Wykłady 10.10.2009
Historia architektury i sztuki
Egzamin podzielony na grupy. Test otwarty (pytania opisowe, wybór, pytania zamknięte), ok. 20 pytań (terminologia, konkretne kierunki konkretnej epoki, reprodukcje dzieł sztuki).
Janson „Historia sztuki”
Osińska „Sztuka i czas”
Koch „Style w architekturze”
Słownik terminologiczny sztuk pięknych
I. Świat starożytny - okres prehistorii (czas, w którym poruszamy się bez wskazówek).
Sztuka paskalna - pierwsze dzieła sztuki.
Paleolit - pierwsza epoka kamienia, malarstwo jaskiniowe (linearyzm określanie kształtu).
Pojawia się dość często element uśmiercania zwierzęcia. Przykładem rzeźby może być Bizon z La Madeleine. Koń z I'ogelherd jedna z najstarszych rzeźb, rzeźba naścienna relief „Rzeźbiona skała - Roc de sers”.
Wenus z Willendorfu - rzeźba paleolityczna - kobieta, jako obiekt dzieł sztuki.
Paleolit - najstarsza epoka w dziejach ludzkości w czasie, której trwania człowiek prowadził gospodarkę zbieracką i łowiecką, znał ogień, posługiwał się narzędziami z drewna i kamienia.
Od około 30 000 do 8 000 lat przed Chrystusem pojawiły się pierwsze przedstawienia figuralne w malowidłach i rytach naskalnych.
Trzy najważniejsze fazy tzw. górnego paleolitu na obszarach Europy, Afryki i Bliskiego Wschodu znamy jako kultury:
oryniacką (perigocką) około 30 000-24 000
solutrejską około 18 000-15 000
magdaleńską około 15 000-1 100
Dla kultury oryniackiej najbardziej charakterystyczne były wykonywane z drewna lub kamienia figurki tzw. Wenus z Willendorfu paleolitycznej (były to niewielkie od kilku do kilkunastu centymetrów figurki mające pewne ściśle określone cechy:
ogólnikowo zarysowaną i pozbawioną rysów twarzy głowę
drobne ramiona
szczątkowo zaznaczone z pominięciem stóp nogi
nader silnie rozbudowane miejscami karykaturalne partie kobiecego ciała
Dla kultury magdaleńskiej najbardziej charakterystyczna była sztuka naskalna (Lascaux).
II. Sztuka Neolitu - sztuka najdawniejszych społeczeństw rozwijająca się przed pojawieniem pisma i definiująca sztukę epoki kamienia.
Mezolit i Neolit - najmłodsza, ostatnia epoka kamienia na obszarach europejskich datowana w przybliżeniu na 4 500-1 800 przed Chrystusem. W okresie tym powstawały osiedla typu proto-wiejskiego i proto-miejskiego, co wynikało z końca wędrownego trybu życia i przejścia do gospodarki rolno hodowlanej. Następstwem tego było także wytworzenie się hierarchicznych struktur społecznych. Jedną z bardziej charakterystycznych cech Neolitu było pojawienie się budowli megalitycznych różnych typów.
Są to budowle kamienne tworzone z bloków niezwiązanych zaprawą lub pojedyncze bloki kamienne występujące w Europie (strefa atlantycka i wyspy morza śródziemnego) oraz w niektórych regionach Azji.
Dzielimy je:
Dolmeny, czyli konstrukcje z płaskiej płyty kamiennej, położonej na wbitych pionowo głazach, służące zwykle, jako grobowce.
Menhiry - pojedyncze bloki kamienne w formie obelisu (obelix je nosił) występujące także w grupach.
Trylity - konstrukcje złożone z 3 kamieni, z których dwa ustawione są pionowo i 3 leży poziomo na nich
Kromlechy - kręgi utworzone z menhirów często połączonych na górze poziomymi belkami lub kilku dolmenów niekiedy z ołtarzem lub grobem pośrodku
III. Sztuka starożytnego wschodu
Sumer - architektura, okazał się zbyt słaby i powstaje Akad (okres sumero-akadyjski)
Lagasz
Babilon
Ważne - Reliefy dotyczące polowań (może to być na egzaminie).
Okres Asyryjski - Umierająca lwica pierwszy relief realistyczny
Architektura - olbrzymie konstrukcje wraz z zabudową
Okres Achmenidzi (Persja)
Okres Sasanidzi (Persja) - okres upadku Persji
Sztuka Mezopotamii wyróżnia konkretne okresy:
- Sumeryjsko-akadyjski 4 000-2 000
- Staro Babiloński ok. 2 000-650
- Asyryjski ok. 2 000-614
- Nowo babiloński 616-539
Sztuka ta rozwijała się na terenie tzw. żyznego półksiężyca Elanu oraz w tzw. międzyrzeczu (obszar leżący pomiędzy Tygrysem i Eufratem). Geneza sztuki Mezopotamii sięga okresu sumeryjskiego. Sumeryjczycy założyli nad Eufratem miasto Uruk (biblijne Erek) arabska Warka, ojczyzna Gilgamesza.
Cywilizacja Sumerów zapoczątkowała budownictwo obronnych miast, otoczonych murami piętrowych domów z dziedzińcami i gankami na słupach, monumentalnych budowli sakralnych (zigguratów lub zikkuraty) oraz świeckich (zespoły pałacowe).
Podstawowym materiałem budulcowym była suszona lub wypalana cegła. Do najważniejszych osiągnięć Sumerów należy zaliczyć prowadzenie przez nich pisma (początkowo piktograficznego, czyli obrazkowego), które z czasem uległo przekształceniu w klinowe.
Sumerowie wykształcili też główne cechy sztuki międzyrzecza w dziedzinie architektury:
- rzeźby (figuralna, pełna, relief)
- rzemiosła artystycznego (kamienne wazy, naczynia rytualne, pieczęcie cylindryczne, instrumenty muzyczne, biżuteria)
Stworzenie bogatych ośrodków kultury w miastach Uruk, Ur, Eridu, Lagasz.
Do istotnych osiągnięć okresu Staro Babilońskiego należało:
- stworzenie najstarszego na świecie kodeksu prawa (Stella Hammurabiego - Kodeks Hammurabiego)
- powstanie ważnego ośrodka kulturowego (poza Babilonem) miasta Mari
Sztuka okresu Asyryjskiego czerpała bezpośrednio z kultur podbitych Sumerów i Babilończyków.
Jako naród wojowniczy Asyryjczycy wznosili potężnie ufortyfikowane miasta (np. Niniwa), budowali pałace, które były symbolami ich potęgi a wejść ich strzegły słynne Lamassu - umieszczane na filarach flankujących bramy wejściowe. Wokół kompleksów pałacowych zakładali ogromne ogrody. Cały kompleks otaczały ozdobne mury z potężnymi bramami (Cytadela II Chorsabad - Durszarrukin).
Do największych arcydzieł sztuki asyryjskiej należą reliefy pochodzące z niezachowanego pałacu Assurbanipala w Niniwie.
Z okresu podobnej świetności Babilonii (Nebokadnezar II - biblijny Nabuchodonozor) 604-562 przed Chrystusem pochodzi olbrzymi kompleks urbanistyczny otoczony podwójną linią murów obronnych, wzmocnionych wieżami, wewnątrz którego znajdowały się zespoły świątyń oraz zabudowania pałacowe. Jeden z narożników pałaców przylegał do słynnej bramy Isztar. W pobliżu niej znajdować się miały słynne wiszące ogrody Semiramidy (opisał jej grecki historyk Herodot, jako jeden z siedmiu cudów świata).
Świetność kultury nowo babilońskiej zakończyła się po podboju państwa w roku 539 przed Chrystusem przez władcę perskiego Cyrusa.
1