5. „Chłopi” jako powieść młodopolska (cechy gatunkowe, związki z epoką).
Punktem odniesienia do rozwoju powieści w Młodej Polsce była powieść realistyczna. Epoka przyniosła tek liczne przemiany i przekształcenia tego gat., że powstało coś nowego - mianowicie powieść młodopolska. Nie był to jednak gat. jednolity, bowiem ewolucja postępowała w różnych kierunkach. Efektem tych przemian byłą m.in. Powieść panoramiczna („Chłopi” Reymonta). Innowacje kompozycyjne powieści młodopolskiej można zestawić następująco:
tendencja odejścia od narratora wszechwiedzącego w kierunku narracji subiektywnej, opisu świata z punkty widzenia narratora, przez pryzmat jego spojrzenia
styl wypowiedzi zbliża się do naturalnego sposobu wypowiedzi np. pamiętnikarskiego lub reporterskiego
odejście od sztywnej pierwszoplanowej fabuły - prezentacja snu, wizji wrażenia, odczucia.
Kompozycja luźnych scen, wielu epizodów
Emocjonalny, liryczny, symboliczny styl narracji
Podobne chwyty stosuje Reymont w „Chłopach”. Narrator nie jest jednolity. Jeden - reprezentant społeczności wiejskiej, stylizowany na chłopa tej wsi - posługuje się gwarą. Nie zaprzecza, że też ulega zwyczajom i zabobonom. Kolejny narrator wykreowany jest narratora młodopolskiego (np. scena śmierci Boryny). Język jest bogaty i zróżnicowany. Reymont chce dać wrażenie autentyku mowy ludowej. W dialogach używa gwary łowieckiej bez mazurzenia, w partiach odautorskich różne odmiany polszczyzny. Reymont materiał językowy zaczerpnął z okolic Łowicz, Łodzi i Piotrkowa. Twórcy „Chłopów” chodziło nie o odtworzenie tej czy innej gwary, ale o stworzenie języka ogólnopolskiego. Ponadto akcja jest panoramiczna, otwarta, najważniejsze wątki to wątek sporu pokoleniowego (spór Boryny i Antka, spór o las, walka z niemieckimi kolonistami, sprawa budowy rosyjskiej szkoły w Lipcach). Nie ma tu wątku centralnego. Wszystkie służą jednemu celowi - by ukazać życie gromady. Zmienia się tu również rola przyrody. Nie stanowi ona tylko tła życia, lecz oddziałuje też na psychikę czł. Autor stosuje tu także mitologizację, czyli zabieg, który upodabnia świat powieści, boh. i wydarzenia do mitu - trwałej, wciąż istniejącej w świadomości społeczeństw opowieści, która zawiera archetypowe zdarzenia i odczucia: zazdrość, zdrada, miłość, konflikt o kobietę. Boryna przypomina tu autokratycznego władcę, Jagna mitologiczną, piękną żonę. W zakresie gatunku „Chłopi” także są dziełem wielowarstwowym. Składają się na ich kompozycję:
powieść realistyczna - warstwa dotycząca obyczajowości, hierarchii społecznej na wsi, stosunku dwór-wieś, sytuacji ekonomicznej chłopów, ludzkiej psychiki; często partie opisowe zgodne z rzeczywistością obrazów wsi.
„Chłopi” jako epopeja - losy kilku postaci na tle konkretnej społeczności, przełomowe wydarzenia: konflikt ze dworem, przemiany wsi; sceny batalistyczne, realizm szczegółu, mitologizacja.
Powieść naturalistyczna - np. podporządkowanie życia ludzi rytmowi przyrody.
Elementy impresjonizmu i symbolizmu - malarskość, koloryt, perspektywa impresjonistyczna; sceny symboliczne, np. śmierć Boryny na polu - ziem, z którą związane było jego życie i związać się musiała jego śmierć
mitologizacja - zabieg, który upodabnia świat powieści, boh., i wydarzenia do mitu - dzieło wiecznie żywe
bogactwo świata przedstawionego - opisy przyrody, stroje, obrzędy, rekwizyty składające się na obraz wsi.