POETYKA LITERATURY SOCREALISTYCZNEJ

Socrealizm był doktryną polityczną a w dalszej kolejności estetyczną. Powstał w Związku Radzieckim i został ogłoszony na I Wszechzwiązkowym Zjeździe Pisarzy Rosyjskich w 1934 roku. Po zakończeniu II wojny światowej posłużył Związkowi Radzieckiemu jako jeden z instrumentów polityki kulturalnej do duchowego zniewolenia i kontroli literatury tych krajów Europy Środkowowschodniej, które weszły w orbitę imperium.

W styczniu 1949 roku odbył się w Polsce IV Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich przekształconego w Związek Literatów Polskich. Sformułowano wtedy program realizmu socjalistycznego, według którego miała rozwijać się literatura.

Podstawową funkcją literatury i sztuki była funkcja ideologiczna. W jej ramach zadaniem artysty było:

- odzwierciedlanie przemian politycznych,

- ilustrowanie kolejnych etapów socjalistycznego budownictwa,

- pochwala kolektywu, bohatera pochodzącego z ludu,

- niechęć do burżuazji i jej sztuki.

Kultura miała być pasem transmisyjnym dla propagandy politycznej.

W Polsce inspirowano się tradycją XIX wiecznego realizmu, ale w praktyce powieść socrealistyczna przeradzała się w powieść produkcyjną.

Cechy „produkcyjniaka”:

- Ogromny schematyzm, wiele cech wspólnych z pozytywistyczną powieścią tendencyjną.

- Jej negatywnym bohaterem był wahający się inteligent, pozytywnym w miarę idealizowany robotnik.

- Głównym tematem była praca jako źródło szczęścia oraz człowiek zmagając się z materią podczas budowy szczęśliwego socjalizmu.

- Bardzo wyraźne typy bohaterów, uproszczenia psychologiczne, szczęśliwe zakończenie, optymistyczna, dydaktyczna wymowa.

- język: wprowadzenie do literatury języka używanego przez „lud pracujący” - języka gazet, przemówień politycznych; język propagandy, perswazyjność!; nowomowa; rytualizm mowy.

- przykłady: Tadeusz Konwicki, Przy budowie (1950), Wiktor Zalewski, Traktory zdobędą wiosnę (1950), opowiadanie: M. Hłasko, Baza Sokołowska (1954), utwór Kazimierza Brandysa „Obywatele”(1954) dotyczący powojennej odbudowy Warszawy, o charakterze dydaktycznym.

Socrealizm wpłynął na rozwój poezji w jej wersji agitacyjnej i dydaktycznej.

WISŁAWA SZYMBORSKA, tomiki „Dlatego żyjemy”(1952), „Pytania zadawane sobie”(1954). Tematyka, treści i postawy bohatera lirycznego pozostawały w kręgu idei socrealizmu, jednakże środki stylistyczne odbiegały od prymitywnego schematu socrealistycznej nowomowy.

Lenin (Dlatego żyjemy)

Że w bój poprowadził krzywdzonych, / że trwałość zwycięstwu nadał, / dla nadchodzących epok /

stawiając mocny fundament ­- / grób, w którym leżał ten / nowego człowieczeństwa Adam,

wieńczony będzie kwiatami / z nieznanych dziś jeszcze planet.

Wstępującemu do partii (Pytania zadawane sobie)

Partia. Należeć do niej, / z nią działać, z nią marzyć, / z nią w planach nieulękłych, / z nią w trosce bezsennej -

­Wierz mi to najpiękniejsze, / co się może zdarzyć / w czasie naszej młodości / - gwiazdy dwuramiennej.

W. Broniewski, Most Poniatowskiego

Drogi zburzone, / miasta w ruinie, / historia / gnie nas i łamie,

lecz - "nie zginęła", / nigdy nie zginie, /my ja dźwigniemy / sami!

Sterczą pod niebo gruzy Warszawy, / wre robota nad rumowiskiem.

Z gruzów zwycięstwa, / z odłamków sławy / most budujemy / przez Wisłę.

Lud, / co przed wrogiem karku nie schylal, / dźwiga/ za przęsłem przęsło.

Filar pod niebo! / Łuki na filar! / Wzwyż! / W dal! / W socjalizm!/ W zwycięstwo!

Most-narodowi,/ roboczym masom, / niech przezeń przejdą / wojskiem.

Trzeba zapału, / trudu i czasu. / Most budujemy: / Polskę.

K. Gruszczyński, Płomień czerwonych krawatów

...3 razy tak / demokracji znak to.

Głosuj na pierwsze: Żarówka,/ na drugie głosuj: szkoła,/ na trzecie: traktor.

Już noc. / Przeszyte seriami gwiazd / konają tłumy obłoków. / Chyłkiem ku wiosce / skrada się las.

Wołaj dziewczyno, wołaj dziewczyno - na pierwsze: lud, / na drugie: wolność, / na trzecie: pokój.

Młodzi Ormowcy / patrolują u wrót / dzisiejszej nocy / I giną.

Adam Ważyk, Rzeka

Mądrość Stalina rzeka szeroka, w ciężkich turbinach przetacza wody,

płynąc wysiewa pszenicę w tundrach, zalesia stepy, stawia ogrody.

W gmachu imperium strop się ugina, pękła kolumna.

Wstępuje z głębin mądrość Stalina, rzeka podskórna.

---