Wykład Filozofia Chin - dr Andrzej Orzechowski 9.05.1998
Filozofia Chin
Poczucie obcości względem kultury chińskiej wzrasta bardziej niż w przypadku Indii. Przyczyny:
Języki indoeuropejskie są językami z naszego kręgu kulturowego, chiński - nie
Kultura ta jest odległa w sensie geograficzno - historycznym
Chiny - maksymalna egzotyka w porównaniu do Indii. Chińska kultura jest w radykalny sposób odmienna od naszej.
Do II w. n. e. mamy do czynienia z istnieniem perfekcyjnie strzeżonego laboratorium kulturowego Chin. Bardzo dobra izolacja kulturowa. Ameryka Płd. była też taką kulturą ale „aliteracką”, a Chiny miały przekazy nieustne, pisemne.
Bogata literatura chińska z okresu presokratycznego.
Bardzo egzotyczny jest język chiński - nie przypominający schematu indoeuropejskiego.
Kultura klasyczna Chin (mniej więcej) - do 221 r. n. e. (koniec dynastii Chan). Od III wieku n. e. Chiny zaczynają „eksportować” swoją kulturę (koniec „laboratorium” - izolacji kulturowej). Izolacja kulturowa Chin charakteryzowała się oficjalnym ignorowaniem obcych wpływów.
Język chiński:
Zdecydowanie inne pojęcie języka niż to ma miejsce w językach zachodnich. Czym język jest? Wg Arystotelesa np. o ile coś jest językiem to jest w jakiś sposób podobny do Greki. W Chinach brakuje takich cech języka, które my moglibyśmy uznać jako konstytutywne. Przy przekładach klasyki na języki współczesne mamy do czynienia z różnymi interpretacjami tłumacza. „Każdy tłumacz jest zdrajcą” - nie ma symetrii między oryginalnym tekstem a przekładem, ale nie sposób nie być zdrajcą (różne właściwości języka).
Nie istnieją nawet odległe analogie leksykalne europejski - chiński. Wymuszanie takich analogii powoduje fałszowanie chińskich tekstów. W języku chińskim nie ma czasów, rodzajów, liczb gramatycznych np.: w języku chińskim zdaniem jest złożenie człowiek + iść (daje to dużo możliwości interpretacji w języku polskim np. człowiek szedł, człowiek zaszedł, przyszedł, pójdzie etc.). Tłumaczenie tekstów chińskich będzie zatem tłumaczeniem z kontekstów. Język chiński jest o wiele bardziej zanurzony w kontekście niż jakikolwiek europejski. Wybierając podczas tłumaczenia jedną z wersji postępujemy w sposób arbitralny - podmiotowy. Wtedy zawężamy znaczenie.
Język chiński nie sprzyja nastawieniu platońskiemu czy arystotelesowskiemu. Jest raczej antyplatoński. Np. trudno by było powiedzieć Chińczykowi, że sprawiedliwość ma jakiś desygnat.
Trudności z tekstami filozoficznymi:
W tradycji europejskiej mamy do czynienia z przeciwstawieniem wiedza - umiejętność.
„wiedzieć”/„wiedza” - „umieć”/„potrafić”
episteme - techne
knows be able/can
W oryginalnym tekście chińskim żadnej takiej opozycji nie ma. Zarówno wiedzieć jak i umieć jest symbolizowane przez jeden symbol. Dlatego przekłady mogą w dużym stopniu zakłamywać tekst. Jest to nieuniknione, ale to jest warunek istnienia przekładów.
Kolejna przykładowa trudność: wyraz prawda.
Z dialogów konfucjańskich: przekład: „słowa muszą być zgodne z prawdą” (muszą jej odpowiadać) - w oryginalnym chińskim mamy: „słowa muszą być w zgodzie, muszą odpowiadać”.
Prawda (europejska) odpowiada np.: ok. 30 amorficznych (nie uformowanych w jedną semantyczną całość). Nie ma sensu ogólnego, pewnego podstawowego sensu słowa prawda. 30 oddzielnych słów dotyczy prawdy semantycznej.
2