46. Prawo karne i sądy powstańcze
Czasy pow. Kościuszkowskiego to czasy rewolucji, a ona kieruje się własnymi prawami, nie ma miejsca na łagodność tolerancję, uległość, itd.
Nowo utworzone Sądy karne miały charakter powszechny, ponadstanowy, podlegała im cała ludność. Powstały sądy kryminalne w Wilnie, Krakowie. Tworzono w czasie powstania różne sądy i różne prawo karne. Generalnie, podst. aktem zawierającym p.karne w czasie powstania była Rezolucja Rady Najwyższej Narodowej z 3.06.1794r. ustanawiająca sądy kryminalne wojewódzkie - były jako ustawa kodyfikująca prawa w - rozwinęły one swą działalność w Warszawie na Mazowszu, w innych terenach powstanie nie odnosiło tak znacznych sukcesów, przez bardzo krótki czas terenem prawdziwie udanym była Warszawa i okolice. Praktyka sądów powstańczych to praktyka sądów Warszawskich. *Prawo karne było surowe bo były to czasy rewolucji a z drugiej strony zapewniało gwarancję praworządności. W czasie powstania to lud W-wy domagał się surowszych kar dla zdrajców niż wydawały je sądy.
Prawo karne materialne:
-podstawową karą była ZEMSTA OBRAŻONEGO NARODU w tym sensie trudno mówić o perwencyjnym charakterze kary
-kara miała bardziej charakter odwetowy
-podstawową karą była kara więzienia i śmierci, orzekano także karę konfiskaty mienia ze względu na presję społeczną.
-stosowano zasadę nullum crimen i nulla poena
-stosowano zasadę lex retro non agit z wyjątkiem zdrady targowickiej, spiskowanie przeciw powstaniu, szpiegowanie
-różnicowano odpoiedzialność w stosunku do dzieci, miano nie karać nieletnich poniżej 13 roku choć karano za donoszenie Rosjanom,
-proporcjonalność kary do czynu
-za okoliczność obciążającą prawo powstańcze uważało wykształcenie. Surowsze kary były dla ludzi z wyższych sfer niż z niższych.
PROCES w czasie powstania był zupełną nowością bo wykształcił się jego nowy typ, który obowiązuje do dzisiaj. Do tej pory obowiązywał proces INKWIZYCYJNY, nie było tam stron bo funkcje ścigania, oskarżania i wyrokowania należały do jednego organu. Oskarżony był PRZEDMIOTEM. Przyjmowano legalną teorię dowodową czyli prawo określało który dowód jest lepszy. Brakowało faz postępowania. W Polsce proces inkwizycyjny obowiązywał w prawie miejskim, w ziemskim miał charakter kontradyktoryjny skargowy.
W czasie powstania wyodrębnił się proces mieszany inkwizycyjno-skargowy.
Ten model został wprowadzony przez Napoleońską Kodyfikację Postępowania Karnego i cały świat tak uważa al.e prof. Lityński odkrył że w Polsce proces ten wykształcił się wcześniej.
Model procesu opiera się na 2 fazach:
*faza inkwizycyjna - faza postępowania przygotowawczego
*faza postępowania sądowego - o charakterze skargowym
Te dwie fazy były prowadzone przez odrębne organy.
- w I fazie określony organ ma za zadanie przygotować sprawę do szybkiego rozpatrzenia przed sądem. Postepowanie rozpoczyna się od faktu powzięcia do wiadomości o popełnieniu przestępstwa. Organ ma obowiązek wszcząć postępowanie, chodzi o oskarżenie z urzędu gdzie tych przestępstw jest więcej i o większej wadze.
Wszczyna się postępowanie z urzędu, zbiera się dowody, zabezpiecza i przesłuchuje się potencjalnego sprawcę, który ma status podejrzanego i kończy się spisaniem AKTU OSKARŻENIA lub umożeniem postępowania.
(Prokurator jest oskarżycielem czyli drugą stroną procesu)
W momencie wpłynięcia oskarżenia zaczyna się druga faza
-rozprawa przed niezawisłym i bezstronnym sądem toczy się spór pomiędzy dwiema równorzędnymi stronami a podstawą tego sporu jest skarga oskarżyciela publicznego czyli akt oskarżenia. Z chwilą zmiany fazy zmienia się status osoby z podejrzanej na oskarżoną. Podejrzany nie może nic zrobić w tym sensie, że jest przedmiotem postepowania, w 2 fazie jest oskarżony przez równoprawną stronę.
Proces ten upowszechnił się ponieważ:
*gwarantuje prawa oskarżonego czyli zabezpiecza jego ineteresy
*dobrze działa od strony ekonomii procesowej, tylko proces zapewnia w miarę sprawiedliwy wymiar sprawiedliwości.
Proces mieszany wykształcił się z potrzeby chwili
RNN to 8 wydziałów, jeden z nich to wydział sprawiedliwości (Szymkowski) i wydział bezpieczeństwa dla tropienia szpiegów. W wydziale bezpieczeństwa były powoływane deputacje do prowadzenia postępowania i selekcji donosów. Najważniejsza była deputacja INDYGACYJNA jej zadaniem było przeprowadzenie śledztwa była to także deputacja do rewizji papierów, zajmowała się cenzurą i szpiegostwem. ŚLEDZTWO było przeprowadzane wg dawnego zwyczaju, zadawano w odpowiedniej kolejności pytania podejrzanemu. Po takim śledztwie akta kierowano do władz wydziału bezpieczeństwa lub sądu. Zależało to od praktyki, kto sporządził akt oskarżenia, czy wydział bezpieczeństwa czy władza deputacji. Po takim wpłynięciu sprawy następował proces mieszany przed sądem.
Dotychczasowa organizacja sądownictwa została zawieszona, a karna - zlikwidowana. Nowe sądy miały charakter powszechny ponadstanowy, podlegała im cała ludność. W KWIETNIU 1794r. utworzono Sądy kryminalne w Warszawie, Wilnie, Krakowie. Sąd kryminalny w Warszawie przekształcono w Sąd kryminalny Wojskowy powołany do karania przestępstw przeciw powstaniu, bezp. pub.
Sąd kryminalny w Krakowie - zdrada kraju, przestępstwo przeciw powstaniu, czyny zagrożone karą śmierci i dożywocia.
Sąd kryminalny Wileński zwany później Generalnym - zdrada kraju i przeciw powstaniu.
Od czerwca 1794r. zaczęto tworzyć wojskowe sądy kryminalne w Koronie i powiatowe na Litwie.
Powołano 2 Najwyższe Sądy Kryminalne =
*dla Korony w Warszawie
*dla Litwy w Wilnie
Postępowanie jednoinstancyjne, tępiły zdradę,pogłębiały świadomość rewolucyjną.