Szpotański Janusz Cisi i gęgacze czyli bal u prezydenta

Cisi i gęgacze czyli bal u prezydenta

Wprowadzenie

Cisi i Gęgacze, czyli tzw. Opera, to pierwszy mój utwór, który spotkał się z szerokim odzewem. Mam tu na myśli nie tylko popularność, jaką cieszył się w warszawskich środowiskach opozycyjnych, ale przede wszystkim wytoczony mi proces, tak kuriozalny, że przez pewien czas natrząsały się z niego wszystkie ważniejsze dzienniki zachodnie, straszliwe inwektywy, jakimi obrzucił mnie Gomułka w swym słynnym przemówieniu marcowym, a także i to, że poświęcona została mu znaczna część jednej z ówczesnych debat sejmowych. Opera wydaje się na pierwszy rzut oka zbiorem luźno powiązanych ze sobą kupletów. W rzeczywistości jednak, wykonując ją na licznych zebraniach i przyjęciach, łączyłem poszczególne wiersze czymś w rodzaju akcji, to jest opowiadałem w przerwie między jednym a drugim, co aktualnie dzieje się na „scenie ”. Narracja ta, w zależności od nastroju i dyspozycji autora-wykonawcy, bywała bardziej lub mniej urozmaicona, barwna i plastyczna. Nigdy dotychczas nie została ona spisana. W niniejszym wydaniu postaram się uzupełnić ten brak, streszczając pokrótce fabułę Cichych i Gęgaczy.

Tematem I aktu pt. „W ministerium Cichych” jest spisek antyreżymowy, jaki knuje grupa opozycyjnych Gęgaczy, polegający na wystosowaniu do KC obelżywego listu, opatrzonego licznymi podpisami. Wiadomość o grożącym niebezpieczeństwie przynosi tajny agent Ministerium — Cichy Poeta, który odśpiewuje przy okazji dłuższą arię o zmiennej, ale zawsze intratnej doli Cichego w PRL. Donos poety wywołuje straszliwe wzburzenie Pułkownika Cichych, który domaga się jak najszybszego wypałowania i zamknięcia w lochu krnąbrnych malkontentów. Na scenie pojawiają się postacie różnych cichych agentów, którzy przechwalają się swymi sukcesami i przekomarzają się między sobą. Ostatecznie zapada decyzja, by na bal u prezydenta Gęgaczy, gdzie właśnie ma się zawiązać spisek, wysłać operacyjną grupę Cichych pod wodzą najsłynniejszego ich agenta — Rotmistrza w celu dokonania tam licznych aresztowań.

Akt II rozgrywa się na balu u Prezydenta Gęgaczy. Nie przeczuwając grożącego im niebezpieczeństwa, zgromadzeni tam licznie Gęgacze wyśpiewują coraz to butniejsze antyreżymowe arie. Na balu poza Gęgaczami znajdują się jednak również tzw. Białe Gnidy, trwożliwi pseudoopozycjoniści, którzy przybyli tu zwabieni zarówno wyżerą, jak i możliwością toczenia nie kończących się dyskusji na temat niebezpieczeństw wynikających z wzorowanego na zgniłym Zachodzie konsumpcyjnego stylu życia. W pewnym momencie Gnidy, zorientowawszy się, że nieopatrznie wdały się w niebezpieczną grę, odśpiewują pieśń o swej wierności ideałom socjalizmu, po czym oddalają się, ścigane namiętną kontrarią rozsierdzonego Gęgacza trockisty. Gdy jeszcze rozbrzmiewają tony gniewnej riposty, na scenę wkraczają Cisi pod wodzą Rotmistrza. Gęgacze zostają aresztowani, ale na końcu aktu Prezydent śpiewa pełną niezrozumiałych aluzji arię, z której wynika, że nie wszystko jeszcze stracone.

Akt III przenosi akcję do więzienia na Mokotowie. Gęgacze siedzą w lochu przykuci do ścian łańcuchami. Nie tracą jednak animuszu i nadal wyśpiewują arie pełne wiary w zwycięstwo swych ideałów. W pewnej chwili do uszu ich dobiega płynący z sąsiedniej celi lament. To uwięzieni po Październiku za łamanie kości i odbijanie nerek ubecy okresu bierutowskiego żalą się na swój niezasłużony los. Pieśń ubeków w równym stopniu wzrusza, jak i intryguje Gęgaczy, toteż zapytują pilnującego ich starego klucznika, kto zacz tam siedzi i jakież to czasy opłakuje. „Ach, panowie — powiada klucznik — zaprawdę, powiadam wam, że była to wspaniała epoka! A jeśli chcecie wiedzieć coś więcej o niej, to posłuchajcie mojej arii.” Śpiewa arię o czasach, gdy był kapitanem żandarmerii. Po arii klucznika na scenę wchodzi Cichy Mecenas, który w krótkiej arii namawia Gęgaczy, aby przyznali się do wszystkiego i wydali wspólników, potem zaś pojawia się jedna z Białych Gnid, która doradza im wyznanie winy i skruchę. Gdy los Gęgaczy wydaje się ostatecznie przesądzony, nagle rozlegają się fanfary i do więzienia wkracza herold, oznajmiający przybycie Gnoma z nowymi propozycjami. Gnom w wielkiej popisowej arii proponuje Gęgaczom amnestię i pojednanie pod warunkiem, że udzielą mu poparcia w walce z nadciągającym kryzysem PRLu. Gęgacze jednak odmawiają i organizują blokadę Mokotowa, która ma spowodować szybki upadek Gnoma. Ich chór jak gdyby rozszyfrowuje sens tajemniczej arii Prezydenta z aktu II. Opera kończy się baletem Nowej Klasy, która zapewnia, że da sobie radę w każdej sytuacji.

"po huku, po trudzie
Wezmą dziedzictwo cisi, ciemni, mali ludzie"

Adam Mickiewicz

Gdy tysiąc gęsi zagęga,
popatrz, jaka to potęga.

Stanisław Jerzy Lec

Uwertura

Jeśli chcesz mieć różowy balet,

wygodną chatę, wózek, szkło,

nie licz na żadną z twoich zalet,

lecz wstąp czym prędzej do MO.

Gdy kurczy się ogólna pula

i socjalizmu gaśnie blask,

wtedy na Cichych się wybula,

aby ściszali ludu wrzask.

Akt I

W ministerium Cichych

I hymn Cichych

(na melodię Hej, strzelcy, wraz)

Hej, baczność, Cisi! Śledzić ludzi pióra!

Dziś już zza węgła nam nie grozi wróg!

Dziś naszym wrogiem paryska „Kultura”,

więc jej kontaktów w kraju śledźmy ruch!