HISTORIOGRAFIA POLSKA W DOBIE ZABORÓW. CZASY POSTYCZNIOWE

1. Zabór rosyjski

Likwidacja Szkoły Głównej (1869) oznaczała zniesienie jedynego z zaborze rosyjskim polskiego ośrodka polskiej profesjonalnej historiografii. Mimo tego historia polska się rozwija np. na łamach dawnych czasopism:

• Biblioteka Warszawska

• Ateneum

Po wydarzeniach z roku 1905 złagodzono kursu w stosunku do polskich inicjatyw. Powołano wtedy do życia pierwsze w Królestwie Polskim czasopismo historyczne „Przegląd Historyczny”, a nastepnie utworzenie Towarzystwa Miłośników Historii.

2. Zabór pruski

Władze popierały działalność niemieckich regionalnych organizacji naukowych, zajmujących się między innymi historią, starając się jednocześnie ograniczyć wszelkie polskie inicjatywy kulturalne i naukowe. Działało w Poznaniu Towarzystwo Przyjaciół Nauk

3. Zabór Austriacki

Dzięki nadani autonomii Galicji (mimo iż nie uzyskała samodzielności) usunięto w niej austriackich urzędników i nauczycieli, dopuszczono Polaków do pracy w administracji.

Na uniwersytetach we Lwowie i Krakowie nastąpił rozkwit działających w ich ramach polskich naukowych środowisk historycznych: pomnożono liczbę katedr, wzrosła ich obsada; powołano pierwszą katedrę Historii Polski (Kraków 1896). Przekształciły się prowincjonalnych na ośrodki nowoczesnej nauki historycznej o poziomie europejskim.

Powstała również Akademia Umiejętności w Krakowie (1872); zaczynają się pierwsze zjazdy historyków Polskich.

Niepowodzenie kolejnego zrywu niepodległościowego i represje jakie po nim nastąpiły, zainspirowały polskie elity polityczne i intelektualne do ponownego przemyślenia poglądu na narodową przeszłość.

• Krakowska szkoła historyczna (referat)

• Uformowała się w II poł. lat sześćdziesiątych wokół spolonizowanego Uniwersytetu Krakowskiego i Akademii Umiejętności

• Walerian Kalinka

• wytykał Polakom grzechy by wstrząsnąć ich sumieniem aby przez pokute je odkupić, wzywał do zerwania z bezkrytycznym uwielbieniem przeszłości;

• zarzucano mu pesymizm

• Sejm Czteroletni - oparte na bogatym materialne źródłowym nie tylko ukazywały nie znane dotąd karty dyplomatyczno - politycznych dziejów czasów stanisławowskich, lecz także rozwijały moralizatorski pogląd na przyczyny upadku Polski

• Józef Szujski

• Uczestnik powstania styczniowego, krytyk romantyzmu i współtwórca słynnej Teki Stańczyka, utalentowany historyk, profesor Katedry Historii Polski

• Dzieje Polski oraz Historia polski treściwie opowiedzianej - zawarł w nich ostateczny pogląd na dzieje Polski, budował w nich krytyczny odniesienie do polskiej historiografii

• Krytykował tradycję lelewelowską

• Wychodził z religijnej filozofii dziejów, wg której poszczególnym narodom miały przyświecać określone opatrznościowe idee

• Rozumiał polską misje na wschodzie jako spełnienie misji cywilizacyjnej i religijnej; dostrzegał zarówno blaski i cienie - krytykował „roztapianie się” sił narodu na olbrzymich, niemożliwych do zasymilowania obszarach

• Wytykał wady szlacheckiego narodu - anarchię; gloryfikował zarówno tendencje monarchiczną jak i dziejową rolę Kościoła

• Dowodził, że niezbędnym warunkiem pomyślności wszelkich społeczeństw jest zachowanie „harmonii w społeczeństwie narodowym” polegającej na równowadze miedzy władzą a ładem i sprawiedliwością

• Nieprzeprowadzenie reform było główną przyczyna samo zawinionego upadku Polski

• Michał Bobrzyński

• Prawnik z wykształcenia

• Hołdował programowi przekształcenia historii w naukę, zajmującą się „zbieraniem faktów dziejowych i zastosowaniem do nich wyników nauk społecznych i politycznych”

• Dzieje Polski w zarysie - dokonał konsekwentnego, nieubłaganego w swej logice, przewartościowania dotychczasowych poglądów na polską przeszłość

• Samo zawinione niewykończenie budowy państwa prawnego było dla niego główną przyczyną upadku Polski

• Stanisław Smolka

• Był wybitnym przedstawicielem nowoczesnej historii krytycznej, który osiągnął świetne rezultaty najpierw w badaniach mediewistycznych, a potem z zakresu historii XIX wieku

• Uczniowie: Franciszek Piekoński, Anatol Lewicki, Stanisław Krzyżanowski, Wincenty Zakrzewski, Wiktor Czermak

• Lwowska szkoła historyczna

• Przedstawiciele nie tworzyli żadnej narodowej historiozofii, znakomicie natomiast rozwijali krytyczne badania historyczne i przygotowywali wydawnictwa źródłowe

• Ksawery Liske - pierwszy założyciel i redaktor Kwartalnika Historycznego

• Oswald Balzer

• Ludwik Finkel - twórca Bibliografii Historii Polskiej

• Tadeusz Wojciechowski - pionier w stosowaniu metody retrogresywnej w badaniach historycznych

• Wojciech Kętrzyński

• Władysław Abraham - zajmował się historią kościoła w średniowiecznej Polsce i na Rusi

• Przemysław Dąbkowski - zajmował się historią dawnego prawa polskiego

• Warszawska szkoła historyczna (referat)

• Dwojakie znaczenie: historiograficzny kierunek oraz określone środowisko historyczne - w opozycji do szkoły krakowskiej

• Opowiedziano się za programem organicznej pracy u podstaw - pozytywizm warszawski; historycy pozytywiści stawiali sobie za zadanie badanie praw dziejowych

• Ideologowie poddawali ostrej krytyce polskie społeczeństwo uważając, że może ono zapewnić sobie lepszą przyszłość dopiero wtedy, kiedy przezwycięży swoje zacofanie i wkroczy na drogę modernizacji i postępu

• Skłonni byli zrazu upatrywać w krakowskim kierunku historiograficznym nie tle przeciwnika ale sojusznika swoich obrachunków z narodową przeszłością

• Sprzeciwiali się teorii samo zawinionego upadku i przedstawiali teorię odrodzenia w upadku, głoszącą, że u schyłku istnienia dawnej Rzeczpospolitej dokonały się w społeczeństwie polskim we wszystkich niemal dziedzinach życia społecznego, głębokie przemiany modernizacyjne, które świadczyły o skutecznym przezwyciężeniu przez samych Polaków ich zadawnionych wad i zapewniłyby im dalszy pomyślny byt, gdyby nie brutalna interwencja mocarstw ościennych

• Miała wyraźnie optymistyczne poglądy ale za względu na cenzurę nie mogli jej wyraźnie podkreślać

• Uważali, że właściwym przedmiotem badań historii powinny być dzieje społeczeństwa, więc zarzucali szkole krakowskiej że zawężają horyzont swej refleksji do dziejów państwa

• Zajmowali się przede wszystkim nie historią polityczną, ale dziejami wewnętrznymi: stosunków społeczno - gospodarczych, ustrojowych i kultury

• Uczeni byli profesjonalnie przygotowani pod względem naukowym, a co najważniejsze większość z nich było prawnikami

Podsumowanie

Polska historiografia po długim czasie na nowa była uprawiana według europejskich standardów naukowej historii, lecz nadal posiadając indywidualnych cech.

• I połowa stulecia - historiografia polska zaadaptowała dla swoich celów zarówno wzorzec badań, zaproponowany przez tzw. historyczną szkołę prawa i po części także romantyczny model historii społecznej

• II połowa stulecia - standard historii krytycznej jak i pozytywistyczny model historii oraz ograniczenie zainteresowań do problematyki dziejów Polski.

2

---