BOŻONARODZENIOWE TRADYCJE scenariusz dla nauczania zintegrowanego
Dekoracje : pokój, na środku stół przygotowany do wigilii ( przykryty białym obrusem, talerzyk z opłatkiem, oraz świece).

Osoby: Narrator 1, Narrator 2, Dzieci

Narrator 1
Tak bywa często:
czekamy na jakiś ważny dzień,
na przykład dzień imienin,
albo dzień, gdy się jedzie
na wycieczkę daleką za miasto.

Chcemy by czas płynął szybciej,
by pospieszyły zegary
i kartki z kalendarza spadły
jedna za drugą.

Ale czekania nasze najbardziej jest niecierpliwe
kiedy zbliżają się święta.

Już się unosi w powietrzu,
zapach żywicznych gałązek,
już suną na białych sankach choinki
wiatr szumi kolędy, a w domu pachnie świątecznie.

Narrator 2
Święta Bożego Narodzenia to czas wzajemnego pojednania i pokoju. Najwięcej z pradawnych zwyczajów i obyczajów związanych z Bożym Narodzeniem przetrwało i żyje do dziś w Polsce na wsi. Niektóre zachowały się również w miastach. Właśnie te zwyczaje i obyczaje chcielibyśmy Wam dzisiaj przybliżyć.


Narrator 1
Ze wszystkich wieczorów najpiękniejszy jest wieczór wigilijny. W żaden inny wieczór uszy i serca domowników nie są dla innych tak otwarte, jak w ten wieczór w blasku choinki.

( Odsłania się kotara - dzieci ustawione wokół wigilijnego stołu, zapalają świeczki na stole i lampki na choince. Śpiewają piosenkę „ Zielone gałązki”).

Narrator 2
Choinka, bez której nie wyobrażamy sobie Świąt Bożego Narodzenia jest potomkiem gałęzi obwieszonej łakociami. Zwyczaj strojenia drzewka znany jest w Polsce zaledwie od 200 lat i przywędrował do nas z Niemiec.

Narrator 1
Ta obca tradycja przyjęła się w Polsce bardzo szybko. Dziś nikt już nie potrafi wyobrazić sobie świąt bez tradycyjnie, pięknie przystrojonej choinki.

Dziecko 1
Choinka to zielone, cudowne drzewka,
przedziwne zabawki, zapach lasu,
migotanie świateł, lśnienie wszystkich
kolorów tęczy, uśmiechy- to bajka,
którą przywołujemy w szarych, grudniowych dniach.


Dzieci śpiewają piosenkę „ Choineczka mała”.

Narrator 2
Od przebiegu wigilii miał zależeć tok nadchodzącego roku. Kiedy zapadał wieczór stół nakryty świątecznie czekał na domowników.

Narrator 1
Pierwsza gwiazdka gromadziła wszystkich przy stole. Pod obrus kładziono zboże, a w kącie izby stawiano snopek zboża. Zaczynała się wieczerza inaugurowana wspólną modlitwą. Łamano się opłatkiem i składano sobie życzenia.

Narrator 2
Dzielenie się poświęconym opłatkiem pozostało szczególnie wzruszającym momentem dnia wigilijnego. W tej uroczystej chwili wszyscy wybaczają sobie wzajemne urazy.

Dziecko 2
Zapada nagle wieczór,
za tym lasem, za tą rzeką.
Pierwsza gwiazdka się zapala
w niebie gdzieś daleko.

Dziecko 3
Biały obrus lśni na stole,
pod obrusem siano.
Płoną świeczki na choince
co tu przyszła na noc.

Dziecko 4
Już się z sobą podzielili
opłatkiem rodzice,
już złożyli wszystkim
moc serdecznych życzeń.

Dziecko5
Kiedy mama się dzieliła, ze mną tym opłatkiem,
Miała w oczach łzy, widziałem, otarła ukradkiem.

Dzieci śpiewają kolędę „ Lulajże Jezuniu” - 2 zwrotki, 3 mormorando i na tym tle wiersz umieszczony poniżej „ Kolęda domowa”.


Dziecko 6
Ta kolęda od opłatka się zaczyna,
bo opłatkiem najpierw dzieli się rodzina.
Od opłatka i od życzeń naszej mamy
od tych słów nad opłatkiem wyszeptanych.
A ty nasza kolędo domowa
słowa mamy w pamięci zachowaj.

Dziecko 7
I zaśpiewaj, zakolęduj nam kolędo,
że najbliżsi zawsze blisko przy nas będą,
że nikogo nie zabraknie przy tym stole,
przy kolędzie, najpiękniejszej z wszystkich kolęd.

Dziecko 8
Nie wiem, co też mama,
chciała szepnąć mi do ucha,
bym na drzewach nie darł spodni,
pani w szkole słuchał.

Niedojrzałych jabłek nie jadł,
butów tak nie brudził...
nagle słyszę, mama szepce
bądź dobry dla ludzi.

Potem ojciec zaczął śpiewać różne kolędy,
raz wesoło, a raz smutno,
to głośniej, to ciszej.
Ja do dzisiaj te kolędy słyszę.
I choinkę tamtą widzę
nocą pod księżycem,
wyzłoconą, wysrebrzoną
jakby w miejscu roztańczona
strojną baletnicę.

Narrator 1
Podczas wieczerzy pamiętano również o zmarłych. Dla nich stawiano na stole oddzielne nakrycie. Dziś jeszcze zostawia się dodatkowe nakrycie dla nieobecnych lub niespodziewanego gościa.


Narrator 2
Pięknym staropolskim wigilijnym zwyczajem było zapraszanie na wieczerzę ludzi samotnych. Nikt bowiem nie powinien czuć się opuszczony i samotny w ten jedyny w roku wieczór.

Dziecko 9 ( z opłatkiem w ręku)
Pamiętaj, będą ludzie smutni, opuszczeni, niepotrzebni nikomu,
i nikt z nimi słowa nie zamieni,
nie zaprosi do swego domu.

Weź do ręki biały opłatek,
choćbyś nawet nie miał go z kim dzielić,
i życz szczęścia całemu światu
niech się wszystkie serca weselą.

Narrator 1
Głównym akcentem kulinarnym polskiego Bożego Narodzenia pozostała wieczerza wigilijna. Wśród wypiekanych ciast pierwsze miejsce zajmują piernik i makowce. Wieczerza jest posiłkiem postnym. Tradycja nakazuje by składała się z 12 dań - tylu, ilu było apostołów.

Narrator 2
Wigilię otwierała jedna z tradycyjnych zup: grzybowa, rybna lub barszcz z uszkami. Były także dania rybne przyrządzane na różne sposoby. Podawano także staropolski groch z kapustą, potrawy z suszonych grzybów i kompoty z suszonych owoców.

Narrator 1
Dzisiejsze wigilie, może już nie tak wystawne, nadal mają posmak tradycji i przepełnione są atmosferą rodzinnego ciepła, a smak i ceremoniał tradycyjnych potraw pozwalają sięgnąć wspomnieniami w przeszłość i marzeniami w przyszłość.

Dziecko 10
Okres Bożego Narodzenia to czas kolęd i pastorałek.

Narrator 2
Kolędy to pieśni związane z Bożym Narodzeniem, a pastorałki to dawne kolędy ludowe układane przez bartników, pasterzy i rzemieślników. Są tak stare, że wielu z nich nikt już nie pamięta. Ale niektóre lubimy i śpiewamy przy choince do dziś.

Dziecko 11
Trzysta lat temu ludzie śpiewali „ Północ już była…”
Dzieci śpiewają pastorałkę „ Północ już była” 1 zwrotkę

Dziecko 12
Ptaszki śpiewały jak umiały…
Dzieci śpiewają pastorałkę „Kaczka pstra ” 2 zwrotki

Dziecko 13
Górale zaś nucili piękną kołysankę.
Dzieci śpiewają pastorałkę „Oj maluśki, maluśki” 2 zwrotki

Dziecko 14
Szedł po świecie kolędziołek przez śnieżną zawieję,
Wpuściliśmy go do kuchni -niechaj się ogrzeje.
Rączki ma zmarznięte, uszy od mrozu czerwone,
Jego bródka, brwi i rzęsy - posrebrzone szronem.

Dziecko 15
Sam przez mroźną zimę, chodził tędy i owędy,
dla rozgrzewki przytupywał i śpiewał kolędy.
Ze na dworze mróz - wnet każdy z nas zapomniał,
ciepło było od kolędy, którą przyniósł do nas.


Narrator 1
Wieczór i noc wigilijna to czas wróżebny i cudowny. Dziewczęta wróżyły o zamążpójściu, zwierzętom dawano po kawałku opłatka dla zapewnienia im zdrowia i pięknego przychówku. Wierzono także, że w tę noc zwierzęta mówią ludzkim głosem.

Narrator 2
Po wieczerzy oczekiwano nadejścia kolędników. Śpiewy i hałasy oznajmiały, że są blisko. Pochód otwierała błyszcząca gwiazda, dalej szedł turoń, niedźwiedź i inne maszkary. Kolędnicy śpiewali kolędy, składali wszystkim życzenia. Gospodarze obdarowywali kolędników jedzeniem.

Dziecko 16

Dzieci śpiewają kolędę „ Jezus Malusieńki” mormorando. Na tym tle wiersz.

Noc grudniowa, śnieżyca,
wiatr z północnej dmie strony,
tylko światło księżyca przez chmur pada zasłony.

Wyją wilki po lesie,
grzmi bur głuchy, sosnowy
a wichura w dal niesie grozę nocy zimowej.

W tę noc ciemną i groźną,
co kir czarny rozpina,
drogą śnieżną i mroźną idzie mała dziecina.

I podnosi rączęta,
ponad jasne swe czoło,
błogosławi i lud wszelki i sioło,
i te chaty wieśniacze, i te lasy i drzewa,
i to dziecię co płacze i to dziecię co śpiewa.

I tak kojąc ich smutki
z jasną gwiazdką na czole,
idzie Jezus malutki w tę noc,ciemną grudniową.

Narrator 1 i 2 razem

Dla wszystkich WESOŁYCH ŚWIĄT!

Dziecko 17
Bez zmartwień,
z barszczem, z grzybami, z karpiem,
z gościem co niesie szczęście,
czeka nań przecież miejsce.

WESOŁYCH ŚWIĄT! wszyscy

Dziecko 18
A w święta niech się snuje kolęda.
I gałązki świerkowe niech wam pachną na zdrowie.

WESOŁYCH ŚWIĄT! wszyscy

A z gwiazdką pod świeczek łuną jasną,
Życzcie sobie - najwięcej zwykłego, ludzkiego szczęścia.

Dzieci rozdają gościom kartki z życzeniami i opłatkiem.

Wiersz: Boże Narodzenie - Noc Światłości

W mroku naszych trwóg i klęsk
Zabłysła iskierka nadziei ...
W nocy samotności i niedoli
Migoce płomyczek ciepła ...
W ciemnościach przemocy i śmierci
Blask radosnej nowiny ...
Dziś Światłość Boga zajaśniała
Wśród mroków ziemi: Boże Narodzenie!
Dziś noc jest jaśniejsza od dnia!
Bóg przychodzi jako małe Dzieciątko:
Boże Narodzenie!
Noc Jego światłości!

Półmrok. Na scenie choinka ze świecącymi lampkami, na podłodze rozsypane żółte i złote gwiazdki. Dzieci stoją na scenie w półkolu.

Uczennica I (śpiew) Spojrzały aniołki sł. W. Chotomska, muz. T. Niewiartowska

Spojrzały aniołki w niebieski kalendarz-
czas robić porządki, zbliżają się święta.
Pościągały pościel z łóżek,
wyskoczyły na podwórze
i te małe, i te duże
każdy wielki zuch.

Skoczyły pod trzepak, no i do roboty -
poduszki i jaśki złapały w obroty.
Cały ranek pracowały
mały z dużym, duży z małym.
Aż z poduszek wytrzepały
Śnieżnobiały puch.

Uczeń I,II,III (recytacja- każdy dwie strofy)

Gwiazdka
Dzisiaj o zmierzchu wszystkie dzieci,
Jak małe ptaki z gniazd,
Patrzą na niebo, czy już świeci
Najpierwsza z wszystkich gwiazd.
O zimne szyby płaszcza noski
W okienkach miast i wsi,
Czy już sfrunęła z ręki Boskiej,
Czy już nad nami tli.
Różowe niebo pociemniało,
I cień błękitny legł
Na ziemię białą, białą, białą,
Na nieskalany śnieg.
Anioły mogą zejść do ludzi,
Przebiec calutki świat:
Śnieg taki czysty, że nie ubrudzi
Białych, anielskich szat.
Białe opłatki, białe stoły,
Świeżych choinek las...
Doprawdy mogą dziś anioły
Zagościć pośród nas.
Tylko ta gwiazda niech zaświeci
Nad ciszą białych dróg
I zawiadomi wszystkie dzieci
Że się narodził Bóg.

Uczennica II,III,IV (śpiew kolejnych zwrotek, refren wszyscy)
Panie Boże, popatrz na nas sł. W. Chotomska, muz. T. Niewiarowska

Zaświeciła nad świerkiem i jodłą
najjaśniejsza ze wszystkich gwiazd,
a tu ptaki na drzewach się modlą
i kolęda idzie przez las.
Ref. Panie Boże, popatrz na nas
z wysokiego okna,
niech ta zima będzie dla nas
dobra i łagodna.
Dzwonią sople, jak dzwonki w kościele,
na gałązkach modrzewi i brzóz,
klęczy sarna, koziołek i jeleń
i wołanie idzie przez mróz.
Ref. ..........
A tu jeszcze wiewiórka i zając
przyłączyły do chóru głos,
A tu jeszcze ta myszka nieśmiała
z mysiej norki wysuwa nos.
Ref. ..........

Uczennica V, uczeń IV (recytacja- każdy dwie zwrotki)
Goście
Na kolanach u Mateńki,
siedzi Jezus malusieńki.
Z prawej strony klęczy wołek,
z lewej - jagnię i osiołek.
A pod stropem aniołkowie
wyśpiewują jak pastuszkowie.
Józef święty
uśmiechnięty
otwarł drzwi stajni na oścież:
- mili goście, proszę, wchodźcie.
Weszli parami:
pasterze z królami,
i mała sierotka,
z nią piesek i kotka,
z wiewióreczką zając
także wbiegł kicając.
Nawet rudy lis
ośmielił się przyjść.
Ośnieżony jeż
i ten przyszedł też.
Z bliska, z daleka,
każdy się spieszył.
Jezus rad wszystkim
głośno się cieszył.

Uczennica VI i VII oraz uczeń V śpiewają kolejne zwrotki; wszyscy śpiewają refren
Kolędnicy-wędrownicy sł. W. Chotomska, muz. T. Niewiarowska

Kolędnicy-wędrownicy
z gwiazdą na patyku
pogubili wszystkie nuty
ze starych śpiewników.
Kolędują na gitarze
Rokendrola niosą w darze. 2x
Rok, rok, rok,
Dobry rok - 2x
Dzieciątko z Betlejem
Do świata się śmieje,
Światło, światło idzie w mrok.
Święty Józef nic nie mówi
Tylko myśli sobie:
-Znacznie ciszej na fujarkach
grali pastuszkowie.
Ale trudno, niech już będzie,
niech tam grają po kolędzie. 2x
Rok, rok, rok...
Roztańczyły się anioły
z wysokiego nieba,
wszystkie tańczą rokendrola-
Panie Boże, przebacz,
ale dzisiaj tak wesoło
wszystkim ludziom i aniołom. 2x
Rok, rok, rok...


Uczeń VI (recytacja)

Anioł powiedział pasterzom,
Ja zaś oznajmiam wam,
Że dawno temu w Betlejem
Zrodził się Chrystus Pan.
Stajenka była Mu domem,
W żłóbku na sianie spał,
Nie miał miękkiego łóżeczka...
Kto by mu swoje dał?
Ja bym Mu dal swe łóżeczko,
Poduszkę, kołderkę też,
I materacyk mięciutki-
Wszystko, Jezusku, bierz!
Cóż, kiedy to było dawno!
Teraz w niebie On.
Nie trzeba mu mego łóżeczka,
Teraz ma złoty tron.
Dam mu więc swoje serduszko-
Cóż więcej mogę dać?
A gdy znów przyjdzie na ziemię,
Może w łóżeczku mym spać.

Uczennica VIII śpiewa zwrotki, wszyscy refren
Kolęda na dzwonkach sł. W. Chotomska, muz. T. Niewiarowska

Chodziły owieczki po zielonych łąkach,
uczyły się dzwonić kolędę na dzwonkach,
uczyły się pilnie, a gdy przyszedł grudzień
to tak zadzwoniły, że klękajcie ludzie.
Dzwońcie, dzwońcie, dzwońcie
dzwoneczki w szopce,
grajcie, grajcie, grajcie
kolędę owce.
Ludziom na radość,
Bogu na chwałę
dzwońcie, dzwońcie, dzwońcie
dzwoneczki małe.
Wędrowały owce przez głogi i ciernie,
każda swego dzwonka pilnowała wiernie,
zbójnik ich nie dostał, halny wiatr nie zabrał,
pilnowały dzwonków, żeby w szopce zagrać.
Dzwońcie, dzwońcie, dzwońcie...
Uczennica I (recytacja)

Śnieg za oknem pada i pada...
cyt, bajeczki nam opowiada.
Mróz za domem chodzi i chodzi...
cyt, cyt, Dzieciątko się rodzi.
A na niebie daleko, daleczko...
cyt, aniołek idzie z gwiazdeczką.
A w stajence nisko, niziutko...
cyt, Dzieciątko leży cichutko
Leży sobie na słomie w kolebce...
cyt, zlota i pereł nie chce.
Damy Mu zieloną choinkę,
niech rozweseli się krzynkę.
Wytnijmy z papieru kokoszkę,
niech rozweseli się troszkę.
Damy Mu złoty orzeszek,
Niechże się nim ucieszy.
A śnieg za oknem niech pada...
niech bajki mu opowiada.
A wiatr niech kucnie na drzewach,
niech Mu kolędę zaśpiewa.

Uczennica śpiewa, pozostali- murmurado podczas refrenu
Zagraj Dziecku kołysankę sł. W. Chotomska, muz. T. Niewiarowska

Za kominem świerszczyk spał,
całą zimę przespać chciał,
obudziła go nowina:
-Urodziła się Dziecina,
kto jej będzie grał?
Ref. Zagraj Dziecku najpiękniejszą kołysankę
Kołysankę o zielonym, ciepłym dniu,
Z nut pachnących macierzanką i rumiankiem,
Kołysankę - usypiankę graj do snu.
Stanął świerszczyk koło drzwi,
Święty Józef zmarszczył brwi,
A Panienka się uśmiecha:
-Chodź tu do nas, Dziecko czeka
na zielone sny.
Zagraj Dziecku najpiękniejszą kołysankę

Kolejny uczeń recytuje:
Choinka

Śnieżek prószy i prószy!
Chodźmy do leśnej głuszy
Po świerk mały.
Zapach jego już znacie,
Będzie pachniał nam w chacie
Jak cały las.
Postawimy go w kącie,
Damy szatki błyszczące
Srebrem, złotkiem.
Zawiesimy kwiateczki,
Koguciki, gwiazdeczki,
Serduszka słodkie.
A co dalej? - Toć wiecie,
Gdy narodzi się Dziecię
Wśród pasterzy,
Zaśpiewamy wzruszeni
Przy świerkowej zieleni,
„ W żłobie leży”.

Wszyscy śpiwają:
Zielony gość

Zielone gałązki a na każdej świeczka
W stroiku z bibuły stoi choineczka
Ref. Gdy zaświeci gwiazdka między gałązkami
Wesołą kolędę dla niej zaśpiewamy
Hej kolęda, kolęda
Kolory tęczowe w bombkach, latarenkach,
Choinka w koralach strojna jak panienka.
Ref. Gdy zaświeci gwiazdka między gałązkami...


Życzenie w noc wigilijną

O Jezu...
żeby tak w Noc Betlejemską
cały świat się nad tobą pochylił
i żeby wszyscy zaniemówili
w świętym zdumieniu
i żeby jeden drugiemu spojrzał dziś w nocy inaczej

żeby w pokoju tej nocy
pobladły troski nasze
i niepokoje zgasły
by żaden człowiek nie był obcy
żeby nie było samotnych
by każdy z każdym dzielił się sercem
jak wigilijnym opłatkiem z dobrymi łzami w oczach
by krzywe stały się prostymi
by ktoś przypomniał sobie nagle
kolędę dawno zapomnianą
by ktoś przebaczył
- ktoś rozpłakał z winą darowaną

By ktoś zamknięte drzwi otworzył
by wszyscy byli dobrej woli
a ponad światem pokój...
- Pokój Boży.

Poszczególni uczniowie śpiewają kolejne zwrotki pastorałki, refren -wszyscy
Kolęda domowa sł. W. Chotomska, muz. Z. Kurkowski

Ta kolęda od opłatka się zaczyna,
bo opłatkiem najpierw dzieli się rodzina.
Od opłatka i od słów naszej mamy,
od tych słów nad opłatkiem wyszeptanych.
A ty, nasza kolędo domowa,
słowa mamy w pamięci zachowaj.
I już grzyby, i już ryby są na stole.
Zaraz przyjdzie i na kluski z makiem kolej.
My z rybami to jesteśmy ciut na bakier,
Ale bardzo nam smakują kluski z makiem.
Za te kluski, kolędo domowa,
naszej babci będziemy dziękować.
Teraz trzeba wyjąć paczki spod choinki,
bo Mikołaj przyniósł dla nas upominki.
Tata mówi, że z pieniędzmi krucho raczej,
a Mikołaj przyniósł dla nas tyle paczek.
Razem z nami, kolędo, zawołaj,
że się udał rodzinie Mikołaj.

Na zakończenie wszyscy śpiewają pastorałkę. Przygotowane są również teksty dla widzów, którzy mogą włączyć się do śpiewu refrenu.
Mikołaj

Kiedy śnieżynka z wiatrem przyleci
gdy mróz maluje wzory na szybie
popatrz przez okno, może już świeci
pierwsza świąteczna gwiazdka na niebie.
Ref. To już są święta, świąteczny czas
Święty Mikołaj będzie wśród nas.
Spełni marzenia i wszystkie sny,
Święty Mikołaj puka do drzwi.
Śniegiem i szronem pomalowana
w łańcuchy, bombki pięknie ubrana
W tę noc świąteczną, w tę noc jedyną
tańczy choinka raz w roku zimą.
Ref. To już są święta, świąteczny czas...

Kuźmińska O.: Gimnastyka jazzowa-ćwiczenia z muzyką dla wszystkich. Warszawa 1985. S iT.

---