|
|
Poznanie ludzkie:
Probabilizm - doktryna filozoficzna zapoczątkowana przez starożytnych sceptyków, według której poznanie ludzkie nie może osiągnąć absolutnej pewności, a zatem człowiek w teorii i działaniu powinien się kierować zasadami prawdopodobnymi.
Aprioryzm - pogląd filozoficzny głoszący, że poznanie ludzkie, w całości lub w części, dochodzi do skutku niezależnie od doświadczenia.
Racjonalizm - poznanie wywodzi z rozumu ludzkiego.
Typowym przedstawicielem racjonalizmu w filozofii był Platon. Odrzucał pogląd, iż rzeczy poznać można tylko poprzez zetknięcie się z nimi za pomocą zmysłów, bo zgodnie z nią poznanie ma obejmować idee, postrzeganie zmysłowe nie nadaje się natomiast do poznawania idei. Jeśli w ogóle można poznać idee, to jedynie myślą, a nie zmysłami. Uważał, iż poznanie zmysłowe nie tylko nie dosięga idei, ale także nie wystarcza do poznania rzeczy. Musi ze zmysłami współdziałać myśl. Nie jesteśmy bowiem w stanie samymi zmysłami ogarnąć różnicy pomiędzy barwą a dźwiękiem, tożsamości, liczby, itp.
Pragmatyzm - kierunek ten powstał w Ameryce pod koniec XIX wieku, a jego twórcą był Filozof i Psycholog William James; postulował on praktyczny sposób myślenia i działania, stosowanie Metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych; hasłem pragmatystów było zbliżenie filozofii do życia oraz Uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich praktycznych skutków; poznanie ludzkie ma Charakter czysto praktyczny, nie chodzi więc w tym procesie o obiektywne zbliżenie człowieka do prawdy, lecz o efekty praktyczne, związane z zaspokojeniem ludzkich potrzeb.
Trzy podstawowe cechy ludzkiego poznania: aspektywność, parcjalność, refleksywność.
Poznanie ludzkie jest:
-Aspektywne: tzn. spostrzeżenie, sądy czy opinie dotyczące danych przedmiotów z jakiegoś punktu widzenia ujmują tylko pewne ich strony i przejawy. Osiągnięcie pełnego poznania jest czymś wyjątkowym i zachodzić może wobec prostych lub skonstruowanych sytuacji.
-Refleksyjne: tzn. każda nasza czynność poznawcza oraz jej rezultat może stać się przedmiotem innej czynności poznawczej( i jej rezultatu).
Niekiedy uzyskane informacje na dany temat są ze sobą niezgodne.
Rozbieżności te zachodzą między wynikami poznawczymi różnych ludzi, a nawet tego samego człowieka w różnym czasie i odmiennych okolicznościach.
Poznanie prawdziwe: Trafnie i rzetelnie informuje o swym przedmiocie.
Poznanie fałszywe: Tzn. poznanie pozorne, wzięte za prawdę wprowadza nas w błąd.
Naturalna ciekawość oraz potrzeby i warunki działania zmuszają człowieka do takiego zorganizowania swego poznania, ażeby w miarę możliwości zabezpieczyć się od błędu. Tak podejmuje się trud uprawiania nauki.
Augustyn rozwinął argumentację, w której polemizował z tezami sceptyków, wykazując, wbrew nim, iż poznanie ludzkie jest możliwe. Chociaż więc mamy do czynienia ze złudzeniami zmysłów, nie zawsze przecież zmysły owym złudzeniom podlegają. Poza tym, nasza myśl nie jest we wszystkim zależna od zmysłów, posiada bowiem niezależne od nich tryby rozumowania, pozwalające jej na dochodzenie do prawdy.
Szukał zatem święty Augustyn takich sposobów poznania, jakie wolne byłyby od błędów, będąc niezawodnymi punktami, od których można by zacząć poznanie. Odkrył, że błędy rodzą się wówczas, gdy formułujemy twierdzenia na temat rzeczy, nie zaś na temat zjawisk. Dotyczy to także samych spostrzeżeń - o ile rozważamy samą ich treść, nie zaś wywołujące je rzeczy.
Sokrates głosił „poznaj samego siebie” oraz „troszcz się o siebie” (aby być coraz doskonalszym moralnie), a obie te sentencje dotyczyły spraw duszy, a nie ciała. O ile sofiści uważali, że cnota (areté) jest kwestia wychowania, uzyskania pewnej praktycznej wiedzy, o tyle Sokrates szedł dalej, twierdząc, że cnotą może być jedynie to, co „pozwala duszy być dobrą, czyli być taką, jaką ze swej natury być powinna”. Sokratejska areté, to samowiedza, samopoznanie ludzkie, którego przeciwieństwem jest ignorancja, głupota.
CYNICY
Przedstawicielem był Antystenes, założyciel szkoły uważał że najważniejszą rzeczą w życiu jest szczęście, które daje cnota. Uważał również że poznanie ludzkie sprowadza się do zmysłowych spostrzeżeń.
Koncepcja do dziś oddziałująca na problematykę poznania okazało sie
przeświadczenie Platona, ze intelekt (dusza) jest jedynym źródłem
poznania; ludzka dusza (intelekt) jest zdolna do poznania kontemplatywnego
, poznania racjonalnego, dyskursywnego
oraz poznania prawdopodobnego tego, co mnogie i zmienne.
Poznanie ludzkie jest zawsze anamneza czyli swoistym powrotem
do tej wiedzy, jaka dusza posiada „od zawsze”, tzn. jeszcze przed jej skazaniem
na wcielenie. Dusza, jako duch (nous), żyje swym życiem poznawczym;
połączenie jej z ciałem uniemożliwia jej pełne poznanie. Filozofia ma pomóc
człowiekowi powrócić do stanu ducha czystego. To, co człowiek poznaje,
to są niezmienne, same w sobie bytujące idee-sensy. Platon rozciągnął na
całokształt ludzkiego poznania postulat Sokratesa o niezmienności i stałości sensu (u Sokratesa—„cnoty”— jako treści moralności).
Sofiści (Protagoras, Gorgiasz) usiłowali sprowadzić ludzkie poznanie
do umiejętnego wykorzystania jednej—pragmatycznej—funkcji jezyka, która
przejawia sie w umiejętności posługiwania sie językiem dla celów praktycznych,
które sa istotne w życiu społecznym, pomijali natomiast funkcje syntaktyczna
i semantyczna (znakowa) języka. W przeciwieństwie do nich, Sokrates wyakcentował
semantyczna (znaczeniowa) funkcje języka, dowodząc na tej podstawie,
ze nie jest tym samym: być człowiekiem „cnotliwym-meznym”, co „niecnotliwym”.
Postępowanie moralne charakteryzuje sie stanami koniecznymi, a tylko
funkcja semantyczna języka uwzględnia stany konieczne, ogólne i stałe. Ogólność,
konieczność i stałość stanów rzeczy wyraża znak językowy w swej funkcji
semantycznej. Dlatego język etyki musi uwzględniać owe koniecznościowe
stany, w przeciwnym razie dojdzie do zniweczenia i zakwestionowania faktu
uczciwego ludzkiego życia i postępowania.
Schopenhauera, dowodził, że poznanie ludzkie, tak jak, wypływa z potrzeb życiowych i jest im.