Emancypowanie się pedagogiki jako nauki
Nie tylko praktyka, lecz również myślenie pedagogiczne (refleksje nad wychowaniem) istniało od dawna i miało charakter:
Filozoficzny
Teologiczny
Religijny
Publicystyczny lub literacki
Refleksja pedagogiczna jest również uwarunkowana społecznie i kulturowo. Zazwyczaj zmiana w jej obrębie dokonuje się gdy nadchodzi kryzys starego myślenia, wówczas rodzą się nowe pomysły i formułuję się nowe cele i zadania wychowania. Szczególnym momentem wzmożonej refleksji nad wychowaniem był w czasach nowożytnych okres oświecenia oraz czas po nim następujący rozwój przemysłu i związane z nim potrzeby. W czasach nowożytnych wraz z procesem oddzielenia się filozofii od teologii i wyłonienia się różnych nauk odwołujących się do racjonalnego badania świata i posługujących się eksperymentów metodom ilościowym badaniom, również w pedagogice zaczyna się poszukiwać naturalnych metod wychowania- uwzględniających naturę rzeczy lub naturę integracji ludzkiej oraz osobliwość języka i sztukę, a także naturę psychologiczną wychowania (Pestalozzi ).
Proces rozwoju tożsamości i autonomii pedagogiki jako dyscypliny naukowej staje się coraz bardziej zaawansowany i pedagogika zaczyna zdobywać miejsce wśród dyscyplin naukowych. Proces ten wspierany jest zawsze przez następujące czynniki:
kulturowe i społeczne- tak zwana rewolucja przemysłowa i związany z nią podział pracy, zapotrzebowanie na nowe specjalizacje zawodowe itp.
w/w czynnik rodzi zawsze poważne zmiany typu ekonomicznego i politycznego, które możemy widzieć, jako kolejny bodziec mający znaczenie dla rozwoju myśli pedagogicznej
rozwoju myślenia pedagogicznego- samej pedagogiki była również była również pedagogizacja studiów uniwersyteckich, które zaczęły przygotowywać swoich absolwentów do pracy wychowawczej i dydaktycznej
Dopiero pod koniec XVIII wieku pedagogika pojawiła się jako odrębna dyscyplina na uniwersytetach. W pierwszej kolejności zaistniała na uniwersytetach niemieckich.
Pierwszym podręcznikiem był „Zarys pedagogiki” Ernesta Chrystiana Trampa (1780 r.)
W tym samym czasie A. H. Niemeyer wydał skrypt do nauczania, gdzie poszukiwał definicji zarysu i celów teorii wychowania. Pierwszym, który dał podstawy tej dyscyplinie J.F. Herbart ( pierwszy profesor habilitowany w dziedzinie pedagogiki). Swoje wykłady z pedagogiki realizował w ramach wykładów, najpierw z filozofii, a później samej pedagogiki. Przez swoje publikacje stał się ojcem pedagogiki naukowej i autorem, który po raz pierwszy w sposób wyraźny i usystematyzowany poruszał problemy naukowości pedagogiki.
Różne są kryteria za pomocą których dokonywane są podziały wiedzy pedagogicznej na poszczególne dyscypliny i dziedziny- jest to proces ciągły, gdyż pedagogika jako nauka społeczna ciągle się rozwija.
Działy pedagogiki w ujęciu wertykalnym
Podmioty i wyodrębnianie się poszczególnych dziedzin i dyscyplin w pedagogice dokonywało się w czasie, w perspektywie historycznej i wyglądało to w następujący sposób:
Początek tego procesu można łączyć z Herbartem i jego kontynuatorami- wywarli oni duży wpływ na pierwszy etap rozwoju i styl badań w pedagogice naukowej, nazywany często „herbartyzmem”, ale też „postherbartyzmem”. Pedagogika naukowa była tu uważana za technologię procesu uczenia się i nauczania w szkole. Większość zainteresowań skupiało się na praktyce szkolnej. W pedagogice wyłoniły się dwa kierunki:
Indywidualizm pedagogiczny ( zainteresowanie się rozwojem jednostki)
Socjologizm pedagogiczny ( zainteresowanie się uspołecznieniem wychowanka i ucznia w szkole)
Technologiczny sposób rozumienia nie rozwiązywał ważnych problemów wychowania, również w odniesieniu funkcjonowania szkoły, zainteresowano się badaniami eksperymentalnymi- poszukiwano nowych rozwiązań. Impuls dla tego rozwoju zainteresowań wyszedł z pierwszego laboratorium psychologii eksperymentalnej prowadzonego przez Wilhelma Wundta ( miało to miejsce w 1879 roku). Zaczęła więc powstawać pedagogika eksperymentalna, dla której w badaniach zjawisk pedagogicznych ważne były kluczowe metody nauk przyrodniczych. Uważano, że drogą eksperymentu będzie można dokonać rozwiązania wszystkich zagadnień dotychczas uważanych za pedagogiczne. Metoda przyrodoznawcza okazała się niewystarczająca i nieprzystająca do nauk społecznych. Zajmowała się więc ona związkami przyczynowymi i ustalała prawa, które nimi żądzą, ale pomijała jednak istnienie celów. Dlatego w początkach XX w. mieliśmy do czynienia z kryzysem pedagogiki eksperymentalnej, który zaznaczył się przesunięciem akcentu z badań eksperymentalnych na zagadnienia dotyczące celów wychowania.
Na tym tle zaczęła rozwijać się naukowa pedagogika normatywna, która stojąc na bazie aksjologii starała się naukowo i filozoficznie określić cel i ideę wychowania.
Schemat pionowego (wertykalnego) układu działów pedagogicznych
IV poziom ( najwyższy) to pedagogika teoretyczna z pedagogiką ogólną i innymi kierunkami i systemami pedagogicznymi, filozofią wychowania, która w oparciu o zebrany materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny dostarczony poprzez poprzednie działy zmierza do tworzenia ogólnej teorii rzeczywistości wychowawczej w ramach cech i kompetencji poszczególnych dyscyplin, poszukując zarazem jej podstaw, sensu i wartości.
III poziom to pedagogika, którą S. Kunowski określa jako pedagogikę normatywną. Korzystając z innych nauk takich jak filozofia człowieka (antropologia filozoficzna, aksjologia, teoria (filozofia) kultury, bada naturę (istotę) człowieka, wytwory kultury, rozważa kwestie światopoglądowe, a w ich świetle także wartości, cele, ideały i normy, które powinny być uwzględnione w wychowaniu.
II poziom to pedagogika opisowa lub eksperymentalna, starająca się uogólnić doświadczenie i badać eksperymentalnie te prawa, które żądzą zjawiskami (fenomenami) w wychowaniu.
I poziom są to konkretne doświadczenia wychowawcze ( i dydaktyczne) rodziców, wychowawców, nauczycieli, czyli praktyka wychowawcza. Jest to pedagogika na poziomie praktyki i konkretnej empirii.
Obok spojrzenia na układ poszczególnych działów pedagogicznych w ujęciu pionowym możemy wyróżnić działy o budowie poziomej (horyzontalnej). Różnica pomiędzy propozycja pierwszą, a drugą polega na tym, że w ujęciu wertykalnym poszczególnych działów, główną rolę odgrywają sposoby uzyskiwania wiedzy i ich stosowania, w drugim natomiast ( horyzontalnym) zwraca się uwagę na zakres omawianej problematyki. Dalej możemy mówić o ogólnym zakresie badania oraz zakresach szczegółowych.
3