Bezrobocie - metody obliczania w Polsce
Pojęcie bezrobocia jest bardzo nieprecyzyjne i istnieje wiele różnych metod mierzenia poziomu bezrobocia - każda z nich obciążona w kierunku wyższego bądź niższego oszacowania bezrobocia. W różnych krajach używa się oficjalnie różnych metod obliczania bezrobocia. W najczęściej przyjmowanej przez ekonomistów definicji do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy.
Ogólnie rzecz biorąc, ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na aktywnych zawodowo i biernych zawodowo. Do aktywnych zawodowo zaliczane są te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach dla danej gospodarki. Pozostałe osoby tworzą grupę biernych zawodowo. Stosunek liczby aktywnych zawodowo do liczby ludności w wieku produkcyjnym nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej:
az= Sr/Lp
Im wyższy jest ten współczynnik, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo. Wysokość współczynnika aktywności zawodowej zależy od szeregu czynników. Do najważniejszych należy zaliczyć: poziom i zmiany stawek płac, zmiany modelu rodziny, a także możliwości znalezienia pracy.
Rozmiary bezrobocia zależą od dwóch czynników:
współczynnika aktywności zawodowej
rozmiarów zatrudnienia.
W krótkim okresie dwa pierwsze czynniki są, na ogół, bardziej stabilne od czynnika trzeciego. To właśnie z tego powodu w krótkookresowych analizach bezrobocia zasadniczą wagę przywiązuje się do kształtowania zatrudnienia. Bezrobocie można wyrazić albo w wielkościach absolutnych, określających liczbę osób bezrobotnych, albo w wielkościach relatywnych, czyli procentowych. Taką miarą jest wskaźnik stopy bezrobocia, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej.
W Polsce w praktyce są stosowane dwie metody pomiaru bezrobocia:
metoda wykorzystywana w statystyce urzędów pracy
metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL).
Zgodnie z metodą stosowaną przez urzędy pracy, bezrobotnymi są osoby:
Zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy
Pozostające bez pracy i nieuczące się w szkołach, z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych,
Zarejestrowane w urzędzie pracy, jeżeli:
ukończyły 18 lat,
nie ukończyły 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni)
nie nabyły prawa do emerytury bądź renty
nie są właścicielami bądź posiadaczami gospodarstwa rolnego
nie prowadzą działalności poza pozarolniczej
nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności
nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego
Metoda BAEL wykorzystuje dane zgromadzone podczas Narodowego Spisu Powszechnego Ludności. Badanie aktywności ekonomicznej ludności pozwala na wyodrębnienie z ogólnej liczby ludności w wieku 15 lat i więcej trzech subpopulacji ze względu na aktywność ekonomiczną: pracujących, bezrobotnych i aktywnych zawodowo. Tak, więc według metody stosowanej w BAEL, do bezrobotnych zalicza się osoby, które jednocześnie spełniają niżej wymienione warunki:
W okresie przeprowadzania badania nie pracowały (nawet przez 1 godzinę)
Aktywnie poszukują pracy
Są gotowe podjąć pracę w badanym okresie lub następnym.
Ze względu na nieco odmienne definicje bezrobocia przyjęte w obu metodach dane o bezrobociu się różnią. Różnica ta może sugerować, że pewna część bezrobotnych rejestruje się w urzędach pracy nie po to by znaleźć pracę, ale po to by otrzymywać zasiłek dla bezrobotnych.
Inflacja - metody obliczania w Polsce
Inflacja oznacza zjawisko wzrostu ogólnego poziomu cen dóbr w pewnym okresie. Wzrost (lub spadek) cen pojedynczych dóbr jest dla gospodarki rynkowej zjawiskiem normalnym, występującym w zależności od zwiększenia się (zmniejszenia) zapotrzebowania na nie. Mechanizm ten pozwala na właściwą alokację zasobów, zgodnie z kształtowaniem się relacji między popytem a podażą na poszczególne dobra. Inflacja zaś występuje wówczas, gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny pojedynczych dóbr. Jako inflacji nie traktuje się także sezonowego wzrostu cen niektórych dóbr, lecz wzrost cen utrzymujący się przez dłuższy czas.
W ubiegłym stuleciu i do końca lat czterdziestych naszego stulecia zjawisko wzrostu cen towarzyszyło okresom wojny lub wzrostu koniunktury gospodarczej i występowało na przemian z okresami spadku cen w czasie recesji. Zjawisko spadku ogólnego poziomu cen określane jest jako deflacja. Utrzymujący się dłużej proces spadku cen prowadzi do ograniczania produkcji, masowych zwolnień, wzrostu bezrobocia, a w konsekwencji do dalszego spadku popytu i bankructw.
Wzrost ogólnego poziomu cen może być mierzony za pomocą odpowiednich wskaźników cen. Pomiar inflacji, podobnie jak i innych zjawisk ekonomicznych, nastręcza określone problemy metodyczne. Problemy te polegają przede wszystkim na wyborze miernika, na podstawie, którego ma być określany poziom inflacji. Różna jest na ogół dynamika cen towarów konsumpcyjnych i inwestycyjnych, w tym zwłaszcza towarów importowanych, cen hurtowych i detalicznych.
Najczęściej stosowanym miernikiem służącym do pomiaru inflacji jest indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych, zwany także indeksem wzrostu kosztów utrzymania (Consumer Price Index — CPI). Indeks ten odgrywa podstawową rolę w negocjowaniu podwyżek płac lub rewaloryzacji świadczeń emerytalnych, rentowych itp. W związku z trudnościami w śledzeniu zmian cen wszystkich dóbr konsumpcyjnych bierze się pod uwagę „koszyk towarów konsumpcyjnych". Jest on konstruowany na podstawie danych dostarczanych urzędowi statystycznemu przez wybrane gospodarstwa domowe, przy czym struktura tych gospodarstw powinna odpowiadać strukturze typowej dla danego kraju, czyli powinna być reprezentatywna dla danego społeczeństwa. Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup reprezentatywnego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy.
Jako drugi miernik inflacji stosuje się najczęściej deflator (przelicznik) cen produktu krajowego brutto, który ma charakter bardziej ogólny, gdyż obejmuje zmiany wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług, a więc oprócz artykułów konsumpcyjnych także towary inwestycyjne, surowce i produkty rolne.
Deflator cen PKB oblicza się jako relację między produktem krajowym brutto w cenach nominalnych a produktem krajowym brutto w cenach realnych.
Według stanu prawnego na 2004 r określonego w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy