historia gospodarcza 24 str


HISTORIA GOSPODARCZA

Wykład 1

Demograficzne i społeczne następstwa procesu uprzemysławiania

1). W 1750r. wg ustaleń ludność liczyła 728 mln, a w 1900r. już dwukrotnie więcej.

W XVII wg badań Granta średnia długość życia mieszkańców Londynu wynosiła 18 lat.

W tym samym czasie we Wrocławiu ta średnia wynosiła 32 lata.

Podstawowe założenia Tomasza Maltusa w „Prawie Ludności”:

Od połowy XVIII nastąpił spadek śmiertelności.

Pod koniec XVIII na 1000 żywych urodzeń 300 umierało.

W połowie XVIII w Anglii przy porodzie umierało co 15 dziecko, około 50% niemowląt nie dożyło 5 roku życia.

XIX w to rozwój higieny, która sprzyjała wydłużeniu życia.

Bardzo mocno wpłynęło na to zmienienie sposobu odżywiania się (stosowano różnego rodzaju diety), odzież bawełniana, którą łatwo można było wyprać, 1776 szczepionka przeciw ospie, przeciw durowi brzusznemu, odkrycia Pasteur'a i Kocha (prątki cholery i gruźlicy)

W 1860r powstała fabryka aspiryny

W XVIII w Anglik żył 32 lata, a w 1960r średnio Anglik żył już 69 lat.

Amerykanin w 1789 żył 35 lat zaś na początku 1900r żył 45 lat, a w 1930 średnia ta wynosiła 59 lat.

Wiek XIX wykazał, że długość życia ludzkiego zależy od przynależności do klasy warstwy społecznej.

W połowie XIX osoby zaliczane do tzw. klas posiadających żyły 50 - 52 lat, natomiast robotnicy 15 -19 lat.

W XIX w ludność Europy wzrosła o 215 mln, w ciągu XIXw w Ameryce Pn. ludność wzrosła z 8 do 85 mln.

Do grup które emigrowały zaliczamy: Irlandczyków, Anglików, Niemców i Polaków.

Prócz zmian demograficznych następstwem procesów industrialnych był wzrost liczby robotników. Na początku XX w we Francji 68%, w USA 61%, w Niemczech 61%

Konieczność wytworzenia przez państwo nowych miejsc pracy powoduje powstanie nowych warstw społecznych, „białych kołnierzyków” - mieszczańska mentalność, dbałość o dobra materialne a nie o rodzinę.

2). Od połowy lat 50-tych XX w wzrosło tempo przyrostu ludności.

W 1950 na świecie było 2,5 mld ludzi ; w 1980 było 4,4 mld ; 1987 to 5 mld; 1992 to 5,5 mld; 2000 to 6,1 mld ; wg szacunków w 2025 ludność będzie wynosić 8,1 mld

Wg demografów stabilizacja przyrostu naturalnego nastąpi w 2130r. i zatrzyma się na poziomie 14 mld ludzi.

Tempo wzrostu ludności krajów słabo rozwiniętych jest o wiele wyższe niż w krajach wysoko rozwiniętych.

W 1984r ludność krajów 3-go świata stanowiła 70% ogółu. W 2000r. ludność tych krajów stanowiła 79%, natomiast w 2025r. ludność tych państw będzie stanowiła 83% ludności świata.

W 2000r. połowa ludności świata mieszkała w 8 państwach zaliczanych do krajów słabo rozwiniętych:

Chiny, Indie, Indonezja, Brazylia, Bangladesz, Pakistan, Nigeria, Meksyk

Najwyższa liczba ludności wg szacunków w 2025r:

Chiny, Indie, obszary byłego ZSSR, Nigeria, USA, Indonezja, Brazylia, Bangladesz, Pakistan, Meksyk, Japonia, Etiopia, Wietnam, Filipiny.

Najszybsze tempo wzrostu liczby ludności nastąpi w Afryce (w okresie 1985-2025 ludność wzrośnie o 147%), w Ameryce Łacińskiej w tym samym okresie wzrośnie o 94%, natomiast w Azji Pd. wzrośnie o 76%

W roku 2025 ludność Europy będzie stanowiła 6% ogółu ludności.

3). Rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej jest nierównomierne. Ocenia się, że 30% powierzchni lądów jest zamieszkałych na stałe.

4 regiony świata wyjątkowo zaludnione to:

  1. Chiny wsch., Korea, Japonia, Indochiny, Indonezja, Filipiny

  2. Dolina Gangesu, Indie Pd.

  3. Europa (bez pn. i wsch. obszarów Rosji leżącej w Europie)

  4. Pn-wsch część USA

4). Następują zmiany w rozmieszczeniu ludności związane z żywiołowym napływem do miast.

Liczba ludności miejskiej 1950-2025 w grupie państw 3-go świata wzrośnie 14-krotnie i powiększy się z 300 mln do 4mld

W tym okresie najsłabszy wzrost odnotuje Europa.

W 1950r liczba miast które miały co najmniej 1mln mieszkańców wynosiła 78. w 1985 było już ich 258

Największe aglomeracje:

Tokio, Meksyk, Sao Paulo, Nowy York, Szanghaj, Buenos Aires, Kalkuta, Londyn, Seul, Los Angeles, Osaka, Pekin, Moskwa, Paryż, Dżakarta itd.

5). Przemieszczanie się ludności (migracje) - zjawisko które stanowi problem państw rozwijających (konflikty zbrojne) i rozwiniętych (Europa - nacjonalizm).

Szacuje się że mamy rocznie około 30% ludzi, którzy emigrują ze względów ekonomicznych.

W Szwajcarii cudzoziemcy stanowią 18% mieszkańców, w Luksemburgu 27% zatrudnionych to cudzoziemcy.

Do 1996r. - 9mln mieszkańców byłego ZSSR zmieniło miejsce stałego pobytu.

6). Rola czynnika demograficznego

W XVIII, XIX i na pocz XXw czynnik demograficzny w stosunkach międzynarodowych odgrywał rolę przy ocenie potencjału militarnego danego państwa. Z tym czynnikiem związany jest obecny problem tzw mega miast, tych ogromnych skupisk ludzkich które nie posiadają wzorów ani zestawów działalności jak tymi skupiskami zarządzać.

7). Ograniczenie urodzin.

Wykład 2

Problem wyżywienia

Na problemy wyżywienia składają się następujące kwestie:

Żywność

W 2050r ludzi na całym świecie będzie 15 mld

Teza Maltusa - czy przyrost ludności przewyższy możliwości wyżywienia.

Na podstawie wyliczeń ocenia się że 14% ludności żyjącej na świecie dysponuje 75% bogactw.

Szacuje się że w porównaniu do 1992 gdzie liczba ludności żyjącej w nędzy =3,2 mld; w 2025 ludzi tych będzie 5,1 mld

Obecnie stosowane działania mające na celu zapewnienie minimum do życia nie nadążają za tempem przyrostu naturalnego.

Nowe technologie 1950-1973 przyczyniły się do wzrostu produkcji zbóż, która wzrosła dwukrotnie.

W 1973 nastąpił kryzys paliwowy; nastąpiła podwyżka ceny ropy

Od 1974 nastąpił coroczny spadek produkcji zbóż o 2%

Po roku 1973 potentatem w produkcji zbóż stały się USA.

Nowe technologie USA i Kanady doprowadziły do samowystarczalności tych państw, a nawet rezerw zbóż (państwa te posiadały 70% światowych rezerw zbóż)

W 1988r podczas suszy zbiory zbóż spadły o 31% a w Kanadzie o 27%

Embarga związane z żywnością dotyczą kwestii ekonomicznych a najczęściej politycznych.

W latach 1950-1983 8-krotnie wzrosło zużycie nawozów i w tym samym czasie powierzchnia ziemi uprawnej na osobę zmalała o 1/3.

Zastrzeżenie budzi struktura współczesnego rolnictwa.

  1. marnotrawstwo

  2. nastawienie na produkcję mięsa

Na każdą tonę mięsa przypada 200t paszy.

90% obszarów uprawnych przeznaczonych jest na produkcję paszy.

W Azji Mniejszej i w Afryce Pn 0d 50-90% terenów krajów leżących na terytorium tych stref to nieużytki.

Problem głodu pojawia się od 1943r. Na I-szej konferencji ONZ zadecydowano o powstaniu Organizacji Do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

W następnych latach powstało Światowe Stowarzyszenie do walki z głodem.

0d 1960 FAO rozpoczęło walkę z głodem.

W 1963r światowy kongres FAO stwierdził że z głodu umiera tysiące ludzi dziennie a głównie dzieci.

W 60-tych latach państwa nie przyznawały się że ludzie umierają z głodu.

Kluczowym przykładem są Chiny - w latach 60-61 w Chinach umarło 9mln ludzi z głodu.

Na świecie w latach 60-tych żyło tylko 0,5mld ludzi sytych.

W latach 60-tych oceniono samowystarczalność Afryki na 96% ; w tej chwili samowystarczalność ta wynosi 80%.

W 2010r w Afryce będzie głodnych 300mln ludzi.

W 1992r co czwarte dziecko umierało nie dożywając 5-ego roku życia (np. w Somalii, Ruandzie)

1,5mln było zagrożonych śmiercią głodową.

U progu XXI w oceny ekspertów dotyczące tematu głodu są pesymistyczne:

Woda

Z problemem wyżywienia wiąże się zaopatrzenie w wodę

Obecnie 140mln ludzi żyje w strefie gdzie jest deficyt wody.

Prognoza dotycząca niedoboru wody:

W 2050 połowa ludności świata będzie żyła gdzie będzie występował deficyt wody.

Niektóre tereny nawadniane są zagrożone obniżeniem dużej części wód gruntowych.

Czynniki decydujące o wzroście popytu na wodę:

Pierwszą organizacją, która doprowadziła do wzrostu uprawy zbóż w Meksyku a później w Indiach i Pakistanie była Fundacja Rockefellera.

Na początku lat 50-tych metody przyspieszania uprawy przeniesiono do Japonii i Indonezji.

Zielona rewolucja - okres badań był zbyt krótki wszystko szybko rosło i spowodowało wyjałowienie ziemi.

W 1975r powołano system globalnej informacji i wczesnego ostrzegania.

Za cel stawia się skuteczne kierowanie pomocy żywnościowej do państw dotkniętych klęską.

W 1975r powstała międzynarodowa interwencyjna rezerwa żywności.

Ta rezerwa to 500tyś ton żywności odnawialnej corocznie.

Międzynarodowe bezpieczeństwo żywnościowe dotyczy stworzenia zapasów żywności zwłaszcza zbóż, które są podstawą wyżywienia.

To bezpieczeństwo żywnościowe stanowi kompleks zagadnień:

- wiąże się ze zrównoważoną produkcją żywności, z rezerwą i pomocą żywnościową, handlem i dystrybucją, systemem informacji.

Może dojść do konfliktów regionalnych na tle pozyskania gruntów uprawnych.

Ocenia się że woda może stać się przyczyną wojen.

Np. rzeki takie jak Eufrat (Syria, część Iraku - kontrolę sprawuje Tunezja)

Morze Aralskie (Kazachstan, Turkmenia, Uzbekistan)

Surowce

1973r - kryzys paliwowy pokazał jak ważnym surowcem jest ropa naftowa.

Nowe źródła energii i poszukiwanie niezależnych źródeł.

„Granice wzrostu” 1972 Klub Rzymski - określono na jak długo wystarczy poszczególnych surowców. Raport ten nie sprawdził się.

Biotechnika to możliwość wykorzystania i przetworzenia surowców biologicznych wiąże się to z możliwością zawłaszczenia tych surowców

Wykład 3

Ogólnie Polacy mają złe zdanie o swoich sąsiadach.

Litwini boją się dominacji Polaków.

Raport na temat opinii postaw mieszkańców Polski wobec migracji cudzoziemców do kraju:

I część raportu odnosiła się do otwartości Polaków na przyjazd cudzoziemców do kraju

Odpowiedzi:

„tak chciałbym” 88r - 25% 98r - 29%

„jest mi to obojętne” 88r - 64% 98r - 56%

„nie chciałbym” 88r - 6% 98r - 12%

„trudno powiedzieć” 88r - 5% 98r - 3,5%

Czy obecność cudzoziemców w Polsce jest korzystna?

korzystna niekorzystna

Amerykanów 60% 17%

Niemców 51% 28%

Włochów 48% 22%

Czechów 41% 28%

Słowaków 36% 34%

Koreańczyków 34% 43%

Litwinów 27% 46%

Wietnamczyków 23% 52%

Rosjan 16% 65%

Białorusinów 15% 62%

Ukraińców 15% 64%

Czy swobodny ruch przez granicę wschodnią przyniósł:

więcej dobrego niż złego 94r - 7% 98r - 17% 2001r - 13%

tyle samo dobrego co złego 94r - 24% 98r - 28% 2001r - 35%

więcej złego niż dobrego 94r - 56% 98r - 44% 2001r - 40%

trudno powiedzieć 94r - 13% 98r - 11% 2001r - 12%

Czy obecność cudzoziemców w Polsce może powodować coś złego?

Tak: 88r - 15% 98r - 37%

Nie: 88r - 66% 98r - 52%

Rodzaj zagrożeń powodowanych przez cudzoziemców w Polsce

88r - zagrożenia polityczne 38% 98r - zagrożenia kryminalne 91%

- zagrożenia kulturowe 26% - zagrożenia gospodarcze 19,5%

- zagrożenia biologiczne 15% - zagrożenia kulturowe 13,5%

Akceptacja pracy cudzoziemca w Polsce w latach 92 - 99

Tak: 92r - 9% 99r - 19%

Tak ale niektórych rodzajów pracy: 92r - 39% 99r - 46%

W ogóle: 92r - 42% 99r - 31%

Zawieranie małżeństwa cudzoziemców z Polkami bądź cudzoziemek z Polakami

Należy znieść wszelkie ograniczenia 32%

Ograniczenia zmniejszyć 47%

Ograniczenia zwiększyć 12%

Wykład 4

Konflikty światowe

Od roku 1870 mówimy o konfliktach kolonialnych (czasy Bismarcka).

Symbolem konfliktu angielsko-francuskiego jest słynna FASZODA. Żołnierze obu stron szli do tej faszody 2 lata.

Konflikty marokańskie między Francją i Niemcami, którzy widzieli możliwość budowania podstaw strategicznych.

Spór angielsko-rosyjski w sprawie Afganistanu.

Na początku XX w świat był już podzielony, sytuacja konfliktowa narastała.

Wojny bałkańskie 1912-13 były próbą przeniesienia terenu sporów na płw. Bałkański.

I wojna światowa

Była wojną dwóch bloków: Trójprzymierze i Trójporozumienie

Trójprzymierze: Niemcy, Włochy, Austro-Węgry (powstały 1867r)

Trójporozumienie: Anglia, Francja, Rosja

W 1915r Włochy przystąpiły do wojny w bloku trójporozumienia.

I wojna światowa była najstraszniejszym konfliktem w dziejach ludzkości.

Konflikt pomiędzy Austrią i Serbią (1906-1912) doprowadził do wojny celnej. Ta wojna celna była nazywana wojną świńską. W odwet za odmowę zakupu samochodów marki Skoda w Czechach, Serbia odmówiła sprzedaży mięsa wieprzowego.

W 1888-1892r. wojnę celną prowadziły Włochy i Francja

1891-1895 - wojna celna między Niemcami i Rosją

1879-1907 - wojna celna pomiędzy Niemcami i Kanadą

Ludność uczestnicząca w I wojnie światowej stanowiła 2/3 ogółu ludności świata (34 państwa). Państwa Ententy zmobilizowały do walki ponad 6mln żołnierzy.

W ciągu całej wojny oba bloki powołały do służby wojskowej ponad 70mln osób.

12mln - Rosja

11mln - Niemcy

8,9mln - Wielka Brytania

7,8mln - Austro - Węgry

Wydatki wojenne stanowiły w stosunku do dochodu narodowego:

we Wielkiej Brytanii 37%

Niemcy 31%

Francja 25%

Włochy 19%

USA 15%

W wyniku działań wojennych poległo 9mln osób.

Ponad 10mln ludzi zmarło podczas wojny z głodu lub chorób.

W wyniku wojny Niemcy straciły 1,9mln obywateli w wieku produkcyjnym; Austro-Węgry i Francja po 1,4mln natomiast Wielka Brytania straciła 0,9mln osób w wieku produkcyjnym.

Największe zniszczenia materialne poniosła Francja (35mld franków w złocie).

Skutki gospodarcze państw odnosiły się do sytuacji wewnętrznej.

Rozpoczęło się to od wstrzymania działalność giełd w Paryżu i Londynie.

Jednym ze sposobów utrzymania równowagi finansowej była emisja pieniądza, we Francji emisja wzrosła (w latach 1913-18) 7-krotnie.

Innym sposobem utrzymania równowagi finansowej państw były pożyczki wewnętrzne:

Niemcy - 9-kkrotnie większe

Rosja - 7-krotnie

Francja - 4-krotnie

Wielka Brytania - 3-krotnie

USA - 3-krotnie

Kolejnym sposobem było podwyższanie podatków, wprowadzanie podatków od zysków wojennych i ustalenie sztucznych cen na artykuły codziennej potrzeby.

Państwa Ententy zapożyczyły się na sumę 2mld dolarów w USA.

Alianci zaczęli sprowadzać siłę roboczą z kolonii.

1916r - w Niemczech zostało ustanowione że osoby będą pracowały od 17 do 60 lat.

W 1918r - płace w Niemczech wynosiły 79% w porównaniu do okresu poprzedniego.

W czasie wojny wzrasta liczba strajków robotniczych ( w 1915r 137 w 1918r. 772)

Wydobycie węgla w państwach Ententy - 394mln t.

Centralnych - 341mln t.

Surówka żelaza - po 22mln t.

W 1917 wydobycie węgla państw Trójprzymierza - 851mln t (2-krotnie wyższe od 1914r)

Państw Trójporozumienia tylko wzrosło o 9mln t.

W Austro-Węgrach urzędem który kontrolował działania był komisariat generalny (1917)

W 1915r pojawia się koncepcja Mitel Europy. Zakładano połączenie Niemiec, Austro-Węgier i innych krajów leżących pomiędzy Austr-Węgrami, Rosją a Francją.

Od 1914r kiedy USA po większych konfliktach światowych ogłaszają neutralność Wlk. Brytania reprezentuje interesy USA w Europie.

Interwencjonizm wewnątrzpaństwowy obejmuje koleje, żeglugę, górnictwo, fabryki zbrojeniowe, surowce o znaczeniu strategicznym.

Najłatwiej poszło z interwencjonizmem w Rosji.

Skutki działań wojennych w rolnictwie:

Blokada kontynentalna.

Problem najbardziej odczuły Austro-Węgry które sprowadzały dużo artykułów spożywczych.

Państwa Centralne sprowadzały żywność z Holandii, Danii i Szwecji.

Państwa Ententy sprowadzały żywność ze USA.

W rolnictwie w Niemczech pracowało 900tyś jeńców.

Spadek produkcji rolnej : we Francji o 30%, w Niemczech o 38%

Zbiory owsa stanowiły 49% w stosunku do okresu poprzedniego:

Spadek pszenicy o 55%

ziemniaków o 56%

żyta o 66%

buraków o 59%

świń o 57%

bydła o 11%

Nastąpiła przymusowa stabilizacja cen na artykuły rolne która doprowadziła do zmniejszenia produkcji, podaży.

We Wlk. Brytanii rząd wprowadza ceny gwarantowane co doprowadziło do wzrostu produkcji rolnej i przemysłowej o 3%.

W 1916 w Niemczech wprowadzono kartki na chleb, masło, tłuszcz, ziemniaki, odzież; tak samo było w Rosji.

W 1917r racje żywnościowe wprowadzono we Francji, a rok później we Wlk. Brytanii.

W 1915-1917r przydział mąki na osobę spadł z 225 do 160 gramów.

Spożycie mięsa spadło z 4,2kg do 1kg na miesiąc.

USA przystąpiły do wojny w 1917r.

Ogromną rolę w gospodarce światowej odgrywały zrzeszenia monopolistyczne.

W 1918r na USA przypadało 61% światowej produkcji żelaza, produkcja miedzi wzrosła 2-krotnie a aluminium 3-krotnie.

Prawie 2-krotnie wzrosło wydobycie ropy naftowej.

Produkcja przemysłowa wzrosła o 25%, zaś rolna o 18%

1913- Banki Rezerw Federalnych

Wartość eksportu wzrosła z 1mld do 6mld

W 1916r eksport ze USA był 2\3 raza większy niż import do tego kraju.

DN na 1 mieszkańca w 1918r - 586 $

1933r - 354 $

USA stały się posiadaczem ponad połowy zasobów złoża światowego.

W Japonii produkcja przemysłowa w czasie wojny wzrosła 5-krotnie, produkcja żelaza wzrosła o 95%, stal o 86%, obroty handlowe wzrosły 2-krotnie, ceny żywności wzrosły 3-krotnie.

I wojna światowa była okresem koniunktury dla Szwajcarii, Holandii i państw skandynawskich.

Wykład 5

Okres międzywojenny

Traktat Wersalski miał regulować sytuację gospodarczą po wojnie, powstało wiele nowych państw, granice sztuczne.

W wyniku I wojny światowej zniknęły z mapy Austro-Węgry, Rosja, Zjednoczone Niemcy.

Od 21 listopada do 22 lutego odbyła się Konferencja Waszyngtońska, która regulowała sytuację na dalekim wschodzie.

System wersalski wyrastał na gruncie olbrzymich przedziałów gospodarczych i społecznych. Większość krajów Europy środkowo-wschodniej miała kłopoty finansowe, produkcja przemysłowa Czechosłowacji stanowiła 50% tego co w 1913r.

Rozszerzenie zakresu ustawowej ochrony zatrudnionych odnosi się do faktu, że skrócono czas pracy (1918r-Niemcy, Austria, Czechosłowacja, Polska, Finlandia, Luksemburg; 1919r- Francja, Hiszpania, Holandia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja)

W Wielkiej Brytanii do związków zawodowych należy 8,5mln ludzi co stanowi 60% zatrudnionych.

I wojna światowa zmieniła sytuację gospodarczą państw.

Przed wojną prawie o wszystkim decydowała Europa zachodnia.

Rok 1920 przynosi przewartościowania, USA zaczęło dominować

Wskaźnik produkcji roku 1920 w porównaniu z rokiem 1913

1920- USA 108% w porównaniu z 1913

1920- Europa zach. 60%

Rośnie znaczenie Japonii, Chin, Indii, krajów Ameryki łacińskiej.

Austria przestała istnieć w 1938r i powstała Marchia Wschodnia; Czechosłowacja przestała istnieć w 1939r

Wlk. Brytania straciła część wpływów jeżeli chodzi o handel zagraniczny.

Inwestycje USA sięgały 17mld dolarów.

Angielski eksport nigdy nie przekroczył poziomu z 1914r.

1919-33problemem była spłata reparacji; Na Niemcy nałożono reparację - 132mld marek w złocie.

Największe straty wojenne poniosła Francja.

Francuzi chcieli aby Niemcy zapłacili za odbudowę Francji.

Plan Davisa rozkłada reparację na 40 lat.

Plan Younga (1929r) - Niemcy miały spłacać reparację również Polsce.

W 1922r Niemcy ogłosiły swoją niewypłacalność.

Niemcy przyjęli politykę biernego oporu. Konferencja w Genui miała być konferencją gospodarczą . Zaproszono na nią Rosję Radziecką. Miała dotyczyć wymiany surowców itp. Chodziło o spłatę przez Rosję długów carskich, długów wynikających z przemysłu itp. Rosja zaskoczyła wszystkie państwa będące na tej konferencji gdyż przedstawiła dowody iż pozostałe państwa muszą jej zapłacić dwa razy tyle ile ona ma oddać.

Układ w Rapallo (16. IV.1922r) pomiędzy Niemcami a Rosją Radziecką - wykazał porządek wersalski.

Układ ten zawierał klauzulę o wyrzeczeniu pretensji wojennych w sprawie długów. Niemcy dawali technologie a Rosja surowce. W ten sposób omijały element traktatu wersalskiego gdyż Niemcy otworzyły sobie poligony w Rosji i mogli realizować doktrynę wojenną.

Przez 12 lat Niemcom udało się spłacić 37mld. W tym czasie wpływały do Niemiec ogromne kredyty, w tym okresie Niemcy więcej wzięli niż oddali.

W latach 1924-28 ogólna wartość kapitału zagranicznego w Niemczech wynosiła 18mld marek.

Lata 1919-20r - okres bumu gospodarczego, mamy do czynienia z nadprodukcją, dotyczy to USA, Wlk. Brytania, Japonia.

W roku 1920r następuje ogromny wzrost bezrobocia. Liczba bezrobotnych w latach 1920-21 wzrasta 12-krotnie.

Następstwa kryzysu gospodarczego to przede wszystkim spadek cen, dobra koniunktura na konsumpcję i na dobra inwestycyjne, w USA produkcje samochodów.

Dotyka to wszystkie kraje europejskie oprócz Niemiec, gdyż w Niemczech występuje hiperinflacja, która była skutkiem polityki ponieważ Niemcy zawieszali reparację.

Do 1926r w gospodarce światowej utrzymuje się pewna tendencja wzrostowa. Produkcja przemysłowa była 20% wyższa niż przed wojną.

W 1925r państwa europy wschodniej osiągnęły poziom produkcji z 1914r.

Rolnictwo

Zmniejszenie się pewnych rodzajów upraw i pojawienie się nowych

W 1922 r światowa produkcja rolna przewyższała o 5% poziom produkcji z 1921, a w 1923 przewyższała o 13% produkcję z 1921r.

Lata 1918-22 to czas reformy rolnej w krajach europy środkowej i wschodniej. Do 1926r w Europie rozparcelowano łącznie 7mln gruntów obszarniczych.

W 1929r światowa produkcja przemysłowa przekroczyła poziom przedwojenny o 45%. Do państw o najwyższym przyroście produkcji (odnośnie do 1913r) należały: USA - 72%, Luksemburg - 56%, Wochy - 55%, Belgia, Czechosłowacja po 40%, Francja 39%.

Jeżeli chodzi o szczególnie wysokie tempo wzrostu gospodarczego to w Japonii wskaźnik produkcji wynosił 415% (przyjmując że w 1913 wynosił 100%).

W 1929r we Wlk. Brytanii produkcja przemysłowa przekraczała tylko o 1% produkcję przedwojenną mimo, że w 1925r Anglicy doprowadzili do wymienialności funta szterlinga.

Zwyżkowe tendencje w gospodarce światowej odzwierciedlały się w dochodzie narodowym.

Przeciętny roczny przyrost DN w skali globalnej był najwyższy w: Szwajcarii, Norwegii, Danii, Holandii, Australii, Szwecji.

W 1925r odbyła się konferencja w Locarno, od tej pory mówimy o polityce doby locarno.

Został podpisany pakt reński - gwarantował granicę niemiecko-francuską i niemiecko-berlińską.

Od 1925r mówimy w Europie o granicach naruszalnych i nienaruszalnych.

Rozwojowi gospodarczemu w świecie sprzyjało zatrudnianie ludzi.

W 1929r do kraju o najniższym odsetku zatrudnienia w rolnictwie należała Wlk. Brytania - 5,9% zatrudnienia wszystkich, Belgia - 17%, Australia -20%, Holandia - 20%, Szwajcaria - 21%, USA - 22%.

W przemyśle i budownictwie: Wlk. Brytania - 46%, Belgia - 47%, Holandia 38%

We Wlk. Brytanii na produkcję rolną przypada 13% produkcji globalnej, w przemyśle przypada 80% produkcji globalnej.

Niemcy odpowiednio 29% i 66% USA 31% i 62%

W państwach przemysłowo rolnych udział w globalnej produkcji wahał się między 37-40%.

W 1929r w Chinach produkcja rolna stanowiła 88% globalnej produkcji do 11% przemysłu; Indie - 84% - 14%, Rumunia - 84% - 11%, Węgry 70% - 29%, Polska 68% - 26%, Hiszpania 55% - 40%

W latach 1926-29 np. produkcja kauczuku wzrosła 8-krotnie, produkcja kawy wzrosła 2-krotnie.

W latach międzywojennych 2\3 mieszkańców świata odżywiało się w sposób niedostateczny lub głodowało.

W okresie kryzysu, nadwyżki występowały również w wyrobach mięsnych, nadwyżka mleka.

W Szwajcarii rolnicy płacili wysokie kary jeżeli produkowali więcej mleka niż powinni.

Sytuacja w handlu międzynarodowym

Od 1922r zaczęły rosnąć obroty w handlu światowym. Pod koniec lat 20-tych światowe obroty handlowe przewyższały stan przedwojenny. Na pierwszym miejscu w handlu zagranicznym były USA (których eksport w 1929r stanowił 16% światowego wywozu, a import osiągnął 12% ogólnej wartości przywożonych towarów)

Przełamanie kryzysu w latach 1933-34

Przełamanie w rolnictwie np. w Polsce, Rumunii, trwało do 1935r.

Bezpośrednią przyczyną załamania się koniunktury gospodarczej był spadek cen.

W 1929r wskaźnik światowy na artykuły rolne wynosił 92% w stosunku do 1928r gdy ten wskaźnik = 100 (wartość przyjęta)

Ceny artykułów rolnych spadły o 64% przy jednoczesnym utrzymywaniu produkcji rolnej z lat 1925-29

Światowa produkcja przemysłowa z 1932r spadła o 33% w porównaniu z rokiem 1928.

Zmalała produkcja przemysłowa w Ameryce Pn i Pd o 52%.

Skutki związane z kryzysem odczuli najbardziej właściciele małych zakładów.

W 1931r w USA zbankrutowało 28tyś małych przedsiębiorstw, w Niemczech 13tyś.

Po I wonie światowej znaczenia nabierały porozumienia monopolistyczne które powstawały.

Kryzys spowodował ograniczoną liczbę bezrobotnych.

W 1932r w USA - 15mln ; w Niemczech - 5mln; we Wlk. Brytanii - 3mln; w Polsce - 1mln.

W 1932r w 40 najbardziej uprzemysłowionych krajach świata było 48mln bezrobotnych, w 1926r liczba ta wynosiła 14mln.

Pojawia się kryzys w finansach i w handlu międzynarodowym, załamuje się system bankowy. We wszystkich krajach mamy spadek dochodów budżetowych.

Wśród krajów Europy w 1929-33 Holandia, Szwecja otrzymały wyższe dochody niż w okresie przed kryzysem.

W latach 1929-34 w USA deficyt wynosił 4mld dolarów ; we Francji -7mld franków

Wykład 6

Lata 33 - 39

Znika z mapy Czechosłowacja i Austria

Niemcy zajmują Kłajpedę (port w Litwie)

W 1932 roku pojawiają się oznaki świadczące o stopniowym pokonywaniu kryzysu gospodarczego.

W 1936r produkcja przemysłowa świata osiągnęła poziom przedkryzysowy.

Rok później była większa o 20% w porównaniu do 1929r.

W 1938 nastąpił spadek produkcji przemysłowej o 10%

Ogromny wzrost wydatków na zbrojenia:

Gospodarki takich państw jak USA, Francji i Belgii nie powróciły do 39r do stanu produkcji sprzed kryzysu.

W tym okresie Brazylia odnotowała 50% wzrost gospodarczy.

Zwiększa się wydobycie surowców, produkcja energii elektrycznej.

Produkcja samochodów spada o 20%.

W latach 30-tych nie zaszły zmiany w strukturze przestrzennej rolnictwa. Dominuje typ rolnictwa intensywnego o zróżnicowanym profilu produkcji.

Na terenach Afryki rolnictwo nastawiało się na produkcję surowców rolniczych dla krajów wysoko rozwiniętych.

W 1933r poprawia się sytuacja w handlu międzynarodowym.

Do 39 roku nigdy nie były wyższe niż w roku 1929.

1938r dla handlu zagranicznego jest przełomowym, wymiana handlowa spada o 40%.

33-39 - przezwyciężanie następstw kryzysu gospodarczego dokonywało się przez ingerencję organu państwa w sferę stosunków ekonomicznych.

Było to odejście z lat 28-29 kiedy państwa ograniczały interwencjonizm.

Zbliżenie Niemiec i Rosji - pakt Ribentrop - mołotow(23.VIII 1939) Pakt o nienaruszalności granic (IX 1939) Przezwyciężenie następstw kryzysu wymagało ingerencji państwa w stosunki ekonomiczne

Państwo zaczęło ograniczać samodzielność, rolę monopolu.

Zwiększa się liczba nakładów na roboty publiczne - celem jest zmniejszenie bezrobocia.

Państwo świadczy pieniężną pomoc finansową bankom którym grozi bankructwo.

Ingerencja państwa polegała przede wszystkim na popieraniu eksportu przez udzielanie przywilejów celnych i podatkowych przy jednoczesnym ograniczaniu importu.

W 1936 ukazuje się teoria J. Keynes'a „Ogólna teoria zatrudnienia procentów i pieniądza”

Chęć zabezpieczenia się przez państwa przed sytuacją która była w latach 29-33

Do pośrednich form ingerencji państwa zaliczał on (Keynes) zwiększenie efektywnego popytu w celu zapobieżenia masowemu bezrobociu. Ingerencja państwa dotyczyła przede wszystkim sfery obrotu pieniężnego przez kontrolę ilości pieniądza i papierów wartościowych w obiegu, państwo mogłoby kształtować warunki większej opłacalności prywatnych inwestycji.

Dla zwiększenia rentowności proponuje zmniejszenie stóp procentowych, potanienie kredytu, progresywne opodatkowanie wszystkich dochodów, rozszerzenie świadczeń socjalnych, należy ograniczyć tendencję do oszczędzania.

Polityka Nowego Ładu w USA

Za prezydentury Hubera zostało powołane towarzystwo odbudowy finansowej którego zadanie polegało na udzielaniu kredytu prywatnym przedsiębiorcom i bankom.

Istotą polityki było zwiększenie siły nabywczej społeczeństwa. Powołany został zespół ekspertów Roosevelta.

Reformy objęły banki i giełdy w pierwszej kolejności.

W 1939 Roosvelt uzyskał swobodę działania w zakresie polityki pieniężnej i bankowej.

W ramach reformy systemu pieniężnego kongres upoważnił prezydenta do obniżenia o 50% parytetu dolara i dodatkowej emisji 3mld dolarów.

W latach 33-35 wprowadzona została kontrola rządu nad działalnością giełdy.

Ustawa przewiduje 35 godzin pracy tygodniowo, określa minimalną stawkę wynagrodzenia (40 centów\h)

W 1935 zostały wprowadzone ubezpieczenia na wypadek bezrobocia i na starość.

Roosvelt zarządził roboty publiczne.

W 33-34 przekazał na nie 3,7 mld dolarów.

Podstawowym celem reformy w dziedzinie rolnictwa było doprowadzenie do podwyżki cen przez ograniczenie rozmiarów produkcji roślinnej i zwierzęcej.

W 1936 r zdecydował się na ograniczenie obszarów uprawy bawełny o 35% co spowodowało wzrost cen o 72%.

Wzrosły ceny artykułów rolnych od grudnia 1933r do września 1934r o ponad 30%.

W 1936r zniesiono ustawę o ograniczaniu produkcji.

W 1937r kongres zarządził utrzymanie się cen artykułów rolnych i przemysłowychna poziomie lat 1909-1913

Roosvelt dzielił procentowo podwyżki płac w pierwszych siedmiu latach zatrudnienia.

Zmiany w polityce ekonomicznej ZSSR

W latach 21-29 plan przekształceń gospodarczych nosił nazwę Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP).

Za najważniejsze zadania uważano: przywrócenie więzi ekonomicznej między rolnictwem a przemysłem, złagodzenie niedoborów żywnościowych i surowcowych.

Plany gospodarcze w Rosji 29-32; 33-37; 38-41

Na zjeździe partii komunistycznej - 1929

Wzrost produkcji przemysłowej o 297%, poziom konsumpcji wzrósł o 67%, nakłady na przemysł ciężki miały wzrosnąć o 75%.

Od 1930r kredyty udzielane przez państwo są udzielane tylko dla przemysłu ciężkiego.

Jedną z metod na poprawę gospodarczą Związku Radzieckiego były obozy pracy (w 1930-800 tyś ludzi; w 1939 prawie 10mln ludzi)

Stachanowski (jest symbolem) - współzawodnictwo pracy, 1000% normy.

Wykład 7

Sytuacja powojenna

Stany Zjednoczone wyszły na wojnie najlepiej.

Na tych terenach nie toczyły się działania wojenne.

Lata 40 - 44 - produkcja przemysłowa wzrosła o 50% (przede wszystkim produkcja militarna)

W momencie zakończenia wojny, zapasy złota w USA - 20mld $; a światowe 33mld$

USA były największym na świecie eksporterem posiadały połowę żeglugi światowej.

Marynarka wojenna liczyła ok. 1200 okrętów, podobnie z siłami powietrznymi.

Do połowy lat 50 -tych kształtował się blok podziału Europy

Związek Radziecki (Stalin)

Chciał on dorównać Stanom Zjednoczonym.

Związek Radziecki stracił podczas wojny bardzo dużo ludzi, duże też były straty materialne.

W 1945 Armia Czerwona została zmniejszona o 2\3. Stalin dokonywał czystki w aparacie partyjnym.

„Zimna wojna” 1946 -1989

Słabnąca pozycja Francji po wojnie pomimo zwycięstwa.

Odniosła ogromne straty. Problemy materialne.

1944 - 51 franków to 20 $

45 - 119 franków to 20$

49 -420 franków to 20$

Francuzi mieli problem moralny.

Francji zapewniono członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa w ONZ

Indochiny, Tunezja, Maroko - prorektoraty Francji

Wielka Brytania

pomagała Francji, ale ona także przestaje być taką potęgą jak przed wojną.

Spadł eksport

Mówiło się o „finansowej dunkierce”

W 1945r

Partia Pracy - osłabienie bazy przemysłowej

W Wlk. Bryt. chciano podnieść poziom życia.

Po 45r. rząd uważał za zasadne wycofanie się z Indii, nie mieszanie się w konflikty w Palestynie i nie ubezpieczania Grecji i Turcji.

Włochy

Także bardzo ciężka sytuacja, Włochy głodowały

Państwa 3 -go świata

Interesy państw Zw. Radz. i USA

USA zainteresowane Japonią i Chinami

Po śmierci Stalina chwilowe odprężenie polepsza się sytuacja chłopów

Przełom lat 80/90

Wyznaczniki zmian w światowej gospodarce lat 90.

Wskazania ekspertów:

Azja

Państwa o wyjątkowej dynamice rozwoju gospodarczego.

15 lat temu wschodnioazjatyckie gospodarki wytwarzały 4% światowej produkcji. Obecnie gospodarka krajów azjatyckich to 1/3 produkcji światowej.

Początki potęgi tego regionu to Japonia. W latach 90' jest ona ekonomicznym mocarstwem.

Zagraniczne aktywa Japonii w latach 90' 11 bil. $

Rezerwy zagraniczne Banku Centralnego największe na świecie 80 mld.$

Roczne nadwyżki handlowe 40 mld$

Japonia udziela największej pomocy rozwojowej, wspomaga stabilizacje USD.

Rozwój Japonii wspiera stała polityka inwestowania, w Japonii gospodarka potrafi szybko się przestawiać, jest elastyczna. Szybko radzi sobie z problemami społecznymi i kryzysami.

Singapur, Hongkong, Tajwan, Korea Płd., Malezja - to kraje które stały się silniejsze, dobrze rozwinięte (ale nie tak jak Japonia). Pretendują do tego też Filipiny i Tajwan a w Chinach i Indonezji zmienia się gospodarka.

Ocenia się, że tygrysy azjatyckie osiągnęły wysoki stopień niezależności. Początkowo były zależne od Europy i Ameryki. Teraz rozwój jest samodzielny, tworzą rozległe rynki, nie odczuwały recesji z początku lat 90'.

Dalszy rozwój gospodarki w Azji jest uzależniony od procesów politycznych. Reformy będą uzależnione od zahamowania konfliktów politycznych.

Ameryka

Dominującą rolę w Ameryce odgrywa USA. Do połowy lat 90' istotne było 3 bln. zadłużenie wewnątrz USA, 0,5 bil zadłużenie zagraniczne, 140 mld USD - deficyt budżetowy.

Ponad połowa lat 90' - zmiana sytuacji USA (największy dłużnik na świecie). Problem społeczne USA związane z administracją zdrowia, ubezpieczeń, oświatą, bezpieczeństwem wew. Jednocześnie odnotowuje się 2% wzrost gospodarczy, niski poziom bezrobocia. Pozytywnymi zmianami w gospodarce zachwiały ogromne wydatki na zbrojenia.

Europa

Najbardziej jest w niej odczuwalny podział ideologiczny. Podziały te pozostały w gospodarce, szczególnie w krajach Europy Zach. i byłych krajach socjalistycznych. Bardzo ważny jest układ w Maastricht 1992r. i integracje europejska.

Obwód Kaliningradzki

- niwelowanie różnic między krajami postsocjalistycznymi bloku wschodniego - pomysł korytarza eksterytorialnego.

Afryka

W tym przypadku trudno mówić o rozwoju. Wartość produktu globalnego wytwarzanego w Afryce jest porównywalna z wartością produktu wytwarzanego przez Belgię. Lata 60' to udział Afryki w handlu światowym = 9% a w połowie lat 90' = 3%.

Dochód na jednego mieszkańca w porównaniu z rokiem 60 obniżył się o 15%.

Podział na Wsch. i Zach. zastępuje podział na Północ - Południe.

Cechy krajów południa i ich dążenia

Południe obejmuje cały zespół niepodległych obecnie a niegdyś kolonialnych lub półkolonialnych państw.

Są to państwa bardzo zróżnicowane, szczególnie w gospodarce (sukcesy gospodarcze i skrajne ubóstwo). Cechy wspólne:

Żądania zgłaszane na forum międzynarodowym przez:

Ruch Niezaangażowanych Politycznie Krajów (skupia ponad 100 krajów) - działa na rzecz opóźnionej w rozwoju części świata (1973r. - IV konferencja krajów niezaangażowanych w Algierze - doprowadziła do przyjęcia przez ONZ w 1974r. deklaracji na temat ustanowienia nowego ładu ekonom.)
Program grupy 77 rozwijających się państw świata to zmiany w systemie finansowym, priorytety w handlu, wprowadzenie do budżetu państw rozwiniętych stałej pozycji wydatków, będących podatkiem na rzecz ubogich krajów.

Nad problemem wyrównania poziomów rozwoju w świecie górowała kwestia wydatków na zbrojenia. USA na cele obronne wydało 300mld.USD a na pomoc dla ponad 100 państw słabo rozwiniętych kilkanaście mld. USD

Tendencje rozwojowe:

Krajom słabo rozwiniętym można pomóc wyzbywając się dotychczasowej doktryny - uprzemysławiania na siłę analiza Klubu Rzymskiego i ONZ

Kraje wysoko rozwinięte swoje działania powinny przenieść głównie na produkcję rolną i poszerzanie inicjatyw lokalnych. Proponuje się:

LATA `90

Wg ocen BŚ z początkiem lat '90 miliard mieszkańców południa żyło poniżej progu absolutne nędzy ( szczególnie Afryka ). Ucieczka do miast gdzie dominują slumsy, choroby, przestępstwa. W Ameryce Łacińskiej 75% w mieście, w Azji 60% w mieście..

Nierozwiązane problemy sprzyjają konfliktom, tworzą się regionalne mocarstwa:

Azja: Chiny, Japonia, Indie,

Afryka: RPA, Egipt.

Gospodarki regionalnych mocarstw nie są komplementarne z małymi gospodarkami, są dysproporcje co do wymiany i współpracy gospodarczej, olbrzymie migracje.

Krajom słabo rozwiniętym można pomóc wyzbywając się dotychczasowej doktryny gospodarczej czyli uprzemysławiania na siłę. Działania powinny być odnoszone do dział. rolnej, poszerzania inicjatyw lokalnych i wiedzy ludności.

Ogromna indywidualizacja w odniesieniu do konkretnych państw, globalne rozwiązywanie problemów tylko w odniesieniu do zadłużenia państw.

W latach '90 postawiono pytanie na temat instytucji związanych z nadzorowaniem, wspomaganiem gospodarki.

BANK ŚWIATOWY - b. ważna funkcja w zakresie rozwoju gospodarczego, jego pożyczki 300 mld finansowały 6000 inwestycji. W „90 zwiększyła się skala udzielanych pożyczek, BŚ rozdziela w ciągu roku mniej pieniędzy niż ściąga odsetek. Odsetki często kilkakrotnie przekraczają wielkość pożyczki, BŚ udziela kredytów na inwestycje nie przemyślane. 1986-93 pożyczki doprowadziły do wytworzenia 2,5 mln przesiedleńców, pożyczki dla Chin zmusiły wielu Chińczyków do zmiany miejsca zamieszkania. Pożyczki udzielone przez BŚ stawiają kraje biedniejsze w trudnej sytuacji - nie mają one.....................?

MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY - ustala strategie, którymi muszą się kierować państwa by uzyskać pieniądze. Warunki dotyczą:

MFW proponuje by przerzucić koszty pożyczek na społeczeństwa państw.

GRUPA G7 - nieformalnie przewodzi w gospodarce światowej. W skład wchodzą:

  1. USA 2. Kanada 3. Japonia 4. Niemcy 5. Francja 6. WB 7. Włochy

Po raz pierwszy spotkanie w 1976 r. - dyskusja na skutek kryzysu i problemów związanych z ropą. Kolejne zebrania:

W 1997 dołączyła do Grupy Rosja - G8. Ocena G8:

Prognozy: dołączą państwa Południa

Oczekiwania wobec G8:

Na następnym szczycie padała koncepcja zmiany G8 na ....................?

Od 1995 r. - ŚWIATOWA ORGANIZACJA HANDLU. Działalność GATT:

po 93 r. runda Paragwajska miała istotne znaczenie dla

od 93 r. mamy do czynienia z dążeniami do podpisania światowych porozumień w dziedzinie handlu i ceł.

Dokument z rundy Paragwajskiej - punkty wg których ma się rozwijać gospodarka

Nowy układ miał ułatwić sytuację na rynku pracy, inwestycje itp.

Konflikt gospodarczy USA - Europa Zachodnia

W chwili podpisywania aktu występowały spory: kraje Południa zarzucały Północy, że piętrzy bariery na ich produkty.

Finanse międzynarodowe:

Szczyt G7 z 95 r. podjął decyzję o stworzeniu dodatkowego funduszu w wysokości 58 mld $, administrowanego przez MFW, który miałby zapobiegać kryzysom światowym. Stopień wsparcia gospodarek państw z funduszu nie jest adekwatny do potrzeb.

'90 - dynamizacja procesu integracji, poszukiwanie drogi do zapobiegania kryzysom światowym, bezpieczeństwo ekonomiczne.

Układ procesów integracyjnych:

Liberalizacja gospodarki regionalnej ma w przyszłości doprowadzić do wolnego rynku w skali światowej. Jednakże powstające bloki mogą wejść na drogę protekcjonizmu wobec siebie i innych państw.

Integracja Europejska - najbardziej zaawansowana. UE tworzy strefę Liberalnego Handlu CEFTA.

Północnoamerykańskie porozumienie o wolnym handlu NAFTA od 1994 r. / USA, Meksyk, Kanada /. NAFTA rozłożyła na 15 lat znoszenie barier między tymi krajami. Zamiarem nie jest porozumienie tylko wspólna polityka, różnice gosp. są zbyt duże. Jest to największy na świecie rynek bez ceł i barier handlowych. NAFTA jest szansą dla Meksyku, ale wzbudzała także wiele protestów, które doprowadziły do ograniczeń co do przepływu siły roboczej. Zaletą jest wzrost obrotów handlowych.

1989 r. Kanada związała się z USA bezcłowym handlem. NAFTA ma być wstępem do rozległej integracji obejmującej wszystkie kraje latynoamerykańskie, ma charakter układu otwartego.

PAKT ANDYJSKI 1969 r.

ŚRODKOWOAMERYKAŃSKA UNIA EKONOMICZNA 1993 r.

WSPÓŁPRACA EKONOMICZNA PAŃSTW AZJI I PACYFIKU / APEC /

1967 r. kraje Azji Południowo - Wschodniej zawarły porozumienie o popieraniu współpracy gospodarczej i kulturalnej w swoim regionie tworząc organizację ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Południowo - Wschodniej Azji:

W latach '90 przyjęła plan wolnego handlu do 2005 r.

Narzędzia tych wszystkich integracji:

INTEGRACJA EUROPEJSKA (po 1945 - 1992r.) wykład 29.05.2002r.

Ogólne motywacje w 1945r. wskazały na konieczność tworzenia bloków, związków państw, co miałoby chronić Europę przed zbrojnym konfliktem. Interesy poszczególnych państw - widziały możliwość powrotu do pozycji sprzed wojny.

Zjednoczenie po 1945r.: