1. Źródła historyczne:

• Informacje o przeszłości, o zdarzeniach;

• Informacje odnoszące się do działalności człowieka w przeszłości;

2. Podział źródeł historycznych:

• Materialne

• Pisane

• Biografie (żywoty);

• Hagiograficzne (żywoty świętych);

• Histograficzne (kroniki, roczniki);

• Aktowe (przywileje, subskrypcje);

• Epistolarne (listy);

• Niepisane (pozostałości po przodkach);

• Niematerialne (źródła językowe, etnograficzne - opowiadania, podania, wierzenia)

• Krytyka źródła:

• Zewnętrzna (data powstania, miejsce powstania, autor, autentyczność);

• Wewnętrzna (treść, wiarygodność autora, czy autor był świadkiem zdarzenia);

4. Podział nowych dziejów:

• STAROŻYTNOŚĆ - IV tys. p.n.e. - 476r.n.e

• ŚRIEDNIOWIECZE - 476r.n.e. - 1450r, 1453r, 1492r, 1517r.n.e

• WCZESNONOWOŻYTNA - IV daty - 1789r. (rewolucja francuska)

• NOWOŻYTNOŚĆ - 1789r. - 1918r.

• DZIEJE NAJNOWSZE - 1918 - i trwa do teraz

5. Fazy antropogenezy:

• DROPITEK - 10mln l. p.n.e.

• GORYLOWATE;

• AUSTRALOPITEK - 5mln l. p.n.e. ; dwunożny chód, kilkunastoosobowe grupy, stosowanie prymitywnych narzędzi, mięsożerny;

• HOMO HABILIS - 2mln l. p.n.e. ; człowiek uzdolniony, kamienne narzędzia, inny układ żuchwy, 125cm wzrostu;

• HOMO ERECTUS - 1,8mln l. p.n.e. ; człowiek wyprostowany, opuścił Afrykę, mięsożerny, podtrzymywał ogień, 160cm wzrostu, udoskonalone narzędzia;

• NEANDERTALCZYK 300-200tys. l. p.n.e. ; wzniecał ogień, być może znał mowę, 20-25 osobowe grupy, osiedlał się w jaskiniach, miał swoją religię - kult lunarny;

• HOMO SAPIENS SAPIENS - 60-50tys. l. p.n.e. ; człowiek myślący, do 190cm wzrostu, wyprostowany, mniejszy mózg, kamienne groty oszczepów, drewniane szałasy a w środku palenisko;

• PALEOLIT - starsza epoka kamienia - 2mln p.n.e. - XI tys. p.n.e.

Otoczaki, topory kamienne, coraz mniejsze groty, łuki, podział pracy (kobiety zbierały żywność, mężczyźni - polowanie), potrafiono łączyć surowce, w ostatnim wieku pojawił się Homo Sapiens Sapiens, przechowywał żywność

7. MEZOLIT - średnia epoka kamienia - X tys. p.n.e. - VI tys. p.n.e.

Koczowniczy tryb życia, mieszkał w jaskiniach, rybołówstwo, udomowił psa, świnię, uprawiał zboże.

10tys. l. p.n.e. - cofnął się lodowiec na północ, zmiana klimatu, przemieszczał się na północ do Anglii i Irlandii

8. NEOLIT - młodsza epoka kamienia - IX tys. - III tys. p.n.e.

Osiadły tryb życia, rolnictwo, użyźnianie gleby, osiedlanie w górach. Sierp i radło, bydło ciągło radło, nie zabijano zwierząt, hodowano je. Zaczęto organizować życia społeczne i tworzono pierwsze miasta-państwa, pierwszy podział prac, pierwsze domy słupowe. Początki tkactwa, wylatano kosze, garncarstwo, wypalanie gliny, wynalezienie koła, wynalezienie miedzi, robiono ozdoby, odkryto złoto i srebro.

9. EPOKA BRĄZU - MIEDŹ+CYNA - III tys. - I tys. p.n.e.

Poszerzenie szlaków handlowych, nowe zawody - hutnictwo, kopalnictwo, grotnicy, miecznicy, płatnerzy. Narzędzia z brązu, wynalezienie pisma klinowego, unowocześnienie żeglugi. Kultura Łużycka w Polsce.

10. EPOKA ŻELAZA - epoka Hallstatt - 1200 - 1100p.n.e. - XIX w.n.e.

Żelazne piły, siekiery.

11. Położenie geograficzne Egiptu:

• Na północy Morze Śródziemne;

• Na wschodzie Półwysep Synaj;

• Na schodzie Morze Czarne;

• Na południu Nubia;

• Na zachodzie Pustynia Libijska;

12. Podział na Egipt Dolny i Egipt Górny. Powierzchnia 1mln km². Zamieszkane tylko 30tys. km².

13. Ustrój społeczny Egiptu:

14. OKRES PREDYNASTYCZNY - założycielem był MENES, zjednoczył Dolny i Górny Egipt, stolica była w THINIS; powiększanie terenów aż do NUBII, przeniesienie stolicy do MEMFIS.

15. OKRES STAREGO PAŃSTWA - okrzepła władza, zaczęły powstawać pierwsze piramidy CHEOPSA, CHEFRENA, MYKERINOS; rósł wpływ arystokracji.

16. I OKRES PRZEJŚCIOWY - zanik władzy centralnej; władzę przejmują władze lokalne - anarchia; II tys. - zjednoczenie władzy przez MENTUHOTEPA II.

17. EPOKA ŚREDNIEGO PAŃSTWA - stolica w TEBACH; kompleksy świątynne w KARNAKU i LUKSORZE; DOLINA KRÓLÓW staje się miejscem pochówków faraonów; zaczęto wierzyć, że ciało i dusza to jedność; powiększanie terenów do Płw. Synaj; irygacja.

18. II OKRES PRZEJŚCIOWY - słabnie dynastia; upadek autorytetu faraona; na Egipt najechali HYKSOSI z Synaju; przeniesienie stolicy do AWARIS.

19. EPOKA NOWEGO PAŃSTWA - Egipcjan złączył James i stworzył nowe państwo; faraon nie jest już bogiem, lecz zwykłym człowiekiem; (faraonem kobieta - HATSZEPSUT); szczyt potęgi państwa za panowania TOTHMESA III; podbił Synaj, Libię; ECHNATON stara się wprowadzić kult jednego boga (AMON-RE - bóg słońca); wybudowanie słynnego ABU SIMBEL; dynastię kończą RAMZESI.

20. III OKRES PRZEJŚCIOWY - podbój Egiptu przez Asyryjczyków i podział Egiptu na dwa państwa.

21. EPOKA PÓŹNA - w VI wieku p.n.e. Egipt zdobywają Persowie.

22. EPOKA GRECKA - w IV wieku p.n.e. zaczyna się epoka PTOLEMEUSZY; ostatnią władczynią była KLEOPATRA.

23. PANOWANIE RZYMSKIE - od 30r.p.n.e. Egipt staje się prowincją rzymską.

24. Zajęcia ludności:

• Rolnictwo, rybołówstwo, budownictwo, kopalnictwo, myślistwo;

• Wytwarzanie papirusu;

• Prowadzenie systemu irygacyjnego przez chłopów;

• Wydobywanie złota, miedzi, turkusów; handel (Afryka - kość słoniowa, Liban - drewno, Synaj - srebro, Palestyna - wino, oliwa);

25. Pismo:

• HIEROGLIFY - pismo święte w świątyniach;

• HIERATYCZNE - pismo kapłańskie na papirusie;

• DEMOTYCZNE - pismo ludu;

• KAMIEŃ Z ROSETTY - CHAMPOLLION odczytał hieroglify;

26. Religia:

• Politeistyczna - 9 bóstw (OZYRYS - roślinność, zmarli; IZYDA - magia; SETH - pustynia; CHORUS - żywi; ANUBIS - dusze zmarłych; AMON-RE - słońce);

• Wierzyli w życie po śmierci - balsamowali ciała;

27. Osiągnięcia:

• Matematyka;

• Architektura (piramidy);

• Astronomia (gwiazdy, kierunki świata, kalendarz);

• Medycyna;

• Obróbka kamienia;

28. Mezopotamia leży pomiędzy rzekami Eufrat i Tygrys.

29. Ludy Mezopotamii:

• Haltyci;

• Mittani;

• Asyryjczycy

• Akadyjczycy;

• Sumerowie;

30. Historia Mezopotamii:

• W IV tys. p.n.e. pojawiają się Sumerowie; w III tys. p.n.e. wyparto Sumerów z kraju; Sargon przenosi stolicę do AKADU; potem napadły koczownicze ludy GUTÓW ze wschodu - sumeryjskie miasta-państwa odzyskują niezależność;

• 1900r.p.n.e. - AMORYCI stwarzają 4 państwa;

• HAMMURABI zebrał prawo, ujednolicił je i zapisał na kamieniu STELLA. („Oko za oko”, „Ząb za ząb”);

• XVI w.p.n.e. - najazd HETYTÓW, zniszczenie Babilonu;

• ASYRYJCZYCY tworzą 2 stolice w ASSURZE i NINIWIE; prowadzą żelazną dyscyplinę wojskową, dobre uzbrojenie i terror;

• ASSURBANIPAL - król, otworzył bibliotekę w Niniwie, podbił Egipt, Syrię i 12 ościennych państw;

• Bunt Babilończyków - Medzi, Scyci, Babilończycy;

• NABUCHODONOZOR II - władca Babilonii, wybudował Wieżę Babel dla Marduka, wiszące ogrody, zburzył świątynię w Jerozolimie;

• 539r.p.n.e. - CYRRUS podbija Mezopotamię, odbudowywuje Jerozolimę;

31. Pismo:

• PIKTOGRAFICZNE - wynalezione przez Sumerów;

• IDEOGRAFICZNE - pojęciowe;

• KLINOWE;

32. Ustrój:

• Król - najwyższy kapłan;

• Urzędnicy;

• Dowódcy wojskowi;

• Chłopi;

• Niewolnicy;

33. Religia - politeistyczna, panteon bóstw:

• ENLIL - burza (Sumerowie, Babilończycy)

• ENKI - woda (Babilończycy, Asyryjczycy)

• ISZTAR - miłość (Asyryjczycy, Babilończycy)

• MARDUK - słońce (Babilończycy)

• ASZUR - słońce, wojna (Asyryjczycy)

34. Osiągnięcia:

• Pismo klinowe;

• Koło:

• System dziesiętny i sześćdziesiętny;

• Podział doby na 24h, roku na 12 miesięcy;

• Miary, wagi;

• Pieniądze;

• Arytmetyka

• Alfabet;

• Matematyka (potęgi, pierwiastki);

• Zegar słoneczny;

• Kalendarz (cykl księżyca);

• Wynalezienie brązu;

• Metalurgia;

• Instrumenty muzyczne (harfa);

• Naczynia gliniane;

• Rozróżniano gwiazdy od planet;

• Mapa sklepienia niebieskiego;

• Zaznaczano orbity planet;

• ZIKKURAT - świątynie schodkowe;

• Brama LWÓW - brama obronna;

35. Indie - leżą na Płw. Indyjskim, przy rzece INDUS i GANGES (święta rzeka).

36. Historia Indii:

• MOHENDŻO-DARO, HARAPPA - najstarsze miasta;

• Ariowie - indoeuropejczycy, zdobyli terytorium Indii w 1500r.p.n.e.

• Indie dzielą się na kilka państw, rządzili nimi książęta RADŻDŻA;

• Dochodziło między państwami do wojen; PENDŻAB dostał się pod władzę Persów;

• Ostatnia wyprawa Aleksandra Wielkiego do Indii, dochodzi w armii do buntu i Indie nie zostają zdobyte;

• 312r.p.n.e. - dochodzi do zjednoczenia Indii przez MAURIÓW, władcą jest ASIOKA;

• W V w.n.e. Indie zostają zdobyte przez HUNÓW, a następnie przez ARABÓW;

37. Ustrój Indii (podział na KASTY):

• Kapłani - BRAMINI;

• Wojownicy;

• Chłopi i rzemieślnicy;

• Niewolnicy

• PARIASI - nietykalni, poza kastami, skazani na życie na uboczu za przewinienia społeczne, tzw. WYRZUTKI SPOŁECZEŃSTWA;

38. Religia (ŚWIĘTA KSIĘGA WEDY):

• MANTRA - pieśni śpiewane przez kapłanów;

• WEDYZM - (KSIĘGA + MANTRA), wierzono w siły przyrody, kosmiczny ład, świat fantastyczny;

• BRAMINIZM - największy bóg BRAHMA, reinkarnacja - wędrówka dusz;

• HINDUIZM - bóg BRAHME, WINSZU (świat), SIWA (zagłada);

• SIDDHARTA - książę, który stał się BUDDĄ

BUDDYZM - wyzbycie się pragnień materialnych, nirwana - spokój, ukojenie; nie ma reinkarnacji; V zakazów (nie zabijać, nie kraść, nie kłamać, nie cudzołożyć, nie pić alkoholu); święte księgi buddyzmu - SRILANKA (reguły życia mnichów, pouczenia Buddy);

39. Osiągnięcia:

• Medycyna (igły);

• Matematyka (cyfry arabskie);

• Kanalizacja;

• Gra w szachy;

• Przestrzenne ułożenie miast;

40. Chiny - leżą przy rzece JANGCY i HUANG-HE, na Dalekim Wschodzie, nad Morzem Chińskim, po południu nad Oceanem Indyjskim;

41. Historia:

• V tys. p.n.e. - pierwsze osadnictwo;

• Dynastia SZANG, władca SZY HUANG - TI, powiększenie terytoriów, reformy gospodarcze, ujednolicił pismo, miary, wagi; zjednoczył Chiny, wybudował Mur Chiński;

• Istniała arystokracja, która wyzyskiwała chłopów, przez co powstawały bunty;

42. Ustrój:

• Cesarz - cyn niebios (nadawał urzędy, kult jego osoby);

• Urzędnicy (20 stopni urzędniczych) = SZLACHTA (dawano na nich daniny, pańszczyznę);

• Chłopi = rzemieślnicy;

43. Religia:

• BUDDYZM;

• KONFUCJONIZM - stworzył go Konfucjusz; odwoływał się do bogów, człowiek ma postępować dobrze, kierować się rozumem; powstały pierwsze zasady dobrego postępowania;

• TAOIZM - stworzył go Lao-Cy, przeciwstawny do wartości z przeszłości, dążenie do doskonałości poprzez medytację i dobre postępowanie;

44. Osiągnięcia:

• Druk;

• Porcelana;

• Sztuczne ognie;

• Proch;

• Jedwab;

• Stopy metali;

• Żelazny pług;

• Papierowe pieniądze;

• Gaz bojowy;

---