„Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego - obraz wsi polskiej po odzyskaniu niepodległości
Powieść Stefana Żeromskiego pt.: ,,Przedwiośnie” powstała w atmosferze skomplikowanych stosunków społeczno-ekonomicznych zaistniałych na ziemiach polskich. W 1918 roku odzyskaliśmy upragnioną niepodległość. Z jednej strony, w serca Polaków wstąpiła wielka radość, z drugiej okazało się, że sama wolność to nie wszystko, że potrzeba wielu, długich lat, by postawić ojczyznę na nogi. Żeromski w swojej powieści politycznej pokazuje w bardzo wymowny sposób polską, szarą rzeczywistość. Obraz wsi przedstawiony w utworze najdobitniej dowodzi, że odrodzony kraj wymaga szybkich, sprawnych reform.
Pisarz, prezentując ziemiański światek w Nawłoci, żegna się z anachronicznymi, dziewiętnastowiecznymi tradycjami dworku szlacheckiego. Z drugiej zaś pokazuje, w niemalże naturalistycznych obrazach, nędzę egzystencji ludzkiej na wsiach polsko-żydowskich, w Chłodku, czy w Odolanach. Z dużą dozą ironii spogląda na nawłockie towarzystwo i jego rytm życia. Jest ono jeszcze bardzo mocno zakorzenione w przeszłości, nie dopuszcza do siebie myśli, że świat się zmienił, jest oderwane od wszelkich spraw, które bezpośrednio dotyczą ojczyzny. Każdy ich dzień jest taki sam. Nie robi się w Nawłoci nic prócz jedzenia, picia i pustej zabawy. Czasem dla urozmaicenia rutyny życiowej zdarzają się gorące flirty i romanse. ,,Obiady, kolacje, śniadania i podwieczorki trwały niemalże cały dzień. Wstawano dosyć późno. A ledwo spożyto śniadanie i dano folgę dyskusji, która się wyłoniła z przygodnego tematu, jużci Maciejunio wchodzi cichcem ze swymi sprawami i stół, dopiero co sprzątnięty, zaściela czystym obrusem”. Nie bez powodu zauważamy wielkie podobieństwo w opisie dworku, czy w niektórych epizodach do ,,Pana Tadeusza”. Żeromski pokazuje, że ziemiaństwo polskie jeszcze mocno tkwi w starych przyzwyczajeniach, jeszcze broni się przed koniecznymi zmianami. Tak zaprezentowane środowisko nawłockie ostro kontrastuje z ubóstwem ,,prawdziwego” życia chłopów i komorników.
W Chłodku Cezary poznaje czym jest walka o przetrwanie, czym jest nieustanne zmaganie się z własnym losem. ,,Komornicy - byli to chłopi i ich rodziny nie posiadający wcale roli (…) Słaniali się po drogach jako dziady, tłukli się po dziedzińcach zabudowań, plącząc się i nie wiedząc w co ręce zaczepić. Jakże straszną była ich zima! Jakże potworne wśród nich grasowały choroby!” Baryka widział dzieci, które wystawiały chorych, starych rodziców i dziadków na mróz, by czym prędzej umarli i nie zabierali miejsca i strawy w chacie: ,,podziwiał tę pierwotną, barbarzyńską bezlitość, która jest nieuniknioną ekonomią życia, życia takiego, jakie jest na wsi”. Co raz z ogromnym rozgoryczeniem wycedza przez zęby myśląc o ojcu: ,,Gdzież są twoje szklane domy?”
Właśnie te słowa ciskają mu się na usta, gdy patrzy na Odolany: ,,W oknach chat widać było światła naftowych kaganków. Skrzypiały drzwi domostw słomą krytych, niskich, małych. Porykiwały krowy, kwiczały świnie, gęgały gęsi (…) Praca ciężka, ordynarna i pozioma wrzała w każdym osiedlu. Czasami ktoś w biegu przystanął wywłóczą wielkie buciory z głębokości bajora (…) głębokie błoto traktów wlewać się zdało na podwórku i łączyć, spajać z gnojówkami. Nieznośny smutek na widok nędzy bytowania ludzkiego wśród tych bajorzysk i gnojówek powiał na Cezarego.” Jeszcze tragiczniejszy jest los chłopów we wsiach polsko - żydowskich. Dzieci są tu suchotniczo wynędzniałe, bawią się ledwo stąpając na cieniutkich nóżkach. Ludzie żebrzą, nie ma pracy, chleba.
Żeromski ukazując ten przerażający obraz wsi polskiej apeluje, oskarża i osądza. Dowodzi, że w odrodzonej Polsce jest jeszcze wiele do zrobienia, że istnieją olbrzymie różnice klasowe i społeczne, że wszyscy jesteśmy za ten stan rzeczy odpowiedzialni i wszyscy musimy się przyczynić do jego zmiany.