Matura ustna 14 maja 2015 - pytania&odpowiedzi

1. Zemsta w literaturze na podstawie rzeźby:

Mszczenie się na pewno nie możemy nazwać pozytywną cechą. W literaturze jest jednak bardzo ciekawym motywem - gdy emocje zwyciężają nad zdrowym rozsądkiem. Chęć zemsty często przysłania im realny świat, potrafi zawładnąć umysłem, opanować człowieka. Wówczas na jaw wychodzą jego najgorsze cechy.

Pan Tadeusz -  Jacek Soplica w czasach swojej młodości był szaleńczo zakochany w Ewie Horeszkównie. Był wówczas wybuchowym szlachcicem, skłonnym do przesady z alkoholem. Kierowany zemstą zamordował Stolnika Horeszko, ze względu na jego córkę, odmowę jej poślubienia. Pełen wyrzutów sumienia uciekł za granicę. Przez resztę swojego życia próbował odkupić ten grzech, przywdział szatę pokutną, zmienił imię i jako ksiądz Robak zaczął nawracać równie niepokornych jak on. W tym przypadku możemy mówić o zbrodni w afekcie, pod wpływem chwili (najazdu Moskali) i silnych emocji. Jacek w głębi duszy był dobrym człowiekiem.

Syzyf - przez większość swojego życia chełpił się znajomościami z bogami. Zasiadał z nimi do stołu, pił ambrozję i ucztował. Z czasem Zeus dowiedział się, że Syzyf zaczął rozpuszczać niewygodne plotki, o których dowiedział się podczas przyjęć. Bogowie zdecydowali wysłać do niego bożka śmierci, Tantanosa, ale sprytny i pewny siebie Syzyf uwięził go. Z czasem ludzi zaczęło niepokojąco przybywać - przestali umierać. Zeus, za tę ogromną pychę, wymyślił zemstę gorszą od śmierci. Zadaniem Syzyfa było wtaczanie wielkiego kamienia pod górę. Zawsze, gdy był już prawie na szczycie, wymykał mu się i spadał. Stąd powiedzeniesyzyfowe prace.

Zbrodnia i kara - zemsta za czyny starej lichwiarki

Prometeusz - zemsta za kradzież ognia

Granica - Justyna oblała Zenona kwasem, bo uważała go za winnego aborcji

Innymi dziełami, w których widoczny jest motyw zemsty są: „Balladyna” Juliusza Słowackiego, „Krzyżacy” oraz „Potop” Henryka Sienkiewicza czy „Świętoszek” Moliera, a także Hamlet, Giaur, Makbet i Zemsta Fredry.

2. Jaki wpływ ma kultura ludowa na kulturę wysoką. Do tego był tekst z II części Dziadów

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_ludowa

Wesele - chłopomania

Ferdydurke - zachwyt Miętusa parobkiem Walkiem

Adam Mickiewicz inspirował się zwyczajami ludowymi.

Homer tworząc Iliadę i Odyseję inspirował się mitami greckimi. 

Homogenizacja kultury (gr. homogenes - jednorodny) - proces ujednolicania kultury na obszarze danego społeczeństwa, w wyniku mieszania się dwóch różnych kultur, charakteryzujący się tym, iż elementy kulturowe zaczynają się do siebie całkowicie upodabniać.

3. Gdzie w „Lalce” występuje motyw samotności?

S. Wokulski - podczas samotnych podróży, np. do Paryża, często doskwierała mu samotność. Przyczyną może być jego trudność ze zrozumieniem samego siebie, rozchwianie między romantykiem, a pozytywistą; po powrocie z Rosji zostaje też odrzucony przez środowisko naukowe (bo jest kupcem) i kupieckie (bo jest naukowcem).

I. Rzecki - jego życie możemy nazwać harmonijnym, ale.. również samotnym. Zdarzyło mu się zwierzyć z tego uczucia wPamiętniku starego subiekta. Cierpiał z powodu śmierci przyjaciela na Węgrzech, był równie samotny podczas wyjazdów Wokulskiego i jego starań o Izabelę.

I. Łęcka - mimo tłumu ludzi, który ją otaczał podczas wystawnych przyjęć, mimo tylu adoratorów gotowych przenieść góry na jej skinienie, możemy nazwać ją postacią samotną i tragiczną. Nigdy nie była naprawdę szczęśliwa. Problem polegał na tym, że sama nie wiedziała, czego chce.

H. Stawska - samotna matka (jej mąż zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach), brakuje jej ciepła i poczucia bezpieczeństwa, ale nie wiąże się z nikim, ponieważ ciągle czeka na męża.

4. Wieś jako źródło inspiracji artystycznej

Bociany Józefa Chełmońskiego

chłopomania w Weselu

Chłopi Władysława Reymonta
Pieśń świętojańska o Sobótce J. Kochanowskiego

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ch%C5%82opomania

5. Czy manipulacje językowe są nieetyczne? Odwołaj się do tekstu i innych tekstów kultury i własnego doświadczenia.

http://maturkazpolskiego.blogspot.com/2015/05/etyka-sowa.html

Gdy zastanawiam się, czy manipulacje językowe są nieetyczne, od razu podejmuję problem samej manipulacji. Uważam, że celowe wprowadzanie odbiorcy w błąd to zachowanie nieetyczne.

- politycy manipulują faktami, by być dobrze postrzeganymi w oczach wyborców.
- manipulacja w reklamie - byle sprzedać jakiś produkt

+ Świętoszek Moliera - Tartuffe manipuluje wszystkimi bohaterami po kolei, wpaja im swoją świętobliwość, nastawia przeciw sobie

6. Jak na podstawie obrazu Tetmajera wygląda życie na wsi

Życie na wsi przedstawiane jest często jako spokojne, stonowane i zgodne z naturą.

Odwołanie: obraz Józefa Chełmońskiego Bociany

Odwołanie: Chłopi

7. Jaką funkcję pełni stylizacja w literaturze na podstawie fragmentu „Krzyżaków”. Odwołaj się do innych tekstów literackich.

http://www.bryk.pl/wypracowania/j%C4%99zyk_polski/materia%C5%82y_do_matury/7067-przedstaw_r%C3%B3%C5%BCne_typy_stylizacji_j%C4%99zykowej_w_literaturze_polskiej.html


Stylizacja w Krzyżakach nadaje powieści średniowieczny charakter. Jest to stylizacja archaiczna. Nadaje ona plastyczność i cechy epoki utworowi.

Podobnie - Bema pamięci żałobny rapsod - stylizacja nadaje charakter pogrzebowy

Wesele - postaci z miasta posługują się innym językiem niż mieszkańcy wsi, gwara nadaje stylizację wiejską - to stylizacja gwarowa

Chłopi - rozległe opisy przyrody, zwyczajów, obrzędów, wesela pomagają odbiorcy wczuć się w sytuację, podkreślają klimat wydarzeń.

8. Jak artyści kreują rzeczywistość? „Sklepy cynamonowe”.

Kreacjonizm w Sklepach cynamonowych - świat przedstawiony nie jest odbiciem rzeczywistości, ale jej przetworzeniem, zgodnie z wyobraźnią autora. W tym utworze występuje bankructwo realności, czyli mityzacja realności. Schulz tworzy świat od nowa - w opowiadaniach jest wytworem wyobraźni, pełnym zjawisk, których nie można poznać i zrozumieć empirycznie - ale za pomocą wyobraźni. Zaciera się różnica między snem, a jawą. W opowiadaniach tych występuje też silne odwołanie do mitu dzieciństwa.Oryginalny stylistycznie język jest pełen metafor, symboli, magii i wyszukanych zwrotów. Dzięki temu surrealizmowi i oniryzmowi świat Schulza jest wyjątkowy i niepowtarzalny. Wykreował on własną rzeczywistość.

+ Zbrodnia i kara - Fiodor Dostojewski wykreował brudny, brzydki obraz miasta pełnego szynków i głodujących i żebrzących ludzi. Mieszkania wielkości większej szafy. Ta posępna atmosfera i druzgocący klimat skłoniły Rodiona do popełnienia zbrodni.

+ O północy w Paryżu - reż. Woody Allen - odmienna sytuacja - miasto jest piękne, zmienia się na przestrzeni epok, główny bohater Gil chce w nim zostać na zawsze.

+ Chłopi - Władysław Reymont - życie zależne od pór roku, natury, skupione na pracy, zgodne z przyrodą

+ Pieśń Świętojańska o sobótce - idealizacja życia na wsi


Można się odnieść do różnorodnych wizji miasta:

http://maturkazpolskiego.blogspot.com/2015/04/wizje-miasta-oui-paris.html


Ewentualnie: stworzenie nowego świata w fantastyce: Władca pierścieni, Eragon, Gra o tron, Hobbit


9. Czy idiomy ułatwiają komunikację? Tekst o idiomach, odwołać się do tekstu kultury i własnych doświadczeń

Idiom - wyrażenie właściwe tylko danemu językowi, nie dające się dosłownie przetłumaczyć na inny język.

Przykłady polskich idiomów: 

piąte koło u wozu - osoba lub rzecz zawadzająca
ręka rękę myje - popieranie się przez ludzi w nieuczciwych sprawach (* w języku angielskim ma znaczenie "wzajemnej współpracy", nie ma negatywnego znaczenia, oznacza: "ja pomagam tobie , ty pomagasz mnie" *)
urwanie głowy - bezładny pośpiech
flaki z olejem - coś wyjątkowo nudnego
włosy stają dęba - być bardzo przestraszonym
na czarną godzinę - na trudny okres w nieokreślonej przyszłości

Idiomy utrudniają komunikację między obcokrajowcami, ale są urozmaiceniem języka dla tych, którzy pojmują ich znaczenie.
 

Idiomy w Ferdydurke - pupa, gęba, łydka

10. Motyw dzieciństwa na podstawie obrazu Wyspiańskiego „Macierzyństwo”.

+ Mały książę

+ Treny

+ Dziady II - Józio i Rózia

+ Ferdydurke - Józio

Analiza tematu o dzieciństwie:  http://maturkazpolskiego.blogspot.com/2015/05/jak-przedstawiane-bywa-dziecinstwo.html


11. Jak twórcy mogą wykorzystywać motyw domu - Lalka:

Dom kojarzy nam się ze spokojnym miejscem, jest oazą spokoju, miejscem do którego możemy wracać. W Lalce jednym z wątków jest spór o kamienicę. Życie jej mieszkańców jest dalekie od spokoju, gdy właścicielką jest baronowa Krzesznowska. Jest ona chętna do ciągłego podwyższania czynszu i wyrzucania niegodziwych lokatorów. Sytuacja zmienia się, gdy kamienicę nabywa Wokulski, lokatorzy mogą odetchnąć z ulgą, a studenci z radością zemścić się na baronowej.

W Lalce przedstawiono też inną wizję domu - jest to dwór Prezesowej w Zasławku. Możemy przypuszczać, że było to miejsce pełne staropolskiej gościnności - wszak Prezesowa nigdy nie była tam sama. Niektórzy oczywiście, jak Starski, odwiedzali ją licząc na spadek, ale innym po prostu bardzo podobało się to miejsce.

+ Pan Tadeusz - zajazd w Soplicowie
+ Ferdydurke - dom Młodziaków

Zbigniew Herbert - Dom

Dom nad porami roku 
dom dzieci zwierząt i jabłek 
kwadrat pustej przestrzeni 
pod nieobecną gwiazdą 

dom był lunetą dzieciństwa 
dom był skórą wzruszenia 
policzkiem siostry 
gałęzią drzewa 

policzek zdmuchnął płomień 
gałąź przekreślił pocisk 
nad sypkim popiołem gniazda 
piosenka bezdomnej piechoty 

dom jest sześcianem dzieciństwa 
dom jest kostką wzruszenia 

skrzydło spalonej siostry 


liść umarłego drzewa

12. W jaki sposób ludzie się buntują, na podstawie fragmentu Moralności pani Dulskiej:

Most. Młoda Polska - s. 32

"Aby istnieć, człowiek musi się buntować" A. Camus.

Powody buntu mogą być różnorodne - wobec władzy, stereotypów, agresji, wojny, szufladkowania, woli narzucanej z góry. Bunt nie zawsze musi być krwawy - przykładem mogą być działania związane z obywatelskim nieposłuszeństwem, np. Nelsona Mandeli, czy Mahatmy Gandhiego.

Zbyszko, jeden z bohaterów Moralności pani Dulskiej, buntował się przeciw matce, Anieli. Przeszkadzały mu jej chęć życia na pokaz, to, że tak bardzo liczyła się z opinią innych, najważniejsza była dla niej pozycja społeczna. Wyrzuciła z domu kobietę, która próbowała popełnić samobójstwo (gdy dowiedziała się, że mąż ją zdradza), bo zhańbiła renomę kamienicy. Postawa ta, nosi mianodulszczyzny. Zbyszko postanowił związać się z Hanką (nie kochał jej, jego celem było jedynie dokuczenie matce). Z jednej strony, może nam się to wydawać dojrzałe (dziewczyna była biedna, z niższej klasy - mezalians - ale nosiła jego dziecko). Z drugiej zaś - dziecinne. Nie zależało mu na dziewczynie, nie miał celu w życiu, preferował nocne zabawy, niż poukładane życie. Jego bunt nie odnosi skutku. Utwór ten to tragifarsa - łączy komedię i tragedię. Pani Dulska w tej kryzysowej sytuacji wezwała kuzynkę, która uświadomiła niepokornego Zbyszka o tragedii towarzyskiej która wydarzy się po ślubie ze służącą. Zbyszek odstępuje od ślubu, pod warunkiem, że Hance nie stanie się krzywda. Dramat kończy się zapłaceniem Hance za odejście, która jest zadowolona z tego obrotu sprawy, nawet się targuje.

+ Tango

+Dziady III - bunt Konrada przeciw Bogu

+Prometeusz - bunt przeciw Bogu dla dobra ludzi

PROMETEIZM: W III cz. Dziadów, w scenie Wielkiej Improwizacji, Konrad zmaga się nie tylko z samym sobą, ale występuje nawet przeciwko Bogu. Tak więc Wielka Improwizacja jest interpretowana jako wyraz buntu przeciw Bogu, wzniesionego w imię ludzkości.

+ Antygona - buntuje się przeciw Kreonowi, by zapewnić godny pogrzeb bratu

13. Zabawa językiem, co w języku polskim sprawia trudność.

ZABAWNE ZLEPY JĘZYKOWE:


Miron Białoszewski - mironczarnia

męczy się człowiek Miron męczy
znów jest zeń słów niepotraf
niepewny cozrobień 

yeń

14. Przeznaczenie czy przypadek na podstawie obrazu:

O naszym losie decyduje przeznaczenie, czy los, siły niezależne od nas? Bliższa jest mi idea fatalizmu, mogę dodać, że już od czasów starożytnych ludzie wierzyli w fatum.

Na ilustracji widzimy jakąś postać w czarnej szacie, najprawdopodobniej uosobienie śmierci. Wyciąga ona rękę w stronę nadpływającego statku, chcąc go zatrzymać. Wydaje się to niemożliwe, ale jednak patrząc na ilustrację czujemy pewność, że to od niej zależą losy pasażerów. O jej nadprzyrodzonej mocy świadczy choćby to, że unosi się nad wodą.

Król Edyp - Sofokles 

Życiem Edypa od samego początku kierowało przeznaczenie. Zgodnie ze wspomnianą zasadą - fatum, przepowiednia wypowiedziana przez wieszczkę (rola Pytii była ogromna w starożytnej Grecji, cieszyła się autorytetem, ludzie uważali ją za łączniczkę z bogami). 

15. Różne postawy wobec wroga. Omów zagadnienie odnosząc się podanego utworu oraz innych tekstów kultury Leopold Staff "O miłości wroga"

Tyś mnie spotwarzył, bracie, tyś proch mi cisnął w oczy -
Jam twarz swą w źródle umył, w tobie się dusza mroczy.

Tyś mnie zasmucił, bracie, tyś płaszcz mi zdarł na mrozie -
Jam piękną swą nagość ujrzał, twa dusza marznie w grozie.

Tyś mnie przestraszył, bracie, twa dłoń mi spichrze pali -
Ja żebrząc pokory się uczę, twa dusza na głód się żali.

Tyś mnie ukrzywdził, bracie, tyś zranił moją miłą -
Jam ją pokochał bardziej, twej duszy krwi ubyło.

Tyś cios mi zadał w duszę, co miłość swą ci dała -
Jam bólem się oczyścił, a dusza twa skonała.


Klęknijmy razem, bracie... Mogiła się otwarła -

Módlmy się za twą duszę, co nieszczęśliwie zmarła

+ Opowiadania Tadeusza Borowskiego - poddanie się wrogowi, nikt się nie odezwał, gdy kobiety wiezione do komory błagały o pomoc, nikt się nie sprzeciwiał gwałtom

+ Prometeizm Konrada w Dziadach III (prometeizm to poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu - powodem buntu Konrada był sprzeciw wobec zła, z kolei mesjanizm to koncepcja religijno-społeczna wywodząca się z Biblii, pojawia się w widzeniu ks. Piotra, opiera się na wierze w nadejście mesjasza, zbawiciela ratującego cierpiącą ludzkość przed złem)

+ Towarzystwo stolikowe, a towarzystwo przy drzwiach - kontrast Polaków kosmopolitów a patriotów

+ Hanna Krall - Zdążyć przed Panem Bogiem - pragnienie godnej śmierci

+ Jezus prosi Boga, by wybaczył jego oprawcom, bo on im wybaczył, nie wiedzieli co czynią

 
16. W jaki sposób artyści mogą przedstawiać bohaterów, wybitne jednostki. Odniesienie do "Gloria victis" Elizy Orzeszkowej. 

17. Modne wyrazy i związane z ich używaniem zagrożenia. Na podstawie publikacji Andrzeja Markowskiego.

18. Jak w literaturze ukazane jest dzieciństwo? Odwołaj się do graffiti Banksy'ego i innych tekstów literatury

Analiza tematu -> http://maturkazpolskiego.blogspot.com/2015/05/jak-przedstawiane-bywa-dziecinstwo.html

19. Motyw przemijania - Krótkość żywota Daniela Naborowskiego

Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Krótka rozprawa: jutro - coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz;
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt - żywot ludzki słynie.
Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie, 
Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi,
Z którego spadł niejeden, co na starość godzi. 
Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był, nieboże;
Między śmiercią, rodzeniem byt nasz, ledwie może 
Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielom była 
Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła.


+ Nic dwa razy - Wisława Szymborska

+ Śpieszmy się... - J. Twardowski

+ Trwałość pamięci Salvadora Dali

panta rhei - wszystko podlega wiecznym przemianom , w przyrodzie panuje nieustanny ruch - Heraklit z Efezu

non omnis moriar - nie wszystek umrę (Horacy) - twórczość chroni przed całkowitym zapomnieniem


motyw vanitas - popularny głównie w średniowieczu i baroku motyw przemijania, kruchości ziemskiego życia i zmienności, mający na celu podkreślenie doskonałości życia wiecznego 

20.Alegoria w tekstach kultury odwołaj się do rzeźby Temidy oraz wybranych tekstów literackich

Alegoria przemocy i sprawiedliwości:

Jagnię i wilcy - Ignacy Krasicki

Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię;
Już go mieli rozerwać; rzekło: «Jakim prawem?»
«Smacznyś, słaby i w lesie!» — Zjedli niezabawem.

Alegoria władzy, przemocy, kłamstwa, pochlebstwa:

Lew pokorny - Ignacy Krasicki

Źle zmyślać, źle i prawdę mówić w pańskim dworze.
Lew, chcąc wszystkich przeświadczyć o swojej pokorze,
Kazał się jawnie ganić. Rzekł lis: «Jesteś winny, Prawda
Boś zbyt dobry, zbyt łaskaw, zbytnie dobroczynny».
Owca widząc, że kontent, gdy liszka ganiła,
Rzekła: «Okrutnyś, żarłok, tyran». — Już nie żyła.

---