ZWYCZAJE I OBRZĘDY O CHARAKTERZE OGÓLNOZWIĄZKOWYM
Mundur zucha
Mundurek dziewczynki - bluza mundurowa w kolorze szarym, spódnica w kolorze szarym, kapelusz.
Mundurek chłopca - bluza w kolorze khaki, w tym też kolorze krótkie spodenki lub długie spodnie, czapka.
Chłopcy i dziewczynki noszą pas zuchowy z napisem na klamrze „CZUJ”, podkolanówki w kolorze jednolitym dla całej gromady - najczęściej białym, chustę w kolorze gromady - spiętą pierścieniem.
Zuchowa musztra
Zuchy mają swoją własną musztrę, najczęściej posługują się tajemniczymi znakami (np. drużynowy trzy razy klaszcze i podnosi rękę do góry, a cała gromada już wie, jak ma się ustawić).
Są pewne elementy zuchowej musztry stosowane w całej Polsce:
- na hasło „Wszystkie spory, wszystkie zwady” zuchy odpowiadają „Załatwiamy w Kręgu Rady”, siadają w kole po turecku i rozpoczyna się Krag Rady;
- krąg parady - uroczysty szyk stosowany podczas Obietnicy, nadania gwiazdek, sprawności. Zuch stoi wyprostowany z rękami skrzyżowanymi na piersiach;
- krąg przyjaźni - zuchy stają w nim na zakończenie kominka, niektórych zbiórek, wtedy kiedy śpiewają Słoneczko. Zuchy stoją obok siebie, skrzyżowane ręce (prawa na lewą) podają swoim sąsiadom;
- ukłon zuchowy - salutowanie - prawa ręka zgięta w łokciu, palce wskazujący i środkowy wyprostowane, kciuk przykrywa w dłoni dwa pozostałe, lewa ręka opuszczona. Zwykle salutowaniu towarzyszy pozdrowienie zuchowe „Czuj”;
- proszenie o głos - np. gdy zuch chce coś powiedzieć, podnosi rękę i, uderzając czterema palcami w kciuk, tworząc dzióbek, „kłapie”;
- okrzyki dyscyplinujące - daj zuchom okazję do pokrzyczenia, bo inaczej same znajdą taką okazję. Okrzyki można wznosić po grach na cześć zwycięzców, a nawet okrzykiem uspokajamy rozkrzyczaną gromadę. Drużynowy powinien dysponować okrzykami na różne okazje, np.:
(drużynowy:) ci - (zuchy:) sza,
(drużynowy:) jak makiem za - (zuchy:) siał.
(drużynowy:) bo będzie la - (zuchy:) nie,
(drużynowy:) na kola - (zuchy:) nie,
OBRZĘDY, ZWYCZAJE I ZNAKI GROMADY
Każda gromada zuchowa posiada własny obrzęd rozpoczęcia i zakończenia zbiórki, sposób sprawdzania obecności, zawołanie, okrzyki, szyfry, imiona itp.
Nazwa gromady
Nazwa gromady musi być pozytywna. Nazwa gromady powinna również świadczyć o tym, co jest dla zuchów ważne, co lubią robić, jakimi chcą być. Najlepiej by była ona dwuczłonowa (najczęściej przymiotnik i rzeczownik) i o pozytywnym zabarwieniu, np.: „Leśne Skrzaty”, „Tęczowe Elfiki”.
Również szóstki zuchowe mają swoje nazwy, związane tematycznie z nazwą gromady.
Totem
Totem, czyli znak gromady, towarzyszy w ważnych momentach w życiu gromady. Jest z zuchami podczas ważnych uroczystości (przy Obietnicy, nadawaniu gwiazdek), jest w trakcie rozpoczynania i kończenia zbiórki, stoi w Kręgu Rady, „chodzi” z zuchami na wycieczki. Słowem jest z nimi cały czas, jak najwierniejszy przyjaciel, najlepszy amulet szczęścia. Totem powinien być związany z nazwą gromady.
Kronika
Zuchy powinny posiadać księgę, która będzie ilustracją życia gromady. Razem będziecie tam wklejać zdjęcia, opisywać najważniejsze wydarzenia, przechowywać liście, kawałki kory, zasuszone kwiaty i inne symbole przeszłości. Do kroniki wpisuje się szczególne osiągnięcia zuchów, co jest ogromnym wyróżnieniem i kolejnym bodźcem motywującym do pracy. Księga musi mieć specjalne miejsce, i winna być otoczona szczególną opieką tak. Wpisy do kroniki powinny robić wyróżnione zuchy.
Pieczęć gromady
Gromada powinna posiadać pieczęć, będzie to kolejny element łączący i wyróżniający spośród innych.
Skarbiec
Skarbiec, jedna z najistotniejszych rzeczy w zuchówce. Skarbcem może być kufer, kosz wiklinowy, stara walizka lub worek. Są w nim materiały do majsterki, szyszki, ładne kamienie, zaczarowane muszle z wycieczki, piasek znad morza, karton, narzędzia: nożyczki, młotek, kleje, piłka i inne rekwizyty do gier i zabaw. Niektóre gromady posiadają dwa skarbce: jeden na różne przedmioty wymienione powyżej i drugi, w którym znajdują się rzeczy pamiątkowe: akt złożenia Obietnicy, kronika gromady, pieczęć, bank, pacholik.
Pacholik
To on będzie udzielał głosu w kręgu, bowiem tylko ten może przemawiać, kto trzyma pacholika w ręku. To on będzie uciszał rumor, gdy pojawi się ponad głowami zuchów. Te wszystkie znaki są oczywiście umowne. Pacholik może być również pomocny podczas przyjmowania zuchów do gromady, pasowania strażników totemu. Powinien być związany z nazwą gromady.
Piosenka gromady
Piosenka to nieodzowny element zbiórki, a także obrzędowości.
Okrzyk gromady
- wiąże się z nazwą gromady,
- może być krótszy (od zaprezentowanego powyżej), ale nie powinien być za długi, gdyż zuchy mogą go nie zapamiętać,
- powinien być stosowany w podniosłych momentach,
- i oczywiście powinien być zuchom bliski.
Lista spraw
Cechą zuchów jest zadziorność i skłonność do sprzeczek, co w konsekwencji prowadzi do częstych skarg. Choć bywa, że za chwilę zuchy się godzą. Skargi są utrapieniem każdego drużynowego. Aby nie zakłócało to przebiegu zbiórki, drużynowy posługuje się listą spraw. Jest to arkusz papieru powieszony w widocznym miejscu zuchówki. Zuch, który ma do kogoś pretensje, notuje to na liście w prosty sposób: kto - do kogo, np. Zosia do Tomka. Jeśli do Kręgu Rady zuchy pogodzą się, rysują obok serduszko (lub inny umówiony znak). W Kręgu Rady rozpatrujemy spory z listy spraw, ale tylko te, przy których nie ma żadnego znaczka. Nie wnikamy w spory rozwiązane już przez same dzieci.
Lista obecności
Sprawdzanie obecności - ważne, by nie odbywało się tak jak w szkole. Jest wiele innych sposobów np.: odbijanie palców, zawieszanie na totemie rybek z imieniem zucha z jednej strony ryby, z drugiej dorysowywanie łusek po jednej za każdą zbiórkę, przyczepianie duszków na zamku.
WIELKIE OBRZĘDY W GROMADZIE
Założenie gromady
Po kilku zbiórkach, kiedy drużynowy pozna już trochę zuchy, a zuchy poznają podstawowe zasady je obowiązujące, następuje obrzęd założenia gromady. Przebieg obrzędu należy traktować indywidualnie. Warto przeprowadzić próby sprawdzające, czy wszyscy „nadają się” na zuchy, spisać akt założenia gromady, nadać jej nazwę, pasować dzieci na zuchy i wręczyć im chusty.
Obietnica Zuchowa
Obietnica Zuchowa to najbardziej uroczysty obrzęd w życiu gromady. Zbiórka ta powinna być podsumowaniem dotychczasowej zabawy. Do tej pory zuchy poznawały tajniki wspólnej zabawy, prawa, które będą stanowiły o tym, że są zuchami. Natomiast na tej zbiórce, z tych wszystkich rozsypanych elementów, musi powstać jedna całość.
Zbiórka składa się z czterech części. Pierwsza to próby, w których każde dziecko ma szansę pokazania innym i udowodnienia sobie, że w pełni zasługuje na miano zucha. Druga część to Krąg Rady, w którym rozmawiamy o tym, jak przebiegały próby oraz podejmujemy decyzje o dopuszczeniu poszczególnych zuchów do złożenia Obietnicy. Trzecia część to moment wypowiadania roty Obietnicy Zuchowej. Naturalnie - warunek wypowiedzenia obietnicy „z przejęciem” jest konieczny, jeśli obietnica ma mieć znaczenie wychowawcze. Musi dziecko cieszyć i musi ono chociaż przez chwilę odczuwać pragnienie „bycia dobrym zuchem”. Zuchy uroczyście składają Obietnicę Zuchową, ty przypinasz im znaczki zucha do munduru, następują życzenia i drobne upominki oraz oczywiście wpis do księgi gromady. Nie zapomnij też o wpisie do legitymacji zucha. Czwarta część to moment aprobaty przez dorosłych, a więc spotkanie z rodzicami.
„Obiecuję być dobrym zuchem, zawsze przestrzegać Prawa Zucha”, to najważniejsze słowa, które zuch wypowiada na tej zbiórce. Jednak pierwszą część roty Obietnicy zuch będzie jeszcze wypowiadał przy otrzymywaniu każdej kolejnej gwiazdki. Zuch ma pamięć dość krótkotrwałą i o danej obietnicy prędko zapomina. Kilkakrotne wypowiedzenie Obietnicy - i to w sposób uroczysty - wzmacnia w dziecku zapamiętanie i utrwalenie jej. Przez kilkakrotne składanie Obietnicy „będę dobrym zuchem”, pogłębiamy wolę dziecka w doskonaleniu się, tym bardziej że każda następna Obietnica nie jest powtórzeniem poprzedniej, lecz każda w stosunku do poprzedniej wyraża pewien krok naprzód: „będę dobrym zuchem ochoczym”, a potem „sprawnym” i „gospodarnym”.
Przykładowy scenariusz Obietnicy Zuchowej znajdziesz w rozdziale „Jak założyć gromadę zuchową?”.
Przyjęcie nowego zucha
Każdorazowe przyjęcie nowego zucha do gromady musi się odbyć uroczyście. Wcześniej gromada wyznacza dziecku okres próbny i przydziela zucha-opiekuna, który wprowadzi nowego w sprawy gromady. Po tym okresie gromada poddaje nowego próbie i decyduje o przyjęciu. Następuje uroczysty moment wręczenia chusty, wpisania do księgi gromady i przyjęcie do konkretnej szóstki.
Nadanie sprawności
Zbiórka sumująca cykl sprawnościowy kończy się obrzędowym nadaniem sprawności. Poprzedzają go próby sprawności, wspólnie podjęta decyzja w Kręgu Rady o zakończeniu realizacji cyklu i przyznaniu sprawności. W Kręgu Rady zuchy decydują, komu przyznać sprawność. Wszystkie zuchy, które uczestniczyły w zabawie, powinny dostać sprawność, chyba że któregoś zucha nie było na kilku zbiórkach. Drużynowy wręcza znaczki sprawności poszczególnym zuchom pasując ich na... strażaków, kosmonautów itd. Pamiętaj o przypięciu znaczka sprawności do totemu, uroczystym wpisie do księgi i potwierdzeniu zdobycia sprawności w legitymacji zucha.