Społeczność Kula składa się z jednej lub kilku wiosek, które wyruszają na wielkie wyprawy zamorskie i uczestniczą jako jedna całość w transakcjach Kula, odprawiają wspólnie magie, posiadają wspólnych przywódców i wymieniają kosztowności w obrębie tego samego zewnętrznego i wewnętrznego kręgu społecznego. Tak więc Kula polega na:
małych transakcjach dokonywanych w granicach danej społeczności Kula czy też sąsiadujących z nią
wielkich zamorskich wyprawach, w czasie których odbywa się wymiana artykułów pomiędzy dwiema społecznościami oddzielonymi od siebie morzem.
W pierwszym wypadku mamy do czynienia z ciągłym, nieustającym przenikaniem przedmiotów z jednej wioski do drugiej, a nawet w obrębie tej samej wioski. W drugim wielka liczba kosztowności, wynosząca nieraz przeszło tysiąc przedmiotów, jest wymieniana w trakcie jednej, ogromnej transakcji, albo, mówiąc ściśle w wielkiej ilości transakcji odbywających się równocześnie.
Kula nie ma charakteru taniej ani dorywczej wymiany. Wręcz przeciwnie, jest powiązana z mitem, oparta na tradycyjnym prawie i otoczona magicznymi rytuałami. Wszystkie jej główne transakcje są publiczne i obrzędowe oraz przeprowadzane wedle określonych reguł. Wymiana odbywa się w określonych odstępach czasu, w z góry ustalonych terminach, odbywa się na utartych szlakach handlowych, które zawsze wiodą do starych i wyznaczonych miejsc.
Uczestnictwo w Kula jest związkiem trwającym całe życie, zakłada różne wzajemne obowiązki i przywileje oraz stwarza pewien typ międzyplemiennych stosunków na ogromną skalę. Wymiany Kula nie dokonuje się pod naciskiem jakiejś potrzeby, ponieważ jej głównym celem jest wymiana przedmiotów nie mających żadnego praktycznego zastosowania.
Istnieją dwa podstawowe przedmioty wymiany vaygu'a (klejnotów). Są to:
naramienniki mwali - uzyskuje się je odłamując wierzchołek i wąski koniec dużej stożkowatej muszli, a następnie polerując tak powstały pierścień.
naszyjniki soulava - wytwarzane z czerwonej muszli spondylusa. Są bardzo długie, od dwóch o pięciu metrów długości, spotykane w dwóch odmianach: bardziej okazałe z dużym brelokiem z muszlą i drugą z większych krążków, z kilkoma muszlami kauri lub czarnymi nasionami banana pośrodku.
Te dwa gł. Artykuły Kula, są przede wszystkim ozdobami, są używane tylko do najokazalszego stroju tanecznego i przy bardzo uroczystych okazjach takich, jak wielkie tańce obrzędowe, uczty czy duże zgromadzenia, w których bierze udział kilka wiosek. Nie wolno ich natomiast używać jako ozdób codziennych. Jeśli w czasie świąt czy uroczystości, gdzie wielu uczestników nosi te ozdoby, zapytamy, do kogo one należą, większość osób z pewnością odpowie, że nie są właścicielami, lecz że zostały im wypożyczone. Nie posiada się ich, więc po to, aby ich używać.
Co bardzo znamienne znaczna większość naramienników, co najmniej 90% ma zbyt małe rozmiary, by mogli je nosić choćby młodzi chłopcy i dziewczęta. Niektóre są z kolei zbyt duże i zbyt wartościowe.
Te vaygu'a można porównać do klejnotów koronnych czy jakichkolwiek dziedzicznych kosztowności, własności poszczególnych rodzin, zbyt cennych i zbyt nieporęcznych, by je nosić. Oba, bowiem posiada się dla samego posiadania, a płynąca stąd sława jest głównym źródłem ich wartości. Istnieje tez drugie porównanie do spotykanych u nas wartościowych obiektów, takich jak trofea, odznaczenia i medale, puchary sportowe oraz inne przedmioty pozostające tylko przez pewien okres czasu w rękach strony zwycięskiej. Sława wynikająca ze zdobycia przez jednostki szczególnie pięknego klejnotu Kula, spływa na całą społeczność, z której ona pochodzi.
W rzeczywistości na całym obszarze Wysp Trobrianda znajduje się może zaledwie kilka szczególnie pięknych naramienników i naszyjników z muszli stanowiących czyjąś trwałą własność jako klejnoty rodzinne i stanowiących zupełnie odrębną klasę przedmiotów raz na zawsze wyłączonych z transakcji wymiennych Kula.
Transakcje Kula mogą być dokonywane tylko między partnerami. Człowiek, który należy do Kula - a nie każdy mieszkaniec danego okręgu jest upoważniony do tego - może dokonywać wymiany tylko z pewną ograniczoną liczbą partnerów. Przedmioty, ofiarowane przez jednego uczestnika, docierają po pewnym czasie do innego, odległego i pośredniego partnera i to nie tylko wytwory przedmioty związane z Kula, lecz także różnego rodzaju sprzęt domowy i pomniejsze podarunki. Nie tylko wytwory kultury materialnej, ale także zwyczaje, pieśni, motywu artystyczne i ogólne wpływy kulturowe.
Nienaruszalną zasadą w systemie Kula jest fakt, że naramienników i naszyjników nigdy nie otrzymuje się od tej samej osoby, ponieważ muszą one wędrować w przeciwnych kierunkach.
Naramienniki stale wędrują z lewej strony ku prawej, naszyjniki zaś z prawej ku lewej.
Każdy przedmiot porusza się tylko w jednym kierunku, nigdy nie powraca, nigdy nie bywa zatrzymany na stałe, a okres obiegu wokół całego pierścienia wynosi od dwóch do dziesięciu lat. Nikt nigdy nie przetrzymuje kosztowności Kula przez dłuższy okres czasu. Tzn. rok czy dwa. Główna zasada regulująca wymianę polega na tym, że złożony dar po upływie pewnego czasu musi zostać odwzajemniony darem o równej wartości, co zazwyczaj następuje w ciągu kilku godzin czy nawet minut. Ale nigdy nie może to być wymiana z rąk do rąk, z dyskusjami na temat wartości obu przedmiotów, wzajemnymi targami i kalkulacjami. Zasada przyzwoitości i uczciwości jest ściśle przestrzegana i bardzo ceniona. Jeśli przedmiot złożony jako przeciwdar nie jest ekwiwalentny, otrzymujący będzie czuł się zawiedziony, a nawet zagniewany, ale nie ma prawa domagać się rekompensaty, czy zmusić partnera do tego, czy też ostatecznie zakończyć z nim dalszą wymianę. Określenie ekwiwalentu pozostawia się dającemu i nie można wpływać na jego decyzję.
Od nas tubylcy różnią się wyraźnie tym, że dla nich posiadanie jest równoznaczne z dawaniem. Hojność jest przejawem bogactwa, bogactwo zaś oznaką potęgi. Skąpstwo istotnie jest wadą najbardziej pogardzaną oraz jedyną kwestią, na temat, której tubylcy mają silnie wyrobione poglądy moralne, natomiast hojność w ich przekonaniu jest przejawem dobrego charakteru.
Wyprawę Kula poprzedza budowa czółna, okolicznościowe rytuały magiczne, wodowanie i próbny rejs, wyposażenie, zaopatrzenie w prowiant, ustalenie dat oraz organizacja społeczna całego przedsięwzięcia. Także wielka obrzędowa uczta przed wyruszeniem jak i końcowa ceremonia mająca na celu ocenę i obliczenie zdobyczy.
Inna ważna rzecz to dodatkowa wymiana towarowa. Z podróży do dalekich krajów posiadających bogactwa naturalne, nie znane w ich rodzinnych stronach, żeglarze Kula powracają za każdym razem do swojego kraju czółnami obficie wyładowanymi różnego rodzaju towarami. Sami też wywożą najbardziej potrzebne w zamorskich okręgach artykuły.
Kula jest wielką i złożoną instytucją i stanowi dla tubylców jedno z najistotniejszych zainteresowań życiowych, dlatego też posiada charakter obrzędowy i otaczana jest magią. Obrządki magiczne winny być odprawione w czasie budowania pełnomorskiego czółna celem nadania mu szybkości, zwrotności i bezpieczeństwa; odprawia się też magię nad czółnem, by uczynić je szczęśliwym w Kula. Inny typ rytuałów magicznych ma na celu zapobiec niebezpieczeństwom związanym z żeglugą. Trzecim systemem magicznym związanym z wyprawami dalekomorskimi jest właściwa magia Kula, nosząca nazwę mwasila. Składa się ona z licznych obrządków i zaklęć, które oddziałują bezpośrednio na partnera i powodują jego uległość, utratę równowagi umysłowej, dzięki czemu staje się on skory do ofiarowywania darów Kula.
Opracował: Jarek Marszałek (dovbendov@poczta.onet.pl)
ISTOTA KULA
Wg Bronisława Malinowskiego