„Od komunizmu do...” to tytuł artykułu Antoniego Z. Kamińskiego zamieszczonego w książce „Od komunizmu do...? Dokąd zmierza III Rzeczpospolita” pod redakcją Jacka Kloczkowskiego wydanej w 1999 r. Autor stara się zweryfikować poglądy związane z totalitaryzmem umiejscowionym w komunizmie jak również zajmuje się problematyką przywództwa i społeczeństwa obywatelskiego. Wydaje mi się, że poprzez własną erudycję stara się on znaleźć odpowiedzi na pytania, jakie stawia nam współczesność oraz poszukuje rozwiązania dla zagadnień, które mają swoje korzenie w przeszłości. Podejmuje rozważania nad kwestią tożsamości komunizmu, porównuje własną ocenę omawianego przedmiotu z punktem widzenia innych badaczy.
Pragnę przejść do analizy artykułu A.Z.Kamińskiego gdyż jest on niezwykle ciekawy. Już w pierwszej części autor przytacza modelowe cechy totalitaryzmu wg Carla Friedricha i Zbigniewa Brzezińskiego, do których należą: system terrorystycznej kontroli policyjnej, centralna kontrola nad gospodarką czy też kontrola nad środkami masowego przekazu. Chciałabym zwrócić uwagę na pogląd Maxa Webera, tak ważny dla omawianego przeze mnie tematu ponieważ traktował on komunizm jako niepodzielną część władzy charyzmatycznej twierdząc, że owa władza ulegnie rozkładowi poprzez wejście w stadium rutynizacji Myślę, że nie sposób nie wspomnieć tutaj również poglądu Monteskiusza, który z kolei zajmował się zagadnieniem despotyzmu (jest on wersją komunizmu) i mówi o nim następująco: jest to władza nie mająca żadnych ograniczeń, nie uznająca żadnych praw i wolności obywatelskich, jedynymi ograniczeniami są ograniczenia naturalne.
Zauważyłam, że analogiczny pogląd do pojęcia Monteskiuszowskiego wyraził również Zbigniew Brzeziński, który w roku 1960 rozróżnił trzy rodzaje ograniczeń, którym może podlegać władza polityczna są to: ograniczenia bezpośrednie, pośrednie i naturalne jak, np. czynniki geograficzne czy też struktura rodziny.
Bezsprzecznie warto abym przeszła do drugiej części omawianego dzieła a mianowicie problemu przywództwa. Niebagatelne znaczenie w procesie wdrażania ładu komunistycznego miała konsekwentna likwidacja elit. Trudno zaprzeczyć słowom autora, iż aby komunizm mógł przejąć pełnię kontroli nad społeczeństwem to musiał się go pozbyć. Czynnikiem sprzyjającym było tu wywłaszczenie, a w Polsce dodatkowo eksterminacyjna polityka obu okupantów. Deficyt przywództwa był widoczny również w krajach postkomunistycznych, przejawiał się: brakiem poczucia służby publicznej, a tym samym odpowiedzialności wobec społeczeństwa za wykonywane działania. Istotny punkt stanowi także proces ustrojowej przebudowy Polski, który wdraża cztery kluczowe reformy: reforma struktury państwa, ochrony zdrowia, oświaty i ubezpieczeń społecznych. Jeżeli chodzi o sposób ich przygotowania i wejścia w życie to zgadzam się, że jest on typowo amatorski. Ja również podzielam i jak najbardziej przypisuje słuszność stwierdzeniom, że brak celów i przemyślanych strategii nie sprzyja realizacji tych reform. Niewątpliwie reforma miała zredukować zatrudnienie, a tymczasem zatrudnienie w administracji centralnej wzrastało i w dalszym ciągu wzrasta. Zauważyłam, że w artykule została poruszona szczególnie ważna kwestia związana z coraz mniejszą rolą interesów społeczeństwa jako ogółu. Rzadko kiedy zdarzają się ludzie sprawujący władzę z powołania, którzy dokonują zobowiązań wobec narodu i dbają o dobro obywateli. Rozwiązaniem powyższego problemu mogłaby być bezstronna, zdyscyplinowana administracja państw oraz sprawny i niezawisły aparat sądowniczy.
I oto rodzi się u autora nowe pytanie a mianowicie, czy istnieje szansa stworzenia dla Polski silnego społeczeństwa obywatelskiego? Trudno zaprzeczyć jego słowom, iż rozwiązania nie należy szukać w środowisku partii politycznych, ponieważ nasze państwo ma i tak niską zdolność do zdefiniowania i realizacji strategicznych interesów czego niewątpliwym przykładem jest dezintegracja społeczeństwa. Korzystne mogłoby być wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego i tym samym umacnianie państwa. Jednak z mojego punktu widzenia powstaje dylemat co do trafności tego stwierdzenia ponieważ nieufność społeczeństwa względem instytucji państwowych oraz wdrażania jakichkolwiek zmian i reform jest na tyle zakorzeniona, że uzyskanie efektów jest wielce wątpliwe w tym przypadku.
Reasumując myślę, że w toku percepcji artykułu doszłam do wielu zarówno pozytywnych jak i negatywnych wniosków. Niepodważalnie stanowi on kompendium wiedzy, którą po przeczytaniu dzieła miałam możliwość uzupełnić. Okazuje się jednak, że zawężono w nim niezwykle istotne informacje na temat tego czym dokładnie jest władza totalitarna. W moim przekonaniu definicja ta jest obligatoryjna dla początkującego czytelnika. Sądzę, że najciekawsza i zarazem najbardziej aktualna w całym artykule jest kwestia związana z krytycznym problem przywództwa. Moje subiektywne wnioski i oceny odnośnie tego punktu zawarłam już w samej recenzji. Nie chciałabym deprecjonować zasług autora gdyż myślę, że dzieło odznacza się w dużym stopniu walorami poznawczymi, zachęcam do zapoznania się z jego treścią.