Temat 1:

Istota kolonializmu i jego konsekwencje.

O zjawisko kolonializmu nasiliło się w dwóch okresach, mianowicie:

1. W XVI wieku kiedy miały miejsce „Wielkie Odkrycia Geograficzne”

2. W XIX wieku kiedy miało miejsce „Wielkie Rozdrapywanie Afryki”

Kolonializmowi towarzyszy polityka kolonialna, którą można zdefiniować jako dążenie do tworzenia imperium poprzez przyłączanie innych państw, tworzenie państw zależnych, sfer wpływów.

To dążenie do opanowania wynika m.in. z istoty człowieczeństwa.

Pojawiają się zatem pytania:

- Czemu w drugiej połowie XIX wieku doszło do kolonizacji skoro na przełomie XVIII i XIX wieku zdekolonizowały się Ameryki?

- Czemu udało się to w Afryce, gdzie w 1875 roku skolonizowane było tylko 10% obszaru kontynentu?

- Jakie skutki pociąga za sobą kolonializm?

W Wielkiej Brytanii rozwija się kapitalizm przemysłowy, ma miejsce rewolucja przemysłowa, między innymi jako konsekwencja eksplozji kolonii w Ameryce. Europa już wcześniej znała kapitalizm, który można określić mianem kapitalizmu kupieckiego, czyli merkantylizmu.

Szybki start w dziele kolonizacji był udziałem również Hiszpanii i Portugalii, tam jednak kapitalizm nie rozwinął się, a to z powodu „przejedzenia” zysków z kolonii. Dobra z Hiszpanii (kruszce) trafiały do Wielkiej Brytanii i Holandii.

Brytyjczycy i Holendzy, którzy wystartowali, w wyścigu po kolonie później zdobyte zyski zainwestowali.

Jedną z przyczyn kolonializmu, był właśnie nierównomierny rozwój kapitalizmu w czasie i przestrzeni. Pojawił on się tylko w Wielkiej Brytanii i nigdzie indziej. Później rozprzestrzenia się do Francji, ale dopiero w latach 20-30-tych XIX wieku. W połowie XIX wieku pojawia się w Niemczech (tu silnie na rozwój kapitalizmu wpłynął „żelazny kanclerz” Otto von Bismarck). W latach 70-tych XIX wieku dostaje się na ziemie polskie, a potem do Rosji i Azji.

Rozwój kapitalizmu związany jest powstaniem klasy robotniczej, która po pewnym czasie zaczyna żądać lepszych warunków pracy. Powoduje to wzrost kosztów produkcji. Zdobyte doświadczenia w produkcji masowej pozwalają na zalewanie rynków obcych, co hamuje tam rozwój kapitalizmu.

W Francji dopiero uwolnienie siły roboczej stwarza możliwości konkurowania w kapitalistycznej rzeczywistości. Dochodzi do zderzenia kapitalizmu brytyjskiego z francuskim. W wyniku tej konfrontacji okazuje się, że produkty francuskie są gorsze, ale za to tańsze. Różnica w cenie spowodowana jest wyższymi kosztami produkcji, doświadczeniem i uświadomieniem robotników na wyspach.

Przedsiębiorcy brytyjscy są zmuszeni to poszukiwania tanich surowców i taniej siły roboczej. To powoduje powrót do kolonializmu (po I Wojnie Światowej kolonie brytyjskie zajmują obszar 30mln km², dochodzi do opanowania 44% ludności świata i 70% obszaru globu).

Proces powtarza się analogicznie we Francji i Niemczech, z tym ze tu nie do końca. Spowodowane jest to późnym zjednoczeniem Niemiec oraz polityką Bismarcka.

Również Rosja i USA rozrastały się, ale nie tworzyły one posiadłości zamorskich. Rosja miała swój obszar kolonizacji w centralnej Azji (Kazachstan i Uzbekistan). Różnica, która pojawiała się przy porównywaniu z państwami zachodniej Europy wynikała z faktu, ze Rosja traktowała go jako terytorium państwowe, a nie kolonie.

Wybór obszaru poddanego kolonizacji nie był przypadkowym.

W Azji były długie, dłuższe nawet niż w Europie, tradycje państwowości. Państwa azjatyckie, potrafiły i stawiały opór podejmowanym próbom kolonizacji, czy podporządkowania.

Tylko część Azji została skolonizowana, a część utrzymała status półkolonii (m.in. Persja, Chiny). Sposobem na uzależnienie części Azji były inwestycje i udzielanie pożyczek.

Inaczej było w Afryce, gdzie tylko na północy istniały tradycje państwowości. W średniowieczu państwa afrykańskie konkurowały z Europą. W rejonie „Czarnej Afryki”, na obszarze Sahelu, pojawiały się państwa feudalne takie jak państwo Luega, czy Bakongo (to już poza Sahelem, powstało w XV wieku w dolinie Konga).

Rozwój państw feudalnych w Afryce został zahamowany. Związane to było z procesem handlu niewolnikami. Wywiezienie w przeciągu dwóch wieków 60mln mieszkańców Afryki spowodowało jej upadek i degradację. Konsekwencje handlu niewolnikami ciążą do dziś.

Temat 2:

Ewolucja systemów politycznych państw europejskich na przełomie XIX i XX wieku.

Kapitalizm w Europie rozwijał się nierównomiernie, a to przekładało się na stosunki społeczne. Ustroje polityczne ewoluowały od mniej do bardziej postępowych. Wśród nich wyróżniamy:

1. Monarchię absolutną - monarcha ma nieograniczoną władzę, nie istnieje konstytucja, parlament i rząd;

2. Monarchię konstytucyjną - zakres władzy monarchy jest podobny do absolutyzmu, ale określony jest on w konstytucji (zazwyczaj oktrojowanej). Pojawia się tu rząd, ministrowie, premierzy, parlament, ale o ograniczonych uprawnieniach;

3. Monarchię parlamentarną - rząd powołany jest przez parlament, ale może go rozwiązać;

4. Republikę parlamentarną - jak wyżej, z tym że nie ma monarchy a prezydent;

5. Republikę prezydencką - tu brak kooperacji władz, istnieje ich separacja;

6. Republikę radziecką - tu istnieje grupa, która z mocy prawa jest pozbawiona praw (Np. liszczeńcy), wybierać mogą chłopi i robotnicy, władza należy do Rad Robotniczych i Żołnierskich, a wybory są pośrednie.

Francja od lat 70 XIX wieku jest republiką parlamentarną.

Niemcy i Austro-Węgry do połowy XIX wieku rządzone są absolutnie, a później istnieją tam monarchie konstytucyjne. W 1918 roku Niemcy i Austria stają się republikami parlamentarnymi.

Rosja do początku XX wieku rządzona jest absolutnie. W 1906 roku zmieniona zostaje w monarchię konstytucyjną. W 1917 roku Rosja staje się republiką, z tym, że konstytuanta jest zwołana już po rewolucji bolszewickiej.

Na obszarze starego kontynentu istniały różne systemy wyborcze. Na początku XIX wieku w Wielkiej Brytanii i we Francji tylko 2-4 % obywateli posiadało prawa wyborcze. Sytuacja ta zmienia się i pod koniec XIX wieku prawa wyborcze mają już wszyscy mężczyźni, a jedynym cenzusem jest cenzus wieku.

W Europie środkowej na przełomie XIX i XX wieku istnieją dwa systemy wyborów: powszechny i kurialny. Oba używane są w Niemczech, natomiast tylko drugi w Austrii, gdzie utrzymał się do 1907 roku.

O ile system powszechnych wyborów jest stosunkowo prostym, o tyle kurialny jest systemem złożonym. Istnieje tu podział na kurie, z których każda wybiera kandydatów do puli jaką otrzymała Np. po 100 mandatów na kurię. System ten w sposób oczywisty deformuje wyniki wyborów.

Zmianom systemów politycznych towarzyszyły procesy rewolucyjne. Do radykalnych zmian doszło na wschodzie w: Presji, Rosji, Turcji i Chinach. Była to można powiedzieć spóźniona wiosna ludów na wschodzie, która miała taki sam cel jak ta z 1848 roku - zmienić ustrój a absolutnego na konstytucyjny, bądź republikański.

W Rosji rewolucja przybrała charakter socjalny, a motorem napędowym była klasa robotnicza. W Persji, Turcji i Chinach tak klasa była za słaba, przez co motorem napędowym były:

- Turcja - kręgi wojskowe (przez co jest to bardziej przewrót a nie rewolucja)

- Persja - duchowieństwo islamski

- Chiny - drobna burżuazja

W tych trzech państwach silnym czynnikiem motywującym była groźba przekształcenia ich w kolonie. W Rosji tego aspektu brakowało.

W Turcji zorganizowany został bardziej przewrót niż wybuchła rewolucja, gdyż podczas:

a. Rewolucji - najważniejsze zmiany dokonują się w sferach: ekonomicznej, politycznej, ideowej. Przez to powstaje nowy porządek, który jest przeciwstawny dotychczasowego. Następuje zastąpienie jednej opcji drugą, która jest przeciwstawna.

b. Przewrotu- najważniejsza zmiana dokonuje się u steru władzy. Nowa władza jest przeciwstawna do władzy dotychczasowej. Przewrót może przybrać formę:

- zamachu stanu, gdy władca, który panuje łamie konstytucje i zwiększa zakres swoje władzy

- puczem, gdy żołnierze są wyprowadzeni na ulicę i obsadzają kogoś u steru władzy.

Podsumowując na przełomie XIX i XX wieku mamy do czynienia z Europą nastojów politycznych, w której dochodzi przejścia z form absolutnych do parlamentarnych, oraz zaniku systemu kurialnego i upowszechnieniu się praw wyborczych. Stopniowo do prawa te otrzymują również kobiety (Polska -1919, Francja - 1945).

Temat 3:

Przemiany społeczno-gospodarcze i aktywność USA na przełomie XIX i XX wieku

Podczas gdy Europa osłabiała się przez rywalizację USA i Japonia rosły w siłę.

W połowie wieku XIX USA nie uczestniczyło jeszcze w wielkiej polityce. Zajmowała się terenami Ameryki Północnej.

Czy jednak stany prowadziły w związku z tym politykę kolonialną?

Patrząc na zasiedlanie zachodniej części można z stwierdzić, że była to polityka kolonizacji, lecz Stany Zjednoczone uważały obszar na kontynencie za integralną część swojej państwowości. Pojawia się zatem dysonans między stanem faktycznym, a tym co twierdzili mieszkańcy USA.

Lata 1861-1865 to Wojna Secesyjna, wojna domowa w Stanach Zjednoczonych. Natomiast ostatnie trzy dekady XIX wieku to już nieustanny wzrost gospodarczy, który wprowadza państwo do wielkiej polityki. Natomiast w XX wieku Stany Zjednoczone zaczynają rozdawać karty.

Czemu jednak nastąpił taki szybki wzrost?

W 1862 roku została uchwalona ustawa o domostwach, na mocy której każdy Amerykanin dostawał 160 akrów ziemi za darmo, musiał uiścić opłatę manipulacyjną. Warunkiem otrzymania działki było gospodarowanie nią przez 5 lat. Po tym okresie osadnik stawał się faktycznym jej właścicielem.

Dzięki temu posunięciu powstało 600 000 nowych farm, co stanowiło 15% ogólnej ilości gospodarstw wiejskich w USA. W krótkim czasie pojawił się również duży popyt na produkcję przemysłową.

Drugim czynnikiem zasadniczo wpływającym na wzrost gospodarczy była duża imigracja, istotna dla państwa postkolonialnego, które miało aspiracje opanowywać wielkie amerykańskie przestrzenie. W samych latach 60. XIX na 50 000 000 mieszkańców stanów zjednoczonych 14 000 000 stanowili właśnie imigranci.

Wyraźnie dodatni bilans migracji związany był z rozwojem przemysłu i zapotrzebowaniem na siłę roboczą. Miliony ludzi, którzy przybyli do USA przyśpieszyły rozwój gospodarczy kraju.

Warto podkreślić cechy, które posiadali imigranci. Byli oni ludźmi odważnymi i obrotnymi, takie też stało się społeczeństwo amerykańskie. Patrząc na z drugiej strony Np. w polskiej Galicji, skąd emigrowało wielu chłopów zostały osoby nie posiadające powyższych chce. Przez analogie można sobie uzmysłowić (pół żartem, pół serio) jaki stały się społeczeństwa macierzyste emigrantów.

Kolejnym, nie mniej istotnym czynnikiem, wpływającym pozytywnie na gospodarkę Stanów Zjednoczonych okazało się zniesienie niewolnictwa. Akt ten uwolnił siłę roboczą czarnoskórych mieszkańców państwa (co stanowiło kilka procent ogółu społeczeństwa).

By uzmysłowić sobie sukces Stanów Zjednoczonych można porównać wartość ich produkcji z wybranymi państwami Europejskimi.

Państwo	Wartość produkcji (dolary amerykańskie)
Stany Zjednoczone	9 500 000 000
Wielka Brytania	4 500 000 000
Niemcy	3 300 000 000
Francja	2 500 000 000

W XIX wieku zaczęło rodzić się w śród mieszkańców USA przekonanie, że oni - anglo-sasi - są wzorem do naśladowania dla innych nacji.

Zwyżka produkcji zmusiła rząd Stanów Zjednoczonych do poszukiwania rynków zbytu. Takim właśnie rynkiem dla USA miały stać się Chiny. Po opanowaniu w 1898 roku Filipin USA stało się jednym z mocarstw partycypującym w podziale stref wpływów we Wschodniej Azji.

W 1899 roku amerykański sekretarz stanu John Milton Hay sformułował zasadę otwartych drzwi wobec Chin. Związane to było z obawą USA wobec rysującego się podziału przez Europejskie potęgi państwa środka. Została wystosowana nota do głównych mocarstw (Francji, Japonii, Niemiec, Rosji, Wielkiej Brytanii, Włoch), by podpisały się pod doktryną otwartych drzwi.

Od połowy wieku XIX Stany Zjednoczone silnie rozbudowywały flotę. Było to spowodowane planami kolonialnymi oraz utrzymaniem kluczowej pozycji na terenie Nowego Świata.

Zakładano przekształcenie M. Karaibskiego w wewnętrzne może USA przez przejęcie kolonii europejskich w tym rejonie.

W 1895 roku wybuchło na Kubie powstanie anty-hiszpańskie. Kuba była obszarem penetracji kapitału brytyjskiego i oczywisty sposób sympatie mieszkańców USA znalazły się po stronie powstańców.

Polityka w rejonie Karaibów i powstanie przyczyniły się do wybuchu wiosną 1896 roku wojny hiszpańsko-amerykańskiej. Wojna ta była regularnymi działaniami zbrojnymi toczonymi zarówno na lądzie jak i na morzu. Teatrem zmagań były Karaiby, ale i Filipiny.

W XII.1896 roku Kuba wybiła się na niepodległość, jednak niedługo potem konstytucja umożliwiła ingerencję USA w wewnętrzne sprawy państwa.

Wojna hiszpańsko-amerykańska zakończyła się przegraną Hiszpanii, która w jej wyniku przestała być praktycznie państwem kolonialnym (nie licząc kilku posiadłości w Afryce). Do USA przyłączone zostały Porto Rico, Guam, oraz Filipiny. Za te ostatnie Stany Zjednoczone zapłaciły 20 000 000 dolarów.

Trzecim obszarem zainteresowań po Chinach i Karaibach były wyspy Pacyfiku, które pozwoliły by na dotarcie do Azji. W XIX wieku parowce nie były wstanie przepłynąć całego Pacyfiku, bez postoju by uzupełnić paliowo jakim był dla nich węgiel. Dlatego potrzebne były tzw. Bazy Węglowe. Prócz nic USA chciała zbudować w tym rejonie również bazy wojskowe.

Efektem starań w rejonie Pacyfiku było pozyskanie Hawai, wyspy Midway, oraz kilku innych.

Czwartym z kierunków polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych stał się przesmyk środkowo-amerykański i budowa na jego obszarze kanału. Nowy szlak wodnym miał spełniać dwa podstawowe zadania:

- ułatwić transport floty wojennej

- usprawnić handel między wybrzeżami

Transport przez kanał stałby się tańszy i łatwiejszy niż koleją, z tego powodu - co jest oczywistym - głównymi przeciwnikami idei budowy kanału byli przedsiębiorcy kolejowi.

Amerykanie chcieli mieć kanał na własność, ale obowiązywał ich wcześniejszy układ z Wielką Brytanią, który zakładał, że wybudowany kanał będzie neutralny i powszechnie dostępny. Było to jednak 50 lat wcześniej i ówczesny sukces polityki zagranicznej w nowej rzeczywistości okazał się kulą u nogi.

Zabiegi Amerykanów wymusiły na Brytyjczykach działanie w myśl zasady: jeżeli nie masz możliwości przeciwstawienia się czemuś to zgódź się. W ten sposób nie ucierpiał ich prestiż.

Nie był to jednak koniec drogi do rozpoczęcia budowy kanału.

USA miała możliwość budowy nowego szlaku w Nikaragui, bądź w Panami, która w tym czasie była częścią Kolumbii. Amerykanie woleli budować kanał w Nikaragui, niż w Panamie, gdzie trzeba było odkupić akcje budowy kanału od Francuzów i gdzie 2/3 pracy było już wykonane. Francja żądała 100 000 000 dolarów, a rząd Kolumbii kolejnych 25 000 000.

O miejscu budowy kanału przesądził przypadek. Na terenie Nikaragui wybuchł wulkan, co wzbudziło obawy inwestorów, przed budową szlaku wodnego na terenie aktywnym tektonicznie.

Zaczęto, więc targi by odkupić udziały istniejącej części kanału. Francja otrzymała 40 000 000 dolarów, ale Kolumbia nie chciała się zgodzić na 10 000 000. Nie postąpiła w myśl zasady, którą wcześniej zastosowali Brytyjczycy i przeciwstawiła się.

Efektem był wybuch rebelii w północnej Kolumbii, którą poparł Kongres USA. Powstała niepodległa Panama, która wydała zgodę na budowę kanału. Jego otwarcie nastąpiło w roku 1914.

Na początku XX wieku Stany Zjednoczone były już prawdziwym mocarstwem, ale nie stały się klasycznym państwem kolonialnym. W USA wciąż silna była idea walki z kolonializmem.

Temat 4

Rewolucja Meiji w Japonii (1868) i ekspansja polityczna Japonii

Rewolucja Meiji w Japonii pozwoliła osiągnąć temu państwu status mocarstwa, mimo że w XIX wieku było ono jeszcze zacofane i feudalne. Od początku XVII wieku Japonia prowadziła politykę izolowania się, ale częściowo przez holendrów i chińczyków miała kontakt ze światem.

W okresie, którym jest mowa państwem kwitnącej wiśni rządził szogunat. Szogun zawłaszczał sobie władzę i powodowała, że cesarz praktycznie nie uczestniczył we władzy. Kolejni władcy Japonii byli wręcz zniewieściali, do 1867 roku kiedy cesarz Mutsuhito (睦仁 ) w młodości przejmując władzę musiał przeobrazić się w mężczyznę. Kolejni szoguni, aż do końca lat 60. XIX wieku pochodzili z rodu Tokugawa.

Zmiany zapoczątkowane zostały w latach 50. W 1853 roku przypływa do brzegów Japonii eskadra okrętów dowodzona przez komandora Perry'ego. Okręty te nie dają się przegonić.

Japonia tradycyjnie twierdziła, że jest ubogim państwem, które nie ma czym handlować i za co kupować towarów. Nie mnie jednak w 1854 roku zostaje na niej wymuszone przez Perry'ego otwarcie kilku portów na handel z USA.

Cesarstwo zgodziło się na handel tylko przez ściśle określone porty. Miały się w nich pojawić nie tylko statki handlowe ale również, konsulowie - z immunitetem, - którzy otwierali konsulaty - te posiadały status eksterytorialny.

Japonia stanęła przed dylematem, który można było rozwiązać w trojaki sposób:

1. Przekształcić się w kolonię;

2. Modernizować się;

3. Sięgnąć po miecze;

Rozwiązanie trzecie pociągało za sobą groźbę iż po przepędzeniu konsuli i kupców przyszli by silniejsi już obcy.

W 1868 roku rozpoczął się okres rewolucji zwany Meiji (zwany tak od pośmiertnego imienia cesarza Matsuhito). Nazwa ta oznacz oświecenie. Japończycy pragnęli dostosować swój system władzy do wzorców zachodnich. Oznaczało to zakończenie istnienia dwuwładzy w państwie. Efektem starań cesarza był wybuch wojny domowej, gdyż ród Tokugawa chciał odzyskać swoją władzę szogunów.

Za zmianami politycznymi szły gospodarcze, a wszystkie te zmiany były odgórne. Taka też była cała rewolucja Meiji - odgórna i bardzo szybka.

W latach 70. XIX wieku nastąpił zwrot rejestrów, czyli spisów mieszkańców księstw, które przejął cesarz. Sami książęta zostali prefektami powstałych w miejsce ich dziedzin prowincji. Za tym poszło zmniejszenie ich dochodów, mimo iż teraz były stałe i ustalone prawnie.

Przeprowadzone zostały również szereg reform:

1. Reforma rolna - w jej wyniku dzierżawcy dostali ziemię na własność;

2. Reforma podatków - wprowadzono rozwiązanie kapitalistyczne, w miejsce dotychczasowego, który przypominał Europejską dziesięcinę.

3. Reforma armii - utworzono regularną armię, do której włączono samurajów, ale i chłopów, oraz żołnierzy pochodzących z pozostałych warstw społeczeństwa.

Ta ostatnia reforma nie spodobała się samurajom, którzy byli jedyną realną siłą militarną dotychczas w Japonii, a teraz w wojsku stawali w szeregu ze swoimi poddanymi częstokroć. Sposobem na powstrzymanie buntu miała być ekspansja.

Od 1868 roku wysyłano za granicę młodzież japońską, by wracała z planami, które usprawniły by gospodarkę. Do Japonii trafiały plany fabryk, które po wybudowaniu tanio odsprzedawano w prywatne ręce, co zapobiegało etatyzmowi. Za granicę posyłani byli nie tylko mężczyźni, ale i kobiety, by i one poznawały świat.

W latach 50. XIX wieku Japonia posiadała tylko flotę przybrzeżną, ale już w latach 70. XIX wieku wystawiła dużą flotę dalekomorską. Przy jej pomocy zdołała wymusić otwarcie kilku portów w Korei, która podobnie jak wcześniej Japonia prowadziła politykę izolacji.

Problemem wyspiarskiego państwa był brak surowców. Natomiast Korea, która pozostawała w stosunku wasalnym do Chin była w nie bogata. Chęć opanowania bogactw naturalnych doprowadził do wybuchu wojny, która toczyła się w latach 1894-1895 roku. Wojska chińskie stacjonujące w Korei zostały pokonane przez japończyków. O skuteczność wojsk japońskich może świadczyć następujący fakt:

Od początku lat 80. chińczycy umacniali swoją twierdzę Port Arthur, która miała być nie do zdobycia. Oddziałom japońskim wystarczył jeden dzień żeby ją opanować.

Konflikt został zakończony traktatem w Shimonoseki na mocy, którego Chiny zapłaciły ogromną kontrybucję 360 000 000 jenów - wojna kosztowała ½ tej kwoty. Port Arthur, płw. Liaotung i wyspy Peskadory miały zostać przekazane Japonii. Jednak interwencja Rosji, Niemiec i Francji, które złożyły protesty (tzw. „potrójna interwencja”) przez to Japonia musi zrezygnować z płw. Liaotung, w zamian za dodatkowe odszkodowanie. Japonia potraktowała to jako upokorzenie.

Chiny by spłacić kontrybucje musiały się zadłużyć.

Kolejnym konfliktem zbrojnym, w którym uczestniczyło cesarstwo była wojna lat 1904-1905. Konflikt zakończył się zwycięstwem Japończyków nad Rosjanami. Dla elit politycznych Azji wydarzenie to było bardzo ważne. Uświadomiło światu, że żółty człowiek może pokonać białego. Drugim takim przykładem będzie dopiero Pearl Harbor. Fakt ten miał również znaczenie dla procesu dekolonizacji.

Potwierdzeniem mocarstwowej pozycji Japonii było postanowienie konferencji waszyngtońskiej dotyczące tonażu flot, który wyglądał następująco:

USA	Wielka Brytania	Japonia	Francja	Włochy
5	5	3	1,75	1,75

Stosunek ten dawał Japonii flotę większą do potęgi jaka niewątpliwie była Francja. Trzeba podkreślić, że Kraj Kwitnącej Wiśni stał się mocarstwem w zaledwie 50 lat.

Temat 5

Spory brytyjsko-francuskie i „entente cordiale”

W Afryce krzyżowały się interesy brytyjskie i francuskie, które stają na krawędzi wojny w 1898, ale już w 1904 roku podpisują entente cordial.

Kością niezgody dwóch mocarstw była kwestia Kanału Sueskiego. Pozwolenie na jego budowę otrzymali Francuzi od kedywa Egiptu, a nie od sułtana. Mimo, iż Egipt był częścią Imperium Otomańskiego, to słabość sułtanów powodowała uniezależnianie się władyków poszczególnych prowincji.

Budowa ukończona została w 1869 roku. Towarzystwo Budowy Kanału wyemitowało 400.000 akcji, z których rząd Wielkiej Brytanii nie kupił żadnej. 207.000 akcji pozostawało w rękach francuskich, 170.000 były w posiadaniu kedywa Egiptu. Miało to się niedługo zmienić, gdyż kanał zmieniał dotychczasowe drogi handlowe. Szczególnie usprawniał handel z Azja, a po roku okazało się że ¾ statków, korzystających z nowego szlaku wodnego miały banderę brytyjską.

Kiedy rząd brytyjski uświadomił sobie wagę kanału sueskiego rozpoczął zabiegi pozyskiwania akcji Towarzystwa. Okazja nadarza się gdy Napoleon III traci swoją pozycję po zatargu z Prusami (1870 rok).

Wojna Francusko-Pruska rozgrywa się w latach 1870-1871. Jej efektem jest osłabienie państwa Francuskiego. Sytuacja zagrożenia ponawia się w połowie lat 70. tym razem jednak interwencja Petersburga i Londynu niweluje je.

Rządowi brytyjskiemu udaje się wykupić akcje kedywa Egiptu, a gdy finanse tego państwa znów upadają zarówno Wielka Brytania jak i Francja proponują ustalenie tam swojego urzędnika ds. finansów, by dbał o spłatę zaciągniętych pożyczek.

W 1881 dochodzi do wybuchu powstania skierowanego przeciwko ingerencji państw europejskich w Egipcie, którym dowodzi Achmed Arabi Pasza. Polityka ta doprowadza do interwencji wojsk brytyjskich w 1882 roku i jego aresztowania. Brytyjczycy zajmują kanał Sueski. W 1914 roku Brytyjczycy ogłoszą Egipt swoim protektoratem.

W tym samym roku - 1882 - do dwuprzymierza przystępują Włochy. Francja jest w tej sytuacji wybierać między bezpieczeństwem na kontynencie, a koloniami. Zwycięża to pierwsze i Francja wycofuje swoją interwencję zbrojną w Egipcie. Szansa na jego odzyskanie pojawia się kiedy dochodzi wybucha powstanie, jednak jest ono stłumione 1898 roku.

W latach 80-tych XIX wieku Brytyjczycy podejmują próbę podporządkowania sobie Sudanu. W tym samym okresie Francuzi wysyłają tam swoją ekspedycję, która w założeniu ma się spotkać z armią Etiopską. Plan ten zakłada podział Sudanu, w którym wschodnia część przypaść ma Etiopii, a zachód Francji.

W 1898 roku ekspedycja francuska dociera do Faszody. W tym czasie akurat armia brytyjska polowała w tym rejonie na mahdystów. Dochodzi do starcia, które określane jest jako „incydent w faszodzie”. Francuzi nie chcieli opuścić Faszody, ale wiedzieli, że nie mają szansy wygrać wojny w koloniach. Wielka Brytania królowała wtedy na morzach.

Konflikt ponownie zaostrza się podczas wojny burskiej (1898-1902). Francuzi wspierali w niej holenderskich osadników.

Sytuacja międzynarodowa zmienia się w wyniku działalności Niemiec. Rozbudowywały one flotę, co zmusiło anglików do podobnych działań (Wielka Brytania chciała za wszelką cenę utrzymać tzw. „two powers standard”). Dodatkowo Niemcy zaczęły zalewać rynki tanimi bublami, dlatego sprzedawcy brytyjscy zaczęli naklejać informacje na produkty pochodzenia niemieckiego o treści „made in Germany”. Trzecim punktem zapalnym była linia kolejowa 3B - Berlin-Bizancjum-Bagdad(Basra).

Z tych podwodów mimo iż, Brytyjczycy zapatrywali się na sojusz z Niemcami, w 1904 roku dochodzi do porozumienia z Francją. Układ z 1904 roku nie jest sojuszem, a podziałem na strefy wpływów. Egipt dostaje się w brytyjską, a Maroko we Francuską strefę wpływów.

Temat 6

Spory brytyjsko-rosyjskie i porozumienie z 1907 roku.

W 1907 roku doszło do podpisania porozumienia, którego Wielka Brytania nie chciała.

Na przelotnie XIX i XX wieku wielka Brytania chciała porozumienia z Niemcami.

Z Rosją było wiele punktów spornych:

1. Cieśniny czarnomorskie:

Rosja potrzebowała ich by otworzyć się na świat, Była duża, ale miała mało okien na świat. Podczas wojny Rosyjsko Tureckiej okręty wojenne Wielkiej Brytanii wpłynęły do cieśnin by zamanifestować swoje poparcie dla Turcji.

Na kongresie w Berlinie Anglia otrzymała za pomoc Turcji Cypr.

W 1915 roku była jedyna okazja dla Rosji by przejąć cieśniny. Wtedy to wszystkie mocarstwa sojusznicze zgadzały się na przekazanie ich Carowi.

2. Mandżuria:

Był to dobry rynek zbytu dla Rosji.

Wielka Brytania nie angażowała się gospodarczo w Mandżurii, gdyż wystarczały jej centralne Chiny. Chciała jednak osłabić Rosję. Kiedy Wielka Brytania zauważyła wzrost potęgi Japonii doprowadziła do podpisania z nią układu w 1902 roku. Układ ten mógł być wymierzony w Rosję. Zakładał, że na wypadek konfliktu druga strona zostanie neutralna, a w wypadku angażu innego państwa pomoże. Układ obowiązywał tylko w rejonie dalekiego wschodu.

Z tego właśnie powodu flota bałtycka nie została przepuszczona przez kanał Sueski w trakcie wojny Rosyjsko-Japońskiej.

3. Azja Centralna:

a. Tybet - tu brak znaczącego zaostrzenia.

b. Afganistan - tu mogło dojść do wybuchu wojny, ale problem został

zażegnany umową z 1907 roku.

c. Persja

AD a.:

Tybet był częścią składową Chin, które uzyskały zapewnienie od mocarstw, że nie będą chciały go oderwać i podporządkować. Nie będą też prowadzone rozmowy z Lassą, bez wiedzy Pekinu. Utrzymano więc status quo.

AD b.:

Wielka Brytania chciała chronić Indie (swoją perłę w koronie), przez utworzenie wokół nich strefy buforowej. Taką strefą miał być właśnie Afganistan. Zagrożenie pojawiło się gdy Rosja zaczęła kolonizować i podporządkowywać sobie Turkmenistan. Problemem było to iż trudno było wyznaczyć granicę miedzy Afganistanem a Turkmenistanem.

Po wojnie turecko-rosyjskiej Rosjanie zaczęli działać na rzecz podporządkowania sobie Afganistanu. Wysłali poselstwo do władcy państewka.

Interwencja Wielkiej Brytanii zahamowała jednak ten proces. W 1879 roku doszło do podpisania układu w Gaudamaku i przekształcenia Afganistanu w protektorat brytyjski.

Protektorat nie traci znamion państwowości. Polityka zagraniczna przechodzi w ręce protektora. Na terenie protektoratu może przebywać rezydent, ewentualnie może powstać baza wojskowa.

Polityką zagraniczną w tamtym czasie był handel w dużej mierze. Oznaczało to że państwo silniejsze decydowało o handlu protektoratu. Wielka Brytania decydowała z kim Afganistan podpisze umowę handlową, a z kim nie.

W 1885 roku prowadzone były działania wojenne między Rosją a Afganistanem. W związku z tym Wielka Brytania rozważała możliwość wprowadzenia na morze Czarne floty. Jednak brak poparcia mocarstw i Turcji spowodował zaniechanie działań.

W 1907 roku Rosja potwierdziła postanowienia traktatu z Gaudamaku.

AD c.:

W Persji miała miejsce penetracja gospodarcza zarówno Rosyjska jak i Brytyjska. Zakładano między innymi banki w 1889 u 1890 roku. Oficjalnie Persja pozostawała nadał niepodległym państwem.

Oba mocarstwa chciały uzyskać koncesje na rozwiązania gospodarcze: monopole, budowy dróg etc.

Po paru miesiącach koncesje dla Wielkiej Brytanii były wycofywane przez wzgląd na Rosję.

Rosja miała przewagę, bo władza szacha była ograniczona. Utrzymywała się dzięki brygadzie kozackiej (w jej skład wchodzili Persowie pod dowództwem rosyjskim).

Sprawa zaangażowania Rosji rozwinięta została po przegranej w wojnie z Japonią. Wtedy to car skoncentrował się na zachodzie.

Równocześnie Wielka Brytania nie mogła dojść do porozumienia z Niemcami, a w 1904 roku miała już gotowe porozumienie z Francją. W związku z tym postanowiła podpisać umowę z Rosją.

Traktat przyniósł podział Persji na strefy wpływów:

1. Największa, północna - rosyjska

2. Południowo-Wschodnia - brytyjska

3. Centralna - neutralna

Aktywność gospodarcza miała zostać ograniczona do stref wpływów.

Umowa ta eliminowała problemy w spornych obszarach nie była jednak układem sojuszniczym czy wojskowym. Później stała się podstawą do realnego sojuszu

Temat 7

Polityka kolonialna Niemiec na przełomie XIX i XX wieku.

W historii zdarza się tak, ze osobowość wielkiego polityka m wpływ na odejmowane przez państwo decyzje. Przykładami takich osobowości są Napoleon, Stalin, czy Bismarck, który przez 20 lat był kanclerzem Niemiec.

Politykę zagraniczną Niemiec za czasów kanclerstwa Otto von Bismarck cechowało duże zainteresowanie Europą, a stosunkowo niewielkie pozyskiwaniem kolonii. Niemcy w tym okresie zdołali opanować Togo, Kamerun, Tanzanie, czyli tzw. Niemiecką Afrykę Wschodnią i nic więcej.

Sytuacja zmienia się, gdy Bismarck odchodzi zaczyna być wprowadzania Weltpolitik.

Zjednoczenie gospodarcze i polityczne Niemiec oraz duże kontrybucje od Francji, pchnęły gospodarkę do przodu. Wprowadzona zostaje agresywniejsza polityka, oraz podkreślanie braku chęci na umowę z Wielką Brytanią (tu rozbudowa floty, wbrew interesom brytyjskim). Siła państwa nie miała swojego podłoża w koloniach, a to było mało jak na tamte czasy.

Niemcy musiały rozpocząć poszukiwanie rynków zbytu i tanich surowców, dla swojej rozwijającej się gospodarki kapitalistycznej. Cesarstwo było jednak wyraźnie spóźnione w tym wyścigu po kolonie. W wyniku ekspansywnych działań Niemiec doszło do sporów o:

1. Turcję z Wielką Brytanią

2. Maroko z Francją

Na Bałkanach swoje interesy miały Austro-Węgry, co oznacza, że teren ten był miejscem penetracji kapitału niemieckiego. W tym rejonie nadal niepodległym państwem była Turcja, jednak była ona słaba. Z tego powodu stanęła w polu zainteresowania Niemców.

Sułtan przychylnie patrzył na inwestycje niemieckie, gdyż był przekonany, iż jeżeli już któreś z państw ma ingerować w sprawy tureckie to powinno to być najsłabsze ogniwo z łańcuszka mocarstw.

Turcy zgodzili się na przeprowadzenie przez kapitał niemiecki inwestycji polegającej na budowie linii kolejowej łączącej Berlin, Bagdad i Basrę.

Dyplomacja niemiecka chciała wypróbować Entente Cordial przez zaangażowanie się w Maroku. To było nadal niepodległe. W 1904 roku Aziz dostał projekt reformy od Francji, który zakład częściowe podporządkowanie Maroka.

W 1905 roku do Tangeru przybywa kilka okrętów niemieckich, a cesarz Wilhelm umówi, że Maroko jest niepodległe. Jego stanowisko jest wyraźnie formułowane jako opozycyjne do francuskiego.

Działania niemieckie skłoniły sułtana by nie przyjmował oferty reform z rąk francuskich. W nowej rzeczywistości bardziej na rękę władcy Maroka była konferencja międzynarodowa. Ta odbyła się w 1906 roku w Algesiras. Uczestniczyło w niej 10 państw w tym USA. Postanowiono na niej, że cło i policja portowa zostaną przekazane Francji. Sprawa jednak nie została do końca rozwiązana.

W historii mamy do czynienia z dwoma kryzysami marokańskimi. Pierwszym jest wspomniany kryzys z 1905 roku, a dugi z 1911. Związany z nadal pozostającą otwartością sprawy marokańskiej.

Francja wprowadziła na teren Maroka wojsko i tworzyła tam garnizony. Niemcy wobec takiego obrotu spraw wysyłają kolejne statki, do Agadim wpływają: Panter i Berlin. Niemcy nie uznają zajmowania Maroka, chyba, że za rekompensatą. Tym razem również Brytyjczycy (David Loyed Georg) pokazują, że Francja nie zostanie sama w ewentualnym konflikcie.

By nie doszło do wojny a Niemcy mogły się z twarzą wycofać z pretensji do niepodległości Maroka dochodzi do przekazania części Konga. Tren ten ze względu na surowce i rynek zbytu jest bezużyteczny, ale zaspokaja potrzeby dyplomacji.

W 1912 roku Maroko zostaje protektoratem Francji.

Obrót spraw podczas kryzysów marokańskich powoduje że Niemcy mimo, iż dali znać Burom o gotowości pomocy nie pomagają im. Paul Kruger nie zostaje nawet przyjęty na audiencję przez cesarza Wilhelma.

Sukces Niemcom udaje się odnieść podczas podziału wpływów w Chinach. W 1898 roku zajmują oni Kiao Czu.

Temat 8

Polityka kolonialna Włoch w końcu XIX i na początku XX wieku.

W zjednoczonych Włoszech silne były tendencje mówiące o odbudowie imperium rzymskiego. Polityka zagraniczna wytyczała cele kolonialne, które miały doprowadzić do przynajmniej częściowego spełnienia tej wizji.

Podjęto próbę opanowania Etiopii. 1896 roku rozegrała się bitwa pod Adułą, w której wzięło udział 100 000 Etiopczyków Menelika II i 17 000 Włochów. Starcie zakończyło się przegraną europejczyków, co było wielką hańbą dla Włochów. Przegrali bowiem z ludźmi uważanymi nadal za dzikich. Czarę goryczy dopełniało to iż z pola bitwy uradowało się tylko 2 000 żołnierzy.

Etiopczycy nie wykorzystali jednak w pełni swojego zwycięstwa i nie ruszyli do Erytrei. Pozwoliło by to opanować cały północny-wschód rejonu i utrzymać szeroki pas wybrzeża. W tym czasie stacjonowały tam tylko słabe garnizony włoskie.

Menelik II nie ruszył jednak do Erytrei, gdyż obawiał się wzmocnienia północnych prowincji, które były we władaniu syna Jana (byłego cesarza). Przyłączenie obszaru Erytrei niewątpliwie było by wzmocnieniem północnej części państwa.

Menelik popełnił jednak błąd, gdyż kolejne ataki Włochów przyszły właśnie z Erytrei i Somalii.

Dla społeczeństwa włoskiego porażka była tragedią. Ustąpił premier Crispi, oraz na parę lat marzenie o ekspansji zostało zahamowane.

Francja i Brytania również interesowały się Etiopią. W 1906 roku Francja, Wielka Brytania i Włochy podzieliły Etiopię na strefy wpływów. Włochom przypadły rejony przy Somalii i Erytrei. W okolicy jeziora Tana (źródeł Nilu) była strefa brytyjska, a francuska w środkowej Etiopii od Addis-Abebe do Dżibutti.

Menelik II gdy się o tym dowiedział w notach dyplomatycznych dał znać, ze nie przyjmuje takiego stanu rzeczy do wiadomości. Etiopia zdołała, jako nieliczne z państw Afryki utrzymać niepodległość.

Z zainteresowaniem włosi przyglądali się Cyrenajce i Trypolitania, które należały do Turcji. Ta postrzegana jako chory człowiek Europy zdawała się być idealnym celem do rozbiorów.

Włosi przygotowali plan przejęcia tych terenów. Gdyby nie dobrze zaplanowane działania dyplomatyczne, to próba zajęcia Libii wywołała by kryzys.

Konflikt o Libię zaczął się w 1911 roku. Wcześniej jednak w 1906 roku Rosja wyraziła zgodę by tereny północnej Afryki, które były w polu zainteresowania Włochów uzyskali oni. Był to początek planów rozbiorów Turcji.

Na rozpoczęcie konfliktu o Libię nakłada się również wybuch drugiego kryzysu marokańskiego, który to stworzył dobrą okazję do uderzenia na Turcję. Zostało wysłane ultimatum z 48-godzinnym okresem czasu na decyzję, żeby Turcy oddali Trypolitanię i Cyrenajkę. Wojska włoskie zaczęły lądować jednak w tym rejonie jeszcze przed upływem 48 godzin.

Północna Libia szybko została zajęta, ale w głębi ciągle trwały walki z arabskimi partyzantami. Stambuł nie chciał podpisać pokoju. W związku z tym włosi ostrzelali półwysep Galipoli w okolicy cieśnin, a wojsko wylądowało w Dodekanezie. Pozycja Turecka została dodatkowo osłabiona przez zawiązanie się przeciw niej Ligii Bałkańskiej.

W sierpniu 1912 roku Turcja zmuszona była oddać Włochom Libię, ale zezwolono, by sułtan jako kalif nadal posiadał zwierzchność religijną nad tym obszarem. Dodekanez był zajęty jako zastaw do czasu opuszczenia wojsk tureckich z terenów Libii. Jednak nigdy on już nie wrócił do Turcji, gdyż włosi partyzantkę arabską utożsamiali z wojskami sułtana.

W dłuższym okresie okazało się iż więcej kapitału do Libii wpływało, niż z niego wyciągano.

Temat 9

Rewolucja w Rosji 1905-1907.

Na przełomie XIX i XX wieku sytuacja gospodarcza w Rosji staje się gorsza. W latach 1900-1903 można mówić o kryzysie. Ceny na nieustannie rosną Np. produktów spożywczych 20-40%. Powodem tego jest susza, oraz to, że zarobki nie rosną, a są niskie.

Elity rosyjskie postanawiają wywołać wojnę z Japonią, w której sukces ma zadziałać pozytywnie i stworzyć poczucie sukcesu. Niestety porażka staje się kolejnym powodem kryzysu.

W 1905 roku odnotowuje się zdarzenie zwane: „Krwawą Niedzielą”. W styczniu 1905 roku demonstracje pop Gapon, a ludzie udają się za nim pod pałac carski z żądaniami:

- 8-godzinnego dnia pracy

- ziemi dla chłopów

- równego prawa

Wojsko tłumi powstanie, w wyniku czego ofiarami są 103 osoby. Nieoficjalnie mówi się jednak o ponad tysiącu ofiar śmiertelnych.

W 1905 roku mają miejsce największe wystąpienia robotników w:

- Łodzi - Czerwiec 1905 r.

- Moskwa - Grudzień 1905 r.

W połowie tegoż roku Car powołuje Dumę, która ma być ciałem doradczym. Okazuje się jednak to zbyt małym ustępstwem. Przewodzić wystąpieniom zaczyna SDPR. Mimo to należy uznać, że rewolucja 1905 roku jest spontaniczną, bez konkretnego kierownictwa.

We wrześniu ogłoszony zostaje strajk powszechny, który obejmuje: pocztę, kolej i inne gałęzie przemysłu. Podnoszą się również pierwsze bunty we flocie: latem na Potimkinie, a jesieniom w Oczakowie. Te bunty w marynarce ukazały dworowi carskiemu, że jego posady się chwieją.

Dnia 17 października 1905 roku car wydaje manifest o dalszych reformach. Ma powstać parlament, ciało ustawodawcze. Powoduje to zmianę sposobu myślenia elit politycznych. Konserwatystom te zapewnienia starczają i tworzą ugrupowanie Siedemnastego Października (Październikowy). Powstają też Kadeci (Konstytucyjni Demokraci), Ci chcą dalszych reform.

Na scenie polityczne ujawniają się Eserowy, którzy mają poparcie wśród chłopów robotników. Istnieje też S-DPR.

W 1906 roku powstają Trudowicy, czyli Partia Truda (Pracy). Jest to partia chłopska.

W latach 1906-1907 nadal trwa rewolucja, oraz tworzy się konstytucja. Na wiosnę wydawane są akty prawne ale nie nazywane są one konstytucją.

Mimo to jeżeli akt prawny mówi o naczelnych organach, ich relacjach, prawach obywatelskich, jest konstytucją, nawet gdy tak się nie nazywa.

Od tej chwili Rosja jest monarchią konstytucyjną.

Car oczekiwał konserwatywnej postawy u chłopstwa, Ci jednak zaczęli żądać reformy rolnej. Zakończyło się to rozwiązaniem Pierwszej Dumy.

W 1907 roku powołana zostaje Druga Duma, ale też zostaje rozwiązana.

Przed powołaniem Trzeciej Dumy zostaje przeprowadzona reforma wyborcza, tak by mniej było w niej chłopów, oraz przedstawicieli innych narodowości niż rosyjska. Zostaje wprowadzony kurialny i pośredni system wyborczy. Premierem Trzeciej dumy zostaje Stołypin (1907 rok).

Kiedy sytuacja zostaje opanowana car wycofuje się z reform. Rewolucja przynosi jednak doświadczenie organizacyjne, które wynosi z niej między innymi Lenin. Rosja doznała szoku po przegranej wojnie i rewolucji. Osłabienie nie pozwoliło na poparcie Serbii.

Temat 10

Rewolucja Perska 1906-1911, przewrót w Turcji w 1908 roku, rewolucja chińska 1911.

1. Persja

Podłożem rewolucji były obawy przed przekształceniem państwa w kolonie, silna penetracja kapitałów rosyjskiego i brytyjskiego oraz organizowanie się społeczeństwa, głównie na emigracji w Londynie, Stambule i Syrii.

Niezadowolonymi z ówczesnej sytuacji byli głównie liberałowie (tu inteligencja i młodzież), oraz duchowni. Brak było jednak współpracy dworu z duchownymi.

Władza w Persji była skupiona w rękach cesarza, ale nie zawsze kontrolował on cały obszar państwa.

W grudniu 1905 roku miał miejsce zatarg w Teheranie, gdzie wojsko poturbowało duchownych. Przez to duże szeroko dano wyraz krytyki wobec szacha.

Duchowni zaczęli mieć większy autorytet niż król. Chcieli oni wprowadzić:

- konstytucje

- parlament (ten miał być instrumentem w rękach duchownych)

Przywódcami byli Sejdowie: Belibekani i Tabatabaj. Doprowadzili do uchwalenia konstytucji:

1. zajęto się finansami (podpisano układ rosyjsko-perski)

2. wszystkie ustawy parlamentu miały podlegać akceptacji zwierzchniej władzy duchownej, co do jej zgodności z Koranem

Wybuchły bunty w Azerbejdżanie i Teheranie.

W 1908 i 1909 dało o sobie znać niezadowolenie na wsi. Przywódcą chłopskim był Satar Chan. Był to chłop, który zdołał wygrać z wojskami szacha.

Wobec kryzysowej sytuacji w Persji wkroczyły na jej terytorium wojska rosyjskie i brytyjski, które stłumiły powstania. Efektem tego był brak modernizacji kraju.

2. Chiny

Od 1905 roku na prowincjach dochodziło do wystąpień ludności. Przy czym należy tu pamiętać, że gdy mówi się prowincja jest to obszar wielkości dzisiejszej Polski. Za to w październiku 1011 roku w Wuczangu ma miejsce już rewolucja.

Latem 1898 roku ma miejsce 100 dni reform, cesarza Quang-Su, który daje się namówić do podjęcia działań reformatorskich jak japońskie. Sytuacja jest jednak odmienna niż w Japonii. Tu cesarz i inteligencja chce reform, a biurokracja jest im niechętna, bo to w nią by uderzała.

Przeciw cesarzowi prócz biurokratów występuje również cesarzowa Se-Si. W wyniku tego cesarz zostaje odsunięty na boczny tor.

W latach 1899-1901 ma miejsce powstanie bokserów. Zapoczątkowuje ją podporządkowanie przez Niemców prowincji Szantu. Rewolucja jest wymierzona przeciwko „zamorskim diabłom”, czyli obcym. Z początku dwuznaczna postawa Pekinu, zmienia się w momencie gdy dochodzi do skutku karna ekspedycja państw zachodnich i Japonii.

W 1908 roku panujący ogłaszają manifest, w którym mowa jest o powołaniu po 9 latach parlamentu ogólno chińskiego. a w późniejszym okresie i parlamentów prowincjonalnych.

W 1911 roku powraca do łask generał Yuan Szikai, by objąć dowództwo doborowych jednostek. Dwór zamierza tłumić powstania.

Rebelia jest jednak dobrze zorganizowana, a jej przywódcą jest Sun Jat Sen. Republikanie przejmują impet rebelii i powołują Republikę Chińską. Generał Yuan Szikai skuszony otrzymaniem prezydentury przechodzi na stronę rebeliantów, a małoletni cesarz Pu-Ji musi abdykować. Nowy prezydent nie był jednak republikaninem i dążył do podporządkowania sobie całych Chin.

W 1912 roku powstaje Kuomintang - Chinska Partia Narodowa. Wygrywa ona wybory w 1913 roku. Jednak prezydent chce jej rozwiązania. Z winy Yuana nie udają się kolejne reformy.

3. Turcja

Gdy mowa o Turcji to należy wspominać o przewrocie a nie rewolucji. Zaburzenia były tu krótkie i małe. Od połowy 1908 roku do wiosny 1909 roku.

Źródłami tych zaburzeń były:

- Wojna Rosyjsko-Turecka (1877-1878)

- Młodzi Osmanie (1876), którzy podjęli próbę reformy Turcji.

Wielki Wezyr Midhad-Pasza zwołuje parlament, tworzy się tez konstytucja (dość liberalnej). Dopiero trzeci sułtan zdołał obalić Wielkiego Wezyra. Abdul Hamid II zaczął rządzić w sposób autorytarny.

Jedność i Postęp oraz inne podobne organizacje wojskowe rozpoczynają konspiracyjne działanie.

Państwa zachodnie chcą uzyskać możliwie największą zdolność penetracji Turcji.

W Rumeli wybucha powstanie, które jest krwawo stłumione.

W 1908 roku tajna policja wpada na trop konspiracji, jeden oddział wraz z dowódcą idą do lasu, ale nikt nie chce go ścigać. Armia staje po stronie tegoż oficera.

Armia turecka stacjonująca w Macedonii była nieustannie dozbrajana, co w efekcie dało pod bramami Stambułu wielką siłę rewolucyjną.

Młodo-Turcy, zaczęli przewodzić wystąpieniom i żądać przywrócenia parlamentu i konstytucji.

Już na wiosnę 1909 roku sułtan podejmuje próbę przywrócenia rządów autorytarnych, to jednak kończy się fiaskiem i wkroczeniem wojska do Stambułu. Sułtan zmuszony jest abdykować.

Młodo-Turcy tworzą koncepcje pan-otomanizmu, która potem ewoluuje w kierunku koncepcji pan-turkizm.

Temat 11

Pierwsza wojna światowa (zmiany w układzie sił).

Genezą pierwszej wojny światowej były układy sil, których początki sięgają dwie dekady wcześniej, oraz zanik koncertu mocarstw. Mocarstwa zaczęły się poróżniać, przez co coraz silniej zaczął rysować się podział na trójprzymierze i trójporozumienie.

Polityka niemiecka uderzała w pozycje brytyjska. Coraz silniejsze były też spory kolonialne. Rosja była wyraźnie osłabiona, a to spowodowało, że kryzys bośniacki nie spowodował wybuchu wojny (6 lat przed I Wojną Świtową).

Zabójstwo arcyksięcia Ferdynanda i wydane w jego wyniku ultimatum wobec Serbii miało na niej wymóc politykę z okresu panowania Obranowiczów.

Serbia nie przyjmuje ultimatum. 1 sierpnia 1914 roku wybucha Wielka Wojna.

I. Podział:

Formalnie w momencie wybuchu wojny istniały dwa bloki, ale Włochy do niej nie przystąpiły. (Włosi uznali, że nie wystąpił casus foederis. Deklarowali, że nie wystąpią przeciw Francji).

W tajnej rozmowie z 1915 roku (rokowania Francusko, Brytyjsko, Włoskie), włosi zdają sobie sprawę, że poparcie Austrii nie zmieni północnej granicy państwa. Większe szanse daje opowiedzenie się po stronie Francji i Wielkiej Brytanii. Plany włoskie zakładały uzyskanie wybrzeża Adriatyckiego, pobrzeże Dalmacji. Aspiracje Włoskiego Imperializmu sięgały również Albanii.

Jesienią roku 1914 po stronie Niemiec i Austro-Węgier opowiada się Turcja. W związku z tym włosi liczyli też, że w wypadku zwycięstwa uzyskają tereny we wschodniej części basenu morza Śródziemnego. Włosi w tym czasie posiadali już przyczółek w postaci Dodekanezu.

Podczas rokowań w Londynie, postanowiona, że w wypadku podziału Turcji południowo-zachodnia część przypadnie Włochom. Zdawano sobie przy tym sprawę z tego, że Rosja chce uzyskać cieśniny czarnomorskie.

Kiedy dochodzi do podpisania układu Włosi zmieniają front.

W 1915 roku po stronie Trójprzymierza opowiada się Bułgaria. Ma to dwa skutki:

- Serbia zaatakowana od południa przegrywa

- Dochodzi do terytorialnego połączenia całego bloku. Od tego momentu zaczęto używać terminu Państwa Centralne)

Ze strony logiki sil nowi sojusznicy obu stron nie wnieśli dużo.

Na przełomie lata i jesieni 1916 roku do wojny przeciw państwom centralnym przystępuje Rumunia. Związane jest to z ofensywą Rosji.

Rumunie przystępuje jednak w momencie gdy impet ofensywy słabnie, a państwa centralne są w stanie wysłać wojska, które ją rozgramiają.

Wiosna roku 1917 przynosi poważne zmiany:

- Rosja zostaje praktycznie wyłączona,

- Do wojny przystępują USA (jest to wymiar formalny, faktycznie dopiero w 1918 r. rozpoczynają szerokie działania na froncie).

Amerykanie zostają zmuszeni do udziału w wojnie przez błąd Niemców. Tym błędem jest wprowadzenie w życie doktryny: Nieograniczonej na Morzach.

Wybuch rewolucji w Rosji spowodował, szczególnie przewrót bolszewików, wycofanie się jej z walk. Dzięki temu państwa centralne mogły przetransportować wojska na front zachodni.

Amerykanie dają jednak nowy zasób sił. Do lipca 1917 roku wszystko jednak wskazuje na wygraną państw centralnych. Zmiana przypada na połowę 1917 roku, kiedy dowódcy niemieccy stwierdzają, że wszystkie rezerwy zostały wykorzystane. Cesarz zostaje poinformowany, że trzeba zacząć myśleć o rozejmie.

Odcięcie Niemców od zasobów świata zapowiadało ich klęskę.

Temat 11

Rewolucja rosyjska 1917 r. i jej konsekwencje.

Przyczynami wybuchu rewolucji były: prowadzenie wojny na wytrzymanie, oraz położenie Rosji, która stała się „oblężoną twierdzą”.

Państwo carów formalnie pozostawało w Trójporozumieniu, ale kontakt z zachodnimi sojusznikami był skromny. Cieśniny zarówno Bałtyckie, jak i Czarnomorskie były zamknięte. Dostawy były możliwe przez Murmańsk, ale ten zamarzał na pół roku. Z USA utrzymywany był natomiast przez Afganistan i Persję.

Z punktu widzenia nastrojów mogło być dobrze. Nie było takiego eksportu zboża, jak w okresie pokoju. Teoretycznie powinno to wpłynąć pozytywnie na postawę społeczeństwa. Jednak mimo zmniejszonego eksportu panował głód, a to dlatego, że miliony chłopów było wcielonych do armii. To pociągnęło za sobą spadek produkcji, choć nie do poziomu głodowego. Przyczyny klęski należy szukać w sposobie zarządzania i administracji. Rosja była nadal rządzona na pół absolutnie i brakowało w niej sprawnej administracji. Liczne koleje były przeciążone, a wojna przesuwała się na wschód (front był mobilny). Zborze często gniło, nie było dobrze zaplanowanego jego transportu.

Część elit zdawała sobie sprawę, że dużą przeszkodą, był niereformowalny dwór carski. W tych środowiskach liberalnych nie zawiązał się jednak spisek.

Wielka fala strajków ogarnęła Rosję już w 1915 roku, kiedy to strajkowało 500 000 robotników. W 1916 strajkowało już 1 000 000 robotników, a przez dwa tylko pierwsze miesiące 1917 - 700 000.

W marcu 1917 roku wybucha rewolucja Lutowa. Żołnierze odmawiają strzelania do strajkujących robotników. Garnizon Petersburga odmawia posłuszeństwa.

Od 1916 roku car Mikołaj II nie miał już na kogo zwalać winy, gdyż sam przejął dowództwo. Był to błąd, gdyż od tego momentu porażki były zapisywane na jego konto.

Po abdykacji Cara Mikołaja II Książe Michał nie przyjął tronu. Od tego mementu Rosja była formalnie monarchią, ale nie miała monarchy.

Zdarzenia z marca 1917 roku można nazwać przewrotem, po którym zaczyna się okres dwuwładzy. Z jednej strony jest rząd księcia Lwowa, z drugiej zawiązują się rady robotnicze. Powracają zesłańcy, wśród nich wielu bolszewików, przywrócone są swobody (wolność wypowiedzi, prasy), co przyczynia się do wzrostu siły rad.

Rząd popełnia błąd gdyż daje wolność, ale nie daje względnie dobrych warunków życia. Takiej wolności nie można dawać.

Błąd ten jest wykorzystany przez bolszewików i obiecują zakończyć wojnę i nadać ziemię chłopom. Z powodu tych deklaracji rozpoczynają się dezercje w armii.

Bolszewicy byli partią kadrową, ale w krótkim czasie stali się masową. Zaczęli również nadawać ton rewolucji. Kiedy powraca Lenin (przy udziale państw centralnych), zaczyna głosić, iż nadarza się okazja do przejęcia władzy. Twierdzi iż powinna powstać republika rad. Bolszewicy decydują się na pucz, względnie przewrót.

Wykorzystane zostają w szczególności oddziały marynarzy. Z zawieruchy udaję się uciec jedynie premierowi Kiereńskiemu. Przewrotu dokonano w dniu II Zjazdu Rad. Na nim to W. Lenin został przewodniczącym powołanej Rady Komisarzy Ludowych. Wydano też dwa dekrety:

- O pokoju (zakładał wycofanie się z wojny)

- O ziemi (nacjonalizacja, wyrównawczy podział. Dekret ten był wersją eserowską, a nie bolszewicką. Eserowcy zaczęli mówić o plagiacie. Reforma ta zakładała, że co 5 lat będzie nowy podział, a ilość ziemi otrzymanej będzie zależała od ilości osób w rodzinie)

Reforma rolna nie odpowiadała bolszewikom, ale dzięki niej kupili głosy wsi.

Jesienią 1917 roku powstaje CZEKA, na której czele staje Feliks Dzierżyński. Zostaje też wprowadzana cenzura, aparat bezpieczeństwa i represje. Rozpoczyna się budowa państwa o totalitarnym reżimie.

Temat 12

Rewolucja niemiecka w 1918 r.

Źródeł rewolucji niemieckiej można się dopatrywać w trzech czynnikach. Państwo to było otoczone i odcięte od kolonii, było oblężoną twierdzą. Po drugie zapanował w Niemczech głód. Po trzecie państwo przystąpiło do wojny na wyczerpanie, której nie mogło wygrać.

Nacjonalizm zminimalizował jednak skutki strajków. Nie było wśród społeczeństwa woli przeciwstawiania się władzy. Trzeba zaznaczyć, że Niemcy były państwem prawa i posiadały faktyczny parlament (w wyborach do niego w 1912 roku wygrała SDPN). W monarchii konstytucyjnej rząd był powoływany przez Monarchę i przed nim odpowiadał.

Mentalność Niemców wskazywała na drogę reform, a nie rewolucji. SDPN chciała przejąć władzę leganie. W państwie istniały już leganie pisma i związki zawodowe.

Bezpośrednią przyczyną rewolucji Listopadowej był bunt marynarzy z października 1918 roku.

Marynarze w czasie wojny byli niedożywieni, za to kadra oficerska miała jedzenia pod dostatkiem, nie to jednak przesądziło o wybuchu. Marynarze wiedzieli o planowanym wysłaniu ich na pewną śmierć do walki na morzu.

Za tą próbą wysłania floty w morze stała finansjera. Z punktu widzenia kapitału brak udziału floty w wojnie oznaczał, że trudno będzie nakłonić parlament do jej rozbudowy. W wypadu zatopienia jej za to trzeba by ją odbudować.

W związku z tym utworzone zostały rady zrewolucjonizowanych żołnierzy. W listopadzie doszło do obalenia władzy w poszczególnych krajach związkowych. Robotnicy zaczęli wychodzić na ulicę.

Kanclerz Maksymilian Badeński postanowił podjąć rozmowy z SDPN w celu ogarnięcia sytuacji. Dochodzi do przejęcia kontroli przez socjaldemokratów na buntami. Tworzą się rady ludowe (złożone z różnych grup społecznych). W obliczu tej sytuacji kanclerz oddaje władzę SDPN, a jego następcą jest Fridrich Ebert.

W ramach SD dochodzi do podziału, ale rewolucjonistów jest tysiąc razy mniej niż reformistów. Zaczęto tłumaczyć społeczeństwu, że rewolucja już się dokonała, gdyś SD przejęła władzę i nie ma sensu budować barykad, jak chcieli by rewolucjoniści.

W grudniu 1918 roku na Kongresie Rad Ludowych postanawia się o:

- przeprowadzeni wyborów,

- wprowadzeniu systemu demokracji parlamentarnej

- parlament ma wyłonić rząd

Legalizm w Niemczech wzbudził niechęć do rewolucji.

W styczniu 1919 roku zostały stłumione zamieszki inspirowane przez rewolucjonistów (m.in. Różę Luksemburg, Carla Liebknechta) Można te wystąpienia uznać za odpowiednik rewolucji październikowej w Rosji.

Temat 13

Przemiany społeczno-polityczne na Węgrzech w 1919r.

Rewolucja węgierska miała dwa etapy, podobnie jak w Niemczech (tu była jednak tylko jednak próba, a na Węgrzech można mówić o pełnych dwóch etapach). Na Węgrzech była też bardzie skomplikowana sytuacja narodowościowa.

Pierwszy etap nie jest społecznym, a rewolucją narodową. Aspiracje niepodległościowe były obecne tu już w okresie wiosny ludów.

25. X. 1918 roku z wizytą przybył Karol IV, cesarz austriacki i król Węgier. Przez pomyłkę został mu odegrany hymn Austrii, a nie Węgier. Wzburzyło to ludzi, miały miejsce pierwsze starcie monarchistów i rewolucjonistów.

Przeciwnicy dotychczasowego stanu rzeczy zaczęli nosić białe astry (stąd nazwa Rewolucji Białych Astrów). Wydarzenia te zmusiły króla do opuszczenia Budy.

Powstała Węgierska Rada Narodowa, której przewodniczącym został hrabia Michali Karoli. Prowadził on politykę przeciw burżuazji.

W połowie Października 1918 roku Karol zrzeka się wypełniania funkcji monarszych, ale nie abdykuje. Węgrzy detronizują jednak Habsburgów i powstaje republika.

W grudniu 1918 roku prezydentem nowej republiki zostaje Michali Karoli.

W 1919 roku wprowadzona zostaje reforma rolna, która jednak nie zadowala nikogo z zainteresowanych. W tym czasie Ententa wysuwa plany nowego ładu (roszczenia terytorialne wobec) Węgier.

Na przełomie 1918 i 1919 roku powstają, lub wzmacniają się państwa wokół Węgier i Austrii (powstają z części Austro-Węgier). Nowe państwa zgłaszają roszczenia terytorialne wobec Węgier.

Problemem była struktura etniczna Zalitawii, w jej granicach udział Węgrów nie był duży, a i granice między poszczególnymi grupami zatarły się. Na granicy nowych państw mieszkały duże skupiska ludzi o różnej narodowości. Właśnie do tych terenów przygranicznych, gdzie było zarówno dużo Węgrów jak i ludzi innych narodowości wysuwane były roszczenia.

Propozycja Ententy:

Z 10 milionów Węgrów w nowym państwie znalazło by się tylko 8 milionów.

Pretensje nacjonalistyczne w zderzeniu z propozycją Ententy spowodowały wstrząs w rządzie: dymisja premiera i prezydenta (którzy sami podali się do niej).

Socjaliści na Węgrzech działali długo, bo już od XIX wieku. 21 Marca 1919 roku doszło do zjednoczenia socjalistów i komunistów, którzy wspólnie utworzyli rząd.

Przejęcie władzy odbyło się bez rozlewu krwi, co stanowiło wyjątek wśród przewrotów. Jest to waży przykład pokojowej rewolucji.

Zaletą nowej władzy były hasła narodowego-bolszewizmu, a wadą brak rozwiązania kwestii chłopskiej i kwestii narodowościowej.

Właśnie brak tych dwóch rozwiązań, powstrzymanie pochodu armii czerwonej przez Polskę, przez co nie doszło do połączenia sił rewolucyjnych i interwencja państw Ententy doprowadziły do upadku Rewolucji Węgierskiej.

Temat 14

Rozpad carskiego imperium rosyjskiego.

Na przełomie XIX i XX wieku w granicach carskiego imperium rosyjskiego było 150 narodowości, z czego 43% stanowili Rosjanie, trochę ponad 17% Ukraińcy, ok. 6% Polacy (8 000 000). Szacunki te przeprowadzane były na podstawi języka uznawanego za rodzimy.

Rosję zamieszkiwało między 150, a 170 milionami ludzi.

Imperium dotknęły nie tylko epizody z Polakami, czy Finami i ich autonomią, ale i Litwinami, którzy głównie działali na emigracji. Czasem występowało zjawisko jak: wolna Łotwa w wolnej Rosji. Oznaczało to federację w ramach demokratycznej Rosji i autonomię.

Struktura warstwowa społeczeństwa musi istnieć w narodzie, ale w większości narodów nie było jej u Np.: Ukraińców (nie mieli licznej burżuazji, czy szlachty). Brakowało inicjatorów wyzwolenia, gdyż 90% Rosji to byli chłopi.

Pod drugie poziom wykształcenia powinien być średni, tym czasem w Rosji 70% to analfabeci, z tym że Np. w Łotwie 0% to analfabeci.

Dlaczego wiec tam nie było ruchów niepodległościowych?

Proces wyłaniania się narodów jest tam późny.

Rewolucja bolszewicka ujawniła aspiracje narodowe. I wojna światowa to wyłanianie się prawa do samostanowienia narodów (Wilson, Lenin). Bolszewicy widzieli interes w podziale państwa na narody.

Procesowi rozpadu Imperium Rosyjskiego przysłużyli się też Niemcy. Okupowali oni „Mitel Europę” i zaczęli wspierać w niej odśrodkowe tendencje.

Powstały: Taryba (Rada Narodowa) na Litwie (zasiadał w niej brat pierwszego prezydenta Polski Narutowicza), Rada Regencyjna i inne.

Niemcy stworzyli sytuację niemożliwą w carskiej Rosji.

Ukraińcy niecąc niepodległości również zaczęli ją budować. Na Ukrainie powstała Centralna Rada Ukraińska, która nie uważała się za rząd, ale delegację do Rządu Tymczasowego. Zmiana nastąpiła w 1918 roku, kiedy bolszewicy doszli do władzy. CRU ogłosiła niepodległość Ukrainy, nie chciała się podporządkować, gdyż była burżuazyjnym organem.

Na wschodzie Ukrainy powstała Ukraińska Republika Rad ze stolicą w Charkowie, powstała również Ukraińska Republika Ludowa ze stolicą w Kijowie, a trzecim ośrodkiem państwowości była Zachodnio-Ukraińska Republika Ludowa (powstała w Galicji w 1918 roku).

Na przełomie lata i jesieni 1918 roku Denikin rozbił URL.

Wyprawa polska do Kijowa i odwrót pozwala rozszerzyć się URR na tereny URL i przejściowo na ZURL.

Do końca 1919 roku URR była oficjalnie niezależną.

Petersburg zaakceptował po nieudanej próbie rewolucji, burżuazyjną Finlandię. Podobnie w krajach bałtyckich, na Łotwie był jednak problem z silną mniejszością niemiecką.

Z rozpadu powstały następujące państwa:

- Białoruska R(epublika) R(adziecka)

- Ukraińska RR

- Rzeczpospolita Polska

- Finlandia

- Estonia

- Łotwa

- Litwa

- Rosyjska Federacyjna RR

- Arenia, Gruzja, Azerbejdżan:

Do 1920/21 burżuazyjne potem radzieckie republiki. Elekci posłów do konstytuanty, posłowie z Zakaukazia wrócili i stworzyli IV 1919 roku Komitet Republiki Zakaukaskiej, która rozpadła się na 3 państwa.

Miejscowi bolszewicy (szczególnie w Azerbejdżanie) zostali wsparci przez armię radziecką i dokonali obalania władzy (Azerbejdżan, potem Armenia, a na początku 1920 roku w Gruzji).

Powstały trzy RR, formalnie niezależne od Moskwy. Zostały połączone w Federacyjną Socjalistyczną Zakaukaską Republikę, a w XII 1920 roku weszła ona w skład Związku Radzieckiego.

Temat 15

Rozpad Austro-Węgier.

W Austro-Węgrzech sytuacja była inna niż w Rosji, ale nie przeciwstawna. Nie wszystkie narody przejawiały odśrodkowe tendencje, ale Np.: Węgrzy tak, a dalej bardziej w monarchii Węgierskiej niż Austriackiej. (brak germanizacji, ale silna madziaryzacja)

Austria dawała autonomie, przez co tendencje niepodległościowe ujawniły się pod koniec wojny, tu były też koncepcje trialistyczne.

Narody chciały większych uprawnień, autonomii, a nie zupełnej niepodległości.

Niestety nie było solidarności słowian, którzy w Austriackiej części stanowili 60% ludności (Czesi 20%, Polacy 17%, Ukraińcy 12%).

Narody słowiańskie bły chłopskie. W przemyśle Czechów było zatrudnionych +/- 37%, a w polskim zaborze dominowali chłopi. Na Ukrainie 90% pracowało na wsi. W Słowenii było podobnie.

Wszyscy mogli brać udział w życiu publicznym jak tylko spełniali cenzus majątkowy, a wybory były kurialne. Ponad 40% w parlamencie stanowili Austriacy (w parlamencie austriackim).

Habsburgowie nie byli w stanie wprowadzić Federacji. Bardziej przeciwni tej koncepcji byli Węgrzy niż Austriacy jednak.

Po pierwszej wojnie światowej kraje Ententy nie były zainteresowane rozpadem Austor-Węgier. W 14. punktach Wilsona w odniesieniu do krajów monarchii Austro-Węgierskiej była mowa o autonomii, nie niepodległości.

Po przegranej jednak nierozbudzone do końca aspiracje narodowe zostały uwolnione. Brakowało zwartej, silnej władzy.

Administracja i wojsko międzynarodowe zaczęło wracać do siebie.

Siły narodowe zaczęły ogłaszać powstawanie niepodległych państw. W Pitsburgu Czesi i Słowacy dogadali się co do utworzenia wspólnego państwa (miało to miejsce jeszcze w czasie wojny).

Podobne działania były u słowian południowych. Początkowo powstało Państwo SŁOWŃCÓW Chorwatów i SERBÓW ( nie królestwo, a skrót czytany odwrotnie niż przy królestwie). Istniało też Królestwo Serbskie. W XII 1919 roku doszło do połączenia w wyniku Włoskich żądań co do terenów nad Adriatykiem. Państwo SHS uznaje, że samo nie jest w stanie przeciwstawić się tym żądaniom. Powstaje Królestwo SERBÓW, Chorwatów i SŁOWEŃCÓW.

Rozpad Austrii (Przedlitawi) na:

- Czechosłowację,

- Państwo SHS + Królestwo Serbów (to wchłania Czarnogórę),

- Republikę Austriacką

Wśród Niemców austriackich tuż po wojnie pojawiły się tendencje do zjednoczenia z Niemcami. Powody gospodarcze kluczowe, nie istniał jeszcze wtedy naród austriacki. Braterstwo ideowe (socjal-demokracja). Utracono Sudety, które były zamieszkałe przez Niemców i nie wchodziły w skład Prus. Wiedeń uważał, ze Sudety powinny należeć do Austrii, ale szanse upatrywano w zjednoczeniu. Wtedy pojawił się argument spójności terytorialne, oraz argument samostanowienia,

Berlin jednak nie chciał zjednoczenia.

Na Węgrzech prowadzona była polityka madziaryzacji, nie nadawane były autonomie. 50% populacji Węgier stanowili Węgrzy (licząc z Chorwacja wspólną dla Węgier i Austrii).

W całej monarchii Austoro-Węgierskiej brakowało narodu panującego.

Duże ograniczenia prawne innych narodów, którzy mieli tylko 5% swoich deputowanych w parlamencie Węgierskim. (wg konstytucji po szkole młody człowiek powinien umieć czytać i pisać po węgiersku).

Rozpad:

- Burdenland, kraj na terenie Węgier zamieszany przez Niemców po wojnie został w wyniku plebiscytu przyłączony do Austrii.

- Siedmiogród przyłączono wraz z Bukowiną do Rumunii.

- Odpadła Chorwacja

- Banat i Wojwodina podzielona z królestwem SHS.

Temat 16

Rozpad imperium otomańskiego, narodziny republiki tureckiej.

W imperium osmańskim brakowało wczesnych reform i zmian. Po I wojnie światowej pojawiają się już te zmiany.

Przyczyną słabości był brak zrozumienia kwestii narodowej. Od XIX wieku państwa, czy terytoria odpadają od Turcji (głównie w Europie).

Plany mocarstw co do Turcji:

- Turcja uchodziła za tzw. „problem (kwestie) wschodzni”, ale pretendentów był za dużo żeby osiągnąć konsensus, Np.: Wielka Brytania nie chciała dać Rosji Cieśnin, a Rosja nie wyobrażała sobie rozbioru bez cieśnin.

Turcja stawiała na najsłabsze z ogniw łańcuszka mocarstw czyli Niemcy.

- W 1915 roku Wielka Brytania zgodziła się w tajnych porozumieniach, by w ramach rozbioru Turcji Rosja dostała cieśniny i Armenię Zachodnią. Przestało to jednak być aktualne w chwili wybuchu rewolucji i wycofania się Turcji z Ententy.

- W 1916 roku Francja i Wielka Brytania uzgodniły podział Arabskich Terenów Imperium Osmańskiego. Francja miała otrzymać Syrię i Liban, a Wielka Brytania Irak, Palestynę i Transjordanię.

Rząd sułtański zgodził się na odcięcie terytorialne Imperium Tureckiego. Traktat, który podpisano mówił o większych zmianach terytorialnych:

- Tracja Wschodnia (bez linii Czataldźy) miała przypaść Grecji,

- Rejon Smyrny (dzisiejszy Izmir) również Grecji,

- Rejon cieśnin miała kontrolować Wielka Brytania,

- Południowo-Zachodnia część Anatoli przypadła Włochom,

- Cylicja Francji,

- Nie rozwiązano kwestii Armenii Zachodniej, mogła zostać ew. protektoratem USA,

- Nie wiadomo komu miał przypaść teren Mosuku, Turcji, czy Irakowi.

Traktat wszedł by w życie na dobre, gdyby nie przemiany w Turcji, rewolucja narodowa. Turcja staje się państwem świeckim. Wybucha bunt przeciw postanowieniom i uległości Sułtana.

Już w 1919 roku posłuszeństwo wymówił Mustafa Kemal, dowódca wojsk broniących Galipoli. Opuścił on Stambuł i udał się na wschód. Tam powstały Komitety Obrony Praw, które udało mu się zjednoczyć.

Zwołano kongres:

- Ercurun

- Siwas

Komitety wypowiedziały posłuszeństwo Sułtanowi, po podpisaniu traktatów.

W maju 1919 roku wydano pozwolenie na lądowanie Greków w Azji. Była to zgoda państw zachodnich (D.L. George), żeby zrobić Włochom na złość. W tym czasie okupowali oni swoje dominium. Włosi jednak prowadzili łagodną okupację.

Gdy jednak przyszli Grecy, Turcy zaczęli się buntować. Związane to było z marszem na Ankarę.

W połowie 1922 roku Grecy ponieśli klęskę. Rozpoczęło się wyzwalanie terenów Tureckich przez Armię Republiki.

Wycofanie wojsk zachodu nastąpiło tylko w północnej części kraju. Półwysep Arabski został przy Francji i Wielkiej Brytanii.

Doszło do rewizji traktatu z Sevres (pierwsza rewizja traktatu pokojowego):

- odzyskanie suwerenności

- demilitaryzacja cieśnin (15 km w każdą stronę)

- wolny przepływ w czasie pokoju

Między VI i V wiekiem przed naszą erą rozpoczęła się kolonizacja Grecka w Azji. W XX wieku naszej ery Grecy zostali wysiedleni z Turcji, ale i Turkowie z Grecji. Nie wysiedlono jednak Turków z Tracji Zachodniej, bo nie wysiedlono Greków ze Stambułu. Gdyby tak się stało to patriarcha Konstantynopola nie miał by wiernych. (Rozwiązano przy tym problem etniczny)

Między 1919 a 1920 rokiem istniała w Turcji dwuwładza. Losy rządu i sułtana:

- 1921 - wybory do zgromadzenia narodowego (zbiera się ono w Ankarze), wybory na terenie kontrolowanym przez Komitety Obrony Praw. Doszli również posłowie ze starego parlamentu. Uchwalono nową konstytucję:

- Wielkie Zgromadzenie Narodowe - najwyższa władza

- Rząd bezpośrednio podporządkowany

- Brak rozstrzygnięcia, pomiędzy monarchią a republiką

- 1922:

- ustawa detronizacji

- ostatni sułtan odchodzi z wojskami brytyjskimi

- nowe władze nie znoszą urzędu kalifa, bo muzułmanie są głęboko wierzący. Kalifem zostaje krewny sułtana.

- 1923:

- nowa konstytucja, Republika, której prezydentem zostaje Mustafa Kemal Pasza, a premierem Ismed Imeni (Ataturk)

- 1924:

- zniesiony zostaje urząd kalifa, bo wokół jego osoby zaczęła się tworzyć opozycja.

Rządy Ataturka: Autorytarne, rewolucyjne;

Zmiany Kulturowe:

- Nadanie nazwisk

- strój cywilny (1925)

- kazano nosić kapelusze, część mężczyzn paradowało w damskich bo nie wiedzieli jakie to.

- kobiety nie muszą nosić zasłon

- ½ lat 30. - zakaz noszenia zasłon

Rozdzielenie państwa i religii (duchowni nie mogli nosić szadu poza świątynią, zamknięto zakony duchowne.

Zmiany wprowadzano również siłowo (kapelusze i zasłony). Ważne były zmiany z obszaru religii.

Odcięto się od przeszłości, wprowadzono cyfry Europejski i alfabet łaciński. Rozpoczęto turkizowanie języka, by usunąć naleciałości perskie i wschodnie. Wprowadzono też kalendarz europejski.

Turcja zmieniła się zdecydowanie, stała się świeckim państwem muzułmańskim, w którym obowiązywały kodeksy: cywilny i karny.

Temat 17

Ład wersalsko-waszyngtoński.

Wersalu został podpisany traktat z Niemcami (ograniczenie armii zawodowej do 100 000), a w okolicach Paryża traktaty z innymi państwami Centralnymi:

- Saint Germain - Austria (IX 1919), armia 30 000

- Venilly - Bułgaria (XI 1919), armia 20 000

- Trianon - Węgry (V 1919),

- Sevres - Turcja (VII 1919), armia 50 000

Między grudniem 1921 a lutym 1922 roku odbywała się konferencja w Waszyngtonie, której owocem był traktat waszyngtoński. W konferencji brało udział 9 państw - m.in. USA, Japonia, Chiny Wielka Brytania, Francja, Włochy, Portugalia.

Ład wersalsko-waszyngtoński był sformalizowany bardziej niż dotychczasowe. Powstała Liga Narodów i jej agendy. Doszło do zmian na mapach świata: przegrane Niemcy i Austro-Węgry potraciły terytoria, czy wręcz rozpadły się. Rosja straciła przez wojnę swoją pozycję. Z drugiej strony do wielkiej polityki weszły USA i Japonia. Sam traktat wersalski został ratyfikowany przez kongres USA, ale nie przystąpiły one do Ligi Narodów.

Państwa, które w okresie międzywojennym wstąpiły do Ligi Narodów:

- Niemcy (1926-1933)

- ZSRR (1934-1939 - jedyny przypadek wykluczenia)

- Japonia (do 1935)

- Włochy (do 1937)

Liga Narodów była słaba, a sam ład kruchy. Podstawą normatywną Ligi Narodów był pakt Ligi Narodów. Była to część składowa wszystkich 5 traktatów z państwami centralnymi. Artykuły 1-26 były żywcem przepisywane z traktatu wersalskiego.

Wielka Brytania i Francja nie chciały stworzenia Ligi Narodów. Zamierzeniu było, aby jedno państwo miało jeden głos, Brytyjczycy i Francuzi byli temu przeciwni. Powołano Radę Ligi Narodów, w skład jej weszły tylko najsilniejsze państwa świata. Miała ona decydujący głos.

Dopełnieniem konferencji Paryskiej była konferencja Waszyngtońska. Ta konferencja prowadzona była jawnie. Nie było tajnych części i porozumień. Dyskutowano głównie o Chinach i sprawach Dalekiego Wschodu. Chiny nie podpisały traktatu wersalskiego, bo tereny niemieckie na ich terytorium przejęła Japonia.

W 1922 roku podpisano traktat dziewięciu. Japonia musiała zwrócić poniemiecki okrąg w Chinach Chinom. Podpisano również traktat morski:

USA	Wielka Brytania	Japonia	Francja	Włochy
5	5	3	1,75	1,75

Układ podkreślił wzrost znaczenia USA i spadek znaczenia Wielkiej Brytanii, a w szczególności Francji.

W 1921 roku podpisano „Układ Czterech”. Był związany z traktatem Brytyjsko-Japońskim z 1902 roku. Gwarantował neutralność Japonii w wypadku wojny Wielkiej Brytanii i odwrotnie. Odnosiło się to do dalekiego wschodu tylko. Układ był ważny do lat 20.

Niemcy i Rosja przestały się liczyć, Francja była wyraźnie słaba. Gdyby Japonia i Wielka Brytania przedłużyły ten traktat byłby n wymierzony przeciwko USA. Do traktatu dokooptowano więc USA i Francję, ale reguły pozostały te same.

Hasło samostanowienia narodów zostało przedstawione przez USA i z początku odniosło się do narodów Europy. Kojonym łupem traktatów padły kolonie państw centralnych, które chciały między siebie podzielić państwa Europy. W związku z tym powstały obszary mandatowe Ligi Narodów. Były one podzielone na parę kategorii:

A - przygotowywane do niepodległość, Np. Irak (1932), tymi obszarami zarządzali zwycięscy

B -

C -

Sama idea kolonializmu zaczęła odchodzić do lamusa.

Temat 18

Regionalne traktaty gwarancyjne.

Historia Powszechna XX wieku - Opracowanie Tematów na Egzamin

XXVIII

J. W. Szczepański

---