30. Poezja wobec rzeczywistości i tradycji literackiej: lingwiści, Nowa Fala, turpiści, klasycyzm - programy literackie i twórczość

• przełom socjalistyczny spowodował powrót do starej tradycji

• powrót to tradycji awangardowej (T. Różewicz „Niepokój”; „Czerwona rękawiczka”)

• wprowadzenie do języka poetyckiego pewnych klisz językowych

• nadal tworzyli poeci starzy (Iwaszkiewicz, Przyboś)

• debiuty

• Zbigniew Herbert; Miron Białoszewski (obaj pokolenie 1920)

• wchodzi nowe pokolenie twórców, reprezentowali pokolenie 1930

• różne poetyki, światopoglądy

• określani „pokoleniem współczesności” (od nazwy pisma o profilu literackim)

• nie dotyczył ich temat wojny

• stalinizm nie stanowił negatywnego przeżycia

• preferowali peryferia

• skupili się na jednostce, na jednostkowych przeżyciach

• w przeciwieństwie do socrealistycznego szczęścia mas

• prawda ciała - musi być piękne

• podkreślano okaleczenie moralne człowieka

• TURPIZM

• poeci: Stanisław Grochowiak; Andrzej Bursa; Ernst Bryll

• pewną estetykę przypisuje się też Różewiczowi

• twórców nie łączył żaden program czy idea

• pewien manifest próbował wymusić Julian Przyboś („Oda do turpistów”)

• trawestacja „Ody do młodości”

• czyni zarzuty o brak oryginalności

• estetyka brzydoty nie jest niczym nowym

• marność świata miała wywołać dreszcz poruszenia

• nawiązuje do sporu z Grochowiakiem (opis róży)

• przywołuje tradycję najbliższą (teatr Brechta)

• spodziewał się reakcji, ale się zawiódł

• jako odpowiedz można zakwalifikować tekst krytyczno - literacki Grochowiaka „Turpizm, realizm, mistycyzm”

• młodzi celowo unikają nazwy, która mogłaby być określeniem

• nazwa może upraszczać i utrwalać to co powierzchowne

• turpizm to określenie Przybosia

• wybór brzydoty wiązał się z pewna postawą egzystencjalną

• podkreślenia indywidualnego doświadczenia człowieka

• związane nie tylko z wzniosłymi ideami ale także z doświadczeniem codziennym (strywializowane; oparte na doświadczeniu ciała)

• idea często sprowadzana do prymitywnych doznań

• brzydota przestała być kategorią obcą literaturze

• dyskusja z poezją wysoką (estetyzowanie świata)

• Stanisław Grochowiak

• tom wierszy „Ballada rycerska” (1956 rok)

• rozgłos przyniósł mu „Menuet z pogrzebaczem” (1958 rok)

• „Rozbierania do snu” (1959 rok)

• na program wskazuje wiersz „Menuet”

• próbuje być sonetem

• głównym tematem jest śmierć

• duża ilość zdrobnień

• słowa, które są alegorią śmierci

• nawiązanie do szeroko rozumianej tradycji

• coś w rodzaju barokowego konceptu

• śmierć traci swoją metafizyczność

• pytanie brzmi: czy można oswoić śmierć

• mówi o trudnych tematach: śmierci i miłości

• poezję cechuje dystans do tematyki metafizycznej

• pokazuje wartość tego co jest słabe

• LINGWINIZM

• jednej z nurtów po 1956 roku

• Przyboś nazywał go „słowiarstwem”

• przekonani, że poezja oprata jest na słowie; krytyczny stosunek do języka

• refleksje nad samym językiem

• zawiązane z teatrem absurdu i francuską nową powieścią

• poeci przed wszystkim zwracają uwagę na to, że język nie służy jako sprawne narzędzie komunikacji

• „język mówi człowiekiem”

• analizowali różne zwyczaje językowe

• u Białoszewskiego koncepcja języka bazarowego

• formy językowe zostają uwyraźnione i rozłączone; burzenie potoczności i konwencjonalności

• często przybiera formę zabawy

• zestawienie języka wysokiego i potocznego

• koncepcja języka jako zabawy, jako gry słownej

• nowy stosunek do rzeczy i przedmiotów

• tradycja ludowa oraz jej język

• Miron Białoszewski

• przedmioty są obracane w języku

• debiutancki tomik „Obroty rzeczy” (1956 rok)

• tytuł odnosi się do dzieła Kopernika

• podnosi problem języka, w którym odkrywamy rzeczy

• patrzy na rzeczy i wyraża je w inny sposób

• dostrzega coś monumentalnego w zwykłych przedmiotach

• paronomazja: wykorzystanie bliskości dźwiękowej słów

• trzy cykle wierszy

• „Ballady kresowskie”

• „Ballady peryferyjne”

• „Szare eminencje zachwytu”

• wprowadzenie literatury wysokiej i zestawienie jej z wulgarnością

• do ważnych wierszy należą

• „Podłogo błogosław” (stylizacja na modlitwę; stosuje kontaminacje)

• „Leżenia” (bada język na sobie samym; wprowadza siebie jako bohatera wierszy)

• „mironczarnie” (męki podczas tworzenia poezji; kalekie neologizmy)

• „Namuzowywanie” (doklejanie sufiksów i prefiksów; język użyty niezgodnie z przyjętymi normami)

• KLASYCYZM

• tendencyjną klasycystyczna

• nie oznacza szkoły lub ugrupowania

• różne realizacje tradycji i różne poetyki

• postawa, która oznacza pewien nurt myślowy lub estetyczny nawiązujący do tradycji antycznej

• za model do naśladowania przyjęli T. S. Eliot'a

• wzorce rozszerzone do dialogu z tradycją

• estetyka

• dążenie do spójności wypowiedzi

• racjonalizm jako próba uogólnienia pewnych problemów

• aktualizowanie toposów wspólnych

• Zbigniew Herbert

• nie deklarował się jako klasyk

• podstawą do jego twórczości jest bogactwo odwołań do kultury antycznej

• realizuje ideał jasności wypowiedzi

• jego wiersze to poszukiwanie wymiaru uniwersalnego dla sytuacji powszechnych

• jego język bogaty jest w ironię i autoironię

• przez nawiązanie prowadzi dialog z tradycją („Do Marka Aurelego”)

• postać Pana Cogito

• pojawia się w tomiku „Pan Cogito” (1986 rok)

• nawiązuje do systemu racjonalistycznego

• nie jest to bohater jednoznaczny

• nie zawsze zgadza się z propozycjami, które wiążą się z tradycją antyczną

• poddaje w wątpliwość wzorce heroiczne, które są ważne i wielkie

• człowiek kierujący się zdrowym rozsądkiem

• nie jest tożsamy z intelektem