Claude Lévi - Strauss

• liczne nawiązania do językoznawstwa (precyzja metod, sposób przedstawiania wniosków

właściwy naukom ścisłym) :

1) F. De Saussure - Język = system znaków

• Odróżnienie języka od mowy.

Język - obszar badań językoznawcy, zjawisko społeczne, zbiór reguł istniejący

niezależnie od jednostek.

Mowa - indywidualna, konkretna realizacja języka.

• Podział na badania synchroniczne i diachroniczne.

Synchronia - rzeczywistość statyczna, nie uwzględnia zmian w czasie. Takie podejście

jest niezwykle ważne dla językoznawców, albowiem umożliwia dotarcie do tego co stałe,

wspólne wszystkim społeczeństwom.

Diachronia - uwzględnienie przemian w czasie.

2. Szkoła Praska (Trubiecki/ Jakobson)

• Zwrócenie uwagi na opozycyjność w fonologii

• Pojęcie fonemów (najmniejsze różnicujące znaczeniowo jednostki dźwiękowe) i

zwrócenie uwagi, iż ich wartość znaczeniowa wynika z faktu, iż znajdują się one w opozycji do innych fonemów (tom - dom)

Między językiem, a pewnymi aspektami życia społecznego zachodzi analogia, dzięki

czemu możemy badać te zjawiska tak jak język. Lévi - Strauss brał pod uwagę te

przejawy życia społecznego, w których można wyodrębnić struktury. np. mitologię,

ideologię polityczną, obrzędy, sztukę, systemy pokrewieństwa (które są też sposobami

komunikacji)

Komunikacja jako :

• krążenie kobiet (etnologia)

• krążenie dóbr i usług (ekonomia)

• krążenie przekazów (teoria informacji)

Krążenie kobiet - charakteryzuje opozycyjność kobieta - mężczyzna. Nieświadomie dążymy do stworzenia systemu, który umożliwia związanie ze sobą jak największej ilości osób (duża grupa społeczna o ścisłych więziach)

Pokrewieństwo - w różnych społeczeństwach przyjmuje różne formy. Jest to system komunikacji, w którym przekazem są zawsze kobiety. Terminy pokrewieństwa można rozpatrywać tak samo jak fonemy- są elementami znaczenia, które zyskuja znaczenie, gdy są scalone w „systemy pokrewieństwa”.

Zakaz kazirodztwa - uniwersalny, nie ma uzasadnienia biologicznego. Dokonuje się po przejściu ze stadium natury do kultury. (zawężenie liczby osób stanowiących rodzinę)

Myślenie pierwotne, a myślenie współczesnego człowieka:

• pierwotne- racjonalne właściwe każdemu ludzkiemu umysłowi. Ogranicza się do

rzeczy zastanych, potem dochodzi do odtworzenia schematu, struktury. (Totem - wykorzystanie elementów ze świata przyrody w jakim żyjemy)

• współczesnego człowieka - najpierw struktura, potem pozostałe elementy.

MITY - mają wspólną strukturę. Liczy się nie ich treść, ale relacje między najmniejszymi

elementami znaczeniowymi = mitemami, które zyskują znaczenie poprzez opozycyjność.

Przekazem są istotne dla kultury wątpliwości.

Mit należy do:

• poziomu MOWY (wątek fabularny, uwarunkowanie czasowe - mówią o przeszłości)

• poziomu JĘZYKA (znaczenie ponadczasowe, znajdują się na poziomie nieświadomości, który jest wspólny wszystkim ludziom)

Społeczeństwa pierwotne, a społeczeństwa współczesne mają odmienne podejście do historii :

Społeczeństwa pierwotne:

• utrwalenie tego, co było dotychczas, zachowanie obyczajów i rytuałów.

• porównanie do maszyn mechanicznych (funkcjonują długo bez nowej energii, produkują mało nieładu, ich wewnętrzna struktura charakteryzuje się równowagą)

• społeczeństwa zimne

Społeczeństwa współczesne:

• negowanie stanu poprzedniego (przyszłość inna od teraźniejszości)

• porównanie do maszyn termodynamicznych (wytwarzają wiele pracy, dużo nieładu, pochłaniają dużo energii, ich wewn. struktura charakteryzuje się chwiejną równowagą)

• są zróżnicowane pod względem struktury społ.

• Społeczeństwa gorące

Vladimir Propp

• przedstawiciel rosyjskiej szkoły formalistów.

• uważał, iż istniejące klasyfikacje bajek ludowych (Miller, Aarne, Wiesiełowski) mają

znaczenie praktyczne. Podział na tematy jest arbitralny, bowiem odwołuje się jedynie do przeczuć i stanowisk teoretycznych każdego z autorów.

• Krytyka Wiesiełowkiego, który uważał, iż temat można rozłożyć na motywy. Te zaś są już elementami niepodlegającymi redukcji.

• Propp natomiast udowodnił, że każdy motyw można rozłożyć na mniejsze części (które nie są już logicznie samodzielne) np. „ smok (lub diabeł, sokół, orzeł) porywa (lub usypia) córkę (siostrę, matkę) cara (księcia, chłopa)”

BAJKI MAGICZNE - to szczególna kategoria bajek ludowych.

• charakteryzują je czynniki zmienne (postacie, atrybuty- ich liczba jest duża) oraz stałe (funkcje i działania - ich liczba jest ograniczona). Obecność tych elementów tłumaczy z jednej strony różnorodność i barwność bajek, a z drugiej ich jednorodność i powtarzalność.

Funkcje :

• są z reguły rzeczownikami wyrażającymi jakieś czynności np. zakaz, ucieczka.

• należy je rozpatrywać w kontekście (ich następstwo jest jednakowe we wszystkich bajkach), bowiem nie zawsze ujawniają się w tekście.

• istotne jest miejsce, które przypada w udziale danej funkcji w otoczeniu innych

• ich liczba jest ograniczona (31)

• nie wykluczają się nawzajem i mogą łączyć się w pary (np. walka -zwycięstwo) lub sekwencje (np. szkodzenie - apel o pomoc - przeciwdziałania - wyprawa)

SCHEMAT BAJKI MAGICZNEJ

• pierwsze 7 funkcji wyrażonych jest przez litery alfabetu greckiego

Następuje zawiązanie akcji :

1. Pojawia się bohater.

2. Odejście (poprzez złamanie zakazu), które sprowadza nieszczęście.

3. Antagonista wypytujący się o swoja ofiarę (wywiadywanie się przeciwnika)

4. Rodzi się sytuacja braku - bohater szuka na niego lekarstwa.

Czasem bajki zaczynają się od działalności antagonisty - porwanie, kradzież magicznego

przedmiotu. Wówczas ofiara staję się bohaterem, lub bohater śpieszy na ratunek

porwanej królewnie

• następne funkcje są opisane za pomocą małych liter łacińskich i symboli

1. Bohater spotyka donatora (osoba poddająca go próbie), może zareagować pozytywnie lub negatywnie używając swych zdolności lub korzystając z pomocy magicznej .

2. Konflikt z antagonistą (może przyjąć formę walki, zawodów, gry w karty)

3. Bohater otrzymuje znamię, pokonanie antagonisty, sytuacja braku została zlikwidowana.

4. Podróż powrotna - bohater jest ścigany przez przeciwnika, któremu ucieka dzięki pomocy podstępu.

5. Powrót do domu

6. Małżeństwo

Czasem pojawia się tak zwana „funkcja bis” :

1. Bohater wraca w przebraniu.

2. Zadanie zakończone powodzeniem

3. Rozpoznanie bohatera, zdemaskowanie uzurpatora

4. Nagroda

Elementy nieodpowiadające żadnej funkcji to :

• elementy pomocnicze - epizody, dzięki którym dana postać może się pojawić w

odpowiednim momencie w tekście

• motywacje - przyczyny, cele powodujące dane postępowanie postaci.

Każda postać ma przypisane określone funkcje (np. antagonista - szkodzenia, walka,

pościg)

7 PROTAGONISTÓW

1. Bohater

2. Antagonista

3. Donator

4. Magiczny pomocnik

5. Królewna (poszukiwana postać) lub ojciec

6. Osoba wysyłająca bohatera

7. Fałszywy bohater (uzurpator)

ARCHIBAJKA (archetyp wszystkich bajek magicznych) - utworzona jest z 4 grup

funkcji wchodzących w skład 2 sekwencji.

Tymi sekwencjami są:

1. walka z antagonistą - zwycięstwo bohatera (funkcjami stałymi są min. walka,

znamię, zwycięstwo, likwidacja braku, powrót, pościg, ocalenie)

2. trudne zadanie bohatera- jego wykonanie (funkcje stałe- nierozpoznane przybycie, zadanie, rozpoznanie, zdemaskowanie uzurpatora, transfiguracja)

Propp wyróżnia 4 grupy bajek :

• te, które realizują pierwszą sekwencję

• te, które realizują drugą sekwencję

• te, które realizują obie sekwencje

• te, które nie realizują żadnej z nich

Bajka magiczna, a mit:

• to co jest bajką w jednym społeczeństwie, może być mitem w drugim i na odwrót.

• te same opowiadania, postacie, motywy pojawiają się w mitach i bajkach jednej populacji. (wykorzystują tę samą materię, na swój sposób)

• Bajka zbudowana jest na słabszych opozycjach niż mit, nie ma charakteru metafizycznego ani kosmologicznego, za to lokalny i moralny, atrybuty postaci są zmienne. Charakteryzuje je większa swoboda i wolność wyboru w tworzeniu.

Literatura ustna

• składa się z treści (arbitralna) i formy (aspekt zasadniczy, który poddaje się analizie morfologicznej)

• odmienne podejście formalizmu - dziedziny te są rozłączne (forma jest zrozumiała,

natomiast treść jest całkowicie pozbawiona znaczenia) i strukturalizmu - nie ma takiego rozdzielenia (mają takie same natury, dają się wyjaśnić przez taką samą analizę)

Treść bajek jest zamienna, ale są pewne stałe wartości, dzięki czemu możliwa jest

analiza na głębokim poziomie. Również funkcje ulegają zmianom (złamanie zakazu

jako jego odwrócenie)

Powtarzalność pewnych elementów pozwala na stworzenie :

• modelu międzynarodowego

• m. regionalnego

• m. narodowego

• m. dla poszczególnych grup społecznych i zawodowych.

Mity i bajki używają języka w sposób hiperstrukturalny, tworzą metajęzyk.

Słowa tworzą obrazy, które są znaczącymi w stosunku do dyskursu oraz są elementami

znaczenia w stosunku do naddanego systemu znaczącego (na innej płaszczyźnie)

np. król i pasterka - system oparty na opozycji samiec/ samica (natura)

wysoko/ nisko (kultura)

Język + Metajęzyk = Bajki i Mity

Mitemy - słowa słów działające na 2 płaszczyznach :

• języka (znaczą każde dla siebie)

• metajęzyka ( elementy superznaczenia, które się rodzi z ich połączenia)

Gramatyka i leksyka wiążą się bezpośrednio, pokrywają na całej powierzchni.

• wszystko jest składnią ( połączenie elementów według określonych reguł)

• wszystko jest słownictwem (elementy różnicujące to słowa., mitemy to słowa i funkcje są denotowane przez słowa)

---