JOHN LOCKE - Dwa traktaty o rządzie
Rozdział II. O stanie natury.
W stanie natury ma rządzić obowiązujące każdego prawo natury.
Naturalnie wszyscy ludzie znajdują się w stanie wolności w działaniu i rozporządzaniu swoimi majątkami i osobami w granicach prawa.
Wszyscy też są równi, chyba, że dobrowolnie ustanowili władzę jednego nad drugim i władcę nad wszystkimi.
Człowiek wolny nie posiada wolności unicestwienia ani siebie ani żadnej innej istoty będącej w jego posiadaniu. Ludzie stworzeni przez wszechmogącego Stwórcę są Jego sługami; zostali stworzeni, by istnieć tak długo jak Jemu się podoba.
Nikt nie powinien ograniczać bądź pozbawiać innego niczego, co służy jego samozachowaniu, czyli wolności, ciała, dóbr.
Wszyscy mają przestrzegać postanowienia prawa natury, które nakazuje pokój i zachowanie rodzaju ludzkiego.
W tym stanie wykonywanie prawa natury należy do każdego; każdy jest uprawniony do ukarania przestępcy odpowiednio do popełnionego czynu. Kara jest tak wysoka, by mogła służyć powetowaniu szkody i powstrzymaniu przestępcy. Ten, kto został pokrzywdzony posiada również osobiste prawo do domagania się naprawienia szkody przez tego, kto ją wyrządził. Każdy uważający za słuszne może przyłączyć się do pokrzywdzonego i pomóc mu w uzyskaniu zadośćuczynienia od przestępcy.
Uprawnienie do karania posiada też władza zwierzchnia. Osoba poszkodowana posiada władzę zajęcia dóbr lub pozbawienia służby przestępcy na mocy uprawnienia do swego samozachowania.
Każda kara powinna być tak surowa, by wystarczająco czyniła je nieopłacalnym dla przestępcy, nakłaniała do okazania skruchy i odstraszała innych od czynienia tego samego.
To, że każdy ma władzę wykonywania prawa natury może być zgubne, bo ludzie będąc sędziami we własnych sprawach lub bliskich są stronniczy; z drugiej zaś strony emocje ludzkie mogą powodować, że będą tak dalece karać innych, że nastąpi zamęt.
PRZENIESIENIE ZE STANU NATURY DO SPOŁECZENSTWA OBYWATELSKIEGO
Właściwym środkiem na niedogodności stanu natury jest RZĄD OBYWATELSKI.
Kres stanowi natury kładzie takie porozumienie, które zawiera wzajemną ugodę dotyczącą przystąpienia do jednej społeczności i utworzenia ciała politycznego.
By uzupełnić rzeczy, jakich potrzebujemy do życia szukamy wspólnoty z innymi. Dlatego ludzie połączyli się w społeczeństwo polityczne.
Wszyscy ludzie pozostają naturalnie w stanie natury, dopóki nie zgodzą się stać członkami jakiegoś społeczeństwa.
WŁADZA OJCOWSKA
Władza ojcowska jest władzą rodziców nad dziećmi, bo matka ma do niej takie samo prawo. Dzieci nie rodzą się w stanie równości, bo rodzice mają nad nimi władzę, która jest ograniczona. Rodzice zostali przez prawo natury zobowiązani do zachowania, wyżywienia, wychowania swych dzieci.
Bóg obok rozumu wyposażył też człowieka w wolność woli i działania. Dopóki człowiek znajduje się w stanie, w którym nie posługuje się rozumem, by kierować się wolą, dopóty też nie może mieć własnej woli, by zgodnie z nią postępować. Zatem opiekujący się nim rozumuje za niego, określa jego wolę i decyduje o jego postępowaniu.
Kiedy osiągnie wiek dojrzały zostanie wolnym człowiekiem. Stan dojrzałości pozwala człowiekowi swobodnie dysponować jego własnością w granicach prawa.
Władza rodziców nie jest arbitralnym panowaniem ojca nad jego dziećmi, bo nie sięga dalej, niż wymaga tego posłuch, jaki uzna za najskuteczniejszy. Władza ojca przysługuje mu tylko wtedy, kiedy jest opiekunem swych dzieci. Matka ma władzę zwierzchności, której nie ma ojciec. Jego panowanie stanowi pomoc w niepełnoletności i zapewnia dyscyplinę w wychowaniu.
Władza rozkazywania i karania wiąże się z tym, że Bóg włączył do zasad natury ludzkiej czułość wobec potomstwa, dlatego nie należy obawiać się, że rodzice zbyt rygorystycznie używać będą władzy.
Podstawowym obowiązkiem władzy ojcowskiej jest wychowanie dzieci aż do pełnoletności.
Władza polityczna i ojcowska są tak rozdzielone i oparte na różnych podstawach, nadane w różnych celach, tak że każdy poddany będący ojcem ma tyle władzy nad swoimi dziećmi, ile książę nad poddanymi. Tym samym władza ojcowska nie zawiera w żadnym stopniu władzy panowania, jaką ma książę nad poddanymi.
Ojciec ma również władzę nadawania swojego majątku.
Ani władza nakazywania, ani cześć i szacunek nie daje ojcu władzy rządzenia, tzn. tworzenia praw i wymierzania kar dzieciom, tym samym nie panuje nad własnością i postępowaniem dziecka.
Władza ojca w rodzinie jest odmienna i ograniczona w odniesieniu do władzy monarchy. Nie jest więc władzą absolutną.
SPOŁECZEŃSTWO POLITYCZNE
Żadne społeczeństwo polityczne nie może mieć miejsca bez istnienia w nim władzy zachowania własności i karania w nim wszystkich przestępstw. Społeczeństwo polityczne istnieje tam, gdzie każdy z jego członków zrezygnował ze swej naturalnej władzy i złożył ją w ręce wspólnoty. Społeczeństwo ustala prawa, a wspólnota staje się jedynym bezstronnym rozjemcą dla wszystkich. Żyjący w jednej społeczności podlegają wspólnie ustanowionemu prawu i posiadają trybunał do rozstrzygania sporów i karania przestępców.
Społeczeństwo polityczne lub obywatelskie jest tam, gdzie grupa ludzi zjednoczy się i zrezygnuje z przysługującej każdemu władzy wykonawczej na rzecz władzy publicznej. Jest też tam, gdzie grupa ludzi wchodzi do społeczeństwa, by utworzyć jeden lud podlegający władzy najwyższego rządu albo tam, gdzie ktoś sam przyłącza się do ludzi podlegających już jakiemuś rządowi. Sędzią tam jest legislatywa lub powołana przez władzę zwierzchność. Tam, gdzie nie ma takiej władzy z autorytetem ludzie pozostają w stanie natury. Monarchia absolutna nie może stanowić społeczeństwa obywatelskiego.