Michał Paweł Markowski, Antropologia i literatura

• kiedyś: antropologia literatury była tożsama z poszukiwaniem trwałych ludzkich dyspozycji kulturowych,; interpretacje kulturowych uzależnień ludzkiego doświadczenia

• antropologowie nie są przychylni wiązaniu literatury i antropologii, ich zarzuty wobec a.l.:

- zamiast wyjaśniać obiektywnie istniejące zjawiska kultury a.l. traktuje je jako teksty i je interpretuje założywszy uprzednio, że kultura to sieć znaczeń, w których jesteśmy zawieszeni

- analiza praktyk kulturowych jako odczytywanych tekstów nie dociera do tego, czym one są w rzeczywistości

- opieranie się na zasadzie konstruowania znaczenia, a nie jego odnajdywania

• istnieją różne antropologie

• wyrażenie „antropologia literatury” jest wieloznaczne, może oznaczać pewną dziedzinę badań, która za swój przedmiot obrała literaturę - literatura jest przedmiotem nauki o człowieku; to dyscyplina naukowa, która wybiera literaturę z różnych sfer ludzkiej aktywności i poddaje ją badaniu

• a.l. mówi nam coś o człowieku przez pryzmat literatury

• antropologia zmierza do uchwycenia istoty człowieczeństwa poprzez analizę jego wytworów; literatura odsłania esencję człowieczości

• literatura jest miejscem ujawniania się ludzkiej natury, dzięki literaturze człowiek dochodzi do swej własnej istoty

• człowiek jest człowiekiem dlatego, że używa literatury jako narzędzia do rozumienia świata i rozumienia samego siebie; człowiek dochodzi do swojego człowieczeństwa gdy używa jakiegoś narzędzia do rozumienia świata (np. malarstwo, teatr, literatura, język…)

• literatura mówi nam to, kim jest człowiek - literatura jest miejscem ujawniania esencji człowieczeństwa

• literatura jest „źródłem badań antropologicznych”

• prawda o człowieku odsłania się przez literaturę

• Wolfgang Iser - jeden z założycieli antropologii literatury; tezy Isera:

• tym, co określa stanowisko człowieka w świecie jest jego fikcjotwórstwo. Literatura jako fikcja to „zwierciadło, które pozwala człowiekowi zobaczyć siebie samego, odbitego w swoich wytworach”, (fikcja wg Francisa Bacona jest scenariuszem działania, według którego człowiek stara się przechytrzyć naturę). Człowiek stara się zaprojektować dla siebie miejsce w świecie, tworząc go za pomocą fikcji. Zatem literatura pośredniczy między nami a światem, przenosząc ze świata znane nam elementy i tworząc własny świat. Funkcja literatury: interpretacja świata zewnętrznego poprzez tworzenie struktur osłabiających jego obcość. Fikcja literacka jest zamiast wiedzy albo zamiast doświadczenia - jest strukturą poszerzającą nasze doświadczenie lub wiedzę o ten obszar, który nie jest dostępny ani doświadczeniu, ani wiedzy. Literatura umieszcza się pomiędzy tym, co niepoznawalne i tym, co poznawalne doskonale, między życiem jako takim i wiedzą ścisłą.

• literatura jest tożsama z egzystencją. Wg Isera fikcja pośredniczy nie tylko między człowiekiem a światem, ale głównie między wiedzą a egzystencją i wpływa na „brak dostępu człowieka do samego siebie”; literatura spełnia tutaj funkcję negatywną

• literatura odpowiada na pytanie „jak mógłbym jeszcze inaczej zinterpretować świat i siebie?”

• antropologię z literaturą łączy egzystencja, sfera pośrednia między nagim życiem i wiedzą konceptualną. Od życia i od wiedzy dzieli ją przepaść interpretacji - fikcji

• literatura jest nie tylko formą doświadczenia lub poznania rzeczywistości, ale też „refleksją nad tym kim jesteśmy”

• wg Markowskiego w perspektywie antropologicznej nie ma różnicy między literatura, fikcją i egzystencją; wg niego badanie literatury niczym nie różni się od literatury; nie ma jednego miejsca, z którego można zadawać literaturze pytania

• paradoks wpisany w antropologię literatury: albo jest letnia i nic nie wie o swoim przedmiocie, albo jest gorąca i nie troszczy się o samą siebie