Tomasz z Akwinu, Quaestiones disputatae De Veritate, Lublin 1999, Kęty 1998, kwestia I - O prawdzie
Czym jest prawda?
Prawda jest tym samym co byt. - „Prawdziwe jest to co jest.”
Prawda i byt nie różnią się pojęciowo. Byt nie może być pojęty po oddzieleniu od prawdy, ponieważ dlatego jest poznawany, że jest prawdziwy.
DOBRO - określa odniesienie bytu do pożądania
PRAWDA - określa odniesienie bytu do intelektu
PIERWSZE ZNANE PRZEZ SIĘ POJĘCIA INTELEKTU:
- „Byt” jest pierwszy, wszystkie inne pojęcia otrzymujemy przez dodanie czegoś do bytu; pewne pojęcia dodają coś do bytu, jeśli wyrażają ten jego stan, którego nie wyraża nazwa „byt”
-„Substancja” - rodzaj bytowania; bytowanie samo przez się
- „byt” pochodzi od aktu istnienia, natomiast „rzecz” wyraża poznaną treść, czyli „istotę bytu”
- „jedność” - niepodzielność bytu
- „coś” w rozumieniu „coś innego”- byt jako oddzielony od innych bytów
PRAWDA wyraża odpowiedniość bytu wobec intelektu
- każde poznanie dokonuje się poprzez upodobnienie poznającego do rzeczy poznawanej - wzrok na przykład poznaje barwę dzięki temu, że zmienia swój stan zależnie od gatunku barwy
- tym co dodaje prawda do bytu jest dostosowanie, czyli zrównanie rzeczy i intelektu, a od tego dostosowania uzależnione jest poznanie rzeczy
POJĘCIE BYTU WYPRZEDZA POJĘCIE PRAWDY(pojęcia te różnią się od siebie)
Czy prawda bardziej zasadniczo znajduje się w intelekcie czy w rzeczach?
- pierwotnie w intelekcie, wtórnie w rzeczach
INTELEKT PRAKTYCZNY - jest przyczyną rzeczy
INTELEKT TEORETYCZNY - jest ruchem od rzeczy do intelektu
Czy prawda jest jedynie w intelekcie składającym i rozdzielającym?
ROLA INTELEKTU SKŁADAJĄCEGO I ROZDZIELAJĄCEGO - sądzi o rzeczy, że coś jest albo nie jest
INTELEKT FORMUJĄCY - tworzy definicje, czyli istoty rzeczy
Czy jest tylko jedna prawda dzięki której wszystkie rzeczy są prawdziwe?
„Wszystkie rzeczy są prawdziwe.” - to zdanie należy rozumieć jako odniesienie do intelektu Bożego - w tym sensie jest jedna prawda, jeśli bierze się prawdę jako odniesienie rzeczy do intelektu, wtedy jest wiele prawd wielu rzeczy prawdziwych.
Prawda, która pozostaje po zniszczeniu rzeczy, jest prawdą intelektu Bożego - jest ona bezwzględnie jedna numerycznie. Natomiast prawda, która jest w rzeczach albo w duszy, zmienia się w zależności od zmienności rzeczy.
Czy poza pierwszą prawdą jest jakaś inna prawda wieczna?
-prawdy matematyczne
-prawdy wypowiedzi: zanim świat powstał był niebyt, więc było coś zanim powstał świat, było coś o czym można było sformułować prawdziwą wypowiedź, zatem prawda wypowiedzi jest wieczna
-powszechniki
-prawdy religijne: Ojciec zrodził syna, a Duch Św. pochodzi od obu
Czy prawda stworzona jest niezmienna?
Gdyby zmieniała się prawda wypowiedzi, zmieniałaby się przede wszystkim ze względu na zmianę rzeczy. Tymczasem po zmianie rzeczy prawda zdania pozostaje. Zatem prawda wypowiedzi jest niezmienna.
Prawda, która podlega wszystkim rzeczom to miara zewnętrzna.
Prawda pierwsza to ta, która pozostaje po zniszczeniu rzeczy prawdziwych.
Czy „prawda” orzekana jest o Bogu w odniesieniu do istoty, czy do Osoby?
Rzecz stworzona odtwarza swą zasadę, czyli intelekt Boży.
Czy każda inna prawda pochodzi od prawdy pierwszej?
Prawda znaku
Prawda intelektu - adekwatność do rzeczy
Prawda rzeczy - odtwarzają intelekt Boży
Cudzołóstwo jest wtedy gdy ktoś cudzołoży. Przejście od prawdy faktu, do prawdy wypowiedzi, która wyraża prawdę rzeczy.
Zniekształcenie pochodzi z grzechu, czyli z wolnego wyboru człowieka.
„Prawda istniejących rzeczy zawiera w swoim pojęciu ich bytowość oraz dodaje stan adekwacji wobec intelektu ludzkiego bądź wobec Bożego”
„Negacje lub rzeczy nieistniejące nie posiadają żadnej formy, którą mogłyby odtwarzać wzór Bożej sztuki czy wnosić swą wiedzę do intelektu ludzkiego - a to, że są one adekwatne do intelektu jest zasługą intelektu, który ujmuje ich pojęcia”
„Prawda z tego powodu, że obejmuje negacje i braki, sprowadza się do prawdy bezwzględnej, która jest w intelekcie i która pochodzi od Boga. Dlatego prawda braków pochodzi od Boga, chociaż same braki nie pochodzą od Boga”
„Niebyt nie jest przyczyną prawdy przeczących twierdzeń jako sprawiający je w intelekcie, lecz sama dusza tworzy je upodobniając się do niebytu, który jest poza duszą”
„Chociaż zło nie pochodzi od Boga, jednak to, że zło przejawia się takim, jakim jest, pochodzi właśnie od Boga”
„Mimo, że zło działa na duszę wyłącznie w postaci dobra i ponieważ jest brakiem dobra, dusza odkrywa w sobie pojęcie braku i przez to poznaje pojęcie zła; i tylko tak zło jawi się jako zło”
Czy w zmyśle jest prawda?
Intelekt poznaje prawdę na tej zasadzie, że dokonuje refleksji nad samym sobą. A w zmyśle prawda jest jako towarzysząca jego aktowi, gdy mianowicie sąd zmysłu dotyczy rzeczy z tej racji, że ona jest. Nie jest jednak w zmyśle jako przezeń poznana; o ile bowiem zmysł prawdziwie sądzi o rzeczach, to jednak nie poznaje prawdy na mocy której prawdziwie sądzi.”
Czy jakaś rzecz jest fałszywa?
Fałsz polega na nieadekwatności rzeczy i intelektu. W odniesieniu do intelektu Bożego żadna rzecz nie może być fałszywa.
Fałsz może znajdować się w rzeczach kiedy „mówi się, że nie jest, to znaczy, że nie jest tak, jak o tym się mówi czy pojmuje się to”
Rzecz określa się jako fałszywą na tej podstawie, że zdolna jest sprawić fałszywą wiedzę o sobie”
Rzecz jest prawdziwa, w sensie odtwarzania boskiego intelektu, dlatego, że ma formę i sprawia w duszy wiedzę o sobie.
Czy w zmyśle jest fałsz?
Można mówić o relacji rzecz-zmysł oraz zmysł-intelekt. W tej pierwszej może być relacja zmysł przedstawia samego siebie, swój stan, wtedy nie może być fałszywy. Albo relacja zmysł przekazuje wiedzę o czymś innym, wtedy może być fałszywy.
„Tak więc zmysł odniesiony do intelektu zawsze sprawia prawdziwe ujęcie w intelekcie o własnym stanie, ale nie zawsze o stanie rzeczy”
Władza zmysłowa wydaje sądy o wspólnych przedmiotach zmysłowych i o przedmiotach właściwych dla jednego zmysłu.
O przedmiocie właściwym dla jednego zmysłu, sąd zawsze jest prawdziwy o ile nie ma przeszkody w samym organie albo na drodze przekazywania.
W odniesieniu do przedmiotów wspólnych albo przypadłościowo sąd niekiedy bywa fałszywy.
Władza zmysłowa, która ujmuje rzecz pod jej nieobecność to wyobraźnia.
Czy w intelekcie jest fałsz?
Intelekt poznaje rzeczy w ich istocie. Poznaje na sposób istotowy i przypadłościowy. Na sposób istotowy nigdy nie jest fałszywy; znaczy to tyle, że może poznawać. Na sposób przypadłościowy może się mylić, wtedy twierdzi i przeczy.
W dziedzinie pierwszych zasad intelekt nie ulega błędowi.