Czesław Miłosz - (1911-2004), polski poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, laureat Nagrody Nobla w 1980. Urodzony w Szetejnach na Litwie, w 1913 wyjechał z rodzicami do Krasnojarska, a w latach 1914-1918 podróżował z ojcem po Rosji. Potem mieszkał w Wilnie. Debiutował jako poeta w piśmie Alma Mater Vilnensis w 1930 wierszami Kompozycja i Podróż. W 1931 był współzałożycielem grupy literackiej Żagary i współredagował pismo pod takim tytułem.
W 1931 odbył pierwszą podróż po Europie Zachodniej. W latach 1934-1935 był stypendystą Funduszu Kultury Narodowej w Paryżu. W 1935 rozpoczął pracę w wileńskiej rozgłośni Polskiego Radia, skąd po usunięciu za lewicowe poglądy przeniósł się do rozgłośni warszawskiej w 1937.
Od 1940 pracował jako woźny w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Brał udział w podziemnym ruchu kulturalnym, m.in. publikując zbiór Wiersze (1940, pod pseudonimem J. Syruć) i antologię Pieśń niepodległa (1942). Po upadku powstania warszawskiego przebywał w Goszycach i w Krakowie.
Od 1945 reprezentował PRL, jako dyplomata w Stanach Zjednoczonych, w 1946 w konsulacie generalnym w Nowym Jorku. W latach 1947-1949 był attaché kulturalnym w ambasadzie w Waszyngtonie, w 1950 sekretarzem ambasady w Paryżu. W 1951 poprosił o azyl polityczny i został emigrantem. Początkowo mieszkał w Maisons Laffitte pod Paryżem, od 1960 w Stanach Zjednoczonych. W 1960 został wykładowcą, a następnie profesorem na Wydziale Literatur i Języków Słowiańskich Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley. W latach 1981-1982 był profesorem Uniwersytetu Harvarda. Do 1989 wydawał swoje książki na emigracji i w Polsce w drugim obiegu. W 1989 wrócił do Polski. Mieszka w Krakowie.
Otrzymał wiele prestiżowych nagród, np. nagrodę PEN Clubu (1974, za przekłady polskiej poezji na angielski), Nagrodę Guggenheima (1976), Międzynarodową Nagrodę Literacka im. Neustadta (1977), a także Nagrodę NIKE '98. Nagrodę Nobla otrzymał za całokształt twórczości. W 2000 z okazji jubileuszu dziewięćdziesiątych urodzin Uniwersytet Jagielloński wyróżnił go srebrnym medalem 600-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej.
Używał m.in. pseudonimów Adrian Zieliński, B.B. Kuska, Jan M. Nowak, Jan Syruć, Ks. Jan Robak, Primas Aron.
Proza - Zniewolony umysł (1953; głośny zbiór esejów o pisarzach w Polsce w obliczu sowieckiego totalitaryzmu po II wojnie św.), Zdobycie władzy (1953, wyd. polskie , Paryż 1955; powieść nagrodzona Prix Littéraire Européen), powieść quasi-autobiograficzna Dolina Issy (1955), Kontynenty (Paryż 1958), Rodzinna Europa (Paryż 1959), Człowiek wśród skorpionów. Studium o Stanisławie Brzozowskim (Paryż 1962), Widzenia nad zatoką San Francisco (Paryż 1969), Historia literatury polskiej (New York 1969, wydanie polskie 1993), Prywatne obowiązki (Paryż 1972), Ziemia Ulro (Paryż 1977), Mój wiek. Pamiętnik mówiony A. Wata (tom 1-2, wywiad z A. Watem, Londyn 1977) Ogród nauk (Paryż 1979), Świadectwo poezji (Londyn 1983, wersja polska , Paryż 1983, Warszawa 1987), Jakiegoż to gościa mieliśmy (1996; o A. Świrszczyńskiej), Piesek przydrożny (1997, Nagroda NIKE 1998), Życie na wyspach (1997), Abecadło Miłosza (1997), Inne abecadło (1998), Wyprawa w dwudziestolecie (1999), Spiżarnia literacka (2004), O podróżach w czasie (2004).
Rodzinna Europa, Jedna z najważniejszych książek eseistycznych [-> Esej] Czesława Miłosza, wydana w Paryżu w 1959 r. Autor postawił w niej sobie za zadanie przedstawienie losów mieszkańców Europy Wschodniej na przykładzie własnej biografii. Nie jest to zatem typowa autobiografia, w której akcentuje się przede wszystkim wyjątkowość i niepowtarzalność jednostkowego doświadczenia. Autor patrzy na siebie jako na „obiekt socjologiczny", uwagę kierując głównie na wydarzenia historyczne oraz zachowania i cechy różnych grup narodowościowych zamieszkujących „maty skrawek kuli ziemskiej", gdzie przyszedł na świat. Od niego zaczyna „eksplorację, wyprawę w głąb własnej, jednak nie tylko własnej przeszłości". Eksploracja ta obejmuje najpierw starożytność, następnie dokonywaną przez zakon krzyżacki chrystianizację tych ziem, którą autor określa mianem „epopei mordu, gwałtu i bandytyzmu". Równie emocjonalne są jego opinie na temat unii polsko-litewskiej i dalszego biegu wspólnej historii. Koleje własnego życia, rozpoczętego w r. 1911, rzutuje na najszersze tło wydarzeń społecznych i politycznych, a także kulturalnych. Prezentuje barwną galerię swoich przodków i krewnych, szczególną uwagę poświęcając Oskarowi Miłoszowi, który został wybitnym poetą francuskim i odegrał ważną rolę w życiu autora. We wczesnym dzieciństwie jego osobowość kształtowały jednak przede wszystkim dramatyczne wydarzenia historyczne. „Pierwsza moja świadomość przyszła z wojną" - stwierdza autor. Wojenne wędrówki, „życie koczownicze" w furgonie lub eszelonie wojskowym kształtowały specyficzne widzenie historii: „Historia staje się płynna, jest jakby transpozycją wędrówki". Lata młodości, spędzone w Wilnie, Miłosz uważa za najważniejszą część swego życia. Objęły one naukę w gimnazjum, studia uniwersyteckie i początki kariery literackiej. Gimnazjum wychowywało wyłącznie w duchu katolickim i narodowym - w myśl hasła „Polak to katolik". Takie wychowanie, ignorujące wielokulturowe dziedzictwo, było pożywką antysemityzmu, który uważa autor za jeden z najważniejszych czynników współtworzących atmosferę dwudziestolecia międzywojennego i kryteriów podziału na lewicę i prawicę. Swoje miejsce widział na lewicy l w sposób naturalny w czasach studenckich zbliżył się do marksizmu. Wydarzenia historyczne początku lat 30. budziły przeczucie nadciągającej katastrofy i odciskały piętno na wczesnej twórczości poetyckiej całej „szkoły katastrofistów". Ważnym doświadczeniem dla autora była pierwsza podróż na Zachód w r. 1931, która stała się okazją do porównania dwóch zasadniczo odmiennych światów. Początki pracy zawodowej - w wileńskiej rozgłośni Polskiego Radia - spotęgowały jego niechęć do nacjonalistycznej prawicy. Przeniesienie się do Warszawy stworzyło mu możliwość rozszerzenia kontaktów literackich, gdyż w rozgłośni pracowali wówczas m.in. Józef Czechowicz, Jan Parandowski, Bolesław Miciński. Okres II wojny światowej określa Miłosz jako czas „przyćmionej" świadomości i odmawia jego głębszej penetracji. „Nie mam zamiaru pisać komentarzy do rysunków Goi" - stwierdza. Przejmująco opisuje natomiast „koniec Litwy", czyli wkroczenie latem 1940 r. wojsk sowieckich do Wilna, oraz własną ucieczkę do Generalnej Guberni. W Warszawie zbliżył się do Tadeusza Krońskiego - „Tygrysa", którego koncepcje filozoficzne, a zwłaszcza postawa, wywarły ogromny wpływ na Miłosza. Śmierć Tadeusza Krońskiego zamyka okres życia autora, któremu poświęcona jest Rodzinna Europa.
STRESZCZENIE: Rodzinna Europa zbudowana jest z osiemnastu krótszych i dłuższych esejów opartych głównie na wspomnieniach Czesława Miłosza. Każdy z nich poświęcony jest pewnemu etapowi w jego życiu lub jakiemuś zjawisku historycznemu. Jednak jako całość utwór jest prezentacją zjawiska historycznego określanego mianem dziś Mitteleuropa, czyli Europa Środkowo-Wschodnia, czy Środkowa, którego w latach pięćdziesiątych nikt na Zachodzie nie znał i nie stosował. W Rodzinnej Europie Czesław Miłosz posłużył się w utworze swoim przykładem. I tak poznajemy losy poety od jego narodzin do momentu osiedlenia się we Francji na emigracji. Towarzyszymy mu w jego wspomnieniach z dzieciństwa spędzonego na Litwie, słuchamy o młodości spędzonej w pięknym Wilnie, czy dowiadujemy się jak naprawdę wyglądała wielka rewolucja bolszewicka, gdyż Miłosz był jej naocznym świadkiem. Utwór ponadto zawiera wiele historycznych faktów, które miały na celu przybliżenie dziejów państw Europy Wschodniej zachodnim odbiorcom. I tak pierwszy rozdział w całości poświęcony jest historii Litwy. Miłosz wyjaśnia też różnice pomiędzy Polakami a Rosjanami. Pisze o wielkich krzywdach i stratach, jakie ponieśli mieszkańcy Europy Wschodniej w wyniku dwóch krwawych wojen światowych. Szczególną uwagę poeta zwrócił na zjawisko holocaustu i prześladowań ze strony nazistów wobec Polaków i Żydów. Poza tym czytelnik ma też okazję bliżej poznać Miłosza jako zwykłego człowieka. Artysta wspomina o swoich przyjaciołach, nauczycielach, zabawach, formach spędzania czasu, a także wychowaniu. Temu ostatniemu poświęcił dużo miejsca, ponieważ właśnie w sposobie wychowania upatrywał największą różnicę dzielącą mieszkańców Wschodu i Zachodu, a także pomiędzy pokoleniami
GENEZA: Rodzinna Europa to nie tylko chęć przybliżenia Zachodowi Wschodu, ale również próba zdefiniowania samego siebie przez Miłosza. Utwór powstał z potrzeby określenia przez poetę swoich korzeni, nie tylko narodowych, ale i kulturowych. Dlatego też większość materiału w niej zawarta ma charakter autobiograficzny. Pierwsze wydanie Rodzinnej Europy miało miejsce w Paryżu w 1958 roku. Wydawcą był oczywiście Instytut Literacki prowadzony przez Jerzego Giedroycia. Biorąc pod uwagę fakt, że w 1960 roku Miłosz przeprowadził się z Francji do USA, gdzie był dużo bardziej mile widziany ze względów ideologicznych, można powiedzieć, że Rodzinna Europa powstała niejako jako pożegnanie się poety ze Starym Kontynentem.
PROBLEMATYKA: Właśnie niepowtarzalności, bogactwu kulturowemu i etnicznemu, a także pięknu naszego zakątka Europy poświęcony jest utwór Czesława Miłosza. Na zakończenie książki poeta wygłasza ważną tezę o mieszkańcach tego regionu. Miłosz pokazał, że nasza niespokojna i burzliwa historia spowodowały, że staliśmy się bogatsi o wiedzę, jakiej mogą pozazdrościć nam inni, a jakiej oni nigdy mieć nie będą. Niestety wszystko to nasze narody były zmuszone okupić straszną ceną cierpienia i śmierci. Miłosz we wspaniały sposób pokazał bogactwo wiedzy drzemiące w historii polskich ziem, gdzie mieszkali nie tylko potomkowie Lecha, ale i Litwini, Żydzi, Niemcy, Białorusini, Czesi, ludzi wyznania katolickiego, prawosławnego czy muzułmańskiego. Czesław Miłosz w swojej pracy zwrócił uwagę na specyficzne uwarunkowania regionu Europy Wschodniej w czasach, kiedy Europa była podzielona na dwa bloki i składała się z państw. Poeta wyraził wizję obszaru niepodzielnego granicami, na którym mieszkają i mieszają się ludzie wielu narodowości.
„RODZINNA EUROPA” - CZESŁAW MIŁOSZ |
1