Honoré Balzac

Jaszczur

Honoriusz Balzac (1799-1850)- okres jego życia to jedna z najbardziej burzliwych epok w historii Europy, a zwłaszcza Francji. W tym czasie wielokrotnie dochodziło do przełomów politycznych i społecznych. Alexis de Tocqueville zestawił dwa pojęcia, określając te czasy: rewolucja i „dawny ustrój”( ancien regime).

W 1799 rewolucja już dogorywa, to jej schyłek. W 1804 generał Bonaparte ogłasza się cesarzem. 1812 to początek końca, w 1814 wojska sprzymierzonych rozprawiają się z Napoleonem, który jeszcze powróci w 1815 r., ale nie na długo (rządy Stu Dni) po klęsce pod Waterloo zesłany ostatecznie na wyspę św. Heleny. Następują czasy Restauracji (1814-1830), czyli także okres młodości pisarza. W 1830 roku sytuacja się odwraca, wybucha rewolucja lipcowa (konstytucja, model rządów parlamentarnych), ten czas to rządy przemysłowców i bankierów, wzrasta znaczenie pieniądza (król krzyczy „bogaćcie się”), co będzie opisywane przez Balzaca. Młodzi się przeciw temu buntują, szukają ideałów i wzorców, zniesmaczeni są moralnym zepsuciem. Nowa faza w historii politycznej Francji będzie trwała do 1848 (Wiosna Ludów).

Powieść „Jaszczur” była pisana od I-VIII 1831 r.

Składa się z trzech części: Talizman, Kobieta bez serca, Agonia.

Talizman

Opowiadana jest w trzeciej osobie, dużo w niej dialogów zabawnych, ale także sytuacji które łączą rzeczy ważne i nieważne, szczerze i cyniczne.

Główny bohater (Rafael) jest potomkiem arystokratycznej rodziny, zrujnowanej przez rewolucję, wychowany w dyscyplinie, stara się odzyskać znaczenie rodu, czując nad sobą ciężar zasad ojca, moralności i honoru. Rafael nawet po śmierci ojca czuje jego piętno, dopiero poznanie kobiety jest w stanie to zmienić, kobieta jednak okazuje się nie do zdobycia, on sam zostaje bez grosza i upokorzony. By osiągnąć bogactwo oddaje się hazardowi, przegrywa (o tym wszystkim dowiadujemy się później). Stąd zaczyna się akcja, kiedy Rafael krąży po mieście, czeka na noc, by zakończyć swe życie w Sekwanie. Dla zabicia czasu odwiedza antykwariat na wybrzeżu Woltera, może tam podziwiać wszystkie arcydzieła ludów z różnych stron świata (mumie, greckie wazy, rzeźby rzymskie itd.). Podziwiając te cuda zdaje się słyszeć głos „ Umarli nie chcą cię jeszcze”. Pojawia się antykwariusz- człowiek, który posiadł tajemnicę długowieczności (charakterystyczna postać dla Balzaca). Istota ludzka to trzy funkcje: chcieć, wiedzieć, móc. Tą tajemnicą jest ograniczenie namiętności, wyciszenie ich do minimum. Oddać się wyłącznie wiedzy, oddalić to co materialne i zniszczalne. Starzec ofiarowuje bohaterowi jaszczura ( kawałek skóry z osła), ale wzięcie go to podpisanie paktu- będzie mógł mieć wszystko czego zapragnie, jednak jaszczur z każdym pragnieniem będzie się kurczył, a to prowadzi do śmierci. Po wyjściu z antykwariatu, otrzymuje dopiero imię wtedy!, spotyka przyjaciół, otrzymuje propozycję prowadzenia gazety, zaproszenie na przyjęcie( które kończy się orgią), milionowy spadek(wkrótce staje się obrzydliwie bogaty).

Kobieta bez serca

To historia w pierwszej osobie- wyznanie. Ma ona charakter liryczny, bohater wraca do swoich początków, zastanawia się nad tym, co doprowadziło go jednocześnie w tym samym dniu do myśli o śmierci i fortuny.

Miłość: Fedora- arystokratka, inteligenta, kapryśna, zepsuta. Pierwsza miłość Rafaela, jego nieszczęście. Przeciwstawiona jest jej Paulina, młoda dziewczyna z nizin społecznych, córka właścicielki hoteliku, gdzie mieszkał bohater, szczera, współczująca, pełna zrozumienia. Światem Balzaca rządzi symetria, zestawienia czarnego z białym, kontrast dwóch postaci.

Rafael jest zawieszony pomiędzy dwiema kobietami: tą którą kocha (Fedora) i tą przez którą jest kochany (Paulina). Jednak Rafael kocha się w bogactwie, wysoko postawionym kręgu społecznym, zużywa swego jaszczura na Fedorę, wiedząc, że i tak nie będzie dla niego dostępna, a tylko go niszczy. Nie potrafi oddzielić miłości od pieniędzy.

Paulina, która wkrótce uległa przeobrażeniu, córka bogatego ojca, spotyka Rafaela w operze. Pozwala mu na uwielbienia Fedory. Kocha Rafaela skrycie, pobudza w nim ukryte pragnienia, które skracają skórę jaszczura nieświadomie. Kobieta bez serca mogłaby go ocalić, kobieta z sercem, kochająca (Paulina) zabija go.

Agonia

To narracja w trzeciej osobie, w której narrator przypatruje się z zewnątrz, rzadko jest psychologiczna. Narzucające się wnioski co do zakończenia, wobec poprzednich części mogą świadczyć, że Balzac w ten sposób chciał nadać filozoficzny charakter swojemu dziełu, gdzie wszystko drogą dedukcji zmierza do pewnego uporządkowania.

W ostatniej części Rafael próbuje udowodnić, że jaszczur to wymysł. Chce rozciągnąć jego powierzchnię, powierzając go uczonym, jednak ani chemik, ani mechanik nie są w stanie zmienić objętości. Rafael szuka materialnych, mechanicznych sposobów, nie próbuje dociec sensu metafizycznego, stąd jego rozterki. Skóra coraz bardziej się kurczy, Rafael stara ograniczać swoje wymagania, coraz bardziej zależy mu na życiu, a coraz mniej na bogactwie. W ostatniej części po diagnozie lekarzy, którzy nie dają mu wiele czasu-cierpi na suchoty- wyjeżdża na wieś, podgląda życie natury, naśladuje starca, który spokojnie czeka na swą śmierć.

Victor Hugo „Hernani”

Victor Hugo (1802- 1885)

W grudniu 1827 r. Hugo ogłosił swój monumentalny dramat wierszem Cromwell, który łamie wszelkie konwencje sceniczne. Poprzedzony jest przedmową, która stanowi jeden z najbardziej czytelnych i reprezentatywnych manifestów romantyzmu francuskiego. Główne założenia tego manifestu:

1. dramat to forma literacka czasów nowożytnych (pieśni liryczna była dla człowieka pierwotnego, epopeja starożytnego)

2. dramat odwzorowuje rzeczywistość (może nie być wierny, ale ma oddawać głęboki sens w konkretnych przedstawieniach)

3. rzeczy wzniosłe są bliskie groteski

4. dramat musi być historyczny

5. dramat ma być pisany wierszem (rodzaj poetycki)

6. dramat musi być wolny od zasad jedności

7. wyłączenie elementu opowiadania na scenie, tzn. o zdarzeniach, które mogą budzić odrazę-walki, krew, przemoc. Dramat musi wszystko na scenie pokazywać

8. dramat dzieje się na tle kolorytu lokalnego

9. dramat musi posługiwać się nowym stylem językowym, by oddać całą rzeczywistość

Data wystawienia Hernaniego w 1830 r.(II) w Komedii Francuskiej uważana jest za początek i zwycięstwo romantyzmu we Francji. Hugo zapoczątkowuje poetycki dramat historyczny.

Tło:

Akcja rozgrywa się w roku 1519 w Hiszpanii. Królem jest Karol I Habsburg, który w chwili rozpoczęcia akcji ma 19 lat. Jest synem Filipa Pięknego (po jego śmierci w 1515 roku przejmuje rządy w Niderlandach i Burgundii). Po matce- Joannie Szalonej odziedziczył koronę hiszpańską, a po śmierci dziadka- mógł być już nazywany królem Kastylii i Aragonu. Dziadkiem ze strony ojca był Maksymilian, cesarz Niemiec. Chciał, by jego wnuk przejął koronę i przekupywał elektorów, którzy odpowiedzialni byli za wybór. Nie wszyscy się zgodzili, popierali bowiem Franciszka I.. Maksymilian umiera w 1519 roku. Kandydatami są do tronu: Karol I, Franciszek I, Henryk VIII, książę Fryderyk Mądry. Ostatecznie wobec zawirowań politycznych, obiecanych stanowisk, które były kupowane, zjednywania sobie głosów, wycofanych kandydatur, poparcia papieża dla Franciszka I, który się obawiał, żeby nie wzrosła potęga Hiszpanii itd. pomijając to wszystko wybrano jednak w 1519 r. Karola I, który obrał imię Karola V. To jedna z naczelnych postaci dramatu obok pierwszoplanowych postaci.

Bohaterowie:

Hernani- przeciwnik objęcia tronu przez Karola I

Don Karlos- cesarz Karol V, król Karol I

Don Ruy Gomez- niedoszły mąż Doni Sol i jej stryj.

Dona Sol de Silwa- kochanka Hernaniego}to cztery główne postaci.

Reszta to tylko postacie drugoplanowe): Król czeski, książę bawarski, baronowie, góral, spiskowcy...

Akcja (5 aktów)):

Akt I rozpoczyna się wiadomością o śmierci cesarza niemieckiego Maksymiliana. Karol I zastanawia się nad swoimi szansami na objęcie tronu. Liczy głosy, które mogą mu przynieść korzyść. Podkreśla, że nie jest rodowitym Hiszpanem, bo urodził się w Gandawie. (Hernani stoi na czele spisku przeciwko królowi). Obydwoje kochają się również w jednej kobiecie, żonie Don Ruy Gomeza(gość ma przechlapane), tyle, że Dona Sol kocha tylko Hernaniego. Król w pierwszym akcie przychodzi do niej incognito, chowa się w szafie i ku zaskoczeniu wychodzi nagle podczas rozmowy Doni z Hernanim, sytuacja staje się niewygodna, bo zaraz ma wrócić przyszły mąż, a oni we dwóch ciągle w jej sypialni. Więc król ściąga pelerynę i mówi, że jest królem. Więc Don Ruy Gomez nabiera szacunku i już nie odważa się na jakieś kroki zbrojne. Toczy się dyskusja nad szansami na objęcie tronu po śmierci Maksymiliana. Król pozwala ujść Hernaniemu, mówiąc, że jest z jego świty.

II

Król podchodzi pod posiadłość Doni Sol ze swoimi ludźmi, chce się do niej zakraść, wkrótce pojawia się jednak obrońca Hernani, który ze swoimi ludźmi otacza zamek. On teraz ma przewagę. Król nie chce się pojedynkować. Teraz znowu wojska króla otaczają pałac (Saragossa). Hernani ucieka.

III

Don Ruy przypomina Doni Sol o ślubie i o tym, że bardzo ją kocha. A ona na to odpowiada: „Niestety”. Do pałacu przychodzi wieść, że Hernani zginął. Dona Sol ach och, żałoba. Jednak to nieprawda, przychodzi do pałacu w przebraniu pielgrzyma, Don Ruy go przyjmuje. Nagle przedstawia się, wykrzykuje, gdy gospodarz przedstawia swoją żonę. Ruy Gomez mówi, że szalony. Poza tym naruszył prawo gościnności. Nagle zjawia się król. Hernani oddaje się w ręce Ruy Gomeza. Król się niecierpliwi, że brama zamknięta. Gospodarz ukrywa Hernaniego za obrazem( w skrytce). Król żąda głowy Hernaniego. A teraz Guy Gomez wygłasza mowę na temat wszystkich przodków na obrazach, i w końcu podchodzi do miejsca gdzie jego portret i nie chce, żeby w przyszłości mówili: Był zdrajcą, głowę gościa odsprzedał za złoto. Piękna scena. Ruy Gomez naraża swoje życie, ale nie wydaje Hernaniego. Dona Sol, którą król kocha wstawiła się za stryja, więc mu darował karę, ale w zamian porywa ją samą. Król każe mu wybierać między Hernanim, a nią. Hernani wychodzi zza obrazu, dowiaduje się o wszystkim, powierza swoje życie Gomezowi, obiecuje na głowę swojego Ojca, że jeżeli mu pomoże w jej odzyskaniu to potem pozwoli się zabić.

IV

Wybór króla w Akwizgranie ( spiskowcy i inne oryginały). Długa ładna mowa Karola o przeszłości narodu, królach, zwrot do jego Wielkiego imiennika. Już po wyborze pokazuje się Hernani, przyznaje się do spisku. Przedstawia się jako syn ojca, który został stracony przez ojca Karola. Hernani to Jan z Aragonu. Król w końcu mówi do niego: Książę oto twa żona. Sytuacja jest załogodzona. Ruy Gomez milczy. Król błogosławi parze, spiskowcy krzyczą cześć królowi.

V

Wesele. Nagle wchodzi czarna postać. Mara, która idzie do piekła. To Ruy Gomez, który przyszedł po spełnienie obietnicy. Hernani prosi o jeszcze dzień z ukochaną. Ruy (Maska) nie godzi się na to. Każe mu wybierać śmierć od żelaza albo trucizny. Wypijają razem flaszeczkę trucizny z Doną Sol. Umieraja. Don Ruy Gomez się zabija.

Spektakl:

Przedstawienie było okazją do sporu między klasycystami, a romantykami. Jedni i drudzy wyrażali głośne opinie, żywo kłócąc się. Nie bez komentarza przechodziły uwagi dotyczące wersyfikacji, czy oddawaniu lokalnego kolorytu, co dla klasycystów było nie do przyjęcia. Publiczność schodziła się na przedstawienia, także w ramach skandalu, jaki ten dramat wywoływał. Podobno nie było wiersza, który nie byłby wygwizdany. Zwolennicy kłócili się o najmniejsze detale, byle udowodnić swoje racje. Ktoś n a prowincji podobno zginął o Hernaniego, grożono Hugo, uważano go za znienawidzonego. Wszystko zmierzało do zerwania z klasycznymi regułami, rutyną. Do zwolenników należał Teofil Gautier.

Jaszczur- to nie taki jaszczur; ale wyprawiona skóra z konia, osła lub muła, rzadziej z węża, jaszczurki. We francuskim gra słów, nie do oddania po polsku, chagrin (tytuł oryginału Le peau de chagrin) oznacza zarówno jaszczura jak i troskę.

Świadczy o pochodzeniu szlacheckim ten tytuł.

1

---