Polska w XVIII w.
I rozbiór Polski
Sejm Repninowski - polski ambasador, Repnin wiódł prym na Sejmie. Problem innowierców - dysydentów.
W 1767r. sejm odebrał dysydentom prawa polityczne. Za innowiercami ujęli się: Rosja (poparli prawosławie i jej konfederacje w Słucku), Prusy (poparli protestantów - głównie Lutra i konfederację w Toruniu)
W tym samym roku szlachta katolicka zawiązała konfederację w Radomiu (wystąpili również przeciwko królowi). Dochodzi do konfliktu pomiędzy królem, szlachtą i innowiercami. Zdecydowano się zwołać sejm. Sejm pacyfikacyjny - reppninowskiego - delegacyjny. Nazwany delegacyjnym ponieważ wszystkich posłów, którzy głosowali inaczej - wywieziono.
1768 - 72 - Konfederacja Barska zawiązana przez Radomia przeciwko królowi Rosji, innowiercom. Została zawiązana w miejscowości Bar na Ukrainie. Na czele stali: Józef Pułaski, Adam Krasiński. Stworzyli wojsko, najdłużej trwały walki w Częstochowie. Konfederatów wspierała Francja - wysyłała oficerów, finansowo. Konfederaci przegrali z wojskami królewskimi. Na Ukrainie wybucha powstanie chłopów przeciwko szlachcie - „koliszczyzna”. Na jej czele stali: Maksym Żeleźniak i Iwan Gont. Szlachta została wymordowana - bezpośrednia przyczyna rozbioru.
Pierwszy rozbiór Polski 1772.
I. Stronnictwa polityczne w Polsce.
1) Hetmańskie (konserwatywne): Karol Radziwiłł, Franciszek Potocki, Jan Branicki; przeciwni reformom.
2) Familia: rodziny Czartoryskich i Poniatowskich; dążyli do przeprowadzenia reform.
II. Reformy S. Poniatowskiego.
1) Namiastka rządu- „konfederacja króla z miastami”
2) Komisje skarbowa i wojskowa.
3) Bito nowe monety.
Wzrosło niezadowolenie szlachty obawiającej się ograniczenia złotej wolności, a także niezadowolenie Rosji i Prus, którzy obawiali się wzmocnienia państwa polskiego. Argumentem by przeciwstawić się takiej sytuacji stała się sprawa dysydentów(niekatolików), którzy rzekomo nie mięli praw politycznych w Polsce. Zawiązała się konfederacja w Słucku i Toruniu(1767), domagających się praw politycznych, a także konfederacja radomska katolików stających w obronie religii.
Skutkiem tego było:
a) Załamanie planu reform króla.
b) Wkroczenie wojsk rosyjskich do Polski.
c) Prawa kardynalne( 1767)
d) Konfederacja barska, zawiązana przeciwko brutalnemu wtrącaniu się Rosji w sprawy Polski. Walki trwały 4 lata(1768-1772). Przerwała je Katarzyna II, w porozumieniu z Austria i Prusami dokonując I rozbioru Polski.
I rozbiór Polski. Zagarnięte ziemie.
• Rosja- ziemie białoruskie, nad górna Dźwiną i górnym Dnieprem.
• Prusy- Pomorze bez Gdańska i Torunia, Warmię i część Wlkp.
• Austria- duża część Małopolski, ziemie ukraińskie aż po rzekę Zbrudź.
Postanowienia sejmu rozbiorowego (1773)
• Zatwierdzono rozbiór ziem polskich.
• Powołano Radę Nieustającą
• Ustalono liczbę wojska- do 30 tys.
• Zreformowano cła i podatki.
• Powołano Komisję Edukacji Narodowej.
Konstytucja 3 maja 1791.
I. Sejm Czteroletni (1788-1792) - W atmosferze wolności, bez nacisku Rosji zebrał się Sejm skonfederowany za zgoda Katarzyny II w celu zablokowania liberum veto. Marszałkami Sejmu zostali S. Małachowski i K. Nestor Sapieha.
II. Stronnictwa polityczne.
1) Hetmańskie (konserwatywne): Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki; nie chcieli żadnych reform.
2) Patriotyczne: S. August, Hugo Kołłątaj, S. Małachowski, J. Wybicki, Niemczewic, S. Staszic; chcieli reform.
Reformy:
1) Wojskowa- powiększenie liczby wojska do 100 tys.
2) Skarbowa- podatki na szlachtę(10%), na duchowieństwo(20%), na dobra królewskie(50%)
3) Prawo miasta- prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do urzędów. Miasta mogły wysyłać swoich przedstawicieli na sejmy, ale bez prawa głosu. Zakaz trzymania w więzieniach bez wyroku, zniesiono przepisy zabraniające szlachcie trudnienia się handlem i rzemiosłem.
Postanowienia Konstytucji 3 maja 1791 roku.
• Zniesienie liberum veto i wolnej elekcji.
• Uchwały sejmowe miały zapadać większością głosów.
• Utworzono rząd- Straż Praw- odpowiedzialny przed sejmem.
• Tron w Polsce miał być dziedziczny.
• Włączono prawo o miastach oraz reformę skarbową i wojskową.
• Chłopi byli odtad pod opieka prawa.
Targowica i II rozbiór Polski.
Uchwalenie Konstytucji 3 maja spowodowało sprzeciw magnatów( Branicki, Rzewuski, Potocki), którzy zwrócili się do Katarzyny II z prosba o pomoc wojskową.
I. Konfederacja w Targowicy, 14 maja 1792rok- obrona wiary katolickiej, liberum veto, wolnej elekcji i innych dawnych przywilejów.
Powstanie kościuszkowskie i III rozbiór Polski.
I. Przyczyny insurekcji kościuszkowskiej.
1) Oburzenie społeczeństwa na II rozbiór Polski.
2) Zmniejszenie liczby wojska do 15 tys.
3) Przygotowanie insurekcji przez patriotów w kraju i za granicą.
4) Powierzenie dowodzenia powstaniem Tadeuszowi Kościuszce.
5) Hasło do wybuchu powstania dał gen. Madaliński.
II. Przebieg insurekcji kościuszkowskiej.
1) 4.IV.1794- bitwa pod Racławicami- powstańcy pokonali znacznie liczniejsze oddziały rosyjskie. O bitwie rozstrzygnął atak kosynierów.
2) 17.IV.1794- Warszawa- Utworzono oddziały powstańcze z drobnych rzemieślników, czeladzi i kupców.
3) 22.IV.1794-Wilno- Przywódca powstania został Jakub Jasiński. Zdrajców bez sadu wieszano.
4) 7.V.1794- Uniwersał Połaniecki- wolność osobista dla chłopów i nienaruszalność z ziemi, obniżenie pańszczyzny o 1/3, a rodziny chłopów-żołnierzy zwalniał z niej całkowicie.
5) 6.VI.1794- Szczekociny- klęska w wyniku ataku neutralnej jak dotąd armii Prus.
6) Lipiec i sierpień 1794- walki w okolicach Warszawy- wybuchło powstanie w zaborze pruskim, wzmocnione dywizją J. H. Dąbrowskiego, wycofanie się oddziałów pruskich.
7) 10.X.1794- Maciejowice- Kościuszko przegrał bitwę i dostał się do niewoli.
8) 4.XI.1794- armia gen. Suwarowa dobyła Pragę dokonując rzezi ludności, Warszawa skapitulowała, Koniec powstania.
III Rozbiór Polski.
• Rosja- Białoruś, Litwa, większość Ukrainy,
• Austria- Kraków, ziemie po Pilice, Wisłę, Bug
• Prusy- Mazowsze z Warszawą
Kolonie angielskie w Ameryce Północnej:
- pierwsza osada kolonistów angielskich Jamestown w Wirginii 1607,
- w połowie XVIII wieku 1,7 mln ludzi mieszka w 13 ,,stanach początkowych",
-eksterminacja Indian ,,stojących na drodze rozwoju kolonii",
sprowadzenie do kolonii niewolników z Afryki (Indianie jako tania siła robocza nie nadawali się do wykorzystywania na skalę masową),
- przyłączenie Kanady do posiadłości brytyjskich po wojnie siedmioletniej-pokój francusko-angielski w Paryżu 1763.
Przyczyny konfliktu kolonii ze ,,starym krajem":
-kolonie amerykańskie traktowane instrumentalnie przez władze brytyjskie (baza surowcowa i rynek zbytu dla Anglii),
-hamowanie niezależnego rozwoju gospodarczego kolonii, m.in. poprzez obowiązujące akty nawigacyjne,
-ustawa o herbacie 1773-ustalała monopol Kompanii Wschodnioindyjskiej na handel herbatą z koloniami,
-,,bostońskie picie herbaty" (zatopienie przez kolonistów ładunku brytyjskiej herbaty) 1773-bezpośrednia przyczyna wybuchu konfliktu zbrojnego kolonistów z władzami angielskimi.
Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych:
-pierwsza potyczka kolonistów z armią brytyjską pod Lexington 1775,
- Kongres ,,stanów początkowych" ustanowił wodzem Jerzego Waszyngtona 1775,
-Deklaracja Niepodległości 13 kolonii jako Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej 1776,
-klęska Anglików pod Saratogą 1777,
-wejście do wojny po stronie Stanów Zjednoczonych Francji, Holandii, Hiszpanii 1778-1782,
-traktat w Wersalu 1783-uznanie niepodległości Stanów Zjednoczonych.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych 1787:
-przeforsowanie koncepcji federalistycznej z silną władzą centralną,
-system rządów: republika prezydencka,
-prawa wyborcze według cenzusu majątkowego (120 tys. uprawionych do głosowanie na 3 mln mieszkańców),
-władza ustawodawcza:
Kongres: 1) Senat(po 2 senatorów z każdego stanu) 2) Izba Reprezentantów (członkowie wybierani proporcjonalnie do liczby mieszkańców w poszczególnych stanach),
-władza wykonawcza:
Prezydent
1) wybierany na 4 lata
2) głowa państwa
3) zwierzchnik sił zbrojnych
4) szef rządu
5) mianuje wyższych urzędników państwowych i oficerów.
-władza sądownicza:
niezawisłe sądy
Przyczyny wybuchu rewolucji franc:
- dążenie do obalenia absolutyzmu
-dążenie do zniesienia podziału na stany
I - duchowieństwo - stan zróżnicowany, uprzywilejowany
II - szlachta - dzieliła się na trzy grupy: szlachta dworska, szlachta średnia, szlachta urzędnicza
III - burżuazja
- dążenie burżuazji do zdobycia władzy
- głód, nieurodzaj , susze, pomór bydła
- nieudolne rządy Ludwika XVI (1774-1792)
-krytyka duchowieństwa - afera naszyjnikowa
- oświecenie, krytycyzm
-1787 - zwołanie przez króla zgromadzenie notablów (przedstawiciele stanów I i II_ w celu uchwalenia podatków -nie uchwalono
- zwołanie stanów generalnych (1789, przedstawiciele 3 stanów)
- broszura Sieyesa „Czym jest stan trzeci?”
- konflikt stanu III z królem, dotyczący głosowania (całościowo/pojedynczo)
- przekształcenie się stanu trzeciego w zgromadzenie narodowe, a następnie w konstytuante ( nie rozejdzie się dopóki nie uchwali konstytucji)
14 lipiec 1789 - atak ludu Paryża na Bastylię, zdobycie Bastylii. Francuzi zaatakowali symbol absolutyzmu. Rezolucji nie dało się już zatrzymać - zamieszki w całej Francji.
Konstytuanta uchwaliła Deklarację Praw Człowieka w nocy 26 sierpnia 1789, jego twórcą był markiz de la Fayette. Wzorowana była na deklaracji niepodległości.
Mówiła:
-wolność, równość, braterstwo
-zasada suwerenności narodu
-zachowano prywatną własność
Wydano ustawę cywilną o duchowieństwo - 1790. Duchowni byli urzędnikami państwowymi, przysięgali na konstytucją, mieszkańcy parafii wybierali biskupów.
Konstytuanta uchwala konstytucję francuską, 3 września 1791, 3 Konstytucja w Europie. Do Konstytucji weszła Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Władzę ustawodawczą miała objąć legislatywa (zgromadzenie prawodawcze). Władze wykonawczą - król oraz rząd (6 ministrów), władzę sądowniczą - sądy. Społeczeństwo podzielono na 4 grupy - wg majątków. Prawa wyborcze mieli tylko najbogatsi.
1791 - październik, wybory do legislatywy. Lewica - radykalni, prawica - najmniej, centrum - niezdecydowani.
10 sierpień 1792 - atak ludu Paryża, tzw. druga rewolucja, atak na Tuileries, aresztowanie króla. Nowe wybory do władzy ustawodawczej, tzw. konwentu (nie będzie cenzusu majątkowego - powszechne).
Ludwik XVI ścięty 21.01.1793. Państwa Europy założyły koalicję antyfrancuską (Anglia, Austria, Prusy, Hiszpania, Rosja). Konwent Narodowy uchwalił pierwszy przymusowy pobór do armii. Wybuchło wiele zamieszek, ludność narzekała na chaos administracyjny, drożyznę, inflację papierowych pieniędzy, brak żywności. Wybuchło powstanie w Wandzi. Zwolennicy króla - rojaliści. Górale ( jakobini, Kordylierzy) aresztowali żyrondystów pod zarzutem zdrady rewolucji. Żyrondyści z Brissotem na czele zostali ścięci. Górale przejęli władzę.
22.09.1792 - dzień obalenia monarchii. Górale uznali go za pierwszy dzień roku rozpoczynającego nową erę - republikańską.
W lipcu 1793 jakobini wprowadzili rządy absolutne. Na czele państwa stał Komitet Ocalenia Publicznego. Komitet był organem wykonawczym Konwentu, jednak zastraszany parlament zatwierdzał wszystko czego zażądał komitet. Zawieszano prawa konstytucyjne i sądzono obywateli w przyspieszonym tempie. Wysyłano komisarzy, którzy mieli nieograniczoną władzę. Każdy obywatel musiał posiadać „książeczkę lojalności” - świadczyła o pozytywnym stosunku do rewolucji.
Zasada odpowiedzialności zbiorowej. Jakobini chcieli kontrolować gospodarkę.
Kontyngenty - obowiązkowe dostawy. Zarządzili reglamentację - państwo ustalało wysokość przedziałów, np. żywności.
Wśród górali można było wyróżnić trzy grupy:
-kordelierzy - Jacques Hebert - hebertyści. Konfiskata mienia ludzi bogatych, likwidacja kościoła
-grupa Dantona- zakończenie terroru, zawarcie pokoju z antyfrancuską koalicją
- grupa Robespierre'a - popierali drobnomieszczaństwo
Robespierre i Danton zawarli porozumienie. W marcu 1794 doprowadzili do aresztowania i zgilotynowania hebertystów. Wkrótce wybuchł spór pomiędzy Dantonem a Robespierrem. Danton nie chciał dalszego terroru. Został oskarżony o szpiegostwo i zgilotynowany w kwietniu 1794. Robespierre zaczął sprawować jednoosobowe rządy dyktatorskie. W ciągu półtora miesiąca, w okresie wielkiego terroru, w samym Paryżu ścięto publicznie aż 1376. 27 lipca 1794 - śmierć Robespierre - „rewolucja pożera własne dzieci”
Jakobini ukrucili spekulację, wprowadzili ceny maksymalne na żywność, minimalne płace.
Władza przechodzi w ręce burżuazji. Władza ustawodawcza - rada pięciuset, władza wykonawcza - 5-osobowy dyrektoriat.
System napoleoński, czyli konfederacja krajów wyzwolonych bądź podbitych przez Francję łączyła osoba cesarza. Aby utworzyć z tych krajów podporządkowany system, osadzał on na królewskich i książęcych tronach krewnych albo zaufanych marszałków.Ramy prawne dla jego działań stwarzała Konstytucja roku VIII, uchwalona w grudniu 1799 r. Na jej mocy został pierwszym ( z trzech) konsu-lów. Od 1802 r. był konsulem dożywotnim, a od 2 grudnia 1804 r. - cesarzem. System trwał, dopóki Napoleon zwyciężał. Rozpadł się natychmiast wraz z klęskami po nieudanej wyprawie na Rosję w 1812 roku. Mimo to Napoleon widział sens unii kontynentalnej: w testamencie nakazywał synowi zjednoczyć Europę przez nierozerwalne więzy federacji. Podobnie sądzili, acz z innych przyczyn, zwycięzcy Napoleona. Kongres wiedeński z 1815 roku, demontując system napoleoński, podkreślał polityczną jedność Europy-ale w celu zapobieżenia wojnom.
System napoleoński w Europie opierał się na: ścisłym podporządkowaniu rozległych obszarów kontynentu, wprowadzaniu w podbitych krajach nowego ustawodawstwa i blokadzie kontynentalnej. Niektóre podbite regio-ny zostały włączone do Francji, inne oddano we władanie członków rodziny Napoleona bądź zaufanych współ-pracowników, pozostałe uzależniono poprzez system sojuszy. Społeczeństwom państw pozostających pod wpływami Cesarstwa nadawano konstytucje gwarantujące równość, wolność, własność i ograniczone prawa polityczne. Kodeks Cywilny stał się powszechnie obowiązującą normą. Klamrą spinającą Europę była blokada kontynentalna - zakaz handlu z Anglią.
Rewolucja przemysłowa - proces zmian społecznych, ekonomicznych i politycznych, który został zapoczątkowany na przełomie XVIII i XIX wieku w Anglii i był związany z przejściem od produkcji manufakturowej bądź rzemieślniczej towarów do produkcji fabrycznej na dużą skalę. Główną przyczyną rewolucji przemysłowej była eksplozja demograficzna. W wyniku ciągle rosnącej liczby mieszkańców rosły również potrzeby rynków. Nie mogły ich zaspokoić manufaktury, które od produkcji rzemieślniczej różniły się tylko organizacją procesu produkcji. Drugą, pod względem ważności, przyczyną rewolucji przemysłowej była rewolucja agrarna (rolna), która doprowadziła do przemiany tradycyjnego feudalnego rolnictwa w rolnictwo nowoczesne. W 1763 James Watt zmodernizował silnik parowy Thomasa Newcomena z 1712. W 1784 powstała pierwsza fabryka przędzalnicza, w której użyto silniki parowe Watta. Zapotrzebowanie na maszyny parowe powodowało wzrost znaczenia górnictwa i hutnictwa. W 1803 został zbudowany pierwszy statek parowy. Wynalazcą statku był Robert Fulton. W latach 1814-1825 George Stephenson stworzył parowóz.
Królestwo Polskie, zwane również Kongresówką, zostało powołane do życie na kongresie wiedeńskim, na podstawie umowy między trzema zaborcami. Podzielono wówczas ziemie Księstwa Warszawskiego między Prusy, Rosję i Austrię. Car miał być królem Polski. Królestwo miało prowadzić wspólną z Rosją politykę zagraniczną. Monarcha miał bardzo szerokie uprawnienia, kierował władzą wykonawczą, powoływał wyższych urzędników państwowych, miał prawo inicjatywy ustawodawczej, posiadał prawo veta wobec uchwał sejmu, miał także prawo do wnoszenia zmian w konstytucji. Królestwie rozwija się rolnictwo, następuje pewien okres stabilizacji, ale rolnictwo jest nadal oparte na starych zasadach, obowiązuje pańszczyzna, obowiązuje zasada trójpolówki. Ukoronowaniem działalności Druckiego-Lubeckiego było założenie w 1828 r. Banku Polskiego. owarzystwo Filomatów Powstało z inicjatywy Józefa Jeżowskiego, Adama Mickiewicza i Tomasza Zana. Początkowo filomaci zajmowali się pomaganiem w nauce, to była ich podstawowa działalność, następnie zaczęli się także zajmować zagadnieniami narodowościowymi. Obok tych związków tajnych studenckich powstawały także konspiracyjne organizacje wojskowe. Największe znaczenie miało tutaj Wolnomularstwo Narodowe założone w 1819 r. przez Waleriana Łukasińskiego.
Przyczyny wybuchu Powstania Listopadowego: powstańcze dążenia, jakie tkwiły w Królestwie Polskim, a związane były z łamaniem przez cara konstytucji i ograniczaniem autonomii Królestwa Polskiego,napływające z Zachodu wieści o ruchach niepodległościowych,patriotyczne manifestacje,informacje o rewolucji lipcowej we Francji,przygotowanie przez cara interwencji przeciw Belgii i zamiarze uczestnictwa w niej polskich wojsk,zagrożenie dla młodych kadetów na czele z Piotrem Wysockim, iż zostanie wykryty ich spisek. Przywódcy: Piotr Wysoki, Iwan Dybicz, Józef Sowiński,Józef Chłopicki, Józef Bem, Jan Skrzyneczki, Józef Prądzyński. Przebieg: nieudana próba podpalenia starego browaru na Solcu, atak na Belweder i nieudany zamach na wielkiego księcia Konstantego, 05.12.1830 - gen. Chłopicki przejmuje dowództwo nad powstaniem, nakaz rozbrojenia ludu Warszawy, wysłanie do Petersburga petycji z żądaniem przestrzegania przez cara konstytucji, przyłączenia do Królestwa ziem zabranych i wydania zakazu stacjonowania w Królestwie wojsk rosyjskich; 25.01.1831 - detronizacja cara Mikołaja I - po tym, jak wraca delegacja z Petersburga, odpowiedź cara na petycję: żądam bezwzględnego posłuszeństwa i przywrócenia ładu w Królestwie; luty 1831 rok - wkroczenie wojsk rosyjskich do Królestwa Polskiego,wycięskie bitwy pod Stoczkiem (połowa lutego), Wawrem (19.02) i Grochowem (25.02), powstrzymanie rosyjskiego marszu na Warszawę, niewykorzystana szansa rozbicia wojsk rosyjskich pod Łomżą i Ostrołęką (plan ofensywy - gen. I.Prądzyński), połączone siły rosyjskie rozbijają wojsko polskie 26.05 pod Ostrołęką; 08.09. - kapitulacja Warszawy;
Hotel Lambert skupiony wokół A.J. Czartoryskiego reprezentował obóz o poglądach liberalno - zachowawczych. Demokraci skupiali się wokół Komitetu Narodowego Polskiego (pod przewodnictwem J. Lelewela), a potem wokół Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Natomiast osoby o poglądach najbardziej lewicowych i radykalnych zrzeszały się wokół Gromad Ludu Polskiego. Hotel Lambert reprezentował poglądy zachowawcze i zrzeszał przedstawicieli polskiej arystokracji, bardziej zamożnej szlachty i wyższych oficerów wojska polskiego. Towarzystwo Demokratyczne Polskie było najliczniejszą demokratyczną organizacją polskich emigrantów. Manifest programowy TDP ogłoszono 4 XII 1836 roku w Poitiers. Działacze TDP za upadek powstania listopadowego obwiniali szlachtę, zapowiadali bezpłatne uwłaszczenie chłopów w chwili wybuchu powstania, głosili wyzwolenie narodu własnymi siłami narodu polskiego. Przyszła Polska miała być republiką demokratyczną w granicach przedrozbiorowych. W TDP działali: L. Mierosławski, A.K. Pułaski, T. Krępowiecki, J.R. Płużański, W. Darasz, W. Heltman, T. Malinowski, S. Worcell i J.N. Janowski. Gromady Ludu Polskiego były organizacją stosunkowo nieliczną, skupiającą głównie byłych żołnierzy i podoficerów, rekrutujących się z drobnej szlachty, chłopów i miejskiego plebsu. Organizacja wysuwała hasła rewolucyjne, nawiązujące do programu komunistycznego i domagała się zrównania stanów, zlikwidowania własności prywatnej, rozdania ziemi chłopom i zniesienia wszelkich form wyzysku. Przywódcami tego obozu byli: S. Worcell, T. Krępowiecki i Z. Świętosławski.