Michał Paweł Markowski, Antropologia i literatura
kiedyś: antropologia literatury była tożsama z poszukiwaniem trwałych ludzkich dyspozycji kulturowych,; interpretacje kulturowych uzależnień ludzkiego doświadczenia
antropologowie nie są przychylni wiązaniu literatury i antropologii, ich zarzuty wobec a.l.:
- zamiast wyjaśniać obiektywnie istniejące zjawiska kultury a.l. traktuje je jako teksty i je interpretuje założywszy uprzednio, że kultura to sieć znaczeń, w których jesteśmy zawieszeni
- analiza praktyk kulturowych jako odczytywanych tekstów nie dociera do tego, czym one są w rzeczywistości
- opieranie się na zasadzie konstruowania znaczenia, a nie jego odnajdywania
istnieją różne antropologie
wyrażenie „antropologia literatury” jest wieloznaczne, może oznaczać pewną dziedzinę badań, która za swój przedmiot obrała literaturę - literatura jest przedmiotem nauki o człowieku; to dyscyplina naukowa, która wybiera literaturę z różnych sfer ludzkiej aktywności i poddaje ją badaniu
a.l. mówi nam coś o człowieku przez pryzmat literatury
antropologia zmierza do uchwycenia istoty człowieczeństwa poprzez analizę jego wytworów; literatura odsłania esencję człowieczości
literatura jest miejscem ujawniania się ludzkiej natury, dzięki literaturze człowiek dochodzi do swej własnej istoty
człowiek jest człowiekiem dlatego, że używa literatury jako narzędzia do rozumienia świata i rozumienia samego siebie; człowiek dochodzi do swojego człowieczeństwa gdy używa jakiegoś narzędzia do rozumienia świata (np. malarstwo, teatr, literatura, język…)
literatura mówi nam to, kim jest człowiek - literatura jest miejscem ujawniania esencji człowieczeństwa
literatura jest „źródłem badań antropologicznych”
prawda o człowieku odsłania się przez literaturę
Wolfgang Iser - jeden z założycieli antropologii literatury; tezy Isera:
tym, co określa stanowisko człowieka w świecie jest jego fikcjotwórstwo. Literatura jako fikcja to „zwierciadło, które pozwala człowiekowi zobaczyć siebie samego, odbitego w swoich wytworach”, (fikcja wg Francisa Bacona jest scenariuszem działania, według którego człowiek stara się przechytrzyć naturę). Człowiek stara się zaprojektować dla siebie miejsce w świecie, tworząc go za pomocą fikcji. Zatem literatura pośredniczy między nami a światem, przenosząc ze świata znane nam elementy i tworząc własny świat. Funkcja literatury: interpretacja świata zewnętrznego poprzez tworzenie struktur osłabiających jego obcość. Fikcja literacka jest zamiast wiedzy albo zamiast doświadczenia - jest strukturą poszerzającą nasze doświadczenie lub wiedzę o ten obszar, który nie jest dostępny ani doświadczeniu, ani wiedzy. Literatura umieszcza się pomiędzy tym, co niepoznawalne i tym, co poznawalne doskonale, między życiem jako takim i wiedzą ścisłą.
literatura jest tożsama z egzystencją. Wg Isera fikcja pośredniczy nie tylko między człowiekiem a światem, ale głównie między wiedzą a egzystencją i wpływa na „brak dostępu człowieka do samego siebie”; literatura spełnia tutaj funkcję negatywną
literatura odpowiada na pytanie „jak mógłbym jeszcze inaczej zinterpretować świat i siebie?”
antropologię z literaturą łączy egzystencja, sfera pośrednia między nagim życiem i wiedzą konceptualną. Od życia i od wiedzy dzieli ją przepaść interpretacji - fikcji
literatura jest nie tylko formą doświadczenia lub poznania rzeczywistości, ale też „refleksją nad tym kim jesteśmy”
wg Markowskiego w perspektywie antropologicznej nie ma różnicy między literatura, fikcją i egzystencją; wg niego badanie literatury niczym nie różni się od literatury; nie ma jednego miejsca, z którego można zadawać literaturze pytania
paradoks wpisany w antropologię literatury: albo jest letnia i nic nie wie o swoim przedmiocie, albo jest gorąca i nie troszczy się o samą siebie