystkie w równym stopniu wypełniają swoją rolę symbolicznego porządkowania relacji międzyludzkich

Edmund Leach - w badaniach nad rodziną proponuje się zająć zasadami dobierania małżeństw. Zwraca uwagę na równość wymiany:

Każde prawo, które stwierdza ( w odniesieniu do mężczyzny), że kobieta kategorii A może być poślubiona, natomiast B nie - jest częścią systemu społecznej klasyfikacji, który służy do uporządkowania środowiska społecznego danej jednostki.

Zasada wzajemności wymaga ode mnie i od x wymiany podobnego rodzaju.

Regulacje rodzinne „uruchamiają” stosunki klasowe, rasowe, kastowe.

/ w nowoczesnym społeczeństwie rola pokrewieństwa jest mniej istotna./

W grupach prymitywnych znaczna rola pokrewieństwa- stanowi na podstawę ekonomicznej, politycznej jedności i wyznacza rolę zachowań rytualnych. Zarówno członkostwo grupy, pozycję społeczną jak i własność można zyskać poprzez jednego z rodziców ( społeczeństwa matrylinearne, matrylinearne) lub oboje (społ. bilinearne).

ETNONAUKA- później ANTROPOLOGIA KOGNITYWNA- analizuje dziedzinę pokrewieństwa jako jeden z systemów terminologicznych kultury.

ANALIZA SKŁADNIKOWA- ustalenie całkowitego zbioru terminów; ustala się potencjalne składniki systemu, tj. pojęcia umożliwiające rozróżnienie pomiędzy zbiorami i wybiera się to z nich, które umożliwia uczynienie największej liczby faktycznych rozróżnień; np.

Ciotka - każda osoba krwi lub powinowata, która jest jednocześnie:1)płci żeńskiej, 2)drugiego stopnia dystansu genealogicznego od ego, 3) nie w linii prostej, 4) starszej generacji, 5)nie powiązana przez związek małżeński ~ kategoria możliwa do opisania jako efekt kombinacji kilku określonych atrybutów.

Niezmienne właściwości każdej rodziny wg Levi- Straussa :

1) Rodzina wywodzi się z małżeństwa;

2) Składa się z męża, zony, dzieci, wokół których mogą ewentualnie skupiać się inni krewni;

3) Członkowie rodziny związani są wzajemnie więzami prawnymi, obowiązkami gospodarczymi i religijnymi, ścisłą siecią praw i zakazów seksualnych oraz uczuciowo.

~ zanikła rola gospodarcza i religijna

Dziś problematyka pokrewieństwa straciła na znaczeniu:

1) Odejście rzez badaczy od strukturalno- funkcjonalnego modelu społeczeństwa, a tym samym od analizowania go poprzez pryzmat różnych instytucji na czele z pokrewieństwem;

2) Silny nurt feministyczny w teorii kultury- który zajmuje się miejscem i rolą płci w społecznym wizerunku kultury.

ROZDZ.7

ETNICZNOŚĆ I WIELOKULTUROWOŚĆ

Problematyka etniczna i narodowościowa- zapoczątkowana na przełomie lat 60 i 70 XX wieku

Terminy - centrum (zachód) i peryferii(reszta świata, obszar zainteresowań antropologów)

Lata 60 - dążenia niepodległościowe w Afryce i innych rejonach świata. Członkowie tych społeczeństw zawitali do Europy i ameryki Północnej- metafora centrum i peryferii straciła rację bytu. Świat staje się globalną ekumeną.

Zmiana w badaniach- od izolowanych poszczególnych kultur jako statyczne całości do analiz dynamiki złożoności i różnego rodzaju grup etnicznych

Thomas Hylland Eriksen - typy grup etnicznych:

1. Miejskie mniejszości etniczne- procesy adaptacji imigrantów do warunków industrialnych, kwestii rasowych, problem zmiany kulturowej, ideologia multikulturalizmu;

2. Ludy tubylcze- pierwotni mieszkańcy danego terenu pozbawieni większej władzy politycznej- tylko częściowo zintegrowani z dominującym narodem tworzącym państwo

3. Protonarody- np. Kurdowie, Palestyńczycy- pretendujący do miana „prawdziwego” narodu Mają swych przywódców politycznych oraz ideologów podkreślających podstawowe dążenia ruchów nacjonalistycznych.

4. Grupy etniczne w „społeczeństwach pluralistycznych”- państwa będące tworem kolonializmu, które składają się z kulturowo heterogenicznych populacji, np. Indonezja, Jamajka. Mimo jednolitego systemu politycznego i ekonomicznego grupy te są bardzo odmienne.

Poczucie etniczności- rodzi się zawsze w sytuacji kontaktu międzygrupowego (zarówno współpracy jak i konfliktu)

Eriksen: - o zjawisku etniczności mówimy, gdy:

1. Co najmniej dwie grupy pozostają w minimalnym wzajemnym kontakcie

2. Gdy cechy grupy rozpatrywane są w związku z własnościami grup sąsiednich

Jeśli różnice kulturowe powodują różnice w interakcji pomiędzy członkami grup, relacje społeczne zawierają element etniczny. Odnosi się to zarówno do zysków i strat wynikających z tej interakcji. Jak i aspektów związanych z tworzeniem tożsamości. Dzięki temu posiada ono aspekt polityczny, organizacyjny i symboliczny

Etniczność- grupa społeczna posiadająca pewien stopień zwartości i solidarności oraz świadomość wspólnego pochodzenia. Dwa stanowiska: pierwotnoścowe ( więź etniczna czymś pierwotnym i podstawowym, zawiera się w obszarze pierwotnej tożsamości) i instrumentalistyczne(postrzeganie tożsamości pierwotnej jako środka służącego mobilizacji danej grupy aby mogła osiągnąć różnorodne cele)

Handelman- typologia stopni etnicznego zróżnicowania:

• Kategoria etniczna- najsłabiej zorganizowany rodzaj wspólnoty, ogranicza się do znajomości swojego pochodzenia i wymogu właściwego zachowania się wobec innych

• Układ etniczny- członkowie grupy wchodzą we wzajemne kontakty z pełną świadomością konkretnej przynależności etnicznej;

• Związek etniczny- członkowie grupy etnicznej mają poczucie wspólnoty interesów i posiadają organizacyjny aparat służący jej wyrażaniu, np. partie polityczne, organizacje religijne

• Społeczność etniczna- najwyższy stopień etnicznego zorganizowania - włada terytorium i granicami

Dzisiejsza antropologia zajmuje się także badaniem nacjonalizmów.

Ernest Gellner -NACJONALIZM- zasadą polityczną, głoszącą, że jednostki polityczne powinny pokrywać się z jednostkami narodowościowymi; sentyment nacjonalistyczny- uczucie gniwu lub satysfakcji;

Anderson- zarówno tożsamość etniczna jak i narodowa nie maja charakteru „ naturalnego” ale są kulturowymi konstruktami.

Nacjonalizm traktuje jednostkę jako jednostkę kolektywną, a nie interesuje się jej indywidualnym życiem.

Nacjonalizm jest wyrazem ideologii wieloetnicznej, a nawet ponadetnicznej i odwołuje się do praw obywatelskich a nie kulturowych korzeni

Dziś wielokulturowość- to przede wszystkim problem różnic kulturowych w obrębie poszczególnych państw, które posiadają swoje mniejszości etniczne, religijne, seksualne, domagające się własnego miejsca w kulturze narodowej.

Narastanie wieloetnicznych państw imigranckich, problem współistnienia odmiennych wartości w ramach jednego państwa. Ojczyzny wielokulturowości: Stany Zjednoczone, Australia, Kanada, Nowa Zelandia.

POJĘCIE MULTIKULTURALIZMU-

Ang. Termin- multiculturalism-1) wielość kultur- fakt zróżnicowania kulturowego danego społeczeństwa, ;2) polityka rządowa zmierzająca do niwelowania napięć społecznych związanych z faktem wielokulturowości;3) ideologia, ruch, doktryna- działanie środowisk mniejszościowych skierowane na emancypację i pełniejszą partycypację podobnych środowisk w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym kraju,

4 typy multikulturalizmu:

1. konserwatywny- „przyzwolenie' na wielokulturowość ze strony dominującej, traktowanie mniejszości jako „dodatku”

2. liberalny- pozorna równość między rasami, faktycznie nierówny dostęp do możliwości społecznej i edukacyjnej samorealizacji

3. lewicowo- liberalny-podkreśla on, że modny uniwersalistyczny humanizm, zaciera różnice kulturowe między rasami; wskazują na różnice związane z rasą, klasą, płcią, i seksualnością- działanie na rzecz inności jako podstawy kulturowej autentyczności

4. krytyczny-opozycyny wobec wszystkich pozostałych nurtów; odrzuca konserwatywny i liberalny nacisk na „identyczność” oraz poszukiwanie „różnicy”. Fakt zróżnicowania winien być afirmowany przez politykę kulturowego krytycyzmu i uwzględniany w polityce społecznej (ku skonstruowaniu wspólnej i otwartej na odmienność kultury demokratycznej).

ROZDZ. 8

GLOBALIZACJA I NOWA LOKALNOŚĆ

Dla końca XX wieku charakterystyczne poszukiwanie tożsamości, próba samookreślenia się zindywiduowanego względem globalnej ekumeny i presji popularnej kultury.

Manning Nash- koszmarem dzisiejszego człowieka jest wykorzenione życie, wyobcowane i samotne: interakcje społeczne są powierzchowne; rzeczywistość zorganizowana jest anonimowo, celowościowo- zacierają się utrwalone granice terytorialne, kulturowe

GLOBALIZACJA/HOMOGENIZACJA - dla wielu badaczy są to tożsame pojęcia- proces uniwersalny, przed którym nie ma ucieczki- poszukiwanie nowych form kulturowych

Globalizacja oznacza , że procesy społeczne, ekonomiczne , kulturowe , demograficzne przekraczają granice narodowe i państwowe; badanie kultury zatem nie może się ograniczać do warunków lokalnych.

Anthony Giddens- intensyfikacja relacji społecznych dzięki której zjawiska regionalne oddalone od siebie- wiążą się ze sobą, mają swoje każdorazowe odpowiedniki w innej części globu.

Globalizacja znamionuje ponadnarodowy charakter procesów, w tym kulturowych.

Globalizacja nie jest tożsama z procesem transnarodowości. Jest ona procesem bardziej abstrakcyjnym, nie odwołuje się do konkretnych narodów.

Konieczność rewizji podstawowych pojęć antropologii kultury.

Badania antropologiczne zamiast badać wspólnoty kulturowe jako odrębne jednostki, powinny odnosić się do nich jako do komponentów globalnego terytorium..

Wymiary lokalny i globalny przenikają się i wymagają łącznego traktowania i interpretacji ~ jak wygląda ponadlokalny wzór zakorzeniony na konkretnym terytorium.

Efekty globalizacji:

• Deterytorializacja kultur- nowy diasporyzm, hiperprzestrzenie, hiperrzeczywistość, etnokrajobrazy (wynik migracji- tworzenie narodów poza rodzinną ziemią)

• „ Tubylcy”- dawnej mieszkańcy peryferii, osiadli w jednym miejscu izolowani od szerszych wpływów, dziś ~ następuje ich implozja do światowych metropolii (ma to wpływ na globalne procesy dokonujące się w sztuce, tańcu, gastronomii); pojawia się pytanie o tożsamość

• Podróżowanie- zarówno emigracyjna tułaczka jak i precyzyjnie planowane turystyczne eskapady- to nasza codzienność:; Tworzą się hiperprzestrzenie- lotniska, sieci standardowych restauracji i arów, centra handlowe itd. Udzie tam stają się osobnikami bez żadnych odniesień kulturowych, anonimowymi bywalcami rzeczywistości kosmopolitycznej.

• Jean Baudrillard i Umberto Eco- budowanie się hiperrzeczywistości- kultura popularna zachęca do nieustannej konsumpcji i zmiennych ideałów i mód kulturalnych, tworzy się odrębna sfera wyobraźni ludzkiej, wypełniona wyimaginowanymi światami.

• Autentyczność staje się czymś konstruowanym, „wywoływanym” na potrzeby widza

Oddziaływanie nowoczesnych mediów- prowadzi do zmian w pojmowaniu relacji

Czasoprzestrzennych;

• Międzynarodowy przepływ kapitału, pieniądza, informacji i kultury rozrywa linearną jedność obu tych wymiarów i sprawia iż ulegają one skondensowaniu;

• Dawne peryferia i centra ukazują się jako jedno miejsce do którego bez problemu można udać się dzięki kanałom tv

• Dawniej rzeczywistość była związana z bezpośrednim doświadczeniem i nikt nie mógłby jej wmówić, że np. rolnictwo świetnie prosperuje, jeśli w domu nie ma co jeść. Dziś- widzimy świat taki, jakim się nam go pokazuje.

• Sondaż- rodzajem rzeczywistości w rękach imagologów- tworzą oni systemy ideałów i antyideałów- wpływają na nasze zachowania, poglądy filozoficzne, wybory estetyczne, kolor dywanów w salonie- tak jak dawne systemy ideologów;

• Nową specjalnością antropologiczną- studia nad współczesnymi formami skomercjalizowanego turyzmu (forma globalnej kulturowej praktyki)

Zorganizowana turystyka- tworzy homogenizację kultury - tam gdzie dany region uważany jest za atrakcję- rodzi się rzekomo autentyczna sztuka ludowa i typ wytwórczości na potrzeby odwiedzających

Zygmunt Bauman- turysta poszukuje „nowych doświadczeń” a może ich dostarczyć tylko inność- inny wygląd ulic, ludzi

Tradycja wynaleziona- kreowanie wizji własnej kultury na potrzeby turysty

Michel Mafeeesoli - 2 pojęcia: trybializm, nowoplemiona - odwołuje się do dwóch typów solidarności Durkheima

Solidarność mechaniczna- celowościowa struktura powiązań jednostek z całościami społecznymi, typowa dla nowoczesnych państw- uległa erozji. Poszczególne indywidua ludzkie nie są podmiotami o ustalonej i trwałej tożsamości, pełniącymi wyznaczone funkcje społeczne. Dzisiaj jednostka- wobec braku trwałej tożsamości poszukuje przede wszystkim uczuciowej identyfikacji z innymi ludźmi.

- stąd pojęcie trybializmu- to fenomen czasowych wspólnot empatycznych w ramach których realizuje się jakiś określony „pomysł na życie”, aby na krotko uciec od popkulturowości i nieokreśloności codziennych realiów. To alternatywa, rodzaj rozszerzonej rodziny w której osoba poszukuje tego, czego nie daje jej rodzina właściwa, organizacja polityczna, ekonomiczna, wykonywany zawód i wszelkie zrzeszenia polityczne

Nowoplemiona- np. grupy typu New Age, wspólnoty religijne; mają zapewniać rodzaj zakotwiczenia, usensownienia własnego życiorysu, komfort, że jest się w grupie

Globalizacja i homogenizacja nie są równoważnymi pojęciami- globalizacja nie zawsze pociąga za sobą homogenizację treści, a może wywoływać reakcje przeciwstawne w postaci usilnych starań o promowanie kultury lokalnej

Kultura ludowa- ujmowana na 3 odmienne sposoby:

1. jako suma wytworów ukształtowanych w ramach wiejskiej społeczności lokalnej;

2. jako zbiór wzorów, norm i wartości rozwiniętych przez warstwę chłopską;

3. jako najprostszy i najbardziej pierwotny model kultury

- zawsze ludowość treści kulturowych, jako stan zwartego systemu przedstawień , czynność i obiektów, które cechuje autentyczność i tradycyjność

Tradycyjna, autentyczna kultura ludowa byłaby pewnym stanem ludowości bez świadomości ludowości , tj. reprezentuje ona stan kultury, który pozbawiony jest alternatywy. Ruch folklorystyczny- próbą reanimowania wybranych elementów kultury ludowej 9 jest przypomnieniem, interpretacją, działalnością świadomie inspirowaną).

ZAKOŃCZENIE- ANTROPOLOGIA NA KRAWĘDZI WIEKU

• Od początku lat 90 -badania coraz częściej poświęcane omawianiu dziedzictwa antropologicznych dociekań nad kulturą, obecnemu ich zróżnicowaniu i próbie określenia statusu i roli antropologii w XXI wieku

• Ogólniejszy namysł nad światem współczesnym, różnym od dawnych analiz antropologicznych

• Świadomość kresu pewnej koncepcji wiedzy i świadomość wyłaniania się innego jej kształtu;

• Tradycyjny model antropologicznych badań nad kulturą:- zainteresowanie kulturami prostszymi, - opisywanie zjawisk niezmiennych, - badania prowadzone na postawie wcześniej wypracowanych teorii,- brak uwzględniania konfliktów wewnątrzkulturowych i zróżnicowań- podział na „tu” i „tam”- peryferia i centrum

• Dziś: - zmiany w filozofii nauce; postmodernizm, postkulturalizm, ; zwrócono uwagę na problem uwikłania badacza w realia w których przebywa i niemożność bycia obiektywnym obserwatorem.

Idea antropologii wielu miejsc- próba wypracowania porównawczej płaszczyzny badań nad współczesnością zdominowaną przez globalizm i transkulturowość

Badacz nie zajmuje się już jednym miejscem, lecz usiłuje pokazać , jak w różnych kontekstach i częściach świata funkcjonuje globalny system znaków i tożsamości

18

---