Styl. Stylistyka - dawniej i dziś.
Pojęcie stylu. Przybliżenie.
Polski wyraz styl jest adaptacją łacińskiego rzeczownika stilus, oznaczającego pierwotnie 'rylec, służący do pisania na drewnianych tabliczkach, pokrytych woskiem'. Już jednak w starożytności słowo stilus zyskało inny sens, znany także dzisiejszej polszczyźnie: `sposób językowego ukształtowania tekstu pisanego lub mówionego'.
Od XVIII w. począwszy, aż do współczesności, używa się pojęcia styl również w znaczeniu szerszym, z odniesieniem do zespołu cech właściwych różnym sztukom (mówimy o stylach architektonicznych, stylach w muzyce i tańcu, stylu malarskim, filmowym, teatralnym itp.).
Wiek XX zakres pojęcia styl rozszerzył jeszcze bardziej, obejmując nim wszelkie wytwory i zachowania człowieka (mówimy dziś o stylu pracy, bycia, myślenia, gry, jazdy samochodem, ubierania się, świętowania itp.).
Rzecz jasna, że dyscyplinę filologiczną, jaką jest stylistyka, interesuje styl rozumiany węziej - jako, mówiąc najogólniej - sposób wysławiania się właściwy: pisarzowi, pojedynczemu tekstowi, epoce czy prądowi literackiemu lub związany z określoną sytuacją mówienia, typem odbiorcy; wiążący się z przekazem określonych treści i wartości.
Specyfika tak ogólnie rozumianego stylu związana jest zawsze z wyborem spośród ogółu dostępnych wyrazów, form słowotwórczych i fleksyjnych, konstrukcji składniowych, a także prozodyjnych i rytmizacyjnych elementów mających określoną wartość stylistyczną (a więc niosących np. nacechowanie kolokwialne, oficjalne, uczuciowe itp.).Taki wybór jest w praktyce podyktowany różnymi czynnikami: z jednej strony indywidualną skłonnością nadawcy tekstu i jego dążeniem do oryginalności, z drugiej - z koniecznością dostosowania wypowiedzi do wymagań sytuacji komunikacyjnej, zwyczajów językowych właściwych epoce, konwencji literackiej czy gatunkowej. W teoriach współczesnej stylistyki rozumienie pojęcia styl uzależnione jest od przyjętej metodologii badawczej.
1. 2. Korzenie stylistyki: starożytna poetyka i retoryka, ars predicandi, ars dictaminis
Jednym z przekonań, które towarzyszy od najdawniejszych czasów badaczom stylu, jest założenie, że pisaniem i mówieniem rządzą niepodważalne reguły. W starożytności zaowocowało ono przede wszystkim powstawaniem z jednej strony poetyk normatywnych - z drugiej zespołem skodyfikowanych refleksji retorycznych. Wśród praktyków i kodyfikatorów poetyki oraz retoryki, mających niewątpliwy wpływ na kształt dzisiejszej teorii stylistycznej można wymienić m.in.: Demostenesa, Gorgiasza, Sokratesa, Arystotelesa, Cycerona, Kwintyliana.
Poetyki normatywne (np. Poetyka Arystotelesa) były specyficznymi zbiorami porad dotyczących tego, jak pisać, jakich środków językowych używać. Antyczne podręczniki retoryki (np. Kształcenie mówcy Kwintyliana) gromadziły z kolei zalecenia dla mówców. Wskazówki zawarte w obu typach źródeł odnosiły się wprawdzie tylko do pewnego wycinka działalności językowej człowieka: do tekstów artystycznych, a więc zaspokajających przede wszystkim czytelniczą potrzebę piękna, lub do tekstów wygłaszanych publicznie o dominującej funkcji perswazyjnej. Wiele jednak zaleceń antycznych pisarzy i teoretyków sztuki krasomówczej, niemało także kategorii stylistycznych, wypracowanych na gruncie starożytnej poetyki i retoryki, nie traci na swej aktualności i do dziś jest stosowanych zarówno w teoretycznych, jak i praktycznych opracowaniach z zakresu stylistyki.
Starożytne źródło w teorii trzech stylów mają na przykład do dziś używane pojęcia stylu wysokiego i stylu niskiego. Takie, często dziś eksponowane, cechy dobrego wysłowienia, jak: poprawność, jasność, stosowność są kategoriami oceny stylu sięgającymi czasów Antyku. Także nierzadkie obecnie normatywne podejście do stylu (widoczne w poradnikach językowych, zawierających wskazówki, jak pisać, jak publicznie przemawiać) ma swój rodowód starożytny. Dyscyplinami najdawniejszej retoryki mającymi ważny udział w powstaniu zrębów kategorii opisowych w stylistyce są:
elocutio - dziedzina gromadząca zasady językowego opracowania mowy: wyboru i przekształcania słów, w tym przede wszystkim repertuaru tropów i figur stylistycznych, okresów retorycznych (a więc konstrukcji składniowych)
oraz
dispositio - dyscyplina retoryczna zajmująca się regułami komponowania tekstu.
Ze swej natury stylistyczne zalecenia pisarzy i retorów antycznych znalazły rozwinięcie w późniejszych epokach, przede wszystkim w obrębie rozwijającej się od IV w. ars predicandi, czyli sztuki głoszenia kazań (jej podwaliny są obecne w V rozdziale dzieła św. Augustyna De doctrina christiana ) oraz na gruncie ars dictaminis, czyli sztuki pisania listów - począwszy od późnorzymskiej tradycji epistolograficznej i średniowiecznej sztuki pisania dokumentów oficjalnych (por. Albericus z Monte Cassino, Hugo z Bolonii).
Za dopełnienie ujęć zagadnień stylistycznych podejmowanych jeszcze poza samodzielną dyscypliną nazywaną stylistyką, można uznać klasycystyczne próby formułowania przepisów w nowożytnych poetykach normatywnych, dokonywane na przykład. przez Giulia Cezarego Scaligera (w Poetices libri septem - 1561), Nicolasa Boileau (w Sztuce poetyckiej - 1674) czy na gruncie polskim przez Macieja Kazimierza Sarbiewskiego ( w De perfecta poesi - wyd. w polskim przekładzie O poezji doskonałej, 1954 oraz w Praecepta poetica - wyd. w polskim przekładzie Wykłady z poetyki, 1958) czy autora Sztuki rymotwórczej (1788) - Franciszka Dmochowskiego.
1. 3. Stylistyka - narodziny samodzielnej dyscypliny badań filologicznych. Stylistyka w ujęciu Ch. Bally'ego. Pierwsze szkoły stylistyki.
Stylistyka, jako samodzielna dyscyplina naukowa z własnymi aparatem terminologicznym i metodami badawczymi, zaczęła się wyodrębniać na przełomie XIX/XX w. Zrodziła się w klimacie naukowym strukturalizmu. Nowoczesnych podstaw teoretycznych do badań stylistycznych dostarczył uczeń Ferdynanda de Saussure'a, profesor uniwersytetu w Genewie Charles Bally (1865-1947). Jego dwie rozprawy: Precis de stylististique (1905 r.) oraz Traité de stylistique française (1909 r.), pozwalają uznać ich autora za ojca nowożytnej stylistyki.
Podstawę teoretyczną dla stylistyki w ujęciu Ch. Bally'ego stanowi główna antynomia strukturalizmu: langue - parole (język - mówienie). Także podstawowe kategorie opisowe rozwijanej przez Bally'ego stylistyki zaczerpnięte są ze strukturalizmu. Należą do nich: system, wariant, wartość, funkcja.
Styl według szwajcarskiego językoznawcy to zespół nacechowanych ekspresywnie jednostek języka (Bally posługuje się pojęciem barwy emocjonalnej) realizowanych na płaszczyźnie tekstu. Styl utożsamiany jest zatem początkowo wyłącznie z wyrażaniem emocjonalności i traktowany jest jako system, stanowiący dopełnienie kodu językowego. Styl opiera się na zjawisku wariancji fakultatywnej (na wyborze spośród dostępnych środków synonimicznych).
Zadaniem stylistyki jest według uczonego:
opis systemu stylistycznego danego języka (identyfikacja właściwych mu środków ekspresywnych oraz ich klasyfikacja) w sposób wolny od oceny estetycznej, za pomocą lubianej przez strukturalistów metody opozycji
oraz
analiza sposobów wyrażania na płaszczyźnie mówienia (parole), a przede wszystkim odpowiedź na pytanie, jaki użytek robi mówiący z dostępnych mu środków językowych.
Badania stylistyczne szybko rozwijają się w I poł. XX w. Początkowo - w duchu strukturalistycznym - koncentrują się przede wszystkim na poszukiwaniu wykładników formalnych stylu i określaniu ich funkcji. Orientacja formalna w badaniach stylistycznych zaowocowała powstaniem pierwszych formalnych szkół stylistyki:
w latach 30. - szkoły stylistyki w obrębie Praskiej Szkoły Strukturalnej (tworzyli ją: B. Havranek, V. Mathesius, R. Jakobson), podejmującej przede wszystkim kwestię opisu systemu stylistycznego danego języka;
w latach 1916-1930 - Rosyjskiej Szkoły Formalnej (tworzyli ją: W. Szkłowski, W. Żyrmunski, J. Tynianow, B. Eichenbaum, W. Winogradow) - rozwijającej analizę sposobów wyrażania na płaszczyźnie parole, w szczególności w tekście literackim, traktowanym jako konstrukcja, której poszczególne elementy połączone są wzajemnymi dynamicznymi związkami. W polskiej stylistyce do tej tradycji badawczej nawiązywali tacy badacze stylu, jak K. Budzik (por. K.Budzyk 1946, K.Budzyk 1966) czy M. Kridl (por. M. Kridl, 1936).
1. 4. Różne rozumienia terminu styl w teoriach stylistycznych
Fundamentalna dla stylistyki kategoria opisowa, jaką jest styl, zyskuje w różnych ujęciach badawczych różną definicję. Poniżej dokonujemy krótkiej prezentacji najważniejszych z nich: od najdawniejszego ujęcia indywidualistycznego, poprzez funkcjonalne, tekstologiczne, pragmatyczne, aż do semiotyczno-kulturowego.
1.5.1. Indywidualistyczne ujęcie stylu
Już Cyceron pisał o stylu jako sposobie wyrażania właściwym pisarzowi. Twórcy romantyczni z kolei, rezygnując w swej twórczości z idei mimesis, uważali swoje teksty za ekspresję indywidualnego geniuszu autora. Echa takiego rozumienia stylu legły w XX w. u podstaw powstałej na gruncie literaturoznawstwa niemieckiego tzw. neoidealistycznej koncepcji stylu. Jej ślady można odnaleźć w pracach wyznawców tezy: „ile indywiduów, tyle stylów”: K. Vosslera i L. Spitzera. Traktowali oni styl jako formę twórczej ekspresji jednostki, pewien uchwytny tylko intuicyjnie wymiar tekstu. W polskiej stylistyce indywidualistyczne ujęcie stylu właściwe jest pracom: S. Wędkiewicza, J. Rozwadowskiego czy Z. Łempickiego.
1.5.2. Funkcjonalne ujęcie stylu
Rozumienie stylu jako bytu ponadindywialnego, społecznego, powstałego wskutek trwałych tendencji wyboru ze względu na funkcję środków językowych, ma swoją tradycję, sięgającą badań Praskiej Szkoły Strukturalnej. To ona wprowadziła do stylistyki pojęcia typowości i funkcji, a także odmian funkcjonalnych. Sprowadziła badania stylu do poszukiwania formalnych jego wyznaczników. W klimacie funkcjonalnego podejścia do stylu wyrósł używany do dziś polski podręcznik akademicki H. Kurkowskiej i S. Skorupki Stylistyka polska: zarys (wydany w 1959 r., uzupełniony o wybór najnowszej literatury przez S.Gajdę w 2001 r.)
1.5.3. Tekstologiczne ujęcie stylu
Tradycyjna, funkcjonalna charakterystyka stylowa obejmowała słownictwo i gramatykę. Pod wpływem rozwijających się od lat 70. badań tekstologicznych stylistyka zmodyfikowała swoje podejście wąskolingwistyczne. Nieocenioną rolę w tym zakresie na gruncie stylistyki polskiej odegrały M.R. Mayenowa oraz T. Dobrzyńska. Za ich przyczyną jako składniki stylu zaczęto traktować także:
środki więzi tekstowej (spójności),
syntaktykę ponadzdaniową (jak zdanie przekształca się w element wypowiedzi);
tektonikę tekstu (np. budowa akapitu, rola i miejsce cytat, przytoczenia);
architektonikę tekstu (np. narracja, dialog, opis);
delimitację tekstu (w jaki sposób wypowiedź wyodrębnia się z potoku mowy);
gatunki .
1.5.4. Pragmatyczne ujęcie stylu
Od lat 70 .i 80. w wielu dziedzinach filologicznych popularna stała się myśl, rodem z Austinowskiej teorii aktów mowy, o języku jako narzędziu działania. Towarzyszyło temu rozszerzenie zakresu badań językowych z tekstów pisanych na teksty użytkowe i mówione.
I stylistyka uległa fascynacji takim podejściem - spróbowała spożytkować pojęcie aktu mowy przez skoncentrowanie swoich badań na wzorcu działania - przyjęła, że styl stanowi aspekt tego działania. Stopniowo zaczęła odchodzić od badania tekstów-wytworów, a zajęła się badaniem tekstów-zdarzeń komunikacyjnych. Odtąd coraz częstszą praktyką stało się wprowadzanie do definicji poszczególnych stylów okoliczności tworzenia danego typu tekstów (kategorii nadawcy, odbiorcy, typowych intencji). Na drugi plan zeszły wyznaczniki formalne. Pojęcie wyboru, tak ważne dla wyodrębnienia stylu, odniesione zostaje teraz nie tylko do alternatyw już istniejących, skonwencjonalizowanych, lecz związane jest poszukiwaniem przez nadawcę nowych rozwiązań, jeśli zasób alternatyw w tradycyjnym polu okazuje się w stosunku do intencji mówiącego zbyt według niego ograniczony, niewystarczający.
Zdaniem zwolenników pragmatycznej teorii stylu tekst i jego poszczególne elementy zyskują wartość stylistyczną dopiero w kontekście - na tle sytuacji komunikacyjnej. (np. zdanie Co za dziecko staje się nośnikiem ironii tylko wtedy, gdy zostaje użyte w odniesieniu do osoby dorosłej; odczytanie zaś, że niesie nacechowanie ekspresywne pozytywne możliwe jest tylko po uwzględnieniu całej makrosytuacji - np. gdy wypowiedź pada po jakimś zachowaniu dziecka budzącym podziw).
1.5.5. Semiotyczno-kulturowe ujęcie stylu
W ostatnich latach pod wpływem z jednej strony dawniejszych badań etnolingwistycznych (por. E. Sapir, B. L. Whorf ), z drugiej - kognitywizmu (por. E. Rosch, R. Langacker, G. Lakoff), akcentujących związek języka z kulturą oraz rolę języka w procesach poznawczych człowieka, pojawiają się w stylistyce tendencje do traktowania stylu jako ponadtekstowej struktury znakowej, gdzie uporządkowany system wartości uzyskuje eksponenty językowe należące do różnych poziomów języka: fonologicznego, morfologicznego, składniowego, leksykalnego.
I tak stylowi potocznemu właściwy jest naiwny realizm, praktyczna racjonalność, postawa zdroworozsądkowa, respektująca realia codziennego życia. Stylowi naukowemu odpowiada założenie obiektywnego istnienia świata i pełnej jego poznawalności na drodze empirycznej. Styl urzędowy zaś akcentuje formalne aspekty relacji międzyludzkich. Szczególnym zainteresowaniem badawczym cieszy się w tym podejściu do stylu styl potoczny - traktowany jako centrum stylowe, fundament i główna odmiana każdego języka oraz - jak to nazywa J. Bartmiński (por. J. Bartmiński, 1981)- baza derywacyjna (łac. derivare - `wyprowadzać od czegoś') dla innych stylów, które funkcjonują w jego tle i mogą być eksplikowane za jego pomocą („mówiąc po prostu, mówiąc swoimi słowami, mówiąc najprościej”).
W polskiej stylistyce zwolennikiem takiego semiotyczno-kulturowego ujęcia stylu są badacze lubelskiej szkoły stylistyki: wspomniany już J. Bartmiński oraz R.Tokarski i A. Pajdzińska.
1.6. Metody badawcze stylistyki
Stylistyka jest dziś dyscypliną filologiczną, która wypracowała własny warsztat badawczy. Posługuje się właściwymi sobie metodami: od metod strukturalno-funkcjonalnych i metod stylistycznej semantyki językoznawczej, aż do metod gramatyki stylistycznej, statystyki i teorii tekstu. Omówmy je pokrótce.
Wypada zacząć jednak o d stwierdzenia, że analiza stylistyczna to nie to samo, co analiza filologiczna. Celem tej ostatniej jest egzegeza i interpretacja tekstu. Powiązana jest ona z wieloma czynnikami zewnętrznym wobec tekstu( autorem, okolicznościami powstania tekstu i innymi uwarunkowaniami) lub oparta jest na swego rodzaju analizie historyczno-językowej, pozwalającej zmniejszyć dystans między czytelnikiem a tekstem: chodzi więc o objaśnienie wyrazów, konstrukcji gramatycznych, zasad konstrukcyjnych właściwych tekstowi (por. np. K. Długosz-Kurczabowa, 1996, 2003).
Metody strukturalno-funkcjonalne stylistyki skoncentrowane są na poszukiwaniu formalnych wyznaczników stylu oraz na opisie ich funkcji. Tekst traktowany jest jako konstrukcja, w której elementy znajdują się we wzajemnych dynamicznych związkach.
Metody stylistycznej semantyki językoznawczej ograniczają badaczy do obszaru słownictwa. Wyzyskują oni teorie semantyczne, np. teorię pola wyrazowego, semantyki kognitywnej (por.. E. Tabakowska 1998; R. Tokarski, 1990, E. Kwiatkowska 1999), itp. do badania ekspresywności poetyckiej lub właściwości stylistycznych tekstu użytkowego. Metody odwołujące się do teorii semantycznych stosują na przykład w opisie stylu Cypriana Kamila Norwida autorzy skupieni wokół Pracowni Słownika Języka Cypriana Kamila Norwida na Uniwersytecie Warszawskim (por. np. J. Puzynina,1990 ) lub w Ośrodku Prasoznawczym w Krakowie (por. np. W. Pisarek, 1967 ).
Najpełniejszy wykład dotyczący metod gramatyki stylistycznej czytelnik znajdzie w książce T. Skubalanki Wprowadzenie do gramatyki stylistycznej. Przykłady analiz stylistycznych z ich zastosowaniem obecne są na przykład w opracowaniach zbiorowych: Studia nad składnią polszczyzny mówionej, pod red. S. Grabiasa, J.Mazura i K.Pisarkowej oraz w opracowaniu pod redakcją T. Skubalanki Stylistyczna akomodacja systemu gramatycznego.
Gramatyka stylistyczna jest komplementarna wobec stylistyki leksykalnej. Ujmuje tekst w perspektywie procesu (operatywnym narzędziem opisu jest tym ujęciu pojęcie procesu stylotwórczego), a nie produktu. Ważną kategorią opisu stosowaną w tej orientacji metodologicznej jest pojęcie akomodacji stylistycznej. Wartość stylistyczna bywa bowiem z jednej strony utrwalonym komponentem znaczenia jednostek językowych, z drugiej jednak jednostki językowe mogą tę wartość zdobywać dopiero w kontekście. Zjawiska gramatyczne często nie dysponują prymarnym nacechowaniem stylowym. Przedmiotem zainteresowania badaczy tej orientacji w stylistyce są właśnie sposoby nabywania przez elementy językowe wartości stylistycznej, czyli mechanizmy akomodacji stylistycznej. W procesie komunikacji akomodacja może być oparta na selekcji i odwzorowaniu (wyzyskaniu prymarnego nacechowania) albo ( i to dla tej szkoły uprawiania stylistyki bardziej interesujące) polegać na zmianie (intensyfikacji, redundancji, substytucji, kontaminacji) struktur językowych (np. rozszerzenie zakresu stosowania form wołacza w poezji M. Białoszewskiego.: widelcze, szafo!).
Metody gramatyki stylistycznej okazują się przydatne w analizach stylistycznych zarówno tekstów artystycznych (por. S. Mikołajczak 1983, M. Ślósarska, 1995), jak i użytkowych: oficjalnych (por. Z. Kurzowa 1991) oraz potocznych (por. T. Skubalanka, 1978).
Począwszy od lat 50. stylistyka wykorzystuje w badaniach statystykę (por. M. R. Mayenowa, 1968). Owocuje to powstawaniem analiz stylistycznych różnego typu tekstów: od artystycznych (por.J. Sambor, 1969), po użytkowe (por. M. Zarębina, 1985, W. Pisarek, 1972), dokonywanych w oparciu o syntezę danych liczbowych. Efektem zastosowania metod statystycznych w stylistyce są powstające listy rankingowe, rejestrujące frekwencję wyrazów w zróżnicowanych stylistycznie tekstach (por. I. Kurcz, Lewicki, J. Sambor, J.Woronczak, 1990) oraz poszukiwania w tekstach słów-kluczy (por. K. Wyka 1962, E.Stachurski, 1998, ). Nie chodzi przy tym o słowa dla tekstu ważne z powodów znaczeniowych, ale częste (twórcą tego terminu jest francuski badacz francuskiego symbolizmu - P.Guiraud).
Charakterystyka tekstu jako wydarzenia komunikacyjnego (włączenie do badań stylistycznych opisu elementów aktu komunikacji) otwiera drogę stosowania w badaniach stylistycznych metod językoznawstwa pragmatycznego. Inspiracji do zastosowania metod pragmatycznych w obrębie stylistyki dostarczyła niemiecka badaczka stylu B. Sandig (por. B. Sandig, 1978). W polskiej stylistyce ten kierunek badań stylistycznych jest obecny m.in. w pracach K. Pisarkowej, M. Wojtak czy S. Gajdy. Analiza stylistyczna prowadzona metodami pragmatyki uwzględnia kontekst (relacje nadawczo-odbiorcze, intencję nadawcy, okoliczności powstania tekstu). Analiza stylistyczna obejmuje w nowym ujęciu warianty wzorca działania: podstawowy, maksymalny i alternatywny.
1.7. Stylistyka dziś
Stylistyka, jak pokazaliśmy, jest dziś autonomiczną dyscypliną wiedzy, wyrastającą na pograniczu językoznawstwa, poetyki i teorii literatury. Dawniej (do XIX w. ) rozwijana głównie w obrębie poetyki i retoryki, miała przede wszystkim ambicje normatywne i nierzadko była podporządkowana celom dydaktycznym. Dziś, choć nie rezygnuje i z takich służebnych zadań (praktyczna stylistyka), zajmuje się także opisem oraz systematyzacją odmian językowych: zarówno indywidualnych, funkcjonalnych, jak i środowiskowych (stylistyka opisowa), analizą porównawczą (stylistyka porównawcza), a także przekształceniami stylowymi na przestrzeni historii (stylistyka historyczna).
Podstawowy spór w definiowaniu stylu i w konsekwencji przedmiotu badań stylistyki dotyczy kilku kwestii:
Czy styl ma charakter społeczny, czy indywidualny?;
Jaki jest zasięg zjawisk stylistycznych (chodzi o wszystkie wyróżniające cechy czy tylko ekspresywne)?
Czy stylistyka ma się zajmować tylko tekstami artystycznymi, czy wszystkimi zachowaniami językowymi?
Próbując pogodzić różne stanowiska, przyjmuje się dziś następującą typologię stylów:
STYLE TYPOWE |
STYLE INDYWIDUALNE |
Style funkcjonalne |
Styl tekstu |
Style gatunków |
Styl autora (idiolekt) |
Style epok i prądów literackich |
|
Styl indywidualny to zespół cech uświadamianych lub nie przez autora, a rozpoznawalnych przez odbiorców, manifestujący się we wszystkich tekstach (idiolekt) lub w wybranym tekście autora. Zależy w dużej mierze od upodobań jednostkowych, przyzwyczajeń estetycznych (np. styl Miłosza, styl Herberta, styl Norwida). Posługiwanie się odrębnym, oryginalnym stylem w pewnych sytuacjach komunikacyjnych jest atutem, w innych (np. podczas pisania podania) nie jest wskazane i prowadzi do komunikacyjnego niepowodzenia.
Styl typowy - to wzorzec, schematyczny sposób realizacji intencji komunikacyjnych związany z sytuacjami komunikacyjnymi, epokami historycznymi (np. styl barokowy, klasycystyczny, romantyczny), prądami literackimi (np. styl sentymentalny), gatunkami wypowiedzi. W praktyce odejście od takiego szablonu może skutkować niepowodzeniem komunikacyjnym, ale bywa także (w tekstach twórczych, np., reklamowych czy artystycznych) wyrazem prawdziwego kunsztu językowego.
Wśród stylów typowych ważne miejsce zajmują style funkcjonalne - zestawy środków językowych (leksykalnych, składniowych, brzmieniowych itp.) oraz konwencjonalne sposoby ich wykorzystania do ukształtowania wypowiedzi związanych z pewnymi sytuacjami komunikacyjnymi, rolami społecznymi nadawcy i odbiorcy, a także celami komunikacyjnymi mówiącego. Należą do nich na przykład: styl potoczny, styl urzędowy, styl naukowy, styl publicystyczno-dziennikarski. Wypada zauważyć, że spotykane w stylistyce typologie stylów funkcjonalnych różnią się między sobą.
Ze względu na zakres badań rozróżnia się czasem stylistykę językoznawczą oraz stylistykę literaturoznawczą . Stylistyka językoznawcza bada style funkcjonalne języka, w tym odmianę literacką; opisuje i systematyzuje typy nacechowania elementów należących do systemu języka, a także regulowane społecznie i środowiskowo normy dotyczące zakresu użycia środków językowych. Przedmiotem badania stylistyki literaturoznawczej są style autorskie, style gatunków i szkół literackich, dokonywana jest na jej gruncie analiza oraz estetyczna ocena wyboru środków językowych w tekstach artystycznych. Współcześnie oba kierunki nierzadko się spotykają, szczególnie na gruncie teorii tekstu i pragmatyki lingwistycznej.
LITERATURA
Arystoteles, 1988, Retoryka. Poetyka, przeł. H. Podbielski, Warszawa
św. Augustyn, 1989, De doctrina Christiana. O nauce chrześcijańskiej, r. IV., przeł. J. Sulowski, Warszawa
J. Bartmiński, 1981, Derywacja stylu, w: Pojęcie derywacji w lingwistyce, red. J. Bartmiński, Lublin
K. Budzyk, 1946, Zarys dziejów stylistyki teoretycznej w Polsce, w: Stylistyka teoretyczna w Polsce, red. K. Budzyk, Warszawa
K. Budzyk, 1966, Stylistyka, poetyka, teoria literatury, Warszawa
K. Długosz, 1997, Ojcze nasz - analiza filologiczna, w: Witold Doroszewski - mistrz i nauczyciel, red. B. Falińska, Łomża
K. Długosz, 2003, Zdrowaś Maryjo (analiza filologiczna), w: Słowa jak mosty, red. U. Sokólska, P. Wróblewski, Białystok
T. Dobrzyńska, 2003, Badania struktury tekstu - nowe źródło inspiracji stylistyki, w: Tekst, styl, poetyka, Kraków
S. Gajda, 1995, Styl i stylistyka. Zagadnienia ogólne, w: S. Gajda (red.), Przewodnik po stylistyce polskiej, Opole
S. Grabias i wsp. (red.) , 1978, Studia nad składnią polszczyzny mówionej, Wrocław
M. Kridl, 1936, Wstęp do badań nad dziełem literackim, Warszawa
I.Kurcz, Lewicki, J. Sambor, J.Woronczak, 1990, Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej, Kraków
H. Kurkowska, S. Skorupka, 2001, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa
Z. Kurzowa (red.), 1991, Badania nad językiem telewizji polskiej: ilościowy opis słownictwa, Warszawa
E. Kwiatkowska, 1999, Lingwistyka kognitywna i analiza poetycka, Warszawa
M. R. Mayenowa (red.), 1968, Poetyka i matematyka, Warszawa
S. Mikołajczak, 1983, Składnia wybranych utworów Bolesława Prusa i Stefana Żeromskiego, Poznań
E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, 1973, Stylistyka polska: wybór tekstów, Warszawa
I. Okopień-Sławińska, 1985, Semantyka wypowiedzi poetyckiej (Preliminaria), Wrocław
Pajdzińska, 2003, Frazeologizmy jako tworzywo współczesnej poezji, Łask
Pajdzińska, R. Tokarski, 1996 , Językowy obraz świata - konwencja i kreacja, Pam. Lit. z. 4
W. Pisarek, 1967, Pojęcie pola wyrazowego i jego użyteczność w badaniach stylistycznych, Pam. Lit. Z. 2
W. Pisarek, 1972, Frekwencja wyrazów w prasie: wiadomości, komentarze, reportaże, Kraków
K. Pisarkowa, 1975, Składnia rozmowy telefonicznej, Wrocław
J. Puzynina, 1990, Słowo Norwida, Wrocław.
M.F. Quintilianus, 1951, Kształcenie mówcy : księgi I,II X, przeł. i oprac. M. Brożek, Warszawa
M. Ruszkowski, 2000, Stylistyka literaturoznawcza - stylistyka językoznawcza (przegląd stanowisk), Stylistyka nr 9
J. Sambor, 1969, Badania statystyczne nad słownictwem (na materiale „Pana Tadeusza”), Wrocław
T. Skubalanka, 1966, Słownictwo poezji miłosnej Juliusza Słowackiego na tle tradycji, Toruń
T. Skubalanka, 1978, Fleksja potoczna i metody jej badania, w: Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Księga referatów konferencji poświęconej składni i metodologii badań języka mówionego (Lublin 6-9 X 1975), red. T. Skubalanka, Wrocław
T. Skubalanka, 1984 , Historyczna stylistyka języka polskiego. Przekroje, Wrocław
T. Skubalanka (red.,), 1988, Stylistyczna akomodacja systemu gramatycznego, Wrocław
T. Skubalanka, 1990 , Wprowadzenie do gramatyki stylistycznej, Lublin
T. Skubalanka, 1995, O definicjach stylu, w: O stylu poetyckim i innych stylach języka. Studia i szkice teoretyczne, Lublin
T. Skubalanka, 1997, Mickiewicz, Słowacki, Norwid: studia nad językiem i stylem, Lublin
E. Stachurski, 1998, Słowa-klucze polskiej epiki romantycznej, Kraków
M. Ślósarska, 1995, Syntagmatyka poetycka, Warszawa
R. Tokarski, 1990, Prototypy i konotacje. O semantycznej analizie słowa w tekście poetyckim, Pam. Lit. z.2 ;
R. Tokarski, 1987, Znaczenie słowa i jego modyfikacje w tekście, Lublin
Trzy stylistyki greckie. Arystoteles-Demetriusz-Dionizjusz, 1953, przeł i oprac. W.Madyda, Warszawa
M. Wojtak, 1998, Stylistyka a pragmatyka - stan i perspektywy w stylistyce polskiej, Stylistyka (7)
K. Wyka, 1962, Słowa-klucze, Zagadnienia Rodzajów Literackich , z. 2
M. Zarębina, 1985, Próba statystycznej analizy słownictwa polszczyzny mówionej (synteza danych liczbowych), Wrocław
11
D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład (1)